Morgunblaðið - 21.05.1995, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. MAÍ 1995 15
Zone, vakið mikla athygli. Hann
lýsir því sem gerðist árið 1989 er
óþekkt afbrigði af Ebola-veirunni
skaut upp kollinum í Reston í Virgi-
níu-ríki, skammt frá höfuðborginni
Washington. í Reston er sóttkví
fyrir apa sem fluttir eru til Banda-
ríkjanna'til notkunar á tilraunastof-
um hersins. í þessu tilviki var kom-
ið með eitt hundrað apa frá Filips-
eyjum. Tveir voru dauðir við kom-
una til Bandaríkjanna og nokkrir
drápust næstu daga. Dýralæknirinn
á staðnum taldi að um venjulega
apaveiru væri að ræða, en fljótlega
og gagnstætt því sem búist var við
breiddist veikin út til apa sem ekki
voru af filipseysku bergi brotnir.
Apavefssýni voru send í rannsókn
hjá sýkingarannsóknastofu hersins.
Þar kom í ljós að um Ebola-veiruna
var að ræða. Apar sem geymdir
voru fjarri filipseysku öpunum tóku
að hrynja niður. Það benti sterklega
til öndunarsmits. í stað þess að
vara almenning við, en aparnir
höfðu verið í Bandaríkjunum í tvo
mánuði, reyndi herinn að villa um
fyrir fjölmiðlum og almenningi.
Samt höfðu tveir menn þegar sýkst
af óþekktum sjúkdómi.
En til allrar mildi reyndist þetta
afbrigði Ebola-veirunnar einungis
hrína á öpum en ekki mönnum. Fjór-
ir af starfsmönnum sóttkvíarinnar
urðu fyrir veirusýkingu og þrír
þeirra hlutu að hafa smitast öndun-
arsmiti. Ef þessi veira hefði reynst
vera Zaire-afbrigði Ebola-veirunnar
þá hefðu afleiðingamar getað orðið
ólýsanlegar.
Richard Horton sem áður var
getið segir viðbrögð hersins í þessu
tilviki óviðunandi með öllu. „... í
eina skiptið sem hætta hefur virst
skapast í Bandaríkjunum fyrir
mannkynið allt voru viðbrögðin ugg-
vænleg og báru vott um ótrúlegt
úrræðaleysi og hroka ...“
Arthúr Löve segir að sér finnist
ólíklegt að Ebola-veiran færi að taka
þeim breytingum að smitast við
öndun þótt það sé fræðilegur mögu-
leiki. Venjulega séu veirur af þessu
tagi stöðugar og séu ekki að breyta
um smitmynstur. Hins vegar væri
hægt að ímynda sér að önnur svipuð
veira úr öðrum apa gæti smitast við
öndun. í raun sé lítið vitað um það
hvers vegna sumar veirur smitast
við öndun og aðrar ekki.
Meiri hætta en nokkru sinni?
Horton sem er ritstjóri banda-
rísku deildar hins virta læknatíma-
rits, Lancet, segir að þótt farsóttir
hafi fylgt mannkyninu frá örófi alda
séu teikn á lofti um að hættan af
þeirra völdum hafi aldrei verið meiri
en nú. Hingað til hefur ógnin af
veirusýkingum vakið mesta athygli
einkum af völdum alnæmisveirunn-
ar. En einnig er að hans sögn
ástæða til að hafa áhyggjur af bakt-
eríusýkingum. Ekki er langt síðan
sérfræðingar töldu að berklum yrði
útrýmt með sýklalyfjum. En sam-
kvæmt nýjustu spám er talið að á
þeim áratug sem nú er að líða muni
greinast 90 milljón tilfelli berkla í
heiminum sem draga muni 30 millj-
ónir manna til dauða. Mest hefur
aukningin orðið í Afríku, Suðaustur-
Asíu, á Vestur-Kyrrahafssvæðinu
og við austanvert Miðjarðarhaf. 95%
tilfella eru í þróunarlöndum. Ekki
vekur síður ugg að fram hafa kom-
ið berklaafbrigði sem sýklalyf hrína
ekki á. Tæplega þrjú hundruð slík
tilfelli hafa verið greind í Bandaríkj-
unum á sjúkrahúsum og í fangels-
um, einkum hjá alnæmissjúklingum.
Tveir af hveijum þremur sem sýkj-
ast af slíkum berklaafbrigðum deyja
af þeirra völdum.
Hvaða skýringar eru á því að
sýkingar eru nú svona mikil ógn? I
fyrsta lagi, segir Horton, leiddi góð-
ur árangur í lækningum um miðja
öldina til þess að menn hættu að
vera á varðbergi. í Bandaríkjunum
hefúr til dæmis dregið úr forvarnar-
starfi vegna berkla. í öðru lagi hef-
ur íhlutun mannsins í framandi vist-
kerfi leitt til þess að skaðvaldar
hafa náð að breiðast út. Má nefna
Kinshasa-hraðbrautina sem talin er
hafa greitt alnæmisveirunni leið út
úr Mið-Afríku. Að vísu er málið
ekki svo einfalt. Sú staðreynd að
alnæmi breiddist samtímis út um
Afríku og Norður-Ameríku mælir
gegn því að uppruna veirunnar sé
eingöngu að leita í Afríku. Erfðaefn-
isrannsóknir sýna líka að það er
ekki sama gerð alnæmisveirunnar
sem hetjar á Norður-Ameríku og
Evrópu annars vegar og Afríku og
Indland hins vegar.
Gríðarleg mannfjölgun, mengun
og afleiðingar styijalda veikja líka
mótstöðuafl mannkyns. Nú eru jarð-
arbúar af mannkyni 5,6 milljarðar.
Því er spáð að þegar jafnvægi muni
nást á næstu öld verði jarðarbúar
8,5 - 12 milljarðar talsins. 95% af
þessum nýju systkinum okkar munu
eiga heimkynni í fátækustu löndum
heim.
Mannkynið ein heild
Það er oft nefnt að aukin ferðalög
nútímamannsins valdi því að far-
sóttir breiðist frekar út. Haraldur
Briem smitsjúkdómafræðingur seg-
ist hins vegar sjá kosti við það að
mannkynið sé orðin ein heild. „í
gamla daga voru stijálar samgöng-
ur milli þjóðfélagshópa og heim-
sálfa. Þegar farsóttir gusu svo
skyndilega upp á einangruðum
svæðum gátu þær valdið miklu
manntjóni eins og gerðist á íslandi
með bólusótt og svarta dauða. Þeg-
ar mannkynið er ein heild fáum við
öll þessa sömu sjúkdómsreynslu og
myndum sameiginlegt ónæmi gegn
sjúkdómum. Að ýmsu leyti er þetta
því kostur,“ segir hann.
Eitt af því sem menn hafa áhyggj-
ur af er að það komi verulega skæð
inflúensa eins og spánska yeikin á
sínum tíma sem varð 20-25 milljón-
um manna að fjörtjóni. Haraldur
segir að inflúensan skipti um mót-
efnakápu með vissu millibili. Það
hafi ekki gerst í áratugi en ef svo
færi væri hætta á að það ynnist
ekki tími til að búa til bóluefni.
Hann segir að möguleikar okkar á
því að standa slíkt af okkur byggð-
ust fyrst og fremst á þekkingu á
því hvernig bregðast eigi við og
möguleikum á að koma skilaboðum
til almennings fremur en heilsufari
þjóðarinnar. „Við erum jafnnæm
sem einstaklingar fyrir þessum pest-
um og aðrir,“ segir hann.
Þróunarlöndin
Þróunarlöndin eru sérlega illa í
stakk búin til að takast á við ný og
gömul heilbrigðisvandamál. Póli-
tískur óstöðugleiki, bágborið efna-
hagslíf, miklar erlendar skuldir,
vanþróuð heilsugæsla og stríðs-
rekstur hneppa þau í fjötra fátækt-
ar. Ekki bætir ofvöxtur borganna
úr skák sem margar hveijar verða
gróðrarstía sjúkdóma. Árið 1950
höfðu einungis tvær borgir fleiri en
10 milljónir íbúa. Þær verða orðnar
24 um aldamótin, skv. spám, þ.á m.
Bombay, Kalkútta, Delhí, Madras,
Karatsíj, Dhaka og Bangkok. Sjúk-
dómar sem áður voru bundnir við
dreifbýli hafa í vaxandi mæli sótt
til borganna eins og blóðögðusýki
og beinbrunasótt auk sjúkdóma af
völdum bandorms og þráðorms.
Fátækt, atvinnuleysi, vannæring
og eiturlyfjanotkun hefur einnig
grafið undan heilsugæslu í þróaðri
ríkjum eins og Bandaríkjunum.
Bólusetningar hafa beðið skipbrot
sbr. að mislingatilfellum fjölgaði um
helming á árunum 1989-1990. Á
hveiju ári deyja sjötíu þúsund
manns í Bandaríkjunum af völdum
sjúkdóma sem að miklu leyti mætti
koma í veg fyrir með bólusetningu,
þ.e. inflúensu, lifrarbólgu af völdum
hepatitis B og lungnabólgu. „Al-
mannaheilbrigðiskerfið í Bandaríkj-
unum er að hrynja,“ segir Horton.
Hvað er tii ráða? Við hinum þjóð-
félagslegu umbyltingum er lítið að
segja. Það sem Horton leggur
áherslu á er að komið verði á fót
viðvörunarkerfi á heimsvísu þannig
að mjög gott eftirlit verði haft með
þeim svæðum þar sem mest hætta
er á að plágur komi upp eins og
þar sem vistkerfin hafa orðið fyrir
mikilli röskun. Einnig verði til reiðu
viðbragðsskjótt lið sérfræðinga sem
geti gripið til viðeigandi ráðstafana
hvar sem er í heiminum þegar ógn
steðjar að. Þörf er á stórauknum
rannsóknum, ekki eingöngu læknis-
fræðilegum heldur einnig félags-
fræðilegum, þar sem leitað yrði leiða
til að breyta félagslegri hegðun.
Allt veltur þetta þó á því, að sögn
Hortons, að nægilegt fjármagn fáist
til þessara málaflokka, semsagt á
því að stjórnmálamenn búi yfir bestu
mögulegu upplýsingum og átti sig á
hættunni.
Hver hefur sinn djöful
að draga
En getur það verið að allar slíkar
fyrirbyggjandi ráðstafanir séu
gagnslausar andspænis eyðilegg-
ingu sem ekkert fái stöðvað? Við
okkur blasi ægileg þversögn: Því
harðar sem við bregðumst við hætt-
um úr heimi örveranna, því fjöl-
breyttari verða sóttkveikjumar og
veirumar sem á okkur ráðast. Við-
leitni okkar til að stjórna náttúrunni
hafi kallað fram ógnvalda mann-
kyns sem æ erfiðara er að ná tökum
á. „Það kann að vera að einungis
alger uppstokkun þjóðfélagsþróun-
arinnar geti hamlað gegn þessari
þróun. En slíkt mun aldrei gerast,“
segir Horton að lokum.
Haraldur Briem segir að erfítt sé
að rýna í framtíðina á þessu sviði.
Fyrir fimmtán árum hafi menn helst
óttast farsóttir sem væru loftborn-
ar, en síðan hafi það gerst sem
engan óraði fyrir að fram kom veira,
sem smitaðist einungis í gegnum
líkamsvessa, en reyndist samt mik-
ill ógnvaldur, þ.e.a.s. alnæmisveir-
an. „Það er eins og örverurnar hafi
viðbúnað sem henti hveijum tíma.
Það er engu líkara en alnæmisveiran
sé sérstaklega til þess fallin að koma
fram núna miðað við þá þekkingu
og þann viðbúnað sem við höfum.
Það er eins og hver kynslóð verði
að glíma við sitt vandamál."
MONTANA TJ ALDVAGNIN N
Erum fluttir úr Lágmúianuin.
Sýning sunnudag
Tjaldvagnar: Landsins mesta úrval tjaldvagna
Allir vagnar koma með hörðu, læsanlegu íoki
með toppgrind, þýskri fjöðrun og undirvagni
Ten cate tjalddúk af bestu og þykkustu gerð
(350 gr.). Vagnarnir eru níðsterkir, smekklegir
og auðveldir í tjöldun.
Umboðið
rOMANCH.
10 sek. i tjoldun
EVRO HF
SUÐURLANDSBRAUT 20
SÍMI: 5887171
Bjóðum nú takmarkað
magn af þessum frábæru
Aztech 486/66DX-4MB,
14" SVGA, 420 MB diskur
Með hverri tölvu fylgir glæsilegur
margmidlunarpakki og
í honum er:
Double Speed CD-ROM drif
16 bita hljóðkort
2 hátalarar
og 15 margmiðlunartitlar
Verð: 124.900 kr.*
eða 4220 kr. á mánufti**
Þú getur valið um að fá annað
tveggja í kaupbæti:
1. Skjásíu.
2. Uppsetningu á véiinni heima hjá þér.
ATH. Aðeins kr. 13.900 koslar að auka vinnsluminnið í 8 MB.
*Verð miðað við staðareiðslu.
**Eurocartl raðgreiðsíur í 36 mónuði.
Ath. Einnig Visa raðgreiðslur og staðgreiðslusamningur Glitnis.
Sendum í póstkröfu um land allt
Þekking - þróun - þjónusta
= ÖRTÖLVUTÆKNI =
Skeifunni 17, sími 568 7220
E.BACKMAN