Morgunblaðið - 30.05.1995, Síða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 30. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Þarf meiri ofstjórn?
ÁRIÐ 1975 kom „svaita skýrslan"
út. Þar var fullyrt að ef veidd væru
meira en 230 þúsund tonn af þorski
árið 1976 og áfram væru yfirgnæf-
andi líkur á hruni þorskstofnsins.
Ekki var farið að tillögum ráðgjafa
og samt snarstækkaði þorskstofninn
úr 890 þús. tonn 1975 í um 1.600
þús. tonn 1980. Samt voru veidd að
meðaltali um 360 þús. tonn á ári frá
1975-1980. Þetta hef ég margbent
á en stórfurðulegt áhugaleysi er ríkj-
andi um þessar mikilvægu stað-
reyndir. Hafrannsóknastofnun hefur
svarað því að „grænlandsganga"
hafi stækkað stofninn á þessum tíma.
Þetta et' villandi útúrsnúningur.
Nefnd grænlandsganga kom ekki
fyrr en á árinu 1980. Þorskstofninn
sem var um 800 þús. tonn 1973
stækkaði í 1.300 þús. tonn 1979 við
mikið veiðiálag langt umfram ráð-
gjöf. Veiðiálag á þorskstofninn var
mest 43% af stofnstærð 1972-1976
og leiddi til stækkunar stofnsins og
mokveiði á þorski. Meðalveiðiálag frá
1972 er um 35% en mesta veiðilá'ag
á einu ári var 1973 um 47%. Þetta
eru allt blákaldar staðreyndir úr
skýrslum Hafrannsóknastofnunar.
Vísindalegar forsendur
Fiskifræði og fískihagfræði sú sem
veiðistjómin í dag miðar við er alls
ekki sönnuð vísindi eins og sumir
halda, heldur er um að ræða afar
veika vísindatilgátu. Kjami tilgát-
unnar er reiknilíkan sem byggir á
afskaplega hæpnum forsendum sem
stangast í meginatriðum á við grund-
vallaratriði í fiskilíffræði. Grundvall-
aratriði í fiskilíffræði er: - að sé fisk-
ur veiddur úr afmökuðu umhverfi,
þ4.örvist vöxtur fískanna sem eftir
eru (meiri fæða á einstakling) og
þannig sé veiði forsenda aukins af-
raksturs fiskistofns. Nokkrir fræði-
menn komu með þá tilgátu fyrir um
30 árum að hafíð væri svo „flókið"
vistkerfi vegna fjölda fiskistofna, að
gmndvallaratriði í fiskilíffræði ætti
þar ekki við. Þannig varð reiknilíkan-
ið til sem byggir á þeirri ágiskun að
fæða í hafinu sé nánast ótakmörkuð
og að sjálfdauði fiska sé föst stærð
árlega (20%) burtséð frá sjávarskil-
yrðum, fæðuframboði eða veiði.
Samkvæmt þessum ásgiskuðu for-
sendum á að vera hægt að „byggja
upp“ fískistofna með því að draga
úr sókn og ná ennþá meiri veiði.
Þessi „vísindi" voru sett í kennslu-
bækur og hafa síðan verið kennd í
háskólum út um allan heim.
Vísindatilgáta þessi, sem veiðiráð-
gjöf styðst við, er keimlík hugdetta
og að menn gæfu sér þá forsendu,
að þótt þyngdarlögmálið virkaði á
einn veg í aðfluginu við Egilsstaða-
flugvöll, væri samt tilefni til að ætla
að í aðfluginu við Heathrow-flugvöll
við London virkaði þyngdarlögmálið
„flókið“ og „allt öðruvísi" þegar
margar flugvélar væru í aðflugi í
einu á mörgum brautum, smáar og
stórar. Ágiskað reiknilíkan væri ný
forsenda aðflugs margra flugvéla í
röð án nokkurra sannaðra tilrauna.
Þegar svo aðflugið mistækist með
brotlendingu væri flugmanninum
kennt um „of glannalegan flug-
hraða“ (ofveiði). Mikill og djúpur
ágreiningur er í reynd meðal fræði-
manna um núverandi veiðiráðgjöf í
þorskveiðum þótt sífellt sé reynt að
fela það og kæfa alla umræðu niður.
Veiðiráðgjöfin í dag hafnar grund-
vallaratriðum í fiskilíffræði um að
þrif og vaxtarhraði séu aðalatriði við
veiðistjómun þótt veiðireynslan sýni
að vöxtur örvist við aukna veiði eins
og til dæmis gerðist 1973-1979. Sú
reynsla sýndi með afgerandi hætti
að vöxtur í þorskstofninum óx við
aukið veiðiátag og meðalvigt hækk-
aði þrátt fyrir mikinn sjávarkulda á
Ég fullyrði, segir Krist-
inn Pétursson, að
250-300 þúsund tonna
veiði er hófleg miðað við
ríkjandi aðstæður.
hafísárunum 1965-1971 þegar hluti
af þessum fiski var að synda fyrstu
metrana.
Lengst hefur verið gengið í til-
raunastarfseminni í Kanada. Þar var
beitt „kjörsókn", 20% veiðiálagi, frá
1977. í viðtali við Jakob Jakobsson
í Fiskifréttum 10. nóvember 1989
staðfestir hann þetta. Þar kemur
fram að áætlanir Kanadastjórnar
voru með „kjörsókn" að byggja upp
stofninn og veiða eina milljón tonna
á ári 1990. Það ár mældist veiðistofn-
inn hins vegar allur ein milljón tonna.
Ekki nóg með það. Svæðum var lok-
að og togarar reknir út fyrir 100
mílur og stórum veiðisvæðum lokað
til að „byggja upp stofninn". Tveim
árum síðar (1992) höfðu horfið 500
þúsund tonn af þorski af lokuðum
svæðum. I fyrra var svo stofninn
talinn hruninn. Við Labrador vigtaði
sex ára þorskur aðeins 0,82 kg 1991
og var orðinn kynþroska. Jafngam-
all þorskur var hér við land 3 kg
1990 (en 4,5 kg 1973 eða 50%
þyngri). Samt finnast menn í dag
sem rýna enn í reiknilíkanið og tauta:
„ofveiði", „ofveiði", ofveiði...
50 vísindamenn víðs vegar að úr
heiminum komu saman til fundar á
Bartery hótelinö í St. Johns til
þriggja daga fundar í janúar 1993.
(Fisheries News. Vol. 2 No. 5.
June/93) til þess að fjalla um hvað
hefði orðið um 500 þús. t af týndum
norðurþorski (Labradorsvæðið). Um-
ræðuefnið var m.a. hvort þorskurinn
hefði dáið úr umhverf-
isstreitu eða orkuskorti
(feluorð um hungur-
dauða?). Því miður er
pláss til að fjalla meira
um þetta hér en flest
bendir til þess að þorsk-
stofninn við Kanada
hafi hrunið niður úr
hungri m.a. vegna
stefnunnar um að
draga úr veiði og veiða
aðeins 20% af veiði-
stofni. Dæmi frá
Kanada bendir til þess
að grundvallaratriðin í
fiskilíffræðinni um - að
veiðar örvi vöxt og af-
rakstur veiðistofns eigi einnig við um
hafið. Séu veiðar stöðvaðar eins og
gert var við Labrador skapar náttúr-
an að öllum líkindum nýtt jafnvægi
með minnkun stofns í lágmarksstærð
í samræmi við fæðuframboðið. Ýkt
samlíking er túnblettur sem skyndi-
lega er hætt að slá og hirða, og allt
fer í sinu og órækt. Náttúran tekur
í taumana og skapar nýtt jafnvægi
miðað við ríkjandi aðstæður hverju
sinni, hvar sem er í náttúrunni. Þetta
er viðurkennt grundvallaratriði í allri
nátiúnifræði nema þessari svoköll-
uðu fiskifræði. Aukinn afrakstur
þorskstofnsins við ísland við hátt
veiðiálag frá 1973-1979 sýnir við-
brögð náttúrunnar við auknu veiði-
álagi. Þetta er staðreynd. Aukin frið-
un smáfisks hér við land gefur til
kynna hnignun þorskstofnsins með
lækkandi meðalvigt eftir aldri og
minnkun stofnsins. Stofninn hefur
minnkað með vaxandi stjórnunarað-
gerðum. Þetta er staðreynd. Margar
fleiri staðreyndir benda í sömu átt.
Aukin sókn í rækju sl. ár hefur leitt
af sér örari vöxt í stofninum og
rækjuveiðin vex. Allar fullyrðingar
um að þorskurinn hafi ekki verið
friðaður nóg eru með ólíkindum.
Vaxtarhraði þorsks við ísland féll
um 50% í þunga á sex ára þorski
sem vigtaði 4,5 kg 1973 en einungis
3 kg 1991. Það atriði að vöxtur
hægi á sér er staðfesting á að of-
veiði er beinlínis röng
skýring á litium þorsk-
stofni hér við land nú.
Þetta er kjarni málsins.
Tölfræðilegar getgátur
og fullyrðingar um
„hættuástand" vegna
veiði nú eru í reynd stór-
hneyksli í ljósi stað-
reynda þeirra sem hér
hafa verið raktar og
flestar fengnar úr
skýrslum Hafrann-
sóknastofnunar. Ekki er
ég að mæla með stjórn-
lausri veiði svo sérfræð-
ingum í útúrsnúnirigi sé
það ljóst. Ég fullyrði
hins vegar að 250-300 þúsund tonna
veiði nú er hófleg veiði miðað við
ríkjandi aðstæður samkvæmt reynsl-
unni miðað við skýrslur Hafrann-
sóknastofnunarl!
Smábáta í kvóta?
Nýjasta hugdettan 1 aukinni
stjómun er að setja krókabáta á afla-
mark og herða nú enn á ofstjórninni.
Forsendan er enn og aftur ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunar um „að
draga úr veiði til að byggja upp stofn-
inn“. Verði krókabátar settir á afla-
mark er nánast öruggt að hent verð-
ur a.m.k. 10 þúsund tonnum til við-
bótar því sem þegar er hent. Alþingis-
menn eru skyldugir til þess að kynna
sér þessi málefni vandlega áður en
lengra verður gengið. „Eg hef ekki
vit á þessu," eru algengustu viðbrögð-
in, þegar maður reynir að fá þetta
rætt. Eg spyr: Hvers vegna er fólk
að gefa kost á sér í ábyrgðarstöður
ef það treystir ekki eigin dómgreind
til þess að reyna að skilja grundvall-
aratriðin í þessu máli. Skilji menn og
konur í ábyrgðarstöðum í reynd ekk-
ert hvað verið er að gera þá er um
tvennt að velja að mínu mati: Kynna
sér málið vandlega og taka síðan af-
stöðu byggða á staðreyndum - eða
- að fá sér aðra vinnu.
Höfundur er fiskverkandi á
Bakkafirði.
Kristinn Pétursson
Fitusprenging
opin dauðagildra?
MÉR ÞYKIR fyrir að þurfa að
rita um þetta mál á opinberum vett-
vangi, en finn mig til knúinn af
afli sem lætur mig ekki í friði.
Dauði Jóns Páls hryggði mig á
sínum tíma. Myndin af hinum glæsi-
lega, hjartahreina fullhuga, lýsir
enn í hugskoti okkar.
í sjónvarpsauglýsingu hélt hann
mjólkurfernu hátt á loft af því að
honum var borgað fyrir að taka
þátt í áróðri undir yfirskriftinni
mjólk er góð.
Þetta varð kveikjan að því að ég
ritaði framkvæmdastjóra MS bréf
iReykjavík: Ármúla 11 - Sími 568-1500f
j Akureyri: Lónsbakka - Sími 96-11070 j
karatawwMM——
<ttm hið viðkvæma efni, sem glögg-
lega greinir frá í þýddum kafla
undir lok greinarinnar, sem hér birt-
ist. Sá kafli var mér ekki handbær
þá, af því að henn birtist ekki fyrr
en í nýútkomnu maíhefti lækna-
tímarits 1995. Þekkingarinnar
hafði ég aflað mér eftir öðrum til-
tækum leiðum. Kurteislegt svarbréf
barst mér í hendur. Vinsamlega var
í málið tekið. Síðan ekki söguna
meir, nema ef vera skyldi að sami
aðili hafí ráðið næringarfræðing og
matvælafræðing, tvær ungar kon-
ur, til að skrifa grein, sem birtist
í Morgunblaðinu 29. mars 1994
undir yfírskriftinni „Vinnsla mjólk-
ur er nauðsynleg og ekki hættu-
leg“. Sjónarmið mjólkurvinnslunnar
eru þar einhliða varin eins og eftir
forskrift. Greinin er svo óvönduð
að hún hefði betur verið óskrifuð.
Dauðagildran stóð opin eftir sem
áður, og trúlega hafa margir fallið
I hana síðan. Þegar um svona alvar-
legt mál er að tefla, á að athuga
málavexti í fullri alvöru og forðast
að stofna mannslífum í hættu með-
an á þeirri athugun stendur.
Röksemdir sem ekki hafa verið
hraktar
Eftirfarandi greinarkorn úr er-
lendu læknatímariti gefur ástæðu
til að ætla að um raunverulega
hættu sé að ræða og knýr á um
skjóta lausn. Það er einfaldlega
ekki hægt að horfa upp á það þegj-
andi að fólk gangi í dauðagildru
fyrir mistök sem leiðrétta má með
því að skrúfa fyrir krana. Kaflinn
er tekinn upp úr læknatímaritinu
Townsend Letter for Doctors, maí-
hefti 1995.
Til glöggvunar hef ég sumstaðar
látið frumtextann fylgja innan
sviga.
Það er einfaldlega ekki
hægt að horfa upp á það
þegjandi, segir Ulfur
Ragnarsson, að fólk
gangi í dauðagildru
fyrir mistök sem
leiðrétta má.
Hættur tengdar kúamjólk
(The Dangers of Cow’s Milk)
Útdráttur gerður af Julie Klotter
(þýð. Ú. R).
Auglýsingar hafa gert mikið til
að sannfæra okkur um að mjólk sé
nærandi og mikilvægur þáttur við-
urværis okkar. Flest höfum við alist
upp við að hugsa um mjólk sem
hina fullkomnu fæðu. Raunveru-
leikinn er sá að kúamjólk, einkum
unnin kúamjólk, hefur tengst ýms-
um heilbrigðisvandamálum.
Sumir foreldrar hafa komist að
því af eigin raun, að kúamjólk eyk-
ur slímmyndun og stuðlar að því
að ofnæmi myndist. Færri vita að
mjólkin getur komið við sögu í sam-
bandi við lækkun blóðrauða og
ákveðna tegund sykursýki sem sum
börn verða fyrir.
The American Academy of Pe-
diatrics (Lauslega þýtt:„Ameríska
barnalækningastofnununin") varar
við að gefa börnum yngri en eins
árs óblandaða kúamjólk af því að
hún getur valdið blóðmissi frá melt-
ingarveginum. Rannsóknir í ýmsum
löndum benda til tengsla milli
neyslu kúamjólkur og sérstakrar
tegundar sykursýki (insulin-
dependant diabetes)
sem oft kemur fram í
börnum. Svo er að sjá
sem prótínin í kúa-
mjólkinni örvi líkam-
ann til að mynda mót-
efni. Þessi mótefni
(antibodies) ráðast
ekki aðeins gegn prót-
íninu. Þau skemma
líka frumur í briskirtl-
inum sem framleiða
insúlín.
Gerilsneyðing mjólk-
ur skerðir innihald
mjólkurinnar af bæti-
efnum, steinefnum og
efnaskiptahvötum (en-
símum), þannig að ófullkomin fæða
verður enn ófullkomnari næring fyr-
ir böm.
Hlálegt er að gerilsneyðingin
drepur ekki aðeins gerla, heldur
eyðileggur samhliða náttúrleg vam-
arefni gegn sýklum, sem í mjólkinni
em. Það em ekki aðeins börnin sem
orðið geta fyrir skaðlegum áhrifum
unninnar kúamjólkur. Kurt A. Osl-
er, MD, fyrmm yfirlæknir hjarta-
deildar Park City Hospital, Bridge-
port, Connecticut, U.S.A., álítur að
xanthin oxidasi (XO), hvati sem
fínnst í mjólkurfítu, lirindi af stað
yfír 50% allra hjartasjúkdóma. (orð-
rétt: „initiates over 50% of all heart
disease.") Fitusprenging sem
splundrar mjókurfitu í örsmáar kúl-
ur, greiðir fýrir að XO frásogist
gegnum gamaveggina inn í blóðrás-
ina. Vitað er að þessi hvati eyðilegg-
ur plasmalogen, sem er nærfellt
þriðji hluti frumuhimnunnar í slag-
æðum. (á ensku :„This enzyme is
known to destroy plasmalogen,
which makes up nearly a third of
an arterial cell membrane") XO er
venjulega að finna í lifur og mjó-
girni mannslíkamans, þar sem
plasmalogen fyrirfínnst ekki að öllu
eðlilegu. En við rannsóknir hefur
X0 fundist á sjúkum svæðum hjarta
og slagæðaveggja hjá fólki sem orð-
ið hefur fyrir hjartaáfalli. Hjartasér-
fræðinguririn Kurt Oster og dr. Ron-
ald J. Ross notuðu mótefni (antibodi-
es) til að sýna fram á að XO sem
þarna fannst í vefjum
hjarta og æða kom úr
kúanrjólk, en ekki úr
iíkama sjúklingsins
sjálfs. Aðeins fitu-
sprengd mjólk, en ekki
hrámjólk, greiðir XO
veg inn í blóðrásina.
Oster og samstarfs-
hópur hans hafa rann-
sakað samhengið milli
fitusprengdrar mjólkur
og hjartasjúkdóma
áratugum saman.
(Sagan af því er
sögð í „The XO Fact-
or“, bók gefín út af
Park City Press, 200
Park Ave. , Suite 5012, New York.
NY 10017, USA. )
Eftirmáli
Þarna er dauðagildra, sem hefur
staðið of lengi opin. Alltof margir
hafa í hana fallið. Ekki hefur verið
vakin nægileg athygli á hættunni.
Þvert á móti hafa vaðið uppi vill-
andi auglýsingar um gæði fitu-
sprengdrar mjólkur. Hver kannast
ekki við vígorðið mjólk erjróð sem
hefur sefjað landslýðinn árum sam-
an ti! blindrar trúar á ósannað ágæti
vöru sem í boði er. Skaðinn gæti
verið drjúgum meiri en sem svarar
öllum banaslysum í umferðinni, auk
þess sem óheyrilegur tilkostnaður
kann að hafa hlotist af í heilbrigðis-
kerfinu, sem hefði mátt spara með
því að skrúfa fyrir krana. Þess ber
þó að gæta, að margir þættir eru
samverkandi, svo sem reykingar,
hreyfingarleysi, streita, ofát og-
neysla óheppilegra tegunda af fítu,
ekki síst „transfitu" sem kemur
fram við herslu á olíum, jurtaolíum
ekki síður en öðrum. Transfitur
fyrirfinnast í öllum tegundum
smjörlíkis, einnig þeim, sem sér-
staklega eru auglýstar sem „góðar
fyrir hjartað“. Smjörið er það sem
blívur. Það er náttúrleg fæða, sem
að skaðlausu má neyta í hófi.
Að síðustu eitt heilræði: Varið
ykkur á lævíslegum auglýsingum!
Höfundur er læknir.
Úlfur Ragnarsson