Morgunblaðið - 29.06.1995, Qupperneq 8

8 FIMMTUDAGUR 29. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Þjóðhátíðarraeða forsaetisráðherra um Evrópusambandiö
Gjörið svo vel. Villi vinur ætlar af sinni alkunnu góðsemi við forsætisráðherrann áð túlka
ræðu hans jafnóðum ...
Stjarnvísindamenn segja framtíð stjörnufræði á íslandi í húfi
Sótt um fé til þátttöku
í norræna sjónaukanum
Framlag íslendinga yrði 1% af rekstrarkostnaði
ÍSLENSKIR stjarnvísindamenn hafa
verið með umsókn um fjárveitingu
hjá Rannsóknarráði íslands vegna
aðildar að norræna sjónaukanum á
La Palma á Kanaríeyjum um árabil.
Enn hafa ekki verið veitt nein af-
dráttarlaus svör.
Starfssemi sjónaukans var komin
á fullt skrið árið 1990 en það voru
Danmörk, Noregur, Svíþjóð og Finn-
land sem frá upphafi stóðu að stofn-
un sjónaukans. íslendingar eru vel-
komnir í samstarf Norðurlandaþjóð-
anna en aðrar þjóðir hafa einnig
sýnt samstarfinu áhuga. Forsvars-
menn sjónaukans telja sig hins veg-
ar ekki hafa tök á að taka fleiri þjóð-
ir inn.
Dr. Einar H. Guðmundsson, dós-
ent í stjarneðlisfræði við Háskóla
íslands, segir að íslendingar þurfi
aðeins að greiða eitt prósent af
rekstri sjónaukans sem þó er um
900.000 þúsund krónur á ári.
„Það er enginn möguleiki fyrir
okkur að notast við eigin sjónauka,
hér er um mjög dýr mannvirki að
í ræða og mikla alþjóðlega sam-
keppni. Ef umsókn okkar yrði af-
greidd fljótlega þá er ekki ólíklegt
; að samningur til nokkurra ára yrði
t gerður ti! að byija með og framhald-
ið ákveðið með hliðsjón af reynsl-
unni,“ segir Einar. Umsóknir ís-
lenskra stjarnvísindamanna hafa
verið til umsagnar og afgreiðslu til
skiptis hjá Vísindaráði, menntamála-
ráðuneytinu og nú síðast hjá Rann-
sóknarráði íslands.
Stjarnvísindi eru
vaxandi fræðigrein
„íslendingar hafa yfirleítt fengið
meira út úr norrænu samstarfi en
þeir hafa lagt í það. Það er í raun-
inni alveg einstakt tækifæri að geta
tekið þátt í alþjóðlegu vísindastarfi
og borgað aðeins eitt prósent af
því,“ segir Einar. „Þetta er líka
spurning um menningarlegt atriði.
Viljum við, eins og aðrar menning-
arþjóðir, stunda rannsóknir á sem
flestum sviðum vísindanna?
Stjarneðlisfræði er ný námsgrein
á íslandi en í örri þróun. „Við höfum
aðallega stundað kennilegar rann-
sóknir, þ.e.a.s. útreikninga. Það er
margt ungt og upprennandi náms-
fólk á leiðinni heim úr námi og ljóst
að þessa námsgrein má efla til muna.
Það gefur auga leið að við verðum
að geta tengt þær fræðilegu rann-
sóknir sem stundaðar hafa verið hér
við athugunir. Stjömufræðin tilheyr-
ir náttúruvísindum og við komumst
ekki í snertingu við þennan hluta
náttúrunnar nema með sjónauka.
Aðild að sjónaukanum er í rauninni
spurning um framtíð stjörnufræð-
innar á íslandi," segir Einar.
Sigmundur Guðbjarnason formað-
ur Rannsóknarráðs íslands segir að
of snemmt sé að segja nokkuð til
um afgreiðslu umsóknar um aðild
Islendinga að norræna sjónaukan-
um. Hann segir að Rannsóknaráð
íslands sé ung ríkisstofnun sem hafí
átt fullt í fangi með að skipuleggja
sitt starf og taka við umsóknum um
styrki og vinna úr þeim á því tæpa
ári sem liðið er síðan ráðið var sett
á fót. „Það er mikið af stærri verk-
efnum sem bíða sem við höfum ekki
haft nokkur tök á að afgreiða," seg-
ir Sigmundur. Hann segir að mikiil
áhugi sé fyrir aðildinni meðal
margra vísindamanna en ekki sé
víst að ráðið hafí fjármagnslegt bol-
magn til að afgreiða umsóknina.
Tíminn muni leiða það í ijós.
Framfarir í fangelsismálum
Bylting að
ganga yfir
ASIÐUSTU árum
hafa litið dagsins
ljós breytingar í
fangelsismálum og nýj-
ungar í refsifullnustu. For-
sagan er sú að árið 1992
skilaði fangelsismálanefnd
áliti og tillögum til dóms-
málaráðherra um stöðu
málaflokksins og framtíð-
arfyrirkomulag til ársins
2000. Eftir þeim hefur
markvisst verið unnið und-
ir forystu Haraldar Jo-
hannessen, forstjóra fang-
elsismálastofnunar ríkis-
ins. Aðspurður um helstu
breytingar segir Haraldur:
„Það var löngu tíma-
bært að taka þennan mála-
flokk til gagngerrar end-
urskoðunar og breyta
áherslum og vinnubrögð-
um. Byijað var á að móta
og skilgreina ákveðna stefnu í
fangelsismálum og vinna síðan
eftir henni. Breytingarnar sem
smátt og smátt hafa verið að
ganga í garð lúta að flestum þátt-
um fangelsismála. Ný fangelsis-
bygging er risin á Litla-Hrauns-
svæðinu sem áætlað er að taka í
notkun með haustinu. Á næstunni
verður hafist handa við byggingu
nýs vinnu- og íþróttaskála og ör-
yggismál fangelsissvæðisins hafa
þegar verið ákveðin heildstætt.
Þannig verður tekið úr notkun
úrelt og ómannsæmandi húsnæði
fyrir fanga og aðbúnaður þeirra
og starfsmanna stórbættur. Til-
gangurinn er eðlilega sá að stuðla
frekar að uppbyggjandi starfi inn-
an fangelsanna og bæta öryggis-
málin.
Hvað varðar fangelsisrekstur-
inn almennt þá er lagt kapp á að
. fjárveitingar til málaflokksins nýt-
ist sem best og leitað er leiða til
að ná sem mestri hagkvæmni i
rekstri og skilvirkari starfsemi.“
- Verður nýja fangelsið mjög
tæknivætt?
„Já, það verður mun tækni-
væddara en þekkist í öðrum fang-
elsum hér á landi enn sem komið
er. Öryggisþættir þess eru hins
vegar ekki mjög sýnilegir og
áhersla lögð á heimilislegt um-
hverfí. Ákveðið hefur verið að til-
tekinn hópur starfsmanna sinni
öryggismálum sérstaklega og því
er nauðsynlegt að þjálfa þá á
tæknisviðinu. Starfræksla fangels-
isins fer hægt af stað svo starfs-
‘'mönnum gefist ráðrúm til að ná
góðum tökum á nýrri tækni og
aðlaga starfsemina að breyttum
aðstæðum. Hins vegar leysa tæki
og tól ekki allan vanda og því
höfum við lagt ríka áherslu á að
færa starfsmenn nær föngum í
þeim tilgangi að þeir sinni þörfum
þeirra og við það nást betri og
faglegri starfshættir. Við höfum
hugsað okkur með skipu-
lagsbreytingum að ná
fram 70% stækkun á
Litla-Hrauni án þess að
bæta við mannafla. Eins
og gefur að skilja er lögð
rík áhersla á að efla starfsemina
eins og unnt er með sem minnstum
kostnaði. Tíminn mun leiða í ljós
hvort þessum markmiðum verði
náð.“
- Hvað með aðrar breytingar?
„Fangelsismálastofnun hefur
tekið upp ný úrræði í stað fangels-
isvistar og skal nefnd vímuefna-
meðferð og vinna fanga utan fang-
elsa. Þá hefst tveggja og hálfs árs
tilraunaverkefni með samfélags-
þjónustu um næstu mánaðamót.
Tilgangurinn með þessum nýju
úrræðum er aðallega tvíþættur.
Annars vegar gefst dómþolum
betra tækifæri til að snúa á gæfu-
legri brautir og hins vegar sparar
HaraldurJohannessen
► Haraldur Johannessen er
fæddur í Reykjavík 1954. Að
loknu stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum í Reykjavík tók hann
embættispróf í Iögum frá Laga-
deild Háskóla íslands. Þá stund-
aði hann framhaldsnám í af-
brotafræðum í Flórídafylki í
Bandaríkjunum. Að því Ioknu
réðst hann til starfa sem aðstoð-
armaður forsljóra íslenska álfé-
lagsins hf. og síðar starfaði
hann sem lögmaður við embætti
ríkislögmanns. Haraldur var
skipaður forstjóri fangelsis-
málastofnunar ríkisins 1. októ-
ber 1988 en stofnunin var sett
á fót með lögum þann 1. janúar
1989. Hann hefur gegnt ýmsufn
trúnaðarstörfum. Haraldur er
kvæntur Brynhildi Ingimund-
ardóttur hjúkrunarfræðingi og
eiga þau þijú börn.
ríkið fjármuni. Þó verður að hafa
í huga að slík úrræði taka eðli
málsins samkvæmt ekki til allra
refsidæmdra manna. Þessar breyt-
ingar eru í takt við þróun sem átt
hefur sér stað á Vesturlöndum,
þótt íslendingar fari nokkuð aðrar
leiðir að þessum markmiðum."
' - Eru önnur stór verkefni fram-
undan?
„Framangreindar breytingar á
skipulagi fangelsiskerfisins,
starfsháttum starfsmanna og
starfræksla fangelsisins á Litla-
Hrauni eru vel á veg komnar.
Dómsmálaráðherra hefur ákveðið
að byggja nýtt fangelsi á höfuð-
borgarsvæðinu sem leysa á af
hólmi Hegningarhúsið við Skóla-
vörðustíg og gæsluvarðhaldsfang-
elsið við Síðumúla.
Undirbúningur að hönnun slíks
fangelsis tekur nokkurn tíma og
er á hendi þróunarnefndar í fang-
elsismálum. Áætlanir gera ráð fyr-
ir að slíkt fangelsi verði tekið í
notkun um næstu aldamót en und-
----------- irbúningur þess er
skammt á veg kom-
inn. Hér á landi hefur
skapast mikil þekking
í þessum efnum sem
að verulegu leyti
íslensku hugviti og
Ný úrræði í
stað fangels-
isvistar
byggir á
reynslu."
- Sér fyrir endann á breytingum í
fangelsismáium?
„Þegar Reykjavíkurfangelsið er
risið og framangreindar breyting-
ar hafa allar náð fram að ganga
þá hefur á skömmum tíma orðið
bylting í þessum málaflokki. Nú
þegar eru mikil tímamót framund-
an með opnun nýju fangelsisbygg-
ingarinnar á Litla-Hrauni. Það er
mun sýnilegri áfangi en margar
aðrar umbætur sem þegar hafa
átt sér stað og varða innra starf
fangelsiskerfisins. Vonandi verður
haldið áfram á þeirri framfara-
braut sem fangelsisniál eru á.“