Morgunblaðið - 06.07.1995, Blaðsíða 22

22 FIMMTUDAGUR 6. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
GIANT mesti sigurvegari i
hjólreiðakeppnum á íslandi
Rune Hoydal á GIANT
hefur unnið 5 World Cup
keppnir í vor.
Gunnlaugur
Eiðsson
Menning okkar
og ferðaþjónustan
UM MIÐJAN síðasta
vetur kom samgöngu-
ráðuneytið á fót nefnd,
sem kölluð var Sögu-
nefndin. Hún skyldi
setja fram hugmyndir
og tillögur um það
hvernig nýta megi sögu
þjóðarinnar, sögustaði,
þjóðhætti, verkmenn-
ingu og bókmenntir til
að efla og bæta ferða-
þjónustu innanlands.
Og eftir þessu starfaði
nefndin. En útvarpið
breytti vinum okkar í
nefndinni í snakk um
kamra og klósett vjtt
og breitt um landið. Ég
held að margir fjölmiðlar hafi afbak-
að niðurstöður nefndarinnar. Mér
fínnst aðalatriðin vera þessi:
1. Mjög vantar fleiri og betri
merkingar og vegvísa að merkum
stöðum, fieiri og betri bæklinga, sem
henta íslenskum ferðamönnum og
menningarsögukort. Ferðamaður,
sem kemur í Skagafjörð til dæmis,
ætti að rata vandræðalaust að öllum
merkustu stöðum í héraðinu eftir
merkingum, kortum og bæklingum.
Og hann ætti að eiga þess kost, án
þess að hafa bókasafn með sér, að
kynnast sögu sveitarinnar og menn-
ingu. Ég nefni ekki Drangey eða
Hóla - en hvað um Eyþór Stefáns-
son eða Reynistað? - og þannig
áfram. Þetta og margt fleira á að
vera íslenskum ferðalöngum að-
gengilegt í bæklingum eða á kortum
við vægu verði á flestum viðkomu-
stöðum.
2. Söfn þurfa að verða líflegri en
þau eru nú. Hér er bæði átt við
minjasöfn og listasöfn. Afdrep handa
gestum gæti orðið ferðaþjónustunni
og söfnunum sjálfum mikil hjálpar-
hella. Þar gætu ferðamenn fengið
sér hressingu og ekki síst mætti
nota það til þess að upplýsa gesti
um safnið, muni þess og notkun
þeirra þar sem það á við. Hér mætti
nota kvikmyndir (vídeó), skugga-
myndir (slæds) og/eða fyrirlestra.
Að auki vantar í mörg söfn leiðsögu-
menn.
Að sýna brúkun safnmuna er
mikilvægt; til dæmis heyskap, tó-
vinnu, mjólkurvinnslu
o.s.frv. í því skyni þarf
að endursmíða ýmsa
muni - meisa, snælduf,
strokka, kvensöðla og
marga aðra dýra hluti.
3. Leiðsögumenn
vantar víðast. Þó
nefndin tilgreini fleiri,
þykja mér þessir mikil-
vægastir:
a) Safnieiðsögu-
menn. Árbæjarsafn
ræður tii sín leiðsögu-
menn handa ferða-
mönnum um sumarið
og heimsfrægur, er
Þórður Tómasson. Ég
man ekki eftir leiðsögn
annars staðar. Hér á ég við bæði
listasöfn og minjasöfn utan höfuð-
borgarsvæðisins og innan.
b) Staðarleiðsögumenn. Þeir fara
með ferðamönnum um staði eins og
til dæmis Hóla, Akureyri, Skálholt,
Reykjavík, Þingvelli og segja frá
sögu þeirra og tengja þá bókmennt-
um þjóðarinnar og annarri menningu
eftir því sem við á.
c) Héraðsleiðsögumenn. (Svæðis-
leiðsögumenn). Þeir fylgja ferða-
mönnum um heilu landsfjórðungana
og segja frá þeim; ekki aðeins sögu
og sögnum, mönnum og málefnum,
heldur iíka náttúrufari.
í niðurstöðum nefndarinnar er
drepið á fleiri atriði en hægt er að
nefna í blaðagrein. Félagar mínir
bæta úr því, sem hér er vantalið.
Um leiðsöguenn
Ég hef verið skammaður dálítið
fyrir afstöðu nefndarinnar til mennt-
unar leiðsögumanna. Þá tek ég fyrst
fram, að Sögunefndin hafði í áliti
sínu íslenska ferðamenn í huga -
okkur á ferð um eigið land. Og við
gætum haft heilmikið gagn af ís-
lenskum leiðsögumanni. Það þekkja
til dæmis þeir, sem fara rneð ferðafé-
lögunum, (Ferðafélag íslands, Úti-
vist og hvað þau heita öll). Við í
nefndinni hugsuðum okkur tvenns
konar leiðsögumenn: „menntaða" og
„ómenntaða“ (auk þeirra, sem
nefndir eru hér að framan).
1. „Menntaðir leiðsögumenn". Að
hægt sé að læra í fjölbrautakerfinu
í grein þessari allar
Gunnlaugnr Einars-
son um hugmyndir
sögunefndar, sem
hann segir fjölmiðla
hafa afbakað.
til leiðsögumanns og/eða í Kennara-
háskóia Islands. Mig minnir ég hafi
iátið bóka, að leiðsögumenn útskrif-
ist ekki yngri en tvítugir. Þannig
gætu margir menntað sig í átthaga-
fræði og dugað vel ferðamönnum.
Einhvers konar „stofn“ yrði settur
fyrir þetta nám, svo sem: Saga, sög-
ur og sagnir, örnefni, ættfræði, nátt-
úrufar, leiðsögutækni og skyndi-
hjálp. Að öðru leyti sæi hvert
fræðslu-umdæmi um sig. Á Vestur-
landi yrði líklega þyngsta áherslan
lögð á sögur: Egilssögu, Eyrbyggju,
Laxdælu, Bárðarsögu, Gunnlaugs
ormstungu og þannig áfram alveg
endalaust. Á Austurlandi er senni-
lega atvinnusagan merkust, útgerð
og verslun. Til leiðsagnar vantar
okkur heimamenn í öllum héruðum.
Og það dugar engan veginn, að
þurfa alltaf að fara „suður“ til þess
að læra. Ferðaþjónustunni dugar það
ekki.
2. „Ómenntaðir“ leiðsögumenn.
íslendingar þurfa „ómenntaða" leið-
sögumenn handa sér - ekki síður
en „menntaða". „Ómenntaður“ er
sá leiðsögumaður, sem ekki hefur
neitt próf úr leiðsögunámi - en
kannski mörg háskólapróf. Sem
dæmi: Við ætlum í bókmenntaferð
um Eyjaíjörð, kynnast skáldum hans
og bókmenntum frá öndverðu til
dagsins í dag. Þá fáum við kannski
þrautlærðan, margmenntaðan og
skemmtilegan bókmenntafræðing að
leiðsögumanni, sem að auki er skáld-
mæltur - en hann hefur ekki leið-
sögupróf. Er hann þá ómögulegur?
Og þannig er um marga ættfróða
og héraðsfróða menn. Þeir hafa til
margra ára verið vel metnir leið-
sögumenn hjá ferðafélagi sveitarinn-
ar og hljóta að valda því áfram án
prófs.
Auðvitað set ég allt á annan end-
ann í Félagi leiðsögumanna með
þessari grein. Mér er það víst lagið.
En samt vænti ég málefnalegrar
gagnrýni.
Hamraborg 1-3, norðanmegin
Kópavogi. 564 18 64
G/ANT
FJALLAHJOL - KEPPNISHJOL
VETRARSÓL
GIANT
KYNNINGARAFSLÁTTUR
10-40% afsláttur
14,5-57% staðgreitt
Þú ferð vel með
GIANT hjólið þitt.
l/erslunin
Ármúla 40
Símar:
- 568 8860
/U4R
Höfundur er leiðsögumaður.
GIANT á Islandi,
myndasýning í verslun.
Vönduð og traust reiðhjðHTá viðurkenndum framleiðanda. Hjólin eru afhent samsett og stillt á
fullkomnu reiðhjólaverkstæði. Á okkar hjólum er árs ábyrgð og frí upphersla eftir einn mánuð. 553 5320
TANAKA 422 vélorf fyrir
bæjarfélög- og verktaka 2,3 hö.
kr. 41.61 0 stgr.
TANAKA 355 vélorf fyrir
sumarbústaði 2,0 hö.
kr 39.71 0 stgr.
TANAKA 4000 vélorf fyrir
heimili og sumar-
bústaði 0,8 hö.
kr 17.955
stgr
TANAKA 2800
heimilisvélorf
0,9 hö.
kr.16.055 stgr
Helgi Hálfdanarson
Kynferði orða
LÖNG og hörð er sú barátta sem
háð hefur verið íyrir jafnrétti manna
af báðum kynjum. Þar hefur að
sönnu talsveit áunnizt, þó að víða
skorti skelfilega mikið á bærilegan
árangur.
Ekki er það ætlun mín að sinni
að fjalla um jafnréttismál almennt,
heldur einungis drepa á þann þátt
þeirra sem veit að íslenzku máli og
þá einkum notkun orðanna maður
og kona og hugsanlega ofnotkun
karlkynsins í allri umræðu. Ekki er
laust við að ýmsum þykir þar hallað
á kvenþjóðina og henni þá sýnd
óvirðing af karlrembudólgum. Ég
hygg að nokkuð sé til í þessu, en
stundum gæti þó misskilnings.
Vegna þess að tegundarheitið
maður er karlkyns er eðlilegt að
karlkynsins gæti nokkru meira á
kynbeygðum orðum, þegar rætt er
um menn án kynferðis-greiningar.
Ætla má, að vegna þessa tegundar-
heitis séu heiti þjóða líka karlkyns
og þá hlýtur einnig að bera meira
á karlkyni orða, þegar fjallað er um
íslendinga án tillits til kynferðis.
Væntanlega er það af sömu sökum
talið eðlilegt, að kynbeygð orð séu
í karlkyni sem flettiorð í orðabókum
og eins það, að karlkyn fari á und-
an hinum kynjunum í beygingar-
fræðinni. Að minnsta kosti mun
óþarft að ætia, að þar sé karlremb-
an að verki.
Nú verð ég að játa, að mér þyk-
ir hlálegt að heyra sagt sem svo:
„Við íslendingar kjósum öll að ráða
stjómarfari okkar sjálf.“ Ýmislegt
þessu líkt heyrist nú æ oftar, og
mun teljast kurteisi við konur. En
vel þætti mér fara á því, að konur
sem karlar segðu: „Vér Islendingar
kjósum allir að ráða stjórnarfari
voru sjálfir." Og víst hef ég heyrt
merkiskonur beita sams konar orða-
lagi sem sjálfsögðum hlut.
Hefði eitthvað af þjóðfundar-
mönnum á sínum tíma verið konur,
tel ég hins vegar víst og rétt, að
allur þingheimur hefði hrópað: „Vér
mótmælum öll.“ Þar hefði „öll“ átt
við þann tiltekna flokk einstaklinga
af báðum kynjum, sem kominn var
saman í sal Lærða skólans á þeirri
stundu, en ekki alla íslendinga,
þótt í þeirra nafni væri talað.
Um manninn er að þessu leyti-
eins farið og aðrar dýrategundir.
Vegna þess að sjálft tegundarheitið
hesturer karlkyns er karldýrið einn-
ig nefnt hestur, en kvendýrið öðru
heiti, hryssa. Þetta samsvarar því,
að tegundin maður nefnist eftir
kynferði maður og kona. Síðan
koma til ýmisleg aukaheiti á hvort
kyn, en það er önnur saga.
Aftur á móti er tegundarheitið
rjúpa kvenkyns og þá er kvenfugl-
inn einnig nefndur rjúpa, en karl-
fuglinn öðru heiti, karri, ef taka
þarf fram að um karlkynið sé að
ræða. Því er sagt: „Rjúpan er ís-
lenzkur staðfugl; hún skiptir um lit
eftir árstíðum." Eins er sagt: „Mað-
urinn er spendýr; hann gengur upp-
réttur." Þar á „hann“ við sjálfa teg-
undina og táknar hvort tveggja
eðliskynið í senn, rétt eins og „hún“
tekur til beggja kynja rjúpunnar.
Líklega segðu fáir: „íslendingum
hefur vegnað misjafnlega síðan þau
námu hér land.“ Þó væri það litlu
lakara en að segja: „Við íslendingar
viljum ráða okkur sjálf.“
Til þess mun enginn ætlast, að
alltaf fari saman eðliskyn og mál-
fræðikyn. Kona er kölluð fjölhæfur
leikari eða séður kaupmaður, en
karl er sagður djörfhetja, eða blauð
lydda eftir atvikum. Hryssa er talin
góður reiðhestur, og tík er sögð
duglegur fjárhundur. Eins er eðli-
legt, að kona sé kölluð skörulegur
þingmaður fremur en þingkona.
Hætt er við að komið sé út á
hálan ís, ef farið er, af misskilinni
jafnréttishvöt, að hrófla mikið við
því sem þótt hefur eðlilegt í þessum
efnum. Hver veit nema farið yrði
að brjóta upp gróin máldæmi eins
og „Sælir eru hógværir“, eða
„Margur er knár, þótt hann sé
smár“.
Hér er engin afstaða tekin til
þess, hvort í tilteknum biblíutexta
skuli standa „bræður“ eða „systk-
in“. En vonandi verður ekki farið
að „leiðrétta" merkistexta á þann
veg að segja: „Sæl eru þau sem
heyra guðs orð,“ eða: „Komið til
mín öll þér,“ o.s.frv. samkvæmt því
að íslendingar skuli öll vera jöfn
fyrir guðs lögum. Þar hlyti fljótt
að lenda í ógöngum. Gætum þess
heldur, að réttmæt jafnréttiskrafa
gangi ekki fyrir misskilning í ber-
högg við það sem þjóðtungunni er
eðlilegt.
I
i
i
I
I
I
)
)
í
I
I
i
i
I
i
I
I
i
I
i
I
i
i