Morgunblaðið - 25.07.1995, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 25. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Krónur og aurar - líf og
heilsa, en hver á að borga?
MIÐVIKUDAGINN 19. júní sl.
birtist í Morgunblaðinu leiðari þar
sem fram kom að það væri embætt-
ismönnum og stjórnmálamönnum
til skammar að 82 sjúklingar biðu
eftir hjartaaðgerð. Viðráðanlegur
biðlisti væri að sögn yfirlæknis
30-34 sjúklingar og einn til þrír
sjúklingar á biðlistanum hefðu ef
til vill látist. Jafnframt var haft
eftir yfirlækninum að dánarlíkur
sjúklinga séu 1% í aðgerðinni sjálfri
en tífaldist ef sjúklingurinn þarf að
bíða. Fyrrverandi heilbrigðisráð-
herra hefði óskað eftir að Trygg-
ingastofnun greiddi fyrir 30 til 40
hjartaaðgerðir en stofnunin talið
eðlilegra að sjúkrahúsið fengi auka-
fjárveitingu til verksins. Nú þurfi
35-40 milljónir króna til að stytta
biðlistann niður í 30-34 sjúklinga
sem Landspítalinn telji viðráðanleg-
an Qölda. Greininni lýkur á því að
segja að ríkisstjórninni beri að
bregðast fljótt og vel við.
Tafla 1 sýnir dánarlíkur íslend-
inga á aldrinum 50-79 ára (Dánir
á einu ári af hverjum 1.000 íbúum
á sama aldri, meðaltal áranna 1991-
1992). Þær eru þannig':
Tafla 1:
Dánir á einu ári af 1.000 íbúum
Aldur Karlar Konur
50-54 5,5 2,8
55-59 7,8 5,4
60-64 13,7 7,1
66-69 22,5 12,8
70-74 36,3 20,9
75-79 57,1 35,7
Tafla 2 sýnir áætlaða aldurs- og
kynskiptingu fyrir 300 sjúklinga
sem fara i hjartaaðgerð (áætluð
aldurs- og kynskipting hjartaað-
gerðarsjúklinga). Skiptingin er
áætluð þannig:
Tafla 2:
Hjartaaðgerðarsjúklingar
Aldur Karlar Konur
50-54 30 10
55-59 39 13
60-64 54 18
66-69 54 18
70-74 39 13
75-79 9 3
Samtals 225 75
Séu dánarlíkumar úr töflu 1 not-
aðar á hópinn í töflu 2 kemur það
út að vænta má um fimm dauðs-
falla á ári. Þannig er ljóst að í þess-
um aldursflokki eru verulegar dán-
arlíkur hvort sem einstaklingurinn
er á biðlista eftir hjartaaðgerð eða
ekki. Ef dánarlíkur sjúklinga í að-
gerð eru 1% má vænta þriggja
dauðsfalla í viðbót af því einu að
fara í aðgerð.
í 34 manna hópi með sams kon-
ar aldurs- og kynskiptingu og sýnd
er í töflu 2 má vænta 0,6 dauðs-
falla á ári samkvæmt almennum
dánarlíkum þessa aldurshóps. Því
er líklegt að á 34 manna „viðráðan-
legum“ biðlista deyi sjúklingur
a.m.k. annað hvert ár.
En hvað með tíföldun á líkum á
dauða með því að fara á biðlista?
Hverjar skyldu vera líkumar á
dauða ef úrlausn fæst samdægurs
og hveijar skyldu líkurnar á dauða
vera við eins dags bið? Það sér-
kennilega er að það er hættuminna
þann daginn að vera á biðlista til
næsta dags en að fara í hjartaað-
gerð. Þeir sem hafa stórhækkaðar
dánarlíkur og mest óþægindi fara
í aðgerð með örstuttum fyrirvara
en þeir sem eru á biðlista em und-
ir nákvæmu lækniseftirliti og þegar
allt kemur til alls em sennilega lík-
unar á því að deyja á biðlistanum
svipaðar dánarlíkum íslendinga al-
Ríkisstjórninni ber sið-
ferðileg skylda til þess,
segir Símon Stein-
grímsson, að afla fjár
á annan hátt en með
skuldasöfnun ef hún
ætlar að fjölga hjartaað-
gerðum.
mennt og dauðsföll í hlutfalli við
lengd biðarinnar og má reikna líkur
á dauða í þríliðu samkvæmt reikn-
ingsbók Elíasar Bjarnasonar. Al-
mennt er líklegt að í 84 manna
hópi (t.d. biðlista) með sömu ald-
urs- og kynskiptingu og er í töflu
2 verði eitt til tvö dauðsföll á ári.
Þá kemur að þætti stjómmála-
manna og embættismanna. Það
mun vera þannig að árið 1994 vom
fjármunir vegna hjartaaðgerða
færðir frá Tryggingastofnun til
Landspítalans og Landspítalanum
áætlað fé til um 250 hjartaaðgerða.
Bæði Landspítalinn og Trygginga-
stofnun eru á föstum fjárlögum og
hafa ekki úr neinum sjóðum að
spila til að fjármagna fleiri hjarta-
aðgerðir. Það er ekki venja að
Tryggingastofnun greiði fýrir bið-
listasjúklinga innan lands. Það eru
bæði biðlistar eftir bakaðgerðum,
mjaðmaraðgerðum og þvagfæraað-
gerðum og fólk á þesum biðlistum
deyr væntanlega eftir almennum
dánarlíkum íslendinga. Þetta fólk
verðskuldar alveg sömu samúð og
hjartasjúklingar því það er vont að
hafa bakverk eða geta ekki gengið
út af ónýtri mjöðm og afleitt að
geta ekki losnað við þvag.
Stjórnendur heil-
brigðisþjónustunnar
hafa á undánförnum
áram staðið í ströngu
við að halda niðri
kostnaði og verið
fremstir í flokki við að
stríða við ríkissjóðs-
hallann. Þeir verða að
hafa vinnufrið og
stuðning til að taka
yfirvegaðar ákvarðan-
ir. Svo notuð séu orð
Kamarillu fóstru. „O,
þetta er nú bara lífsins
gangur, Manga mín,
og öllu þess háttar
verður að taka með
mannviti." Einar
Benediktson hvatti líka til raun-
sæis. Hann sagði ekki aðeins „vilji
er allt, sem þarf“, hann sagði líka
„Bókadraumnum, bögu glaumnum
breyt í vöku og starf.“
Arið 1993 voru gerðar 208 hjá-
veituaðgerðir hér á landi eða 83 á
100.000 íbúa, hlutfallslega fleiri en
í nokkru öðru Evrópulandi. íslend-
ingar, Svíar, Finnar, Norðmenn,
Hollendingar, Belgar og Svisslend-
ingar höfðu á bilinu 50-83 aðgerðir
á 100.000 íbúa. Þjóðverjar, Austur-
ríkismenn, Bretar, írar, Frakkar,
Danir og Grikkir höfðu á bilinu 30-
50 aðgerðir á 100.000 íbúa. Sama
ár voru lokuaðgerðir á íslandi 34,
eða 13 aðgerðir á 100.000 íbúa,
einnig yfir Evrópumeðaltali* 2.
En þrátt fyrir þetta er fyllsta
ástæða til að stytta biðlistana því
aðgerðirnar bæta líðan fólks og
auka starfsgetu þess. Það er hins
vegar ljóst að hvorki Ríkisspítalar
né Tryggingastofnun hafa fjárveit-
ingar til að fjölga aðgerðum. Hvar
má þá fá fé? Hér eru nokkur ráð.
• Endurforgangsröðun stjórnenda
heilbrigðisstofnana á viðfangsefn-
um í heilbrigðisþjónustunni þarf
alltaf að vera í gangi. Ríkisspítalar
gætu t.d. sagt upp prestum. Laúna-
kostnaðurinn er um 4 milljónir
króna og nægir til að gera 5 hjarta-
aðgerðir.
• Stjórnmálamenn gætu dregið úr
greiðslum vegna búvöruframleiðslu
sem em um 5 milljarð-
ar króna meðan kostn-
aður við heilbrigðis-
þjónustu er um 28
milljarðar króna.
• Stjórnmálamenn og
embættismenn gætu
unnið að hagræðingu,
t.d. á kostnaðarsam-
asta sjúkrahúsi lands-
ins sem er á Seyðisfirði
þar sem 866 íbúar fá
þjónustu á heimaslóð
fyrir um 86 milljónir
króna en sækja meiri-
hluta sjúkrahúsþjón-
ustu sinnar til Reykja-
víkur.» Læknar gætu
þurft að gera strangari
kröfur til að velja fólk til hjartaað-
gerða eins og gert er annars staðar
í Evrópu. Hvorki hjartaaðgerðir né
önnur heilbrigðisþjónusta verða
lengur unnin útí skuld.
Hvaða möguleika á ríkisstjórnin
til að bregðast fljótt og vel við þess-
um vanda? Lausnin er oftast sú
sama. Það eru seldir ríkisvíxlar.
Ávöxtun þeirra var 6,89% sam-
kvæmt Morgunblaðinu 19. júlí sl.
og það veit enginn hvemig á að
borga þá. Fullyrðingin í upphafi
fyrrnefnds leiðara um að biðlistinn
eftir hjartaaðgerðum sé embættis-
mönnum og stjórnmálamönnum til
háborinnar skammar er ekki í fullu
samræmi við leiðara Morgunblaðs-
ins frá 2. júlí sl. um „víðtæka kröfu
um skattalækkun“ og „niðurskurð
opinberra útgjalda“ vegna þess að
það „blasi sóun i opinbera kerfinu
við“.
Ríkisstjórninni ber siðferðileg
skylda til þess að afla fjár á annan
hátt en með skuldasöfnun ef hún
ætlar að fjölga hjartaaðgerðum.
Heimildir:
'Hagstofa íslands. 1994. Landshagir.
2Unger, Felix. 1993. European Survey on
Cardiac Interventions, Open Heart Surgery,
PTCA, Cardiac Catheterisation. Report of
the Institute for Cardiac Survey of the
European Academy of Sciences and Arts.
Höfundur er verkfræðingur og
sérfræðingur um rekstur heil-
brigðisþjónustu.
Kaupmannahöfn, staður vonar
í hvers umboði skrifa þj óðarleiðtogar undir bindandi sáttmála?
Grein nr. 1
ÞEGAR horft verður
til ráðstefnu SÞ í
tengslum við ráðstefnu
þjóðarleiðtoganna í
Kaupmannahöfn, verð-
ur vafalítið skoðað,
hvað sögðu þessir full-
trúar mannkynsins?
Við verðum að spyrja
okkur, á hverra vegum
voru þessir fulltrúar
landa og þjóða? Hvað
var viðfangsefnið og
hvers vegna var verið
að takast á við þetta
viðfangsefni, atvinna,
fátækt, eining og hverjir höfðu
hagsmuna að gæta? Hvað er það
sem rekur þjóðarleiðtoga heimsins
til að setjast til samráðs? Getur
verið að þróun síðustu ára sé til-
viljun ein og að þessi merkilegi
viðburður hafi enga þýðingu.
Því miður hefur það hvergi kom-
ið fram fyrir augu Islendinga um
hvað var í raun samið og hvert
er hlutverk íslensku þjóðarinnar
eftir gerð þessa sáttmála. í þess-
ari grein mun ég nefna hinar tíu
skuldbindingar sem þjóðarleiðtog-
arnir sömdu um. Þegar þeir mættu
í Kaupmannahöfn höfðu verið und-
irbúin, af nefnd sem starfað hafði
um nokkurn tíma undir fomstu
Juan Samavía sendiherra Chile hjá
SÞ drög að sáttmála. Við lestur
þeirra, er óhætt að segja að vega-
nestið var vægast sagt stórkost-
legt. í þessum drögum var ijallað,
á raunhæfan hátt, um flest þau
vandamál sem hægt er að skoða
sem viðfangsefni heildarsamfélags
mannkynsins sem
sameiginlegt vanda-
mál í samfélagslegu
samhengi. Þar var
fjallað um í þróttm-
iklu og á virðinga-
verðan hátt um, vel-
ferð, rétt allra til
heilsugæslu, jöfnun
kynjanna hvað varð-
ar lífið í heild og and-
legra þátta til lausna
vandamála.
Innihald þess sátt-
mála sem síðan var
samþykktur er engu
að síður gott og gefur
vonir um breytingar
og bjartari tíð fyrir hina verst
stöddu og sameiginlegt viðhorf
allra íbúa þessarar jarðar á rétti
hvers og eins til að lifa við reisn.
Það viðhorf hefur komið fram hjá
Francois Mitterrand og fleirum,
að mannkynið sé á leið inn í
stefnuleysi og muni því hætta
verða á ferðum. Það verði að
bregðast við stefnuleysinu og móta
sameiginlega alþjóðlega stefnu.
Þessi sáttmáli er alþjóðleg stefnu-
setning. Það er mikilvægt að þýða
sáttmálann og nauðsynlegt að
kynna hann fyrir öllum þjóðum.
Hinar tíu skuldbindirrgar sem
þjóðarleiðtogar heimsins sam-
þykktu em í lauslegri þýðingu
þessar:
1. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til þess
að skapa það efnahagslega-,
stj órnmál alega- ,fél agslega-,
menningarlega- og lagalega um-
hverfi sem opni fólki leið til félags-
í stöðugt stækkandi
samfélagsmynd mann-
kynsins, segir Sigurður
Jónsson, er stefnt að
því að allir fái að búa
við frið, réttlæti
og öryggi.
legrar þróunar.
2. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til þess
að útrýma fátækt í heirriinum, sem
er bráðnauðsynlegt vegna siðferði-
legra-, félagslegra- og efnahags-
legra þarfa mannkynsins.
3. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til þess
að stuðla að því að full atvinna
verði forgangur í efnhagslegri og
félagslegri stjórnarstefnu okkar.
4. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til að
stuðla að félagslegri sameiningu
með því að hlúa að samfélögum
sem em traust, réttlát, örugg og
byggja á því að hlúa að mannrétt-
indum og umburðarlyndi, hafna
mismunun og vinna að viðurkenn-
ingu á margbreytileika mannlífs-
ins, sem stuðla að jöfnum tækifær-
um, samstöðu, öryggi og þátttöku
allra þar með taldir þeir sem era
á einhvern hátt heftir eða eiga
undir högg að sækja.
5. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til að
stuðla að fullri virðingu fyrir
mannlegri reisn og að ná jafnrétti
meðal kynjanna og viðurkenna
aukið mikilvægi á þátttöku og for-
ystu kvenna í þróun stjórnmála,
borgarmála-, efnahags-, félags-,
og menningarmála.
6. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til að
stuðla að og ná markmiðum varð-
andi almennan og sanngjarnan
aðgang að góðri menntun, stuðla
að hæsta stigi líkamlegs og and-
legs heilsufars og aðgengi allra
að frumheilsugæslu með sérstöku
átaki til að draga úr ójafnrétti sem
á rætur að rekja til félagslegra
aðstæðna og þess að mönnum er
mismunað vegna uppruna, kyn-
ferðis, aldurs eða einhverkonar
heftingar, stuðla að viðurkennigu
og styrkingu sameiginlegrar
menningar okkar sem og hverrar
þeirrar menningar sem á sér sér-
stöðu en þetta miði að því að
styrkja þátt menningarinnar í þró-
uninni og viðhalda þannig mikil-
vægum þætti sjálfbærrar þróunar
og þroskun mannlegra hæfíleika
og félagslegrar þróunar. Tilgang-
ur þessara aðgerða er að útrýma
fátækt, stuðla að fullri, arðsamri
atvinnu og hlúa að félagslegri ein-
ingu.
7. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til þess
að hraða þróun á sviði efnahags-
mála, félagsmála og mannlegrar
getu í Afríku og öðrum þeim lönd-
um sem skemmst eru komin í þró-
un þessara mála.
8. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til að
tryggja að þegar framfaraáætlanir
eru samþykktar þá skulu þær inni-
halda markmið og þá sérstaklega
Sigurður Jónsson.
á sviði félagslegrar þróunar og
útrýmingu fátæktar, markmið
sem stuðli að arðsamri atvinnu
fyrir alla og sem auki mikilvægi
félagslegrar sameiningar (sem
vinni gegn hverskyns félagslegu
misrétti).
9. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til þess
að auka svo um munar og/eða
nýta betur fjármagn ætlað til fé-
lagslegrar þróunar og ná þeim
markmiðum sem ráðstefnan hefur
sett með starfsemi á þjóðlegum
vettvangi sem og með svæðisbund-
inni og alþjóðlegri samvinnu.
10. skuldbinding.
Við skuldbindum okkur til að
vinna að félagslegri þróun með
því að bæta og styrkja innviði al-
þjóðlegs og svæðisbundins sam-
starfs í anda félagsskapar og í
gegnum starf Sameinuðu þjóð-
anna og annarra fjölþjóðastofn-
ana. Auk þessara skuldbindinga
var gerður langur texti sem kallað-
ur er „framkvæmdaáætlun", í
þeim texta koma fram, víða í mjög
sterku máli, áætlanir og jafnvel
sett tímamörk varðandi ákveðna
þætti svo sem siðferði, sjúkdóma,
fæðingar, atvinnu, menntun, stöðu
kvenna, alþjóðlegan skatt, al-
menna þjónustu ofl.
Þannig hafa fulltrúar þjóða
heimsins í fyrsta skipti í þróunar-
sögu mannkynsins tekist á við
mikilvægustu þætti er snerta hvert
mannsbarn, þætti er lúta að því
að geta lifað, átt samastað, fætt
og klætt börn sín og sinnt mennt-
un þeirra svo þau geti leitt sína
kynslóð inn á svið hærra mannlegs
vitundarsviðs, þætti sem hver fjöl-
skylda á jörðinni er upptekin af.
Höfundur er verslunarmaður og
var fulltrúi Bahá'i-hreyfingar á
ráðstefnu fijálsra félagasamtaka
í Kaupmannahöfn.