Morgunblaðið - 10.08.1995, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 10. ÁGÚST 1995 29
er haft í huga er mjög lítil áhersla
lögð á hana í námi lækna og hjúkr-
unarfræðinga. Það endurspeglar
viðhorfin," segir hún.
Norræn samvinna fulltrúa á þingi ESB mikilvæg
Dybkjær vill Noreg
og Island inn
Norðurlöndin hafa margt fram að færa og
margt að læra í Evrópusamstarfmu, að sögn
danska þingmannsins Lone Dybkjær, sem
er fulltrúi miðjuflokksins Radikale Venstre á
Evrópuþinginu. Hún vill ekki auka vald þings-
ins o g telur að það eigi fyrst og fremst að
vera ræðupallur og málsvari almennings gagn-
vart framkvæmdavaldi sambandsins
?
. •
sr
NGA
höfum bjargað og alvarlegar afleið-
ingar koma vart í Ijós fyrr en eftir
langan tíma.“
Vinnu kastað á glæ
En Þórunn leggur áherslu á að
verið sé að kasta á glæ dýrmætri
vinnu með þessum ráðstöfunum.
„Það er sett saman sérstök dagskrá
fyrir hvern og einn sjúkling og reynt
að vinna skipulega. Þegar deild er
lokað er einfaldlega skorið á með-
ferðina og því þarf að byija frá
grunni þegar viðkomandi kemur
aftur.
Áður var kannski búið að koma
sjúklingi yfir erfiðasta hjallann og
verið að reyna að vinna upp starfs-
getu sem tapast hafði í veikindun-
um. En við þessar aðstæður dregst
ferlið á langinn og maður missir
traust sjúklings og trúnað. Þetta
hefur líka mjög slæm áhrif á tengsl
og því má ekki gleyma að í allflest-
um tilfellum hefur sú
ganga að leggja sjúkling-
inn inn verið löng og
ströng. Því er svo farið
með geðsjúka að þeir
koma yfirleitt ekki sjálf-
viljugir á meðferðarstofn-
un, öfugt við fólk með líkamlega
kvilla. Þetta hefur því oftast nær
verið þrautin þyngri fyrir aðstand-
endur,“ segir Þórunn.
Landlæknir efndi til fundar með
aðstandendum geðsjúkra fyrr í
sumar og segir Þórunn að einkum
hafi verið kvartað yfir því að sjúk-
lingar hafi verið útskrifaðir of
snemma og að sambýli með sérþjón-
ustu vanti. Einnig finni starfsfólk
og aðstandendur til þess að geta
ekki sinnt þeim sem skyldi.
Þórunn segir erfitt að fá skilning
fólks á þörfum og meðferð geð-
sjúkra, nema þeir þekki slíkt af eig-
in raun. „Geðlæknisfræði er stærsta
sérgreinin í heilbrigðismenntun,
stærsti sjúkdómaflokkurinn, ef mið-
að er við sjúklingafjölda. Þegar það
og endurskoðun á hvernig lág-
marksréttindi sjúkratrygginga
eru skilgreind.
Sérstök lög
um geðsjúka
Ef meðferð og lækning geðsjúkra
er hins vegar innifalin í þeirri
þjónustu sem við teljum okkur
eiga rétt á er verið að bijóta á
þeim sjúklingahópi. Það sem er
brýnast að mínu áliti er lagasetn-
ing, sem kveður á um réttindi
íslendinga í almannatrygginga-
kerfinu, vegna geðsjúkdóma, það
er lög um geðsjúklinga. Það er
langt í Iand með að þeir fái sömu
þjónustu og sama stuðning, bæði
frá opinberum aðilum og almenn-
ingi, og ýmsir aðrir hópar. Að-
staða þeirra til að fylgja sínum
rétti eftir er líka verri.
Það er ekki nóg að góðhjörtuð
manneskja klappi á öxlina á geð-
sjúklingi, það þarf fagfólk sem
getur umborið, hlynnt að og
hjúkrað. Mér finnst gleymast að
hugsa um líðan sjúklinganna. Það
er eins og fólk hugsi með sér að
þeir séu hvort eð er í lyfjavímu
og því ami ekkert að þeim,“ seg-
ir móðirin að lokum.
Mannaflinn er okkar tæki
Geðdeild Landspítalans hefur
sætt flötum niðurskurði líkt og aðr-
ar deildir spítalans og segir Þórunn
að ekki megi við meiru. En má
ekki segja hið sama um aðra starf-
semi spítalans? „Munurinn á okkur
og þeim er sá að mannaflinn er
okkar tæki. Það eru engar vélar til
sem hægt er að tengja við einstakl-
ing með alvarlega geðsjúkdóma. Á
meðan aðrir sérfræðingar innan
heilbrigðiskerfisins leggja allt sitt
traust á tækjabúnað og tækninýj-
ungar sér til aðstoðar við sjúkdóms-
greiningar og meðferð, treystum
við á hæfni starfsliðs. Það er bæði
erfitt og tímafrekt að vinna með
geðsjúkum, þetta er þolinmæðis-
verk. Geðsjúkdómar eru langvinnir
sjúkdómar og starfsmaður er
kannski að vinna árum eða áratug-
um saman, með sama sjúklinginn.
Það þarf jákvætt hugarfar og að
manneskjan missi ekki trúna á það
sem hún er að gera.“
Áratuga afturför
Auk fyrrgreindra lokana starfa
þær deildir sem opnar eru við tvö-
falt álag og segir Þórunn að stöðu-
gildum í hjúkrun hafi fækkað úr
327,5 í 281 síðastliðið ár. „Ég hef
starfað innan geðheilbrigðisþjón-
ustunnar í 32 ár. Þegar ég byijaði
voru allir sjúklingar í sérstökum
klæðnaði sem stofnunin átti; köfl-
óttir kjólar fyrir konur og gallabux-
ur og köflóttar skyrtur fyrir karl-
menn. Fötin voru öll eins en til í
þremur stærðum og auk þess var
matast úr stálskálum. Á
þessum tíma voru 330
manns til húsa á
Kleppsspítalanum, í stað
70 líkt og nú er og þegar
tekið var á móti mjög erf-
iðum sjúklingum voru þeir lokaðir
inni því það var enginn mannskapur
til að sinna þeim. Með frekari niður-
skurði á fjármunum og mannafla
erum við að fara nokkra áratugi
aftur í tímann.
Við lokum einstaklinga ekki inni
í dag eins og gert var en það endar
með því. Spennitreyjur eru mikið
notaðar víða erlendis en það hefur
verið stolt okkar hingað til að þurfa
hvorki að loka fólk inni né færa það
í spennitreyju. Við höfum notað
mannafla í staðinn. Hingað hefur
komið fólk víða erlendis frá til að
skoða hvernig við förum að. Mann-
úðin hefur verið okkar aðalsmerki
en hún kostar peninga. Ég hef
áhyggjur af því að við stefnum til
baka,“ segir Þórunn að lokum.
Sumarlok-
anir 1995
Eins og áður:
Deild 16 6 vikur
Deild25 52 vikur
Deild33A 6 vikur
Dagdeild barna og ungl. 6 vikur
Legudeild barna lokuð um helgar
Iðjuþjálfun Landspítala 6 vikur
Viðbótarlokanir vegna
niðurskurðar 1995:
Deild 12 6 vikur
Deild 26 6 vikur
Deild 33C 6 vikur
Legudeild barna 6 vikur
Iðjuþjálfun á Kleppi 6 vikur
LONE Dybkjær, einn af fulltrú-
um Dana á þingi Evrópusam-
bandsins (ESB, eiginkona
Poul Nyrups Rasmussens forsætis-
ráðherra og sjálf fyrrverandi ráð-
herra, flutti fyrirlestur um reynslu
sína af þingstörfunum í Norræna
húsinu á þriðjudag og svaraði fyrir-
spurnum. Hún sagði þingið
vera mikilvægan vettvang fyr-
ir skoðanir og viðhorf almenn-
ings í sambandinu og væri nú
ótvírætt áhrifavaldur í sam-
starfinu. Dybkjær sagði
Norðurlöndin geta í samein-
ingu efit mjög norræn gildi,
t.d. aukið jafnrétti kvenna, í
ESB. Hún sagðist skilja vel
umræðuna um fullveldi og
menningarlegt sjálfstæði,
Danir hefðu sjálfir þurft að
takast á við þessi mál, en hún
vonaði að Norðmenn og íslend-
ingar gengju til liðs við sam-
bandið í fyllingu tímans. „Það
er aldrei of seint,“ bætti hún
brosandi við.
Sem dæmi um áhrif Evrópu-
þingsins á stefnu ESB nefndi
þingmaðurinn að það hefði
hindrað samþykkt viðskipta-
samnings við Tyrkland vegna
mannréttindabrota þarlendra
stjórnvalda. Hún taldi -einnig
mjög líklegt að þingið hefði með skel-
eggri andstöðu sinni haft áhrif á af-
stöðu fransks almennings til fyrirhug-
aðra tilraunasprenginga Frakka á
Kyrrahafi.
Dybkjær hóf mál sitt á því að rify'a
upp sögu Evrópusamstarfsins. „Menn
vildu treysta friðinn í Evrópu, það var
meginforsendan," sagði hún og bætti
við að þannig væri það enn. Fyrst í
stað hefði framkvæmdavaldið verið
haft mjög öflugt en réttur hverrar
aðildarþjóðar tryggður með neitunar-
valdi í æðstu valdastofnuninni, ráð-
herraráðinu. Smám saman hefði þró-
unin verið í þá átt að draga úr neitun-
arvaldinu á ýmsum sviðum. Fulltrúar
þjóðríkjanna hefðu þurft að venjast
samstarfinu áður en þeir treystu sér
til að taka áhættuna og láta meirihlut-
ann, oftast svonefndan aukinn meiri-
hluta, taka ákvarðanir í mikilvægum
hagsmunamálum.
Markmiðið gott en...
Þingmaðurinn sagði að með Ma-
astricht-samningnum hefði enn verið
stefnt í átt til meirihlutaákvarðana
en auk þess hefði verið bætt við svið-
um á borð við ferðaþjónustu og heil-
brigðismál sem teknar væru sameig-
inlegar ákvarðanir um.
„Sjálf efast ég mjög um skynsem-
ina í því að bæta þessum málaflokkum
við,“ sagði Dybkjær. Markmiðið með
ákvæðum um heilbrigðismál væri
baráttan gegn alnæmi og fíkniefnum,
auðvitað væru þetta prýðileg mark-
mið í sjálfu sér og í þessum efnum
þyrfti fjölþjóðlegt samstarf. Meinið
væri að gengið væri of langt í að
útfæra hvert smáatriði sem betra
væri að hver þjóð gerði sjálf og mið-
aði við eigin aðstæður.
Það væri einfaldlega of flókið að
setja reglur sem allir gætu sætt sig
við, sem dæmi mætti nefna heilbrigð-
ismálin. Endalausar umræður hefðu
orðið um þau á þinginu enda sætu
þar læknar og aðrir sérfræðingar sem
allir gætu kaffært aðra fulltrúa með
sérfræðiþekkingu sinni þegar að smá-
atriðunum kæmi. Verkefni þingsins
ætti í mesta lagi að vera að marka
grundvallarstefnuna í málum af þessu
tagi.
Dybkjær sagðist vera þeirrar skoð-
unar að taka bæri inn í sambandið
nýfijáls ríki í Mið- og Austur-Evrópu
um leið og lýðræði í löndunum væri
talið traust í sessi. Þau efnahagslegu
aðlögunarvandamál sem því fylgdi
yrði síðan að takast á við, þau mætti
ekki gera að hindrun á vegi stækkun-
ar sambandsins. „Viðfangsefnin sem
við stöndum andspænis nú eru í þess-
um efnum nákvæmlega þau sömu og
þegar Kola- og stálsambandið [fyrir-
rennari Evrópusamstarfsins] var
stofnað, nefnilega að varðveita frið-
inn.“ Hún sagði að bætt lífskjör í
Mið- og Austur-Evrópu væru ein af
forsendum friðar í álfunni. Átökin í
gömlu Júgóslavíu væru stöðug
áminning um hætturnar framundan.
Á Evrópuþinginu sitja 626 fulltrú-
ar, frá 1979 hafa þeir verið kjörnir í
beinum kosningum en þátttaka er oft
litil nema í þeim löndum þar sem
skylda er að kjósa. „Þróunin hefur
verið frá yfirlýsingum til raunveru-
legra valda, þ.e.a.s. í hvert skipti sem
þingið hefur séð færi á því hefur það
aukið völd sín.“ Hún sagði andstöð-
una við Maastricht-samninginn hafa
slegið nokkuð á þessa hneigð, margir
þingmenn og embættismenn ESB
hefðu áttað sig á því að samrunaferl-
ið yrði að vera í takt við skoðanir
almennings í aðildarríkjunum. í þessu
tilliti geti norrænir fulltrúar í samein-
ingu haft áhrif, lagt áherslu á að
hagsmunir almennra borgara væru
hafðir að leiðarljósi en ekki valdafíkn
þingmanna.
„Ég tel að þingið ætti ekki að hafa
mikið meira vald en það hefur nú,
það getur verið að sumt ætti að ein-
falda í störfum þess. Mér fínnst skipta
mestu að stofnunin verði áfram eins
konar raust almennings sem geti tjáð
óánægju hans þegar okkur finnst eitt-
hvað mikið að og einnig, þegar mikið
liggur við, að við beitum þeim völdum
sem við höfum“, sagði Dybkjær. t "
Þing á faraldsfæti
Fundir þingsins eru í Strassborg
en öðru hveiju eru þeir haldnir í
Brussel þar sem ekki hefur náðst
samkomulag um einn þingstað. „Það
er alveg ljóst að norrænir arkitektar
hafa ekki haft hönd í bagga um skip-
an mála, þetta er ekki fallegt. Hreint
út sagt, þetta er hræðilegt. Innan-
stokks er allt úr brúnu og gulu plasti,“
sagði Dybkjær um húsakynnin.
Vegna þessa ráps á þinginu þarf
öðru hveiju að pakka skjölum og
öðrum gögnum hvers fulltrúa niður í
kassa sem fluttir eru á milli borg-
anna. Kostnaðurinn við flutningana
nemur um þriðjungi rekstrarkosn*-
aðar þingsins. Einnig veldur það mikl-
um erfiðleikum að ekki skuli hafa
náðst samkomulag um að nota
eitt tungumál í þingstörfum.
Allir fulltrúar mega nota móð-
urmál sitt á þinginu og her-
skari túlka reynir að snara
ræðunum eftir bestu getu.
„Stundum fer nú ýmislegt af
ræðusnilldinni forgörðum f
þýðingu," sagði þingmaðurinn
kíminn.
Þingmenn skipa sér í fyík-
ingar eftir því hvar þeir standa
í hinu pólitíska litrófi, þvert á
landamærin. Dybkjær sagði að
ekki væri um formlegt hóp-
samráð að ræða milli fulltrúa
hverrar þjóðar. Hins vegar
væri jafnljóst að fulltrúar
ákveðinna svæða ræddu mikið
saman og hún minnti á Norður-
löndin í því sambandi sem eru
nú orðin þrjú í ESB.
Dybkjær hefur tekið mikinn
þátt í norrænni samvinnu. „Ég
hef samt aldrei verið ein af
þeim sem hafa miklað þetta
fyrir sér, hef aldrei ímyndað mér að
þetta sé allt dásamlegt og árangurinn
frábær, við séum alltaf svo góðir \^g,-
ir.“ Á Evrópuþinginu hefði hún hms
vegar fundið meira fyrir norrænni
samkennd vegna menningarlegra og
sögulegra tengsla en annars staðar.
Dybkjær nefndi sem dæmi að fyrr-
verandi varnarmálaráðherra Finna,
Elisabeth Rehn, hefði átt erfitt með
að samþykkja bann við jarðsprengj-
um. „Öll landamæri Finnlands að
Rússlandi eru varin með jarðsprengj-
um svo að við skiljum Finnana vel.
Það breytir ekki því að sjálf er ég á
móti þessum sprengjum en ég, skil
Rehn af því að ég þekki sögu Finna.“
Þingmaðurinn sagði að fulltrúar
annarra þjóða á þinginu sæju Norð-
urlandabúana ræða saman í hópum
á göngunum án aðstoðar túlka og litu
að vissu leyti á Norðurlöndin sem
eitt menningarsvæði.
„Ég tel að það hefði mikla þýðingu
fyrir evrópska samvinnu að Noregur
og Island tækju þátt i starfmu því
að það skipti máli fyrir norræna hóp-
inn. Við yrðum öflugri þátttakandi
gagnvart suður-evrópskri menningu.
Þá er ég ekki að segja að allt sé slæmt
í Suður-Evrópu en ég vil beijast fyrir
þeim gildum sem ég trúi á. í því sam-
bandi get ég nefnt ofur hversdagslegt
mál: Jafnrétti kvenna... Mér finnst
slæmt að Norðmenn skyldu ekki sam-
þykkja aðild og tel að það væri gtfít
að íslendingar ræddu málið.
Þið íslendingar eruð fámennir en
menningarleg sérstaða ykkar er mik-
il og öflug, þetta held ég að eigi eft-
ir að verða svo mikilvægt í Evrópu-
samstarfinu. Við Norðurlandabúar
höfum svo margt fram að færa og
getum einnig svo margt lært af Evr-
ópusamstarfinu.“ :
Geðhjúkrun er
ekki útflutn-
ingsvara
Morgunblaðið/Golli
LONE Dybkjær ásamt forseta íslands, Vig-
dísi Finnbogadóttur, í Norræna húsinu.