Morgunblaðið - 13.08.1995, Blaðsíða 6
6 SUNNUDAGUR 13. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Tengdasynir o g dætur Saddams Husseins í Jórdaníu
Lýðræðisást og hugsjónir
liggja varla að baki flóttans
VARLA blandast mönn-
um hugur um að þessi
atburður veikir stöðu
Saddams Husseins og
undirstrikar það hamsleysi sem
hefur færst í valdabaráttuna inn-
an þess þrönga hrings sem er
umhverfis forsetann. Hussein
Kamel Hassan var iðnaðarráð-
herra, af mörgum talinn hægri
hönd forsetans og hafði átt hvað
drýgstan þátt í að freista þess
að endurskipuleggja hergagna-
framleiðslu landsins, bróðir hans
Saddam Kamel var yfirmaður
sérsveita forsetans. Við fyrstu
sýn gæti þetta verið vísbending
um að tengdasynirnir hafi beðið
lægri hlut fyrir Uday og Qasy
Saddamssonum og ekki talið sig
eiga annarra kosta völ en flýja
ásamt konum sínum, Raghad og
Rani Saddamsdætrum.
Almenn skoðun margra á Vest-
urlöndum virðist vera að þetta
muni leiða til falls Saddams Huss-
eins innan tíðar. Milli þess að
Saddam fari frá völdum og lýð-
ræði og friðsemd komist á í írak
setja ýmsir vestrænir stjómmála-
leiðtogar samasemmerki.
Mér þykir það sýna nokkra fá-
fræði á málefnum Iraks að álykta
sem svo og ég tel að þeir einir
kæmust til valda nú sem væru
jafngrimmir og grályndir og hann.
Hvort sem væri með valdaráni
innan hersins eða æðstu klíku.
Valdarán gætu varla aðrir gert í
bili; Kúrdar eru sundráðir, íraskir
útlagar og andófsmenn marg-
klofnir og innanlands er ástandið
ekki slíkt að óbreytt alþýðan hafí
bolmagn til eins'né neins. Því er
í sjálfu sér nauðsynlegt að gera
sér grein fyrir því að það eitt og
sér að Saddam fari frá leysir ekki
vandann.
Sendir Saddam
leynimorðingja eða skrúfar
fyrir olíuna?
Á næstu dögum verða sjálfsagt
margir til að spá og spekúlera
hvað muni gerast í kjölfar þessa.
Sumir óttast að íraskar hersveitir
geri innrás í Jórdaníu eftir að
Hussein, konungur hét að veita
þeim landvistarleyfi og sendi
Uday Saddamsson tómhentan til
baka þegar hann krafðist þess að
systur hans sneru heim til
Bagdad. Aðrir óttast að íraksfor-
BAKSVIÐ
Flótti tveggja tengdasona Saddams Huss-
ein Iraksforseta ásamt eiginkonum sínum
til Jórdaníu í vikunni hefur vakið feikna
athygli og umræður um hvort veldi einræð-
isherrans í Bagdad sé að hrynja. Jóhanna
Kristjónsdóttir veltir þessu fyrir sér
FRÁ Bagdad.
Morgunblaðið/JK
seti sendi launmorðingjasveit til
Amman til að koma tengdasonun-
um tveimur fýrir kattarnef. Enn
er svo sú tilgáta að íraksstjóm
muni skrúfa fyrir olíu til Jórdaníu
í hefndarskyni. Væri ráð að íhuga
þessar tilgátur Iítillega.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að Saddam Hussein hefur
verið óútreiknalegri en flestir
þjóðhöfðingjar í Arabaheiminum.
Aðgerðir hans eru æði oft á skjön
við skynsemi að ekki sé talað um
vestræna rökhugsun. Það er ekki
fjarri að halda að honum dytti
þessar þijár hugmyndir í hug. Á
hinn bóginn er Iraksher illa vopn-
um búinn að liðnum fimm árum
efnahagsþvingana. Styrkur hers-
ins var raunar mjög ofmetinn eins
og sýndi sig í Flóastríðinu. Fjöl-
þjóðaherinn fór létt með að kveða
hann í kútinn - ekki bara vegna
þess hve sá fyrmefndi var öflugur
heldur af því hve íraksher var
langtum veikari en erlendar leyni-
þjónustur álitu. Það þurfti í sjálfu
sér ekki að koma á óvart því 8
ára stríð íraks og írans fór langt
með að sjúga síðustu blóðdropana
úr hernaðarveldi íraks. Því er inn-
rás í Jórdaníu ólíkleg en einhveij-
ir tilflutningar herliðs íraka á
næstunni ekki útilokaðir.
Að mínu viti er fráleitt að írak-
ar loki fyrir olíuna - þótt þeir
muni e.t.v. hóta því. Jórdanía er
írökum lífsnauðsynleg og eina
landið auk Jemen sera þeir hafa
getað farið til.
Sennilegra er að Saddam Huss-
ein íhugi í alvöm að gera út menn
til að stúta tengdasonunum. Hann
þyrfti ekki einu sinni að senda
þá sveit alla leið frá írak; það er
opinbert leyndarmál að margir
þjálfaðir írakar og hollir Saddam
eru í Jórdaníu undir aðskiljanlegu
yfírskini. Velji Saddam þennan
kost er óvíst hvort dætmnum yrði
þyrmt. Þær hafa niðurlægt föður
sinn og spurningin er hvort þær
yrðu öfundsverðar af sínu hlut-
skipti ef þær slyppu lifandi en
yrðu fluttar til íraks.
Fjölskylduþátturinn hefur
verið stórlega vanmetinn
Þá er komið að þeim þætti sem
mér finnst hafa verið vanmetinn
í þessum atburðum; þ.e. fjöl-
skylduþátturinn því fjölskyldu-
trúnaður er aröbum mikilvægari
en Vesturlandabúum.
Einhverra hluta vegna hefur
það ekki farið hátt að innan fjöl-
skyldu Saddams hefur verið mjög
alvarlegt missætti síðustu ár. Það
er ekki af pólitískum toga heldur
tilfinningalegum. Ergo: valdabar-
áttan innan fjölskyldunnar er af-
leiðing þessa tilfinningalega mis-
sættis en ekki orsök.
Þetta kann að hljóma fáránlega
í okkar vestænu eymm sem miða
allt út frá okkar forsendum. Sá
atburður sem hefur haft öðrum
meiri áhrif á fjölskyldu Saddams
Hussein er sú ákvörðun hans fyr-
ir nokkram ámm að taka sér aðra
eiginkonu. Sú heitir Samira Shah-
bandar. íraskir kunningjar mínir,
sem þekkja vel til mála, segja að
Saddam hafi láðst segja Saijdu
eiginkonu sinni til fjölda ára frá
giftingunni. Þegar hún frétti af
málinu tók hún það nærri sér og
hefur lítið sést á almannafæri síð-
an. Börn þeirra tóku afstöðu með
móður sinni og fannst faðirinn
hafa niðurlægt hana enda er sjald-
gæft í írak að menn eigi fleiri en
eina eiginkonu. Sá sem verst brást
við var Uday, elsti sonurinn og
löngu alræmdur.
Saddam virðist hafa lagt sig í
framkróka við að vinna bömin á
sitt band á ný. Þótt Uday væri
erfiður fýrst lét hann snarlega
freistast af feitum embættum og
völdum sem faðirinn rétti honum
upp í hendur. Völd sem voru
langtum meiri en greind og at-
gervi Udays gefa tilefni til. Sonur-
inn Quasy afþakkaði heldur ekki
að fá sinn skerf. Raghad, 28 ára
kennari, og Rana, 22ja ára, tóku
að sögn gleði sína þegar eigin-
menn þeirra hófust í einu vetfangi
til áhrifa. Af yngstu dótturinni,
Hala, fer ekki sögum.
Menn vita að Saddam Hussein
er sjúklega tortygginn maður og
það á ekki síður við gagnvart fjöl-
skyldunni seinni ár. Brottvísanir
ráðherra sem era skyldir honum
stafa jafnhliða af því hvaða af-
stöðu honum hefur þótt þeir taka
í eiginkvennamálinu og verða þar
með ógnun við völd hans.
Frelsisunnendur eða
ófyrirleitnir valdagosar
Það liggur auðvitað ekki í aug-
um uppi hvers vegna tengdasynir
Saddams og dætur ákváðu að
biðjast hælis í Jórdaníu einmitt
núna. í ýmsum fréttaskeytum hef
ég lesið að þeim hafi blöskrað
harðstjórnin og eymdin í landinu
og vilji leggja sitt af mörkum til
að efnahagsþvingunum verði af-
létt. Sums staðar er gefið í skyn
að þeir hafi haft samband við
íráska útlaga og vilji fá þá til
samvinnu til að steypa Saddam
Hussein af stóli.
Mér þykir þetta ekki hljóma
sannfærandi. Þessir menn hafa
átt sinn þátt í að einangra írak
og bera sína ábyrgð á hörmungum
almennings. Nú láta þeir eins og
þeir séu bjargvættir og frelsisunn-
endur. Það er langtum trúlegra
að jörðin hafi verið farin að hitna
undir þeim og þeir hafi ekki unað
því hversu máttugur Uday Sadd-
amsson hefur orðið sí. ár bg þeir
borið skarðan hlut frá boí’ði.
Með flóttanum síá þeir margar
flugur í einu höggi: Þeir koma aí'
stað grunsemdumum að Iraksfor-
seti sé veikur í séssi, þeir vita að
þeir geta með þessu vænst stuðn-
ings Vesturlanda og velvilja og
það sem kannski er mest um vert:
Þeir niðurlægja Saddarn Hussein
persónulega. Kannski er það það
sem Iraksforseta verður erfiðast
að rísa undir.
Auðvitað er erfitt að átta sig á
því hvort Saddam Hussein er að
missa tökin. Kannski hrökklast
hann frá. Kannski gæti flótti
tengdasonanna tveggja og dætr-
anna leitt til þess. En það er langt
frá að vera gefið mál. Og uns
annað kemur í ljós hef ég ekki
trú á að lýðræðisþrá Iiggi að baki
því sem nú hefur gerst.
Yfirmaður sænska heraflans
ýtir við stj órnmálamönnum
Sænsk varnarstefna stenst ekki
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
SÆNSKI herinn getur ekki lengur
varið Svíþjóð upp á eigin spýtur og
því stenst staða landsins utan hern-
aðarbandalaga ekki, því hún grand-
vallast á að að þeir geti varið sig.
Þetta er niðurstaða Owe Wiktorin,
yfirmanns sænska heraflans, í
skýrslu sem hann hefur tekið saman
að beiðni sænsku stjórnarinnar.
Skýrslan er liður í undirbúningi
þingsályktunar 1996 um varnar-
mál, sem sænska þingið samþykkir
á fjögurra ára fresti. Wiktorin bend-
ir á að þetta sé afleiðing niðurskurð-
ar til vamarmála, sem allir flokkar
styðja, en í mismunandi mæli þó.
Viðbrögðin við niðurstöðu Wiktor-
iiis endurspegla togstreitu meðal
sænskra stjómmálamanna um
hvort haldi eigi til streitu að vera
utan hernaðarbandalaga, eða hvort
Svíar eigi að ganga í Atlantshafs-
bandalagið. Skoðanakannanir sýna
að kjósendur eru hikandi yfir breyt-
ingum á gömlu hlutleysisstefnunni.
I tíð hægri stjómar Carls Bildts
var hlutleysisstaða Svía skilgreind
upp á nýtt og sögð fela í sér að
Svíar stæðu utan hernaðarbanda-
laga. Owe Wiktorin segir það horn-
stein þessarar stefnu að sænski
herinn gæti tekið á móti, haldið
aftur af og sigrað innrásarsveit.
Með niðurskurði sé herinn kannski
fær um að taka á móti innrás, en
tæplega meir. Því verði að ákveða
hvar sé hægt að leita liðsinnis og
samhæfa stjórn sænska heraflans
og samstarfsaðilans.
Samstarf eða tengsl við hemað-
arbandalög er viðkvæmt mál í
sænskum stjórnmálum, þar sem
skoðanakannanir sýna að kjósendur
vildu helst halda í gamla hlutleysið.
Jafnframt er það viðkvæmt mál
innan Jafnaðarmannaflokksins að
þrátt fyrir yfirlýst hlutleysi síðan á
sjötta áratugnum höfðu leiðtogar
hans í áratugi náið samband við
Atlantshafsbandalagið og Banda-
ríkjamenn bak við tjöldin, ef-til inn-
rásar Sovétmanna kynni að köma.
Gamla stefnan hættuleg
Eftir þingkosningarnar fyrir
tæpu ári skipaði stjórn jafnaðar-
manna varnarmálanefnd með full-
trúum allra flokka til að kanna leið-
ir í varnarmálum. Bæði Hægri-
flokkurinn og Þjóðarflokkurinn
hafa dregið sig út úr nefndarstarf-
inu til að mótmæla því að nefndin
megi ekki kanna afleiðingar aðildar
að Atlantshafsbandalaginu. Hægri-
maðurinn Henrik Landerholm, sem
sat í nefndinni, segir að gamla
stefnan, sem aldrei hafi verið skýrð
út fyrir almenningi, sé hættuleg,
því enginn viti í raun hvaða hemað-
araðstoð Svíar eigi kost á, en hins
vegar sé óviðunandi að sparnaðar-
ráðstafanir þvingi Svía til að leita
á náðir hemaðarbandalaga.
Thage G. Peterson, varnarmála-
ráðherra Svía, heldur hins vegar
fast við stöðu Svía utan hemaðar-
bandalaga, sem feli í sér að þeir
trúi á mátt sinn og megin í varnar-
málum. Engin ógn steðji hins vegar
að Svíum nú. Hann vitnar í jafnað-
armanninn Tage Erlander fyrrum
forsætisráðherra um að í stríði yrðu
Svíar á bandi þess, sem ráðist yrði
á, en ræðir ógjaman baktjalda-
makkið fyrrum við Atlantshafs-
bandalagið og Bandaríkin um hern-
aðarsamvinnu.
Auk aðildar að Atlantshafs-
bandalaginu er aðild að Vestur-Evr-
ópusambandinu til umræðu, en
Svíar eru áheyrnaraðilar að sam-
bandinu, eins og Danir, Finnar, írar
og Austurríkismenn. í sænskum
fjölmiðlum hefur verið bent á að
stjómin sé klofin í afstöðunni til
sambandsins, þar sem Thage G.
Peterson fylgi gömlu línunni og sé
á móti, en hins vegar þykja um-
mæli Lenu Hjelm-Walléns utan-
ríksiráðherra um, að Svíar ættu að
vera virkir áheyrnaraðilar, benda
til áhuga á aðild.
Svíar verða á næstunni að gera
upp hug sinn í vamarmálum, þar
sem þingsályktunin um varnarmál
kemur upp á þinginu í haust, auk
þess sem þeir verða að koma sér
niður á varnar- og öryggisstefnu í
tæka tíð fyrir ríkjaráðstefnu Evr-
ópusambandsins á næsta ári.