Morgunblaðið - 13.08.1995, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. ÁGÚST 1995 17
á ísnum til næsta sumars. Það er
hægt, því úrkoman er svo lítil svona
norðarlega, ekki nema 15 sm á ári.“
Bað á ísnum í 18 stiga frosti
„Að koma í bækistöðvar Banda-
ríkjamannanna var eins og að koma
á hótel. Þeir hafa þar ársdvöl og
eru með stórt hús, mötuneyti, gufu-
bað og sturtur, sem var lúxus eftir
að hafa verið 6 vikur í tjöldum,"
segir Hafliði Bárður. En í spjalli
okkar kemur svo í ljós , að hann
hafði reyndar útbúið fyrir þá sturtu,
svo þeir gætu fengið vikulegt bað.
Slíkt hafði þeim hinum aldrei dottið
í hug. Hann hafði notað bensín-
tunnu og djúsbrúsa sem hann bor-
aði göt á og hafði fyrir sturtuhaus.
Snjó bræddi hann svo þegar hann
var að brenna rusli og safnaði vatni.
Með í leiðangrinum voru hitablásar-
ar, sem notaðir voru til að hita upp
vélarnar á bílunum og hreyfla flug-
vélanna. Með þeim blés hann hita
á þann sem stóð undir sturtunni í
18-20 stiga frosti. Sagði hann að
hitararnir hefðu verið til margra
hluta nytsamlegir, enda margt sem
þurfti að „redda“, auk þess að vera
í borunum með Þorsteini.
„Þetta hefur verið mikið ævintýri.
Allur umbúnaður í kring um þetta
var svo miklu stærri í sniðum en
maður á að venjast," segir hann.
„Þama á Norður-Grænlandsjökli er
maður bara einn í heiminum, ekki
einu sinni flugvél yfír. Maður verð-
ur bara að bjarga sér. Á nóttunni
var 32ja stiga frost, svo maður svaf
með lopapeysu yfir andlitinu. Á
daginn var 17-20 stiga frost, en
sólskin og eins gott að passa andlit-
ið á sér. Þessvegna snerum við sól-
arhringnum oft við. Þótti betra að
sofa á daginn' í aðeins minni kulda
og vinna á nóttunni vegna hins
mikla kulda. Þegar við vorum
komnir svona djúpt niður með bor-
inn var það oft betra til að minni
hitamunur væri á jámadótinu," eins
og Hafliði Bárður orðaði það. Ann-
ars er sól raunar alltaf á lofti svona
norðarlega.
Kristalgerð djúpt í jöklinum
Tilgangur þessa leiðangurs á
Grænlandsjökul er fyrst og fremst
almenn könnun þessa lítt þekkta
hluta jökulsins, en tengist öðrum
rannsóknaverkefnum sem unnið er
að við Alfred Wegener Institut og
stofnanir sem hún er í samstarfí
við. Upplýsingarnar um þau verk-
efni vom fengnar frá Þorsteini Þor-
steinssyni, jöklafræðingi, sem er í
Þýskalandi. Nefndi hann þar fyrst
til ákomumælingar, en býsna miklu
munar á ákomu á Grænlandsjökli
og Vatnajökli, því á þeim fyrr-
nefnda er vatnsgildi ákomunnar
norðantil víðast hvar 8-25 sm, en
200-400 sm á þeim síðamefnda.
Með ískjarnaborunum má komast
að því hvemig árleg ákoma hefur
sveiflast gegn um tíðina. Venjulega
snjóar meira á hlýindaskeiðum, því
þá er meiri uppgufun frá sjó og
meiri raki í lofti og gefa ákomu-
gögn því vísbendingar um veður-
farssveiflur. Við þetta em m.a.
mjög hjálplegar rafleiðnimælingar,
sem framkvæmdar vora á ískjörn-
unum er þeir vom komnir upp á
yfirborðið. Rafleiðni á tilteknu dýpi
er háð sýrastigi íssins, sem aftur
endurspeglar sýrastig andrúms-
loftsins á þeim tíma er ísinn féll sem
snjór á yfírborð jökulsins. Sýrastig-
ið er breytilegt eftir árstíðum og
má því nota það til að telja árlög.
Við eldgos, t.d. á íslandi, berst stór-
aukið sýramagn út í andrúmsloftið
og geymist í jöklinum. Koma þá
fram toppar í rafleiðnimælingunni,
sem oft má af öryggi tengja við
. þekkt eldgos. Hafa mörg þekkt
stórgos Islandssögunnar komið
fram við ískjamamælingar af þessu
tagi, m.a. gosið í Lakagígum 1783,
Öræfagosið 1362, Heklugosið 1104
og Eldgjárgosið mikla 934. Það er
að sjálfsögðu háð ákomunni hversu
langt verður komist aftur í tímann
á hveijum borstað. Lengst náði
Wegenerleiðangurinn í sumar aftur
á 8. öldj þ.e. nokkuð aftur fyrir
upphaf Islandsbyggðar, í tveimur
kjörnum á norðausturhluta jökuls-
ins, þar sem snjóar minnst.
LEIÐANGURSSTJÓRINN
Josefs Kipfstuhls á ferð.
Mælt var hvernig eðlisþyngd
snævarins eykst niður á við í hveij-
um kjarna og verður að jökulís á
80-100 m dýpi. Lokast þá af loftból-
ur í ísnum og geyma upplýsingar
um samsetningu andrúmsloftsins
fyrr á tímum. Þá er kristalgerð jök-
ulsins áhugavert rannsóknarefni.
ískristallamir leitast jafnan við að
vaxa á kostnað „nágranna" sinna
og eins snúast þeir undir þrýstingi
til að auðvelda alla hreyfíngu jök-
ulsins. Doktorsverkefni Þorsteins
Þorsteinssonar við jarðeðlisfræði-
deild Alfred Wegener Institut íjallar
um kristalgerð hins 3000 m langa
GRIP kjama og hefur m.a. komið
í ljós að sveiflur í kristalstærð djúpt
í jöklinum fýlgja veðurfarssveiflum
fýrir meir en 100.000 árum mjög
nákvæmlega. Má því nota kristal-
stærðina til að greina veðurfars-
sveiflur á miklu dýpi og var það
áður ókunnugt. Fleira var gert, m.
a. grafnar 2 m gryfjur og sýni tek-
in til efnagreininga, stengur vora
settar niður til að fá hugmynd um
hreyfingu jökulsins á hveijum stað
og áfram mætti lengi telja.
ÍSKJARNINN dreginn upp,
en borað var í ís frá 8. öld,
þ.e. frá því fyrir landnám á
Islandi.
Ný cyúpborun áformuð
í lokin skal nefnt hér eitt mikilvæg-
asta viðfangsefni leiðangursins sem
er undirbúningur fyrir nýja djúpbor-
un. „Úr GRIP kjarnanum fengum
við, sem að rannsókn hans höfum
unnið, þær mjög svo óvæntu niður-
stöður að síðasta hlýskeið ísaldar,
Eem skeiðið fyrir 135.000-110.000
árum, hefði ekki verið samfellt hlý-
indaskeið, heldur hefðu þá skipst á
hlý skeið og köld og stundum kom-
ið mjög snögg kuldaköst“, útskýrði
Þorsteinn. „Niðurstöðu úr banda-
ríska GISP kjamanum, sem boraður
var 27 km frá GRIP og náði botni
einu ári síðar, var beðið í ofvæni
eftir þetta. Mundi hún staðfesta
GRIP niðurstöðurnar eður ei? Því
miður kom í ljós að lagskiptingin
var trafluð á þessu mikilvæga tíma-
skeiði í bandaríska kjarnanum
vegna óreglulegs ísflæðis yfir botn-
landslagi. Enn hefur ekki tekist,
þrátt fyrir margvíslegar frekari
rannsóknir á GRIP kjarnanum að
komast að því hvort svipaðar trafl-
anir hafí átt sér stað neðst í honum
og þar með skapað þessar óvæntu
sveiflur í Eem-skeiðinu. Virðist nú
fullreynt að eina leiðin til að leysa
þessa gátu sé að bora nýjan kjama
einhvers staðar á Norðuijöklinum,
þar sem ákoman er lítil og hið mikil-
væga skeið því ekki eins djúpt í
jöklinum og sunnar er. Ætti það
því þar að vera ótraflað af áhrifum
botnlandslags.
Gögn okkar úr leiðangri þessum
um Norðuijökulinn, einkum þau
sem við öfluðum nú í sumar, gegna
lykilhlutverki þegar nýr borstaður
verður valinn. Stefnir nú flest í að
ny djúpboran hefjist á jöklinum sem
fyrst, jafnvel næsta sumar, en stað-
setning hefur enn ekki verið ákveð-
in.“
Fyrri leiðangrar
Norðurhluti Grænlandsjökuls hef-
ur fram að þessu verið sáralítið
kannaður og aðeins örfáir leiðangr-
ar hafa farið þar um. Fyrstir lögðu
þangað leið sína þeir fjórmenningar
Daninn J.P. Koch, þýski vísinda-
maðurinn Alfred Wegener, íslend-
ingurinn Vigfús Sigurðsson og
Daninn Larsen, en þeir gengu yfír
jökulinn frá austri til vesturs sum-
arið 1913. Wegener stóð þá fyrir
veðurathugunum og almennri
könnun jökulsins. 1952-1953 stóðu
breskir vísindamenn í British North
Greenland Expediton að viðamikl-
um leiðangri, sem einnig fór þvert
yfír Norðuijökulinn frá austri til
vesturs. 1960-65 fóru bandarískir
leiðangrar um Norðuijökulinn í
tengslum við stórverkefni á vegum
bandaríska hersins. Kalda stríðið
var þá í algleymingi og Thule her-
stöðin við NV-jaðar jökulsins
gegndi mikilvægu hlutverki í her-
varnaráætlunum Bandaríkjanna.
1966-1993 hafa aðeins einstöku
smáleiðangrar verið við rannsóknir
á norðurhluta jökulsins.
Á árunum 1993 og 1994 var far-
inn leiðangur, forveri þess leiðang-
urs frá í sumar sem hér var frá
sagt. Hann hófst á hákolli Græn-
landsjökuls í 3250 m hæð í júlíbyij-
un 1993 og stóð einn mánuð það
sumar. Lagt var af stað frá Summ-
it, þar sem GRIP djúpboranin fór
fram 1989-92 og eknir allt að 600
km í norðurátt. Með 150 km milli-
bili var borað eftir ískjörnum niður
á 100-150 m dýpi til sýnatöku
ýmiss konar, framkvæmdar GPS
staðsetningarmælingar svo sem
venja er í leiðöngrum af þessu tagi
og gerðar íssjármælingar. Sú íssjá
er talsvert frábrugðin þeirri sem
notuð er á jöklum íslands, að því
er Þorsteinn segir, en hann var
þátttakandi í leiðangrinum, og var
henni aðeins beitt til að nema end-
urkast frá lögum ofarlega í jöklin-
um, sem innihalda óvenju mikið
magn af eldfjallasýra. Leiðangurinn
gekk að óskum og var flogið með
leiðangursmenn af jöklinum til
austurstrandar Grænlands og það-
an til Akureyrar. Flugmenn FN sáu
með Twin Otter vélum um allan
flutning fólks, farangurs og
ískjarna af stakri snilld, að sögn
Þorsteins.
Sumarið 1994 var haldið áfram
norður á bóginn, alveg norður á 81.
breiddargráðu. Stóð leiðangurinn 6
vikur að þessu sinni og voru svipuð
verk unnin og sumarið á undan.
Aftur voru boraðir 4 ískjamar,
100-160 m niður. Auk starfsmanna
Alfred Wegener Instituts vora tveir
þátttakendur frá háskólanum í
Heidelberg og einn Breti frá British
Antarctic Survey í Cambridge.
Er þá komið að Ieiðangrinum
1995, sem hér hefur verið sagt frá
og gekk vel. Veður vora talsvert
vond með köflum en varla á við
Vatnajökulsóveður, að sögn Þor-
steins. Hann sá um borunina og
gekk hún að óskum, boraðir 5
ískjarnar, 70-175 m og margir
styttri. Verður spennandi að fylgj-
ast með því hvað verður næsta sum-
ar, hvort þá verður byijað á djúp-
boran, sem getur gefið frekari upp-
lýsingar um hinar snöggu veður-
farssveiflur fyrri alda.
Flug og hótel
kr. 24.900.
sendan
Heimsferðir kynna nú í vetur glæsilega helgarrispu til
London, mestu heimsborgar Evrópu, á ótrúlega hagstæðu
verði. Glæsileg hótel, spennandi kynnisferðir, besta
verslunarborg Evrópu og íslenskir fararstjórar Heimsferða
tryggja þér ánægjulega dvöl í heimsborginni.
Bókaðu strax og tryggðu þér fyrstu sætin
á sérstöku kynningarverði.
Verð kr. 19.900
Verð með flugvallarsköttum kr. 22.530.
Verð kr. 24.900
M.v. 2 í herbergi, Ambassador Hotel, 3 nætur.
Verð með flugvallarsköttum
kr. 27.530.
Austurstræti 17,2. hæð. Sími 562 4600.
Þökkum ótruleqar viðtökur
200
viðbótarsæti til
Lönaon
19.900