Morgunblaðið - 13.08.1995, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 13. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Fyrirtæki með löglega starfsemi
hafa verið nýtt til að „þvo“ stolna peninga
og illa fengin verðmæti. Starfsemi sumra
þýfíssala ber mót af skipulagðri
glæpastarfsemi. Pétur Gunnarsson kynnti
sér undirheimana í Reykjavík.
GLÆPASTARFSEMI sú sem
stunduð er í svokölluðum
undirheimum Reykjavíkur
er yfírleitt tilviljanakennd
og í flestum tilfellum ræð-
ur helber tilviljun því hvar inn-
brotsþjófar, sem flestir eru eitur-
lyfjafíklar, bera niður. Meira
skipulag er á viðskiptum með þýfi
og samskiptum þeirra sem fremja
þjófnaðina og þeirra sem versla
með þýfíð. Nokkrir aðilar stunda
þau viðskipti í talsverðum mæli,
greiða þjófum oft með fíkniefnum
og selja varninginn að langmestu
leyti innanlands til kaupenda sem
iðulega kaupa illa fengna munina
vitandi vits. Blaðamaður hefur
upplýsingar frá fyrstu hendi um
aðila, sem segist hafa notað lögleg
fyrirtæki til að „þvo“ þýfí og koma
því í umferð með löglegum hætti
auk þess að veita því þjófagengi
sem sér honum fýrir varningi
margháttaða þjónustu.
í framhaldi af fréttum um vax-
andi undirheimastarfsemi hér á
landi, sem meðal annars tengdust
innbroti í húsnæði Skákprents, þar
sem eigandi fyrirtækisins greiddi
þjófum lausnargjald til að endur-
heimta eigur sínar, hefur höfundur
þessarar greinar kynnt sér hina
svokölluðu undirheima borgarinn-
ar.
Efnisöflun fór fram með sam-
tölum við ýmsa aðila, þ.ám. lög-
reglumenn en einkum menn sem
segjast þekkja til í undirheimun-
um. Frásagnir þær sem hér fara
af því hvemig kaupin gerast á
eyrinni í undirheimaviðskiptunum
byggjast að mestu leyti á lýsingum
manns .sem segist byggja frásögn
sína á eigin reynslu. Einnig er
stuðst við frásögn annars sem
hefur nokkrum sinnum aðstoðað
eigendur við að greiða þjófum
lausnargjald fyrir þýfi.
Þegar blaðamaður var að leita
fyrir sér um viðmælendur sem
þekktu til undirheimaviðskipta
nefndu lögreglumenn nafn þessa
manns og sögðu að árum saman
hefðu gengið um það háværar
sögur að hann væri á kafi í við-
skiptum af þessu tagi en hins veg-
ar hefði gengið illa að sanna á
hann sök. Hann hefur þó fengið
nokkra dóma fyrir auðgunarbrot
og einu sinni afplánað fangelsis-
refsingu.
Þessi maður reyndist reiðubúinn
að ræða um þann „bissness" sem
hann stundar enda kæmi nafn
hans ekki fram. í samtalinu kom
oft fram að hann segist óhræddur
við að láta fólk vita hver hann er
og hvaða viðskipti hann stundar,
svo lengi sem hann eykur ekki lík-
uraar á að nást með því að blanda
óþarfa milliliðum í málin. „Annars
nær maður engum árangri,“ segir
hann. Meðan tryggt sé að ekki
standi annað en orð á móti nrði
sé hægt að tala hreint út um hlut-
ina án þess að ástæða sé til að
óttast refsingar.
Hugsar um hirðina
Þótt athafnir innbrotsþjófa séu
yfirleitt tilviljanakenndar virðist
talsvert skipulag vera á því hvern-
ig þýfi er komið í peninga. Nokkr-
ir menn hafa um sig lokuð gengi
sem þeir kaupa af þýfi og greiða
fyrir í peningum eða eiturlyfjum,
einkum amfetamíni.
Sá þessara manna sem hér er
til umræðu lýsti því fyrir blaða-
manni hvemig hann hugsaði um
sína „hirð“. Skjólstæðingar hans
eru yfirleitt ungir síbrotamenn,
heimilislausir, illa famir af eiturly-
fjaneyslu.
Hann segist leggja áherslu á
að taka á móti þessum mönnum
þegar þeir losna úr fangelsum,
hjálpa þeim við að ná þeim pening-
um sem þeir eiga rétt á úr kerfínu
og svo útvegi hann þeim húsnæði.
Hann segist hafa yfir að ráða fjöl-
mörgum herbergjum og bílskúmm
á höfuðborgarsvæðinu og það hús-
næði noti hann til að sjá sínum
mönnum fyrir ódým þaki yfir höf-
uðið.
Þegar skjólstæðingar mannsins
em teknir til við sína iðju - og
farnir að bijótast inn til að afla
þýfisins sem hann kaupir af þeim
- lánar hann þeim bíla og segist
aðstoða þá við að skipta svo oft
um bfla að þeir þurfi ekki að fara
oftar en tvisvar eða þrisvar á sama
bílnum í innbrotaleiðangur.
Með því að hugsa um „sína
menn“ með þessum hætti tryggir
hann sér trúnað þeirra og eignast
að eigin sögn í þeim hvert bein.
Þeir vilji ekki bíta í höndina sem
elur þá og þess vegna sé lítil hætta
á að þeir beri vitni gegn honum
þótt þeir lendi í gæsluvarðhaldi.
Þeir koma til hans með afrakstur
innbrotanna og fá greitt í pening-
um eða fíkniefnum.
Vinna ekki nóguspennandi
Þessi maður er um fertugt, fjöl-
skyldumaður, atvinnurekandi og
segist vera fjárhagslega vel stæð-
ur. Hann segist hafa farið að
versla með þýfí í kjölfar persónu-
legs gjaldþrots fyrir 10 árum. Eft-
ir gjaldþrotið hafí hann farið að
braska, nauðbeygður, því hefði
hann farið að vinna sem launþegi
við þau iðnaðar- og tæknistörf sem
hann hefur menntun til hefðu öll
launin hans fyrstu árin mnnið í
að greiða skattskuldir úr gjald-
þrotinu.
Síðan hafi eitt leitt af öðru og
fyrr en varði hafi hann verið far-
inn að versla með þýfí og að nota
amfetamín - sem hann segist
sjálfur aldrei nota - sem gjaldmið-
il í þeim viðskiptum. „Nú er ég
krimmi og búinn að fá mína
sénsa,“ segir hann. Hann segist
ekki alltaf sáttur við sitt hlut-
skipti og samvisku sína. „En ég
er spennufíkill, ég ræð ekki al-
mennilega við þetta en venjuleg
launavinna er einfaldlega ekki
nógu spennandi fyrir mig lengur."
A undanförnum ámm hefur
hann m.a. sett upp fyrirtæki, sem
hann hefur notað sem „þvottavél-
ar“ fyrir illa fengna fjármuni og
margsinnis staðið að því að eiga
viðskipti af því tagi sem nýlega
komust í fréttir eftir innbrotið í
Skákprent, þótt ekki ætti hann
þar hlut að máli.
Fyrirtæki notuð
sem þvottavélar
„Þvottavélarnar" voru tvenns
konar. Annars vegar litlar verslan-
ir sem notaðar eru til að þvo stoln-
ar ávísanir. Eigandinn borgar inn-
brotsþjófunum 20% af nafnvirði
þeirra handhafaávísana sem þeir
komast yfir í innbrotum. Hann
framselur ávísanirnar sjálfur og
fer með þær í bankann með upp-
gjöri sinnar verslunar. Þetta er
gert í trausti þess að það sé engin
leið að sanna annað en að starfs-
menn verslunarinnar hafí tekið við
ávísununum í góðri trú af við-
skiptavini. Þess vegna þurfi hann
ekki að óttast refsingu.
Hin „þvottavélin“ var umboðs-
sölumarkaður í Reykjavík, sem
stundaði að hluta til lögmæt við-
skipti en var annars notaður til
að ljá viðskiptum með þýfí löglegt
yfírbragð.
Nótur voru gefnar út á fölsk
nöfn fyrir öllum stolnum hlutum
sem teknir voru í sölu og allt gert
til þess að gera erfitt að rekja slóð-
ina og sanna hvers lags viðskipti
væru á ferðinni. „Menn verða að
hafa tryggingar, útbúa skjöl til
að sýna að maður hafi verið
grandalaus, þá er ekki hægt að
dæma mann,“ segir eigandinn
fýrrverandi.
Þeir sem kaupa þýfi vita oft að
hveiju þeir ganga ef marka má
viðmælendur blaðamanns, en tals-
vert er keypt í góðri trú í gegnum
smáauglýsingar eða umboðssölur.
Á ákveðnum veitingastað er
sagt að hægt sé að gefa sig á tal
við viðstadda og lýsa áhuga á að
kaupa ódýran síma, sjónvarp,
myndbandstæki eða hvaðeina og
þá gefí áhugasamur seljandi sig
yfirleitt fljótlega fram.
Kaupendur varaðir
við umboðunum
Heimildarmaður sagði að þegar
tölvur væru seldar eða nýleg sjón-
vörp væri þó nauðsynlegt að segja
fólki hvað það væri að kaupa.
Koma yrði í veg fyrir að.farið
væri með hlutinn í viðgerð í um-
boðið, þar væru upplýsingar um
framleiðslunúmer sem gerðu að
verkum að hægt væri að rekja
hlutinn til réttra eigenda. Þess
vegna sagðist hann segja sínum
viðskiptavinum að hafa við sig
samband ef hluturinn bilaði og þá
mundi hann sjá um að koma við-
komandi í samband við menn sem
gerðu við og spyrðu einskis; það
væri nóg af þeim.
Þess eru sennilega talsvert
mörg dæmi að fólk hafi leyst til
sín þýfí sem stolið hefur verið frá
því og því er spáð að þess verði
skammt að bíða að farið verði að
gera út á slík innbrot með mark-
vissum hætti. Við vinnslu þessarar
greinar var rætt við menn sem
segjast vita samtals um 17-18
dæmi slíkra viðskipta.
Kunnugir menn í undirheimun-
um segja það auðvelt að hafa upp
á tilteknum stolnum munum og
státa sig af því að það hafí tekið
þá frá 30 mínútum og upp í nokkra
klukkutíma að komast í samband
við þjófana frá því að þeir ákváðu
að hafa uppi á mununum. í þessum
heimi lifí og hrærist ekki mikið
fleiri en 2-300 manns. Nokkrir
tugir séu virkir hveiju sinni og
allir þekki alla.
5.000 krónur á megabæt
Maður sem gerst hefur milliliður
í nokkrum málum af þessu tagi,
segist taka þetta að sér í greiða-
skyni verði kunningjar hans fyrir
því að stolið sé frá þeim hugverk-
um eða öðru sem mikil vinna ligg-
ur í og erfítt er að bæta. Þar er
oftast um tölvur að ræða. Þessi
maður segir að þjófarnir séu yfir-
leitt sjúkir fíklar sem selji tölvurn-
ar fyrir 5.000 krónur á hvert
megabæt í innra minni og fái borg-
að í peningum eða dópi. Það sé
hægt að fá þjófana til að selja
tölvurnar til eiganda náist til
þeirra nógu snemma eða áður en
þeir fara með þær til kaupendanna
sem þeir skipta reglulega við.
Annar sem nálgast þetta eins
og viðskipti sagðist hafa gert þetta
þegar honum hafí borist munir
sem ekki hafi verðmæti í hugum
neins annars en eigandans. Þá sé
hringt og tjónþolanum boðið að
leysa til sín muni sem annars hefðu
farið á haugana án þess að nokk-
ur hefði grætt á því.
Einnig er eitthvað um að stoln-
um fundargerðarbókum, víxlum,
samningum og persónuskilríkjum
sé skilað til eigenda af þeim sem
kaupa þýfíð enda er þá markaðs-
virðið ekkert. Blaðamaður fékk á
tilfinninguna við að hlusta á lýs-
ingar á slíku að þar byggi að baki
vilji eða þörf viðkomandi sem hef-
ur þýfið undir höndum til að gera
yfirbót.
Tryggingafélag sagt
hafa keypt þýfið
Þörfín fyrir yfirbót er hins veg-
ar fjarri ef menn eru með fémæta
muni í höndunum eða sjá sér von
í því að eigandinn vilji greiða fé
til að endurheimta eigur sínar.
I einu slíku tilviki var um að
ræða fjarskiptabúnað. sem stolið
var fr^L félagasamtökum. Blaða-
maður 'ræddi við mann sem kvaðst
hafa komist yfir hluta af því þýfí,
gamlar talstöðva með lokuðum
rásum. Þetta hefði ekki verið hægt
að selja á almennum markaði og
þess vegna hefði hann hringt í
forsvarsmenn samtakanna og boð-
ið þeim góssið til kaups. *
Eigendurnir vildu ekki eiga við-
skipti og svívirtu manninn, sem
vildi selja þeim það sem þeir áttu.
Hann reiddist svívirðingunum og
segist hafa fengið á tilfinninguna
að eigendumir ættu von á að
tryggingafélagið mundi bæta tjón-
ið með nýrri og fullkomnari bún-
aði. Þess vegna segist hann hafa
hringt í tryggingafélagið þar sem
hann kynnti sig og sagðist hafa
búnaðinn undir höndum en eigend-
urnir hefðu engan áhuga á að ná
honum til baka. Starfsmenn trygg-
ingafélagsins hafí sannfærst um
að eigendurnir vildu græða á tjón-
inu og þess vegna samþykkt að
kaupa góssið til baka.
Það sem helst hefur breyst varð-
andi undirheima borgarinnar und-
anfarin misseri er að eftirspurn
eftir stolnum tölvum hefur stór-
aukist.