Morgunblaðið - 13.08.1995, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 13. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Osigurinn í Krajina er
mikið áfall fyrir Serba,
sem hafa fengið orð á
sig fyrir að vera harð-
skeyttir bardagamenn, og sem
stendur bendir flest til þess að
íraumur þeirra um að sameina
þjóðina í „Stór-Serbíu“ rætist
ekki. Keisari Ungveijalands lét
flytja Serba til Krajina til að nota
þá sem nokkurs konar „stuðpúða“
óg „eilífðarvörn" gegn Tyrkjum.
í'ullt nafn héraðsins á serbó-króa-
tísku, Vojna Krajina, merkir
„hernaðaijaðar“.
Serbneskum þjóðernissinnum
sárnar einkum að hafa misst
Knín, höfuðstað héraðsins, þar
sem Serbar hafa verið í meiri-
hluta í þijár aldir. Knín er einnig
mikilvæg í sögu Króatíu, því þar
voru konungarnir krýndir þegar
Króatía var konungsríki frá 10.
öld og þar til landið sameinaðist
Ungveijalandi 1091.
Franjo Tudjman, forseti Króat-
íu, hafði ærna ástæðu til að fagna
sigrinum í Krajina og hans verður
minnst sem mannsins sem lét
1.000 ára draum um að sameina
Króata í sjálfstæðu ríki rætast.
Sigurinn í Krajina er mikilvæg-
ur fyrir efnahag Króatíu. Króatar
geta nú aftur opnað vegi og járn-
brautir sem liggja um héraðið og
tengja norður- og suðurhluta
landsins. Króatar ættu einnig að
geta byggt upp blómlega ferða-
þjónustu að nýju því að sóldýrk-
endur geta nú aftur spókað sig á
strönd Króatíu án þess að hætta
á að verða fyrir sprengjum Serba.
Hagnast á
vopnasmygli
Krajina féll á aðeins þrem dög-
um o g flestum kom á óvart hversu
hratt og auðveldlega Króatar
náðu héraðinu á sitt vald. Króa-
tíuher beitti um 105.000 her-
mönnum í sókninni, eða nánast
öllum mannafla sínum, og þetta
er fjölmennasti her sem barist
hefur í Evrópu frá heimsstyijöld-
inni síðari.
Króatar höfðu undirbúið sókn-
ina vandlega í tvö ár með mikilli
vígvæðingu eftir að Serbar náðu
um þriðjungi Króatíu á sitt vald í
kjölfar þess að þarlendir ráðamenn
lýstu yfir sjálfstæði landsins frá
gömlu Júgóslavíu árið 1991. Kró-
atar hafa aðallega eignast sovésk
vopn, sem átti að eyðileggja eftir
endalok kalda stríðsins en voru
seld til Króatíu þrátt fyrir vopna-
sölubann Sameinuðu þjóðanna á
lönd gömlu Júgóslavíu.
Breski hermálasérfræðingur-
inn Paul Beaver telur að Króatar
hafi fengið megnið af vopnum
sínum frá fyrrverandi kommún-
istaríkjum í Austur-Evrópu. Þeir
hafi til að mynda fengið sovéskar
orrustu- og sprengjuþotur af
gerðinni MiG-21 og þyrlur af
gerðinni MiG-24, sem gætu hafa
komið frá gamla Austur-Þýska-
landi. Þeir eigi ennfremur BM-21
flugskeytaskotpalla frá Tékk-
landi.
Króatíuher hefur ennfremur
eignast Stinger eldflaugar frá
Bandaríkjunum, Blowpipe eld-
flaugar frá Bretlandi, sænsk flug-
skeyti og vélbyssur frá Singap-
ore, Þýskalandi, ísrael, Suður-
Afríku og Argentínu.
Ljóst þykir að Króatar hafi einn-
ig hagnast mjög á vopnasmygli til
Bosníu frá múslimaríkjum eins og
íran og Saudi-Arabíu, sem virða
vopnasölubannið að vettugi og
verða að senda vopnin um Króat-
íu. Talið er að Króatar hafi tekið
„toIl“ af vopnasmyglinu.
Aðstoð Bandaríkjamanna
og Þjóðverja
Nokkrir fréttaskýrendur segja
hugsanlegt að Þjóðveijar hafi
aðstoðað við að fjármagna vopna-
kaupin, þótt engar sannanir séu
fyrir því. Auk þess hafi Króatar
sem hafa flust til annarra Janda,
einkum Bandaríkjanna og Ástral-
íu, verið örlátir á fé.
Fréttaslfýrendur telja að Króat-
Reuter
KRÓATÍSKIR lögreglumenn fylgja serbneskum íbúum Knín að lögreglustöð eftir fall borgarinnar. Allt að 200.000 manns flúðu frá
Krajina vegna sóknar Króata til Bosníu og Serbíu.
Sigur Króatíuhers í Krajina
Bosnía milli
steins og sleggju?
„Þetta er leynilegt samstarf og
erfitt er að finna sannanir fyrir
því,“ sagði breski hermálasér-
fræðingurinn Jonathan Eyal. „Ég
bendi aðeins á þá forvitnilegu
staðreynd að margir fyrrverandi
hershöfðingjar Bandaríkjahers
hafa kosið að eyða ævikvöldinu á
Balkan-skaga frekar en í Florída.
Ég tel ekki að það sé vegna þess
að fasteignaverðið sé lægra.“
Þá greinir The Independent frá
því að stjórnkerfi Króatíuhers
hafi verið breytt að vestrænni
fyrirmynd, undir leiðsogn banda-
rískra og þýskra ráðgafa. John
Galvin hershöfðingi, fyrrum æðsti
yfirmaður herafla Bandaríkjanna
SIGUR Króata á Serbum í Krajina gæti að margra
mati auðveldað friðarsamning í löndum gömlu
Júgóslavíu, skrifar Bogi Arason. Aðrir óttast hins
vegar að Króatar ákveði að hætta samvinnunni
við Bosníu-stjórn og notfæra sér betri hernaðar-
stöðu sínatil að ná samkomulagi við Serbíu, sem
gæfi Serbum frjálsari hendur í Bosníu.
ar hafi ennfremur notið aðstoðar
bandarískra fyrirtækja sem sér-
hæfa sig í hemaðarráðgjöf. Eitt
þessara fyrirtækja er í eigu fyrr-
verandi yfírmanns leyniþjónustu
bandaríska hersins og er talið hafa
aðstoðað við þjálfun króatískra
herforingja.
Reuter
KRÓATÍSKIR hermenn fagna sigrinum í Krajina á dráttarvél í höfuðstað héraðsins, Knín. Til
hægritFranjo Tudjman, forseti Króatíu, fylgist með hersýningu í Zagreb.
í Evrópu, hafi verið í sambandi
við króatíska varnarmálaráðu-
neytið og annar bandarískur hers-
höfðingi, John Sewell, veitt ráð-
gjöf um endurskipulagningu hers-
ins.
Viðbrögð Vesturlanda veik
Þótt hernaðaraðgerðir Króata
gengju i berhögg við friðarsamn-
ing þeirra við Serba frá árinu
1991 voru viðbrögð leiðtoga á
Vesturlöndum veik. Frakkar og
Bretar mótmæltu sókninni þegar
hún hófst en þögðu síðan þunnu
hljóði. Bandaríkjamenn og Þjóð-
veijar létu hins vegar í Ijós skiln-
ing á aðgerðunum og bentu á að
Krajina hefur tilheyrt Króatíu.
Utanríkisráðherrar Bandaríkj-
anna og Þýskalands sögðust vona
að sigur Króata yrði til þess að
Serbar í Bosníu neyddust til að
fallast á friðarviðræður. Rússar
voru hins vegar óánægðir og ut-
anríkisráðuneytið í Moskvu for-
dæmdi „þau ríki sem, þrátt fyrir
veik mótmæli, stóðu í reynd á bak
við hernaðaraðgerðirnar."
Margir telja hugsanlegt að sig-
ur Króata kunni þegar fram Iíða
stundir að stuðla að friði í löndum
gömlu Júgóslavíu. Nokkrir stjóru-
arerindrekar hafa þó viðurkennt
að náist samkomulag um frið
verði það að lík.indum ekki byggt
á „sanngjarnri lausn“ samkvæmt
háleitum grundvallarreglum
Sameinuðu þjóðanna, heldur verði
svæðinu skipt milli öflugustu ríkj-
anna, Króatíu og Serbíu.
Leiðtogar Vesturlánda virðast
líta svo á að Króatía og Serbía
muni að lokum ráða lögum og
lofum í þessum heimshluta; Kró-
atía í bandalagi við Bandaríkin
og Serbía hluti af slavnesku
bandalagi undir forystu Rúss-
lands.
Viðbrögð bosnískra ráðamanna
við falli Krajina voru varfærnis-
leg, enda óttast þeir að Króatar
komist að þeirri niðurstöðu að nú,
þegar þeir hafa styrkt hernaðar-
lega stöðu sína, sé rétti tíminn
fyrir þá til að ná samkomulagi
við stjórn Serbíu sem veitti Serb-
um frjálsari hendur í Bosníu.
Skýrari línur
Sigur Króata í Krajina hefur
breytt „þjóðerniskortinu" í gömlu
Júgóslavíu og nýtt hernaðaijafn-
vægi hefur skapast. Kortið virðist
mun einfaldara nú þegar Krajina
tilheyrir aftur Króatíu og verði
Austur-SIavonía í höndum Serba
og smáríkið Bosnía þar á milli.
Línurnar eru skýrari, sem ætti
að auðvelda lausn á deilunni.
Bosníu-Serbar standa nú höll-