Morgunblaðið - 20.10.1995, Blaðsíða 40

40 FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kírkjan styður konur
- er það ekki?
ARIÐ 1988 hófst
hjá Alkirkjuráðinu,
sem Þjóðkirkjan er
aðili að, áratugur sem
ber yfirskriftina
„Kirkjan styður kon-
ur“. Síðan eru liðin sjö
ár. Úttekt á þessum
sjö árum bendir til þess
að konur í kirkjum
heims hafi tekið ára-
tugnum fagnandi og
unnið af miklum eld-
móði að stuðningi við
kirkjur en minna hafi
farið fyrir stuðningi
kirkjunnar við konur.
Jöfn þátttaka
Þegar á stofnfundi Alkirkjuráðs-
ins í Amsterdam árið 1948 var flutt
skýrsla um verk kvenna innan
kirkjunnar og þá var hvatt til þess
að framlag kvenna, sem svo oft
virðist ósýnilegt þegar komið er
ofar ískipulag kirkna, yrði metið
rétt. Ári síðar var stofnaður sér-
stakur vinnuhópur innan ráðsins
sem fjallaði um „líf og vinnu
kvenna í kirkjunni“. Krafa um jafn-
rétti innan kirkjunnar hefur orðið
ákveðnari hjá Alkirkjuráðinu á síð-
ustu áratugum. Á sjötta aðalþingi
ráðsins árið 1983 var samþykkt að
tekið skyldi mið af sjónarmiðum
kvenna og baráttumálum þeirra í
öllum deildum og nefndum ráðsins.
Árið 1987 var ákveðið að áratugur-
inn 1988 - 1998 skyldi helgaður
þessum málstað og átakið kallað
„kirkjan styður konur". Þá stefnir
Alkirkjuráðið að jafnri þátttöku
-karla og kvenna í öllum nefndum
og ráðum.
Konur um allan heim fögnuðu
upphafí kvennaáratugarins en hon-
um var misvel tekið innan kirkn-
anna. Forgangsverkefni var að
konur fengju að taka fullan þátt í
starfi kirkjunnar á öllum sviðum.
Þetta er nánast byltingarkennd
hugmynd þegar haft er í huga að
innan vébanda ráðsins eru kirkju-
deildir sem ekki leyfa prestvígslu
Steinunn Arnþrúður
Björnsdóttir
kvenna og þar sem
jafnrétti var álitið
kirkjunni og hefðinni
óviðkomandi. Kirkj-
urnar settu sér einnig
þau markmið að
styrkja konur til að
beijast gegn kúgun í
samfélaginu, innan
kirkna og utan; að við-
urkenna og meta
framlag kvenna til
kirkjunnar og samfé-
lagsins með því að
deila ábyrgð og leið-
togastöðum með þeim
og gera verk kvenna
sýnileg.
Hvar eru konurnar?
Hin almenna kirkjusaga getur
lítið um konur. Þó er ljóst að þær
hafa starfað innan kirkjunnar frá
Á kirkjuþingi sitja 17
karlar og þrjár konur,
segir Steinuim Arn-
þrúður Björnsdóttir,
og í kirkjuráði sitja
karlar einir.
upphafi. Konur voru í fylgdarliði
Krists, konur voru fyrstu vottar
upprisunnar, kona varð fyrst til að
taka kristni í Evrópu og á öllum
öldum voru til konur sem helguðu
líf sitt Kristi og þjónustunni við
hann.
í Þjóðkirkjunni eru konur víða
burðarásar í kirkjustarfi. Þær sinna
barnastarfi, unglinga- og öldrunar-
starfí, þjónustu og fræðslu; þær
safna fé til safnaðarstarfs og
kirkjubygginga og þannig mætti
lengi telja. í nefndum íslensku
kirkjunnar eiga konur víða sæti,
einkum þeim nefndum sem fást við
ofangreind störf. Hins vegar fækk-
ar þeim jafnt og þétt eftir því sem
nefndirnar fást meira við yfirstjórn
kirkju- og fjármála. Það er ekki
að ástæðulausu að þegar á stofn-
fundi Alkirkjuráðsins var hvatt til
þess að framlag kvenna til kirkna
yrði metið rétt. Það virðist oft sem
þeirra starf sé ósýnilegt og sú
reynsla sem þær fá í gegnum störf
sín geri þær ekki gjaldgengar til
starfa og ábyrgðar þegar komið
er ofar í skipulag kirkjunnar. Á
Kirkjuþingi, sem tekur mikilvægar
ákvarðanir sem varða framtíð
kirkjunnar, sitja til dæmis 17 karl-
ar og þijár konur og í Kirkjuráði,
sem ræður stærstu sjóðum kirkj-
unnar, sitja fimm manns, allt karl-
menn.
Annað dæmi af sama meiði er
kirkjukvenfélögin sem víða hafa
starfað af miklum krafti, safnað
peningum til kirkjubygginga, hlúð
að kirkjum og kirkjulegu starfi í
áratugi. Þessi félög eru hvergi til
saman á skrá innan kirkjunnar, svo
að erfitt er að ná til þessara kvenna,
til að hvetja þær eða þakka þeim.
Kirkjan styður konur
- eða hvað?
íslenska þjóðkirkjan hefur tekið
þátt í kvennaáratug Alkirkjuráðs-
ins á ýmsan hátt, m. a. með
kvennamessum og með sjálfstyrk-
ingarnámskeiðum og leiðtogaþjálf-
un fyrir konur. Þetta er umtalsvert
starf og gott starf. Allt á það sam-
eiginlegt að vera unnið af konum.
Oft er bent á að kirkjan sé ekki
annað en fólkið sem henni tilheyr-
ir. En kirkjan er líka stofnun, valda-
stofnun, stofnun með umtalsverð
fjárráð og áhrif. Innan þessarar
stofnunar er mikilvægt að jafnræði
ríki milli kynja og stærsta skrefið
í þá átt er að virða og meta vinnu-
framlag kvenna innan kirkjunnar
á öllum sviðum. Þá styður kirkjan
konur.
Höfundur er guðfræðingur og á
sæti í stjórnarnefnd þróunar- og
hjálpnrstarfsdeild Alkirkjuráðs-
„Komdu við
hjá okkur á
sunnudaginn“
Opið hús hjá Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar
SUNNUDAGINN
22. október verður „op-
inn dagur“ hjá Félags-
málastofnun Reykja-
víkurborgar undir kjör-
orðinu „þjónusta - úr-
ræði“. Hugmyndin um
að kynna margbreyti-
legt starf félagsmála-
stofnunar kom frá fjöl-
mörgu starfsfólki
stofnunarinnar og það
mun einnig sjá um að
hrinda hugmyndinni í
framkvæmd m.a. með
því að taka á móti gest-
um og gangandi þenn-
an dag.
Tilefnið er m.a. 25 ára afmæli
Félagsmálastofnunar Reykjavíkur-
borgar. Á vordögum 1995 voru liðin'
25 ár frá því að náð var því mark-
miði, sem borgarstjórn Reykjavíkur
hafði sett sér 1967 um að koma í
framkvæmd nýrri skipan félagsmála
í borginni. Það fólst m.a. í því að
sameina og samræma allt félags-
málastarf á vegum borgarinnar í
einni stofnun undir stjóm félags-
málaráðs. Var það hugsjónamaður-
inn, prófessor Þórir Kr. Þórðarson
sem flutti tillögu þessa efnis í borg-
arstjóm og lagði þar með grundvöll-
inn að nútímalegri félagsþjónustu
sveitarfélaga á íslandi. Mikið vatn
hefur mnnið til sjávar á þessum 25
ámm og stórfelldar breytingar hafa
orðið bæði á umfangi og innihaldi
félagsmálastarfs í borginni. Grund-
völlurinn að þessu starfi, þ.e. félags-
málalöggjöfin, hefur gjörbreyst svo
og aðrir lagabálkar, sem snerta
•starfsemi stofnunarinnar, sem þar
af leiðandi hefur sífellt fengið ný
verkefni og skyldur að glíma við.
Eðli málsins samkvæmt verður
stofnun eins og Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar að vera í stöð-
ugri þróun. Hún verður að miða starf
Lára Bjömsdóttir
Fuglaveiðar á afréttum
A HVERJU ári
samfara veiðitíma á
rjúpu koma upp deilu-
mál milli afréttareig-
enda og veiðimanna
um veiðirétt og nú á
allra síðustu árum hef-
ur þetta einnig komið
til vegna veiða á heið-
argæsum. Deilur þess-
ar hafa varpað skugga
á annars ágæt sam-
skipti __ milli þessara
aðila. I mörgum tilvik-
um hafa afréttareig-
endur brotið _rétt á
veiðimönnum. í þessu
greinarkomi vil ég
fjalla lítillega um þetta og á máli,
sem allir eiga að skilja.
Veiðiréttur
Hérlendis gilda þær réttarreglur
um veiðirétt á fuglum og fiskum,
að hann fylgir eignarrétti að landi.
Afréttareign fylgir hins vegar bara
réttur til fiskveiða í ám og vötnum,
en ekki réttur til fuglaveiða. Þann
rétt eiga allir íslenskir ríkisborgar-
ar og erlendir ríkisborgarar með
lögheimili hér á landi, auk þess að
eiga rétt til fuglaveiða á almenn-
ingum.
Vandamálið hér er hins vegar
það, að til eru afréttir, sem eru
beinum eignarrétti háðir. Þegar svo
stendur á verður að sanna eignar-
Ólafur Sigurgeirsson
réttinn til að koma í
veg fyrir fuglaveiðar
annarra. Sönnunar-
byrðin hvílir með öðr-
um orðum á eigandan-
um, en ekki á veiði-
manninum. Dæmi um
afrétt í þessum flokki
er þegar bújörð fer í
eyði og er lögð undir
afrétt.
Geitlands-
dómurinn
Merkur dómur gekk
í Hæstarétti á síðasta
ári og hefur hann ver-
ið nefndur Geitlands-
dómur. Feðgar voru kærðir fyrir
ijúpnaveiðar í afréttarlandinu
Geitlandi í Borgarfirði og voru
sakfelldir í héraði. Þeir voru hins
vegar sýknaðir í Hæstarétti, þar
sem eigendum afréttarins tókst
ekki að sanna beinan eignarrétt
sinn.
Hæstiréttur taldi með vísan til
heimilda í Landnámu, að Geitlandi
hefði verið numið og þar með stofn-
ast beinn eignarréttur. Næstu
skriflegu heimildir um landið
'greina frá rétti Reykholtskirkju til
þess og þeim rétti lýst sem afnota-
rétti frekar en beinum eignarrétti.
Þarna skorti sönnun fyrir yfir-
færslu beina eingarréttarins til
kirkjunnar og þegar svo Hálsa-
hreppur keypti landið af Reykholts-
kirkju gat hún ekki selt meira en
hún átti.
Hvernig fækka
má deilumálum
Mörg deilumál má leysa með því
að aðilar kynni sér þau gögn sem
Hér ijallar Qlafur ,
Signrg'eirsson um
veiðirétt í afréttum.
tiltæk eru um landamörk og eignar-
heimildir. í sýslumannsembættum
landsins eru bækur, sem geyma
landamerkjaskjöl og eignarafsöl.
Þau getur hver sem er kynnt sér,
ef skoða á tiltekinn afrétt. Hafi
lögbýli verið lagt undir afrétt fylg-
ir honum fuglaveiðiréttur. Sama
er, ef hluti býlis hefur verið lagður
undir afrétt.
Vafatilfelli
Vafatilfellin eru aftur mörg.
Býli hefur fyrir löngu farið í eyði
og réttur til landsins framselst í
einhver skipti. Hafi einungis beitar-
rétturinn (afréttarréttur) verið
framseldur, fylgir ekki meiri réttur
framsalinu. Einnig geta komið til
afsöl, sem greina frá framsali beins
eignarréttar, án þess að þau styðj-
ist við frekari gögn. Um þetta síð-
astnefnda segir Hæstiréttur í Nýja-
bæjarafréttarmálinu: „Yfirlýsingar
í afsölum fyrr og síðar, sem eigi
styðjast við önnur gögn, nægja eigi
til að dæma öðrum hvorum aðilja
eignarrétt til öræfalandsvæðis
þessa.“ Þarna lá fyrir afsal frá
1464, sem taldi hið umdeilda land
hluta ákveðinnar jarðar.
Úrræði afréttareigenda
Þegar afréttareigendur telja að
vegið sé að rétti sínum gripa þeir
gjarnan til þess úrræðis, að læsa
hliði inn á afréttinn. Slík úrræði
eru ekki heimil vegna ákvæða í
vegalögum og girðingalögum, jafn-
vel þótt hliðið sé á vegi, sem liggur
yfir einkaland. Réttara væri að
leggja spilin á borðið og sýna opin-
berlega á hveiju réttur er byggður
og hvar landamörk liggja.
Mér sýnist varhugavert fyrir lög-
reglu að láta etja sér á veiðimenn,
ef vafí er á inntaki eignarréttar.
Enn síður er grundvöllur fyrir hald-
lagningu skotvopna. Lög heimila
hald einungis í þeim tilvikum, að
haldlagður hlutur hafi sönnunar-
gildi í opinberu máli, hans hafi
verið aflað á refsiverðan hátt eða
ef ætla má að hluturinn kunni að
verða gerður upptækur.
Höfundur cr héraðsdóms-
lögmaður.
sitt við aðstæður í þjóð-
félaginu á hveijum tíma
og taka breytingum í
samræmi við það og
verður að fylgjast náið
með rannsóknum og
þekkingu í félagsmál-
um, bæði hérlendis og
erlendis. Því ólíku sam-
an að jafna Félagsmál-
stofnun eins og hún var
1970 og nú, aldarfjórð-
ungi síðar. I stað einnar
skrifstofu fýrir 25 árum
er starfsemi stofnunar-
innar nú dreifð víðs
vegar um borgina undir
stjórn tveggja aðal-
deilda, sem kallast fjölskyldudeild
og öldrunarþjónustudeild. Fastráðnir
starfsmenn eru orðnir yfir eitt þús-
und og verða um eitt þúsund og
fimmhundruð ef allir eru taldir sem
starfa á vegum stofnunarinnar.
Kynning á fjölþættu
starfi Félagsmálastofn-
unar Reykjavíkur er
umfjöllunarefni Láru
Björnsdóttur sem hér
minnir á opið hús
stofnunarinnar á
sunnudaginn kemur.
Þrátt fyrir að lengi megi bæta þjón-
ustuna eru úrræði félagsþjónustunn-
ar margslungin og íjölbreytt og snúa
að öllum aldurshópum og fjölskyldu-
gerðum.
Reykjavíkurborg notaði á síðasta
ári 1.788 milljónir króna eða tæplega
18% af rekstrargjöldum borgarinnar
til félagsmála. Mörgum þykir að
sönnu að miklum peningum sé varið
í þennan málaflokk og oft heyrast
efasemdaraddir um að þeim pening-
um sé vel varið. Þess vegna teljum
við miklvægt að gefa almenningi tæki-
færi til þess að kynna sér þá þjónustu
sem Félagsmálastofnunin veitir.
Breytingar á viðhorfum til þjón-
ustu félagsmálastofnunar og þeirra
sem þangað leita, hafa að sönnu
orðið á undangegnum 25 árum, en
betur má ef duga skal. í stað þess
að líta á þjónustuna eins og hveija
aðra sjálfsagða þjónustu á vegum
sveitarfélagsins, er enn talað niðr-
andi um að leita til félagsmálastofn-
unar. Enn heyrist talað um að vera
„á bænum" eða „þiggja af sveit",
hvorutv^ggja slæmur arfur frá for-
tíðinni, 'þegar fólk missti dýrmæt
lýðréttindi við að leita aðstoðar sveit-
arfélagsins. Þessu þarf að breyta.
Hver myndi fyrirverða sig fyrir að
láta barnið sitt á leikskóla, leita
læknis eða ganga „ókeypis" á ný-
lögðum göngustígum borgarinnar?
Félagsþjónustan er í eðli sínu ekkert
öðruvísi. Hún byggir á hugmyndum
um samhjálp okkar allra og fjármun-
irnir til hennar koma úr okkar eigin
sjóðum, líka þeirra sem þjónustunn-
ar njóta. í flóknu nútímasamfélagi
þurfum við Líklega flest einhvern
tíma á lífsleiðinni að leita hjálpar
samfélagsins og ættum við því
gjarnan að spyija okkur sjálf:
Hvemig viljum við að litið verði á
okkur þá og hvernig þjónstu viljum
við að okkur verði veitt?
Verið velkomin á sunnudaginn til
þess að fræðast og skiptast á skoð-
unum við starfsfólk Félagsmála-
stofnunar Reykjavíkurborgar.
Höfundur er