Morgunblaðið - 22.10.1995, Blaðsíða 24
24 SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 1995 25
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
YFIRLYSINGAR
IÐNAÐAR-
RÁÐHERRA
UM ÞRÍR áratugir eru liðnir
frá því, að samningar tókust
við Svissneska álfélagið um bygg-
ingu álversins í Straumsvík. Á síð-
asta aldarfjórðungi hefur mikil
áherzla verið lögð á að finna nýjan
samstarfsaðila um byggingu ann-
ars álvers. Þessi leit hefur engan
árangur borið til þessa. Hins veg-
ar höfum við öðlast mikla þekk-
ingu á viðhorfum álfyrirtækjanna
og á álmarkaðnum sjálfum. Við
eigum að vera reynslunni ríkari,
þótt það virðist því miður ekki
eiga við um Finn Ingólfsson, iðn-
aðarráðherra.
Herferð Hjörleifs Guttormsson-
ar, þáverandi iðnaðarráðherra,
gegn Svissneska álfélaginu í upp-
hafi síðasta áratugar hefur skaðað
íslenzka hagsmuni ótrúlega mikið
hjá álfyrirtækjunum, sem eru fá
en yfirleitt stór. Málflutningur
hans og tilraunir til að gera Sviss-
neska álfélagið tortryggilegt fóru
ekki fram hjá nokkrum manni í
forystu álfyrirtækjanna. Enn í dag
mæta spurningar um þetta mál
fulltrúum íslenzkra stjórnvalda,
þegar þeir leitast við að vekja
áhuga á íslandi, sem fjárfest-
ingarkosti. Ekkert eitt mál hefur
dregið jafn mikið úr möguleikum
okkar til að ná samstarfi um bygg-
ingu nýs álvers og þetta.
Undir lok síðasta áratugar voru
samningaviðræður við Atlantsál-
hópinn um byggingu stórs álvers
komnar vel á veg. Jón Sigurðsson,
þáverandi iðnaðarráðherra, var
afar bjartsýnn í opinberum yfirlýs-
ingum á þeim tíma. Bjartsýni hans
ýtti undir væntingar landsmanna
um að loks yrði af nýjum stórfram-
kvæmdum í landinu. Vonbrigðin
urðu þeim mun meiri, þegar í ljós
kom, að bjartsýni Jóns Sigurðs-
sonar var ótímabær.
í fyrradag lýsti Finnur Ingólfs-
son opinberlega þeirri skoðun
sinni, að samkomulag hefði náðst
í meginatriðum við Svissneska ál-
félagið um stækkun álversins í
Straumsvík. Vonandi hefur ráð-
herrann rétt fyrir sér. En viðbrögð
Svisslendinga vekja ugg. Christ-
ian Roth, forstjóri ÍSAL, sagði í
samtali við Morgunblaðið í gær,
að yfirlýsing ráðherrans hefði ver-
ið ótímabær, ekkert hefði breytzt,
samkomulag hefði náðst um mikil-
væg atriði en smærri atriði væru
ófrágengin og engin ákvörðun
hefði verið tekin af hálfu Sviss-
lendinga. Jafnframt fullyrti Roth,
að yfirlýsing Finns Ingólfssonar
hefði leitt til verðlækkunar á ál-
mörkuðum í fyrradag.
Það fer ekkert á milli mála, að
yfirlýsingar iðnaðarráðherra hafa
fallið í grýttan jarðveg hjá við-
semjendum okkar. Það lýsir ótrú-
legri vanþekkingu og reynsluleysi
hjá ráðherra í ríkisstjórn íslands
á eðli samskipta við fyrirtæki af
þessu tagi, að gefa slíkar yfirlýs-
ingar án þess, að fyrir liggi sam-
komulag á milli ríkisstjórnarinnar
og Svissneska álfélagsins þar um.
Eitt er þótt fjölmiðlar fullyrði, að
samningar liggi fyrir annað að
ráðherra eða háttsettir embættis-
menn haldi slíku fram.
Við íslendingar höfum þá
reynslu af alþjóðlegum fyrirtækj-
um á sviði stóriðju að ráðamenn
okkar eiga að hafa vit á því að
fara sér hægt í opinberum yfirlýs-
ingum þar til samningar liggja
fyrir undirritaðir. Vonandi verður
frumhlaup iðnaðarráðherrans ekki
til að veikja stöðu okkar að ráði
í samningaviðræðum við Sviss-
neska álfélagið en það veldur
truflun í samskiptum okkar við
fyrirtækið, truflun sem við þurft-
um sízt á að halda.
HALLAÐA
ÞÁ SEM SÍZT
SKYLDI
BÆTUR almannatrygginga
hafa ekki náð að fylgja
hækkunum lægstu launa undan-
farin ár, að því er fram kom í
umræðum á Álþingi á dögunum
hjá Ástu Ragnheiði Jóhannesdótt-
ur, þingmanni Þjóðvaka. Lág-
markskaup, samkvæmt lægstu
töxtum sem Kjararannsóknar-
nefnd fjallar um, hefur hækkað
um 41% frá fyrsta ársfjórðungi
1989. „Ef miðað er við greitttíma-
kaup verkakarla,“ segir í frétta-
frásögn hér í blaðinu í fyrradag,
„kemur fram 42,8% hækkun á
þessu tímabili og 37% hækkun ef
miðað er við meðaltal allra launa
sem Kjararannsóknarnefnd at-
hugar“. Heildarbætur til ellilífeyr-
isþega, sem býr einn og hefur litl-
ar sem engar aðrar tekjur en frá
almannatryggingum, hafa á hinn
bóginn hækkað minna, eða innan
við 35% á sama tima.
Samkvæmt almannatrygginga-
lögum eru bætur óbeint tengdar
vikukaupi í almennri verkamanna-
vinnu en ekki ákveðnum kauptöxt-
um. Getur því myndast þarna mis-
ræmi, m.a. þegar verið er að
breyta krónutöluhækkunum sam-
kvæmt kjarasamningum í pró-
sentuhækkanir á bætur.
Það stríðir á hinn bóginn gegn
réttlætistilfinningu fólks - og
stangast raunar einnig á við anda
almannatryggingalaganna - að
hér skuli hallað á þá sem sízt
skyldi og ekki hafa annað sér til
framfæris en bætur trygginganna.
Eðlilegt verður að telja að bætur
trygginganna breytist í takt við
breytingar lægstu launa. Aðhalds-
ól má fremur herða á öðrum vett-
vangi.
MERKILEGT
• að sjá það í
skemmtilegri ferða-
sögu Boswells og dr.
Samúels Johnsons Til
Orkneyja að mesti
samtalssnillingur
enskrar tungu, sem Boswell gerði
ódauðlegan skuli hafa haft tilhneig-
ingu til að þegja tímum saman.
Segir sjálfur það sé rétt lýsing á
sér að hann sé einsog draugur; segi
ekkert nema á sig sé yrt. Hann
talaði semsagt ekki af sér. Og hann
hefur á einum stað orð á því að
alltof margir skrifí bækur sem ekki
geti það. Mér varð hugsað til jóla-
bókaflóðsins hér heima!
Þóað sagt hafí verið að dr. John-
son hafí litið niður á Skota talar
hann oftast vel um land og þjóð
og er þakklátur þeim viðtökum sem
hann fær. Honum líður augsýnilega
vel í návist Boswells sem var mun
yngri og leit upp til lærimeistarans
einsog hann væri tákn á himni. Dr.
Johnson saknar tijánna og fyrstu
300 kílómetrana segist Boswell
ekki hafa séð nema eitt tré í Skot-
landi sem sé eldra en hann sjálfur.
Dr. Johnson þykir landið óþægilega
nakið og segist ekki hafa séð þar
fleiri tré en Boswell hesta í Feneyj-
um. Þar sagðist hann hafa séð einn
hest. Dr. Johnson lætur vel af Skot-
um en tekur undir að þeir hljóti að
vera meiri skepnur en Englendingar
vegna þess þeir séu íjær sólinni og
þeir hafí af þeim sökum þykkara
blóð en Bretar. Þeir félagar eiga í
miklum samtölum
hvarsem þeir koma og
þykir einna skemmti-
legast að hitta fyrir-
menn af aðalsættum.
Þá fer dr. Jbhnson á
kostum. Þá upplifa
áheyrendur þennan eftirminnilega
samtímamann af jafnmikilli áfergju
og hann upplifír umhverfi Makbeðs.
Honum þykir skemmtilegt þegar
alþýðukona lýsir yfír því hvað sér
þyki mikið til um að hitta þennan
frægasta Englending sem uppi sé,
að Mansfield lávarði undanskildum.
Og vegna þessarar einu undantekn-
ingar trúir dr. Johnson því að hún
sé ekki að gæla við hann með yfír-
borðskurteisi heldur meini hún það
sem hún hafí sagt. Þannig getur
undantekningin gert frásögnina
sennilegri en ella. Af því mættu
þeir draga lærdóm sem alltaf er
verið að gæla við. Hundar hafa
engar undantekningar. I lífí þeirra
er enginn Mansfíeld lávarður; ekki-
heldur litlu nagdýrin; klifurmýsnar
sem þenja sig ósýnilegar í myrkrinu
og stjórna músaganginum í þjóðfé-
laginu.
BOSWELL OG DR. JOHN-
• son fóru til Skotlands síð-
sumars 1773, einsog tíundað er í
ævisögu dr. Johnsons, sem er held-
ur langdregin og raunar lítið um
skemmtileg samtöl en því meir um
allskyns bréf. Samtölin eru ávallt
stutt, en stundum dálítið skemmti-
leg. Það er ekkisízt athyglisvert
fyrir okkur íslendinga að sjá hvern-
ig doktorinn lýsir deilum og hern-
aði fólksins í fjallahéruðum Norður-
Skotlands. Hann er þeirrar skoðun-
ar að fjalllendið ýti undir deilur og
misklíð og alls kyns samkeppni sem
leiði til átaka. Úr einangrun vex
tortryggni og henni fylgir úlfúð og
illur hugur. Það skyldi þó ekki vera
að hér sé loks komin skýringin á
hatri og hefndum sturlungaaldar
sem vekur því meiri undrun sem
maður kynnist betur þessari blóðugu
öld. En dr. Johnson talar einnig um
annað; þær framfarir sem fylgt geta
ofbeldi. Skotar voru ávallt andvígir
Cromwell en dr. Johnson talar um
nytsamlegt ofbeldi þegar hann
minnist herfarar hans í hálönd Skot-
lands. Hann segir tilaðmynda að
' herskarar Englendingsins hafi kennt
Skotum að gera sér skó á fæturna.
Því miður getum við vart talað um
nytsamlegt ofbeldi á þessari öld, svo
óhugnanlegt sem grimmdaræðið
hefur verið, ekkisízt í hálfnýlendum
sovézka kommúnismans þar sem
öllu hefur hrakað frá því sem var
og engin blessun orðið af útbreiðslu
marxismans. Fyrir hans tilstilli hefur
engin þjóð lært að gera sér skó sem
ekki kunni það áður. Fremur mætti
fullyrða að verkkunnáttu hafi hrak-
að og hagsæld minnkað miðað við
það sem efni stóðu til. Ofbeldi hefur
þannig ekki orðið neinni þjóð nyt-
samlegt á þessari öld. Þekkingin
hefur verið notuð í þágu hernaðar
og peningunum varið í skriðdreka
og eldflaugar.
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 21. október
ATHYGLISVERÐ og
sérlega ánægjuleg um-
skipti hafa átt sér stað
í íslensku viðskipta- og
atvinnulífí á undan-
fömum misserum.
Stórhugur einkennir
nú framfarasókn fjöl-
marga íslenskra fyrirtækja, ekki síst á
sviði sjávarútvegs. Sjóndeildarhringur
þessara fyrirtækja hefur stækkað og þau
hafa í auknum mæli freistað þess að hasla
sér völl á erlendum markaði. Umsvif
margra þeirra rniðast ekki lengur við Is-
land eingöngu, aðstæður hér og markað.
Sýn forstöðumanna fjölmargra fyrirtækja
hefur einfaldlega tekið grundvallarbreyt-
ingum á síðustu árum.
Á þessu eru ýmsar skýringar en þær
helstar að aflasamdráttur hefur kallað
fram aðlögun að nýjum aðstæðum, fólk
sem menntast hefur erlendis sækir í aukn-
um mæli fram á þessum markaði og mik-
il breyting hefur orðið á alþjóðlegu við-
skiptaumhverfi og því hugarfari sem þar
ríkir. Þessu hafa Islendingar fengið að
kynnast beint og milliliðalaust í gegnum
samninginn um Evrópska efnahagssvæðið
(EES). Miklu skiptir að menn geri sér ljóst
að þessar breytingar verða ekki aftur tekn-
ar.
Nýjasta dæmið um þennan stórhug,
þessa nýju sýn, sem tekin er að einkenna
viðskipta- og atvinnulífið, er samningur
sá sem íslenskar sjávarafurðir hf. hafa
gert við útgerðarfyrirtæki á Kamtsjatka í
Rússlandi um aðstoð við veiðar og vinnslu
sjávarfangs. Áætlað er að vinnslan taki
alls til um 120.000 tonna af bolfíski og
afurðirnar eru áætlaðar um 55.000 tonn.
Samningurinn mun auka árlega veltu ís-
lenska fyrirtækisins um 30% og tekjur
þess enn meira. Hjá rússneska fyrirtæk-
inu, sem nefnist UTRF, starfa um 2.000
manns og alls gerir það út 26 skip. Gert
er ráð fyrir að 30 íslendingar haldi til
starfa í Rússlandi.
Hermann HannesSon, formaður stjómar
íslenskra sjávarafurða hf., sagði í samtali
við Morgunblaðið þegar samningurinn lá
fyrir: „Þetta er gífurlegt verkefni og
nokkrir möguleikar eru á vexti þess, bæði
í auknum afla og auknu vinnsluvirði. Það
er mikilvægt á sama tíma og verið er að
koma stjóm á allar veiðar á úthafinu og
loka fyrir tækifæri á „landvinningum" þar
að auka umsvifin með þessum hætti.“
í þessu sama tölublaði Morgunblaðsins
sagði Benedikt Sveinsson, framkvæmda-
stjóri Islenskra sjávarafurða: „Við fáum
verulegar tekjur af þessu og styrkir það
fjárhag ÍS mikið. Þetta gefur okkur mögu-
leika á að koma okkur upp aðstöðu í Aust-
ur-Asíu, sem er mikill styrkur, þetta opnar
okkur leið inn á markaðinn í Kína en veru-
legur hluti aflans verður seldur þar og við
verðum mjög gildandi í sölu á alaskaufsa,
sem er um helmingur alls bolfísks í heimin-
um.“
Þessi orð stjórnarformanns og fram-
kvæmdastjóra Islenskra sjávarafurða hf.
gefa glögga mynd af því hve hér er um
mikilvægan samning að ræða. Þau sýna
einnig ljóslega þá viðhorfsbreytingu sem
gerð var að umtalsefni hér að ofan og
gefa tilefni til bjartsýni á að um frekari
framsókn verði að ræða á þessu sviði.
ÍSLENSK SJÁV-
arútvegsfyrirtæki
hafa víða látið til
aðstæður sín taka á undan-
fömum missemm
og hafa á margan hátt verið í fararbroddi
þessarar þróunar hér á landi. Islendingar
koma nú nærri veiðum og vinnslu í Chile,
Namibíu og í Þýskalandi svo nokkur dæmi
séu nefnd og uppi em áform um samstarf
við fyrirtæki m.a. í Víetnam og á Indlandi.
Sú viðhorfsbreyting sem hér hefur verið
vikið að er til marks um framfarasókn og
viðleitni fyrirtækja og framsýnna ráða-
manna þeirra að laga sig að breyttum og
á ýmsan hátt erfiðari aðstæðum. Aflasam-
dráttur á íslandsmiðum hefur vitanlega
Breyttar
orðið til þess að víkka sjóndeildarhring
íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja. Kvóta-
kerfí og erfiðari rekstrarskilyrði hafa gert
að verkum að forsvarsmenn fyrirtækja
hafa þurft að leita nýrra leiða til að treysta
afkomuna.
Nú er yfír allan vafa hafíð, að íslending-
ar geta verulega látið til sín taka á þessu
sviði á alþjóðavettvangi. Skilyrði íslenskra
fyrirtækja til að keppa á mörkuðum sem
em að opnast, líkt og t.a.m. í Rússlandi
og Asíu, eru á ýmsan hátt sérlega hag-
stæð. Miklu skiptir, að erlendir menn hafa
ekki af því áhyggjur að risafyrirtæki eða
hópar þeirra ætli sér að gína yfir starfsem-
inni þegar afráðið er að ganga til sam-
starfs við íslendinga. Alkunna er að sér-
þekking íslendinga á þessu sviði nýtur
virðingar erlendis og nú þurfa menn tæp-
ast að velkjast í vafa um að þá þekkingu
má nýta til að bæta lífskjör þjóðarinnar.
Þetta er enn ein sönnun þess hve mikil-
vægt það er fyrir þjóð sem íslendinga að
geta tryggt að ávallt sé í boði besta fáan-
lega menntun á sjávarútvegssviðinu og að
þess sé ætíð freistað að nýta nýjustu tækni
á þessum vettvangi. Þegar horft er yfír
sviðið og litið til þeirrar sérhæfðu sam-
keppni sem einkennir hið alþjóðlega við-
skiptaumhverfi hlýtur sú spurning að
vakna hvort menntun í sjávarútvegsfræð-
um hafi hlotið þann sess sem henni ber í
íslensku samfélagi og hvort ráðamenn
þessarar þjóðar hafi sýnt þessu viðunandi
skilning.
En hin nýju viðhorf em ekki eingöngu
bundin við sjávarútvegsfyrirtæki á Is-
landi. Nokkuð er um liðið frá því að for-
ráðamenn Eimskips lýstu yfír því að hug-
takið „heimamarkaður“ hefði verið skil-
greint á ný og nú hygðist fyrirtækið láta
til sín taka á öllu Norður-Átlantshafinu.
Gjörsamlega ný viðmið einkenna einnig
allan rekstur Flugleiða, sem aðlagað hafa
sig sérlega vel að gjörbreyttum aðstæðum
á þessu sviði. Fyrirtækið tekur óhikað
þátt í samkeppni og leitar jafnframt eftir
samstarfsaðilum erlendis til að treysta
reksturinn. Mikill framfarahugur einkenn-
ir einnig mörg íslensk iðnfyrirtæki, sem
gert hafa sér ljóst hvað til þarf til að stand-
ast samkeppnina. Bylting hefur t.a.m. átt
sér stað á sviði hönnunar á íslandi og þar
er yfir allan vafa hafið að erlend áhrif
hafa verið mjög til góðs eins og sá hópur
íslenskra ungmenna sem lagt hefur stund
á hönnunarnám í útlöndum ber vitni um.
Sífellt fleiri fyrirtæki láta til sín taka er-
lendis á sviði tölvutækni og ljóst virðist
að miklir möguleikar eru fyrir hendi þegar
þekkingariðnaðurinn svonefndi er annars
vegar.
Heimsviðskiptin hafa tekið grundvallar-
breytingum ekki síst sökum þeirrar nýju
tækni sem rutt hefur sér til rúms. Fjar-
lægðir skipta minna máli en áður, markað-
ir eru ekki lengur skilgreindir með sama
hætti og áður, tungumál og menningar-
heimar eru ekki lengur tilvísun á óbrúan-
legt gap í samskiptum þjóða. Sá grundvall-
armunur sem gerður hefur verið á hugtök-
unum „heima" og „erlendis" er óðum að
hverfa með tilkomu nýrra kynslóða og
nýrrar tækni. Þeirri þróun verður ekki
snúið við.
Vissulega getur verið erfítt fyrir dverg-
þjóð að feta sig áfram leiðina á slíkum
umbrotatímum og víða þarf að staldra við.
Þróunin hér á landi á undanförnum árum
gefur þó til kynna að í íslensku viðskipta-
og atvinnulífi séu menn fullfærir um að
laga sig að þessum breyttu aðstæðum. í
þessu felst von um bætt lífskjör þjóðarinn-
ar og þetta gefur einnig tilefni til bjart-
sýni um framtíðarmöguleika íslendinga.
Því verður ekki mótmælt að samningur-
inn um hið evrópska efnahagssvæði (EES)
hefur orðið til þess að ýta mjög undir þá
viðhorfsbreytingu sem fjallað er um í þessu
Reykjavíkurbréfi. Auk þess sem samning-
ur þessi hefur á ýmsan hátt stuðlað að
heilbrigðara viðskiptaumhverfi hér á landi
hafa ýmsir möguleikar opnast erlendis.
Mestu skiptir þó ef til vill sú staðreynd
að íslendingar eru nú hluti af einu sam-
felldu, risastóru efnahagssvæði. Þetta kall-
ar fram nýtt hugarfar, nútímalegt og fram-
sækið. Með hvaða hætti ætli komandi
kynslóðir minnist þeirra stjómmálamanna
á íslandi sem fundu EES-samningnum
allt til foráttu og reyndu að koma í veg
fyrir aðild íslendinga?
Innhverf
stjórnmála-
umræða
ÞVI SKAL HALDIÐ
fram hér að við-
horfsbreytingin í
viðskipta- og at-
vinnulífinu, hin nú-
tímalegu viðmið,
sem breyttar aðstæður valda, hafi ekki
náð að setja mark sitt á þjóðmálaumræð-
una hér á landi. Það er miður. Raunar
verður ekki betur séð en að stjórnmálaum-
ræðan á íslandi sé á ýmsan hátt innhverf-
ari en áður. Umræðan endurspeglar að
minnsta kosti ekki þau nýju sjónarmið,
þá nýju strauma, sem ríkja í atvinnu- og
efnahagsmálum, nema að mjög litlu leyti.
Hverri þjóð ber að skilgreina hagsmuni
sína og þeim mönnum sem veljast til for-
ystu í samfélaginu er ætlað að standa
vörð um þá. En hvernig ber að skilgreina
þjóðarhagsmuni á þessum miklu umbrota-
tímum? Er hin furðulega umræða um
GATT-samninginn og þær einkennilegu
hliðarverkanir sem hann hefur haft til
marks um að verið sé að gæta raunveru-
legra þjóðarhagsmuna? Endurspeglar
stjórnmálaumræðan á íslandi að verið sé
að takast á um grundvallaratriði sem
snerta vöxt og viðgang samfélagsins á tím-
um gífurlegra breytinga? Tekur hún til
aðlögunar smáþjóðar að breyttum aðstæð-
um? Snertir hún grundvöll þjóðlífs, mennta
og menningar með tilliti til þeirrar alþjóða-
væðingar og fjöldamenningar sem Islend-
ingar standa frammi fyrir?
Hið sama á við þegar horft er til annarr-
ar umræðu, sem verið hefur fyrirferðamik-
il í þjóðfélaginu og varðar velferðarkerfið
og framtíð þess. Á stundum hefur þessi
umræða verið með ólíkindum. Stjórnarand-
staðan og talsmenn verkalýðshreyfingar-
innar hafa á undanförnum árum þráfald-
lega verið tilbúin til þess að halda því fram
að stjórnvöld stefni beinlínis að því að
eyðileggja velferðarkerfið. Á hvaða stigi
er slíkur málflutningur og hvaða lýsingar-
orð hæfa honum best?!
Slíkar yfirlýsingar eru ekki til þess falln-
ar að greiða fyrir raunverulegri umræðu
um rót vandans, þvert á móti spilla þær
fyrir. Hin innhverfa hugsun sem hér hefur
verið gerð að umtalsefni lýsir sér einnig í
pólitískri hentistefnu og því miður er það
svo að slíkar yfirlýsingar eru eitt helsta
kraftbirtingarform hennar hér á landi.
Vanda velferðarkerfísins er t.a.m. ekki
unnt að ræða án þess að tekið sé tillit til
þeirra lýðfræðilegu breytinga sem samfé-
lag íslendinga stendur frammi fyrir á allra
næstu áratugum. Fólki á eftirlaunaaldri
mun fjölga mjög ört á næstu tíu til fímmt-
án árum. Þetta þýðir augljóslega að hlut-
fall skattborgara gagnvart eftirlaunaþeg-
um mun breytast með afdrifaríkum hætti.
Með hvaða móti hyggst samfélagið taka á
þessum breytingum sem ríða munu yfir
öldungis óháð því hvaða skoðanir stjórn-
málamenn og talsmenn hagsmunahópa
hafa á þeim? Kröfur um aukna skatt-
heimtu og hefðbundna miðstýringu á þessu
sviði fela í sér nánast hróplegan misskiln-
ing á eðli þessa vanda. Eða eru þær ef til
vill til marks um úrræðaleysi þeirra sem
fastir eru í viðjum vanans? Breytt aldurs-
samsetning og breytt hlutfall skattborgara
er grundvallarvandi sem flest vestræn ríki
standa nú frammi fyrir og það ber að harma
hversu lítil og ómarkviss umræða fer fram
um hann hér á landi.
Samanburð-
arfræði
FYRIRFERÐAR-
mikil umræða um
kaup og kjör al-
þingismanna og
æðstu embættis-
manna ríkisvaldsins er enn eitt dæmi þess
hvemig íslensk þjóðmálaumræða hefur
leitað inn á við að undanfömu. Áður hefur
verið fjallað um ákvarðanir ráðamanna á
þessum vettvangi sem sumar eru tímabær-
ar en aðrar hæpnar. Vafasöm samanburð-
arfræði hafa einkennt málflutning bæði
ráðherra, þingmanna, stjórnarandstöðu,
verkalýðshreyfingarinnar og fleiri. Þannig
hlýtur að teljast einkennilegt að bera sam-
an kjör ráðamanna á íslandi og á Norður-
löndum en neita því síðan að slíkt eigi við
þegar borin séu saman lífskjör á íslandi
og í nágrannalöndum.
Ef til vill er rétt að leita einnig nýrra
leiða í slíkum samanburðarfræðum og
huga frekar að hag þeirra sem kostnaðinn
bera en þeirra sem launin þiggja. Væri
ef til vill rétt að bera saman kostnað skatt-
borgara á hvern þing- eða embættismann
á Islandi og á Norðurlöndum? Hversu
margir skattborgarar standa að baki hveij-
um þingmanni eða ráðherra hér á landi
og á Norðurlöndunum.? Finnar eru t.a.m.
20 sinnum fjölmennari þjóð en íslending-
ar. Þýðir það að skattborgarar þar í landi
gætu sætt sig við að þar sætu 1.260 menn
á þingi í stað 200 nú? Víða erlendis er lit-
ið svo á að ráðamenn séu „í þjónustu"
fólksins í landinu og er hugmyndin þá sú
að þeir sem sannanlega teljast hæfir eigi
að vera tilbúnir til að láta gott af sér leiða
í þjóðfélaginu um ákveðinn tíma án þess
að til komi verulegur fjárhagslegur ávinn*'
ingur. Á þetta sjónarmið einnig við hér á
landi?
Verra er þó að þessi umræða kemst
aldrei að kjarna málsins sem er hlutverk
ríkisvaldsins á breyttum tímum og síaukn-
ar kröfur um aukin framlög skattborg-
ara, sem fara mun fækkandi. Eðlileg for-
gangsröðun í þjóðfélaginu situr á hakan-
um vegna krafna sérhagsmunahópa. Sí-
fellt meiri byrðar eru lagðar á sömu þjóð-
félagshópana, þ.e. skattgreiðendur og
einkum og sér í lagi yngra fólk. Og um-
ræðan hjakkar í sama farinu með hefð-
bundnum yfirlýsingum á borð við þær að
álögur hafi í rauninni ekki verið auknar
og að kjörnir fulltrúar þjóðarinnar í ríkis-
stjórn hafi sameinast í þeim ásetningi að
leggja velferðarkerfið í rúst. Þessi um-
ræða er. vitanlega afskaplega þreytandi
en verra er að hún skilar engum árangri,
engum niðurstöðum á miklum umbrota-
tímum þegar þörf er á nýjum viðhorfum
og skýrum svörum.
Atvinnulífið í landinu hefur ávallt verið
drifkraftur framfara og hin nýju viðhorf
sem þar eru að ryðja sér til rúms eru enn
ein sönnun þess. Á tímum örra breytinga
getur stöðnun reynst alvarlegasta ógnunin
við smáþjóð sem okkur íslendinga.
„Raunar verður
ekki betur séð en
að stjórnmálaum-
ræðan á íslandi sé
á ýmsan hátt inn-
hverfari en áður.
Umræðan endur-
speglar að
minnsta kosti
ekki þau nýju
sjónarmið, þá
nýju strauma,
sem ríkja í at-
vinnu- og efna-
hagsmálum, nema
að mjög litlu
leyti.“