Morgunblaðið - 17.12.1995, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 1995 B 21
KLYFJAR UNGA FÓLKSINS
. Greint hefur verið frá því að nefnd sé að
störfum við að endurskoða lög um Lánasjóð
íslenskra námsmanna. Jafnframt hefur kom-
ið fram að meginmarkmiðið sé að jafna
aðstöðu fólks til náms. Pétur Stefánsson
segist lengi hafa verið þeirrar skoðunar að
breyta eigi hluta námslána í beina styrki,
einkanlega fyrir þá sem lengra eru komnir
í námi. Hann rökstyður hér þessa skoðun.
Velferð afkomendanna
Hvar sem litast er um í heimi
manna eða dýra má glöggt sjá
umhyggju foreldra fyrir afkvæm-
um sínum. Öll þekkjum við dæmi
um foreldra sem strita myrkranna
á milli og leggja jafnvel eigin heilsu
undir til að hjálpa bömum sínum
til náms eða hjálpa þeim til að eign-
ast þak yfir höfuðið og verða sjálf-
bjarga einstaklingar og foreldrar.
Það virðist því ástæða til að ætla
að velferð afkomendanna sé snar
og jafnvel ríkjandi þáttur í lífsham-
ingju þorra fólks og komi kannski
næst á eftir nauðþurftunum og
eigin heilsu í gildismati flestra for-
eldra og stundum framar. Minnis-
stæð eru ummæli ijölmiðlakonu
hér í bæ, sem nýlega eignaðist sitt
fyrsta barn, en hún sagði í viðtali:
„Nú fyrst veit ég um hvað þetta
líf snýst.“
Á undanförnum 15 árum hafa
orðið mikil umskipti í aðstæðum
ungs fólks á íslandi. Upptaka verð-
tryggingar í byrjun 9. áratugarins,
háir raunvextir og loks minnkandi
atvinna hefur mjög kreppt að ungu
fólki og barnafjölskyldum miðað
við það sem áður var. Við foreldra-
kynslóðin, sem var í námi og stóð-
um í húsbyggingum á 7. og 8.
áratugnum, bjó við allt aðrar að-
stæður, oftast rífandi atvinnu, sem
ásamt neikvæðum raunvöxtum
hjálpaði okkur að bylta af okkur
skuldunum, sem síðan gufuðu end-
anlega upp í óðaverðbólgu 8. ára-
tugarins.
I raun nutum við dulbúins stuðn-
ings samfélagsins og þá einkum
næstu kynslóðar á undan, sem
horfði á sparnað sinn renna til
unga fólksins og atvinnulífsins í
landinu án þess að mögla. Vonandi
kemur slíkt skeið þó aldrei aftur.
Ég hef tilhneigingu til að líta á
óðaverðbólgu 8. áratugarins með
þeim stórfelldu eignatilfærslum,
sem þá áttu sér stað, sem eitt
mesta siðferðilega niðurlægingar-
tímabil í sögu þjóðarinnar. Það
friðar þó sárustu samviskuna að
sjá, hve vel er víða búið að gömlu
fólki í dag. Þrátt fyrir allt unir það
glatt við sitt og er enn að gefa af
sínu litla.
Fjármálakennsla í skólum
Við sem stunduðum nám erlend-
is og urðum vitni að hinni varkáru
fjármálapólitík íjölskyldnanna og
ítarlegri ráðgjöf banka og spari-
sjóða, skynjuðum sjálfsagt flest að
spilaborg íslensks fjármálalífs
hlaut fyrr en síðar að hrynja. Nú
er sá tími kominn og kominn til
að vera. Þeir nýju tímar sem við
nú lifum, krefjast miklu meiri
þekkingar á fjármálum og ná-
kvæmari skipulagningar fjármála
heimilanna, en næstu áratugir þar
á undan. Það nægir líka að lesa
Lögbirtingarblaðið eða skilnaðar-
tölur prestanna, svo ekki sé minnst
á agavandamál í skólum til að
skynja að það er eitthvað mikið
að varðandi aðstæður ungra
barnafjölskyldna í dag. Ástæður
eru vafalaust margar.
Sjálfsagt vorum við verðbólgu-
kynslóðin ekki hollir
uppalendur fyrir ungt
fólk, sem þarf að bera
fulla ábyrgð á eigin
fjármálum. Þá hefur
skólakerfið einnig
gjörsamlega brugðist
að kenna upprennandi
kynslóðum grundvall-
aratriði í fjármálum.
Þegar ég ek á eftir
ungu fólki, sem er að
koma yfir sig hús-
næði, á 4 milljón
króna jeppum með
barnastólinn aftur í,
þá finnst mér sem nú
hafi okkur mistekist.
Hvar læra unglingar
um fjármál heimilanna, um skatta
og fasteignagjöld, um vexti og
afskriftir, um rekstur heimilisbíls-
ins, um ljós og hita, um matar-
reikning vísitölufjölskyldunnar, um
afnotagjöld útvarps og sjónvarps
o.s.frv. Hver kennir þeim að stilla
upp einfaldasta heimilisbókhaldi
og meta umframgetu heimilisins.
Hver segir þeim að heimili sem
eyðir allri sinni umframgetu í að
greiða vexti af lánum, getur ekki
safnað neinum höfuðstól og er
gengið í fátækragildru.
Á sama tíma og við byggjum
dýr eldhús fyrir heimilisfræðslu í
skólum (sem ekki ber að lasta),
látum við undir höfuð leggjast, að
undirbúa unglingana undir það að
hafa vald á eigin fjármálum og
verða ábyrgir heimilisfeður og
-mæður. það er engan veginn sjálf-
gert að það sé lausnin á fjárhags-
vanda nemenda og ungra heimila
í landinu, að bjóða þeim lán á lán
ofan. Fræðsla í fjármálum, hvatn-
ing til ráðdeildar og sparnaðar,
ásamt beinni fjárhagsaðstoð gæti
reynst áhrifaríkari og farsælli leið
til að hjálpa ungu fólki til að kom-
ast yfir skuldafenið og verða sem
fyrst sjálfstæðir þegnar í þjóðfé-
laginu.
Lánasjóðurinn
Málefni Lánasjóðs námsmanna
hafa nokkuð verið til umræðu und-
anfarið og sjóðurinn m.a. verið
gagnrýndur fyrir þær kröfur, sem
hann gerir til árangurs í námi.
Draga verður í efa að sú gagnrýni
sé réttmæt. Lánasjóðurinn er
væntanlega hugsaður
sem stuðningur sam-
félagsins við þá nem-
endur sem hafa raun-
verulegan áhuga á
námi og eru reiðubún-
ir að leggja á sig þá
fýrirhöfn sem því fylg-
ir.
í ljósi mikilvægi
menntunarinnar fyrir
efnahagslíf og sjálfs-
vitund þjóðarinnar má
spyija þeirrar spum-
ingar hvort lánasjóð-
urinn sé nægilega
hvetjandi fyrir gott
námsfólk. Með hlið-
sjón af meintri um-
hyggju fólks fyrir velferð afkom-
enda sinna má líka spyija hvort
viðskilnaður Lánasjóðsins við lang-
skólagengið fólk með þungan
skuldabagga á bakinu sé í sam-
ræmi við ríkjandi gildismat þorra
fólks. Gildandi ákvæði um endur-
greiðsluhlutfall námslána breyta
því ekki að það hlýtur að vera þrúg-
andi fyrir ungt fólk að leggja upp
með þessar klyfjar út í lífið.
Hveijum manni er tamt að vitna
til eigin reynslu og er undirritaður
þar engin undantekning. Hann
kom á sínum tíma nánast skuldlaus
frá háskólanámi. Það var á þeim
tíma ekki verðbólgunni að þakka
heldur góðri vinnu í fríum, aðhaldi
í fjármálum og góðum námsstyrk
sjðustu 2 árin (að vísu frá þýska
ríkinu). Lánasjóðurinn má undir
engum kringumstæðum virka letj-
andi á tekjuöflun námsmanna,
bæði af fjárhagslegum ástæðum
og vegna hinnar mikilvægu reynslu
sem nemendur gjarnan afla sér
með þátttöku í atvinnulífinu. Hitt
er reglan að tekjuöflunin verður
þeim mun erfiðari sem lengra dreg-
ur í námi, uns hún jafnvel hverfur
með öllu. Einmitt þá þurfa náms-
menn á mestri aðstoð að halda og
þá gjarnan með beinum styrkjum
til að fleyta þeim yfír dýpsta öldud-
alinn. Það er því að mati undirrit-
aðs ekki nægilegt markmið sjóðs-
ins að jafna aðstöðu til náms held-
ur þurfi hann og að virka hvetj-
andi fyrir gott námsfólk, og hjálpa
því að komast fram úr námi án
þess að binda sér ævibagga.
Pétur
Stefánsson
Því fer að sjálfsögðu fjarri að
Ijárhagsvanda unga fólksins sé
lokið þegar það kemur út úr skóla.
Miklu nær væri að segja að hann
sé að byija. Þá er eftir þyngsta
fjárhagsþraut hverrar venjulegrar
fjölskyldu, að koma sér þaki yfír
höfuðið, auk alls annars sem búið
þarf með. Þrátt fyrir umfangsmik-
ið húsnæðislánakerfí og félagsleg-
ar íbúðir gengur þetta nærri fjöl-
mörgum fjölskyldum og reynist
sumum ofviða. Þetta þarf raunar
engan að undra. Því eru nokkuð
skýr takmörk sett hvað hver fjöl-
skylda getur greitt vexti af háum
lánum án þess að ganga í fátækra-
gildruna sem áður var nefnd.
Möguleikamir til að auka tekj-
urnar tímabundið með mikilli vinnu
eru líka verri en áður, ekki bara
vegna lakara atvinnuástands, held-
ur líka vegna óhæfilega hárra
jaðarskatta, sem taldir eru vera á
bilinu 70 til 100% fyrir hjón með
böm. Þetta kallar á enn meiri var-
fæmi fjölskyldna við lántökur sín-
ar. Félagsmálaráðherra lét þess
getið í sjónvarpi fyrir ekki löngu
að þær fjölskyldur, sem ættu ekk-
ert fjármagn sjálfar, þegar kaup á
fyrstu íbúð væru gerð, lentu gjam-
an í greiðsluerfíðleikum. Hér gildir
það sama og um námslánin. Lausn-
in er ekki endilega að lána fólki
meira fé, né heldur að lengja lánin.
Það sem skiptir höfuðmáli er að
fjölskyldurnar eignist sem fýrst
einhvern höfuðstól og taki ekki á
sig meiri fjárskuldbindingar en svo
að höfuðstóllinn haldi áfram að
vaxa, eða minnsta kosti standi í
stað. Víða erlendis tíðkast hús-
næðissparnaður sem nýtur sér-
staks skattahagræðis. Slíkt fyrir-
komulag var tekið upp hér á landi
fýrir nokkrum árum með skatt-
fijálsum húsnæðissparnarreikn-
ingum samkvæmt ákveðnum regl-
um. Þetta fyrirkomulag var síðan
illu heilli afturkallað. Það var þó
raunhæf tilraun samfélagsins til
að auðvelda ungu fólki að byggja
upp eigin höfuðstól og gera það
sem fyrst að fjárhagslega sjálf-
stæðum einstaklingum.
Sá sem þetta ritar losnar ekki
við þá tilfinningu að aðbúnaður
ungra barnafjölskyldna á íslandi
sé ekki sæmandi svo efnaðri þjóð
og ekki í samræmi við vilja þjóðar-
sálarinnar, ef grannt er skoðað.
Þær hugmyndir sem hér eru settar
fram um fjármálakennslu í skólum,
námsstyrki til fólks í langskóla-
námi og skattfijálsan húsnæðis-
sparnað leysa sjálfsagt ekki allan
vanda. Þar er þó skoðun hans að
það kynni að þerra mörg tár og
láta okkur verðbólgukynslóðinni á
íslandi líða betur í Karabíska haf-
inu.
Höfundur er verkfræðingur.

Fyrir síðustu jól hefur skótahreyfingin selt sígrœn
eðaltré í hœsta gœðaflokki og hafa þau prýtt
mörg hundruð heimili. Svo eðlileg eru trén að
fuglar gœtu átt það til að gera sér hreiður í
greinum þeirra. Sígrœnu jólatrén frá skátunum eru
grœn og falieg jól eftir jól.
10 ára ábyrgð
8 stœrðir, 90 - 305 cm
Stálfótur fylgir
Eldtraust
íslenskar leiðbeiningar
Jólatré með skrauti - 3 gerðir
(SkJtiáfaðór*;
r£i\ • Skátahúsið, Snorrabraut 60
• Sýningarsalur Heklu, Laugavegi 174
ijjmin.w hmi
i iil.ni húsumim við I nx.ilen, suni GHH S.’50