Morgunblaðið - 16.01.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 1996 29
útgjöld ríkissjóðs til að byrja með
en hvaða afleiðingar hefði það fyrir
íslenskt hugvit og atvinnulíf?
Þróun háskólamenntunar
hérlendis
Til allrar hamingju stefnir almenn
þróun í háskólamenntun hérlendis
sem erlendis í átt til meiri fjöl-
breytni, aukinnar samkeppni og
aukinna tengsla við atvinnulífið.
Háskólinn á Akureyri er eitt dæmi
um þessa þróun. Jónas notar hins
vegar blekkingar sínar til að taka
Háskólann á Akureyri sem „dæmi
um fjárfestingu sem óvart reyndist
röng“. Eins og sýnt hefur verið fram
á hér að framan hefur Jónas engar
forsendur til að setja fram slíka
fullyrðingu. Ef meta á tilvistarrétt
Háskólans á Akureyri er miklu
marktækara að leita til rannsókna-
stofnana atvinnuveganna sem eru
forystuafl hagnýtra rannsókna í
landinu og hafa náð miklum ár-
angri í að miðla þeirri rannsókna-
þekkingu í réttu umhverfi. Fjórar
af þessum rannsóknastofnunum
hafa gert samninga við Háskólann
á Akureyri um rannsóknasamstarf
og kennslu. Eðlilegt væri einnig að
leita til þeirra fjölmörgu fyrirtækja
sem hafa margs konar samstarf við
háskólann. T.d. Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna sem var svo framsýn
að kosta fyrstu prófessorstöðu í
sjávarútvegsfræði hér á landi en hún
er við Háskólann á Akureyri. Að
sönnu á Háskólinn á Akureyri mikið
undir samstarfi við rannsóknastofn-
anir atvinnuveganna og fyrirtæki í
landinu en hins vegar skipta mark-
laus skrif eins prófessors háskólann
litlu máli. í grein Jónasar virðist
ekki örla á skilningi á að skólar
þjóni mikilvægum hlutverkum í
samspili við umhverfi sitt. Grein
Jónasar er því skólabókardæmi um
frumstætt bókhald þar sem allir
nemendur í framhaldsskólum og
háskólum eru kostnaðarreiknaðir
inn í gömlu latínuskólana og Há-
skóla Islands. Ef Jónas heldur að
þess konar dólganytjastefna skapi
betri tíð fyrir hann þá er það mikill
misskilningur. Væri slíkri stefnu
fylgt eftir yrði afleiðingin sú að ís-
lenskt samfélag dagaði upp sem
náttröll í samfélagi nútíma þjóða. í
fullri vinsemd er Jónasi bent á að
árið 1996 er runnið í garð í háskóla-
menntun á íslandi og að reiknimeist-
arar fastir i fortíðinni leysa ekki
vanda hennar.
Höfundur er rektor Háskólans á
Akureyri
áttu við valdhafa er stöðugt streymi
upplýsinga og opinberar rökræður
gagnlegri en stjórnmálaflokkur
sem fáir styðja, - og ekki að vita
hveijir myndu stjórna þegar til
kastanna kæmi.
Stofnun stjórnmálaflokks er því
hæpin til framdráttar málefnum
aldraðra, aðrar félagslegar aðgerð-
ir innan samtakanna gætu gagnast
fyrr.
Árásir á kjörin
Aldrei áður hafa stjórnvöld lagt
eins purkunarlaust til atlögu við
afkomu aldraðra og nú síðustu vik-
ur og mánuði. Þau hafa áður beitt
lúmskum skerðingarsósíalisma, t.d.
með því að skipta grunnéftirlaunun-
um og kalla stærri hlutann „tekju-
tryggingu“ (gr.laun 11.629 - t.t.
26.554), sem rýrnar ef um aðrar
tekjur er að ræða og i sumum tilfell-
um ná hækkanir aðeins til tekju-
tryggingarhlutans. - Við þetta hafa
aldraðir lengi búið og eiga á hættu
að lækka í tekjum meira en sem
nemur viðbótartekjum.
Engu að síður er þetta tvennt
aðeins ein lág eftirlaun og ekkert
annað, sem greiða ber óskert, enda
skattlögð eins og önnur laun. -
Skerðingin dregur úr sjálfsbjargar-
viðleitninni og eykur skriffinnsk-
una, sem er þó ærin fyrir. \
Fyrirhuguð skerðing vegna
vaxtatekna af sparifé keyrir þó um
þverbak, enda engum öðrum enn
boðið upp á það sama. - Þetta kann
að vera vísbending til fólks um að
reyna að ávaxta fé sitt á annan
Aðskilnaður ríkis og kirkju
ALLTAF annað
slagið gýs upp umræða
í þjóðfélaginu um
tengsl ríkis og kirkju.
Nú um stundir virðist
hún enn á ný hafa feng-
ið byr í seglin og sumir
samkvæmt venju tala
hátt um nauðsyn á að-
skilnaði ríkis og kirkju
eins og það er gjarnan
kallað. Því miður er það
þó svo, að þessi um-
ræða er í stórum drátt-
um á villigötum og í
engu samhengi við
veruleikann.
Það er algengt að
fólk gangi út frá því
að íslenska þjóðkirkjan sé ríkiskirkja
og sé að öllu leyti rekin fýrir fjár-
muni úr ríkissjóði. Það er ekki rétt.
Kirkjan, söfnuðir landsins, eru undir
stjóm sóknamefnda sem em mjög
sjálfstæðar og lúta i engu stjórn rík-
isins né heldur fá þær framlög úr
ríkissjóði. Söfnuðir þjóðkirkjunnar
eins og raunar önnur trúfélög í land-
inu, njóta sóknargjalda í samræmi
við §ölda sóknarbama. Hins vegar
sér ríkisvaldið um innheimtu þessara
gjalda og skilar síðan til rétthafa
eins og lög kveða á um. Þetta er
ekki ósvipað því, þegar vinnuveit-
endur, þ.á m. ríkið innheimtir félags-
gjöld fyrir verkalýðsfélögin og skilar
þeim síðan rétta leið í hendur verka-
lýðshreyfingarinnar. Er í því sam-
bandi raunhæft að tala um mikil-
vægi aðskilnaðar verkalýðshreyfing-
ar og ríkis af þessum sökum? Nei,
varla myndi nokkur halda slíku
fram.
í raun eru því söfnuðir þjóðkirkj-
unnar, eins og söfnuðir annarra
trúfélaga, mjög sjálfstæðir og engin
þörf að skilja þá að frá ríkinu. Þar
er aðskilnaður. Og mjög stór hluti
af starfsemi kirkjunnar í landinu
fer fram á vegum safnaðanna und-
ir stjórn sóknamefnda.
Skyldur ríkisvaldsins
Hitt er svo það, að íslenskir prest-
ar taka laun frá ríkinu. Þar eru
bein tengsl. Þeir eru skipaðir af
ráðherra, og þiggja laun úr ríkis-
sjóði og nemur upphæfð þeirra
launagreiðslna um 430 milljónum
króna. Þama er sann-
anlega um bein tengsl
þjóðkirkju og ríkis að
ræða. Myndi margt
vinnast við að ijúfa þau
tengsl? Hægt væri að
halda því fram að ríkis-
sjóður myndi spara
umræddar milljónir.
En er það svo? Hvaða
hlutverki gegna prest-
ar þessa lands umfram
þá venjubundnu og
mikilvægu þjónustu
sem innt er af hendi í
kirkjum landsins? Hvað
myndi það kosta ríkis-
valdið þegar upp er
staðið, þegar það þarf
að uppfylla þá þjónustu með öðrum
hætti? Það er alkunna að prestar
landsins, ekki síst í dreifðari byggð-
um, era eins konar félagsmálastofn-
anir. Sinna sálgæslu og alls kyns
félags- og menningarstarfsemi,
störfum sem innt era af hendi utan
hinnar almennu guðsþjónustu.
Hvað þyrfti marga félagsráðgjafa,
sálfræðinga, félagsmálafulltrúa,
starfsmenn á vettvangi öldrunar-
og æskulýðsmála og ýmiss konar
þjónustufulltrúa af ýmsum toga til
að vinna þau störf sem prestar
hafa nú með höndum? Hver yrði
sparnaðurinn fyrir ríkið, fyrir skatt-
greiðendur, þegar upp er staðið.
Enginn deilir um nauðsyn þess
að reka þjóðleikhús eða sinfóníu-
hljómsveit á vegum ríkisins og
greiða leikurum og leikhúsfólki ann-
ars vegar og hljómlistarmönnum
hins vear beint úr ríkissjóði. Ég er
raunar þeirrar skoðunar að þar þurfí
betur að gera og menningunni sé
síst gert nægilega hátt undir höfði.
En á sama hátt hefur kirkjan og
starfsmenn hennar, ekki síst prest-
amir, haft mikilvægu hlutverki að
gegna einmitt í menningarstarfsemi
víða um land. Kóra- og tónlistar-
starfíð kemur þar upp í hugann. Og
hvað með það víðtæka fræðslu- og
uppeldisstarf sem kirkjan hefur með
höndum gagnvart börnum og ungl-
ingum? Og hvað með hið öfluga starf
með öldruðum? Á ríkið að vera
stikkfrí þegar kemur að menningar-
starfí og félagsstarfí af þeim toga,
eða er ekki líklegra að eðlilegar kröf-
Umræða á misskilningi byggð?
__ Guðmundur
Árni Stefánsson
hátt, - jafnvel í erlendum bönkum.
Að taka verðbótaviðmiðun úr
sambandi við almenna verðlagsþró-
un í landinu og tengja hana duttl-
ungum þingmanna, lýsir betur en
flest annað varnarleysi eldri borg-
ara. - Tenging við lægstu kaup-
taxta verkafólks var nógu slæm
þótt ekki væri þetta tekið alveg
úr sambandi, - þetta er eins konar
lífakkeri varnarlausra.
Margt bendir til að tímabært sé
að koma upp öflugri sérsveit innan
Félags aldraðra, - eins konar
kjaradeild, þar sem bein efnahags-
leg mál væru höfð í fyrirrúmi, að-
skilin frá öðrum málum. Sveitin
þarf ekki að vera fjölmenn, - en
sérhæfð og snörp. Nóg er af fólki
innan félagsins sem fagna myndi
verðugum verkefnum.
Verkefni efnahagslegrar
sérsveitar
- Fá viðurkenndan samningsrétt
um eigin hagsmunamál svo Félag
eldri borgara fái sterkari grundvöll
til að vetja rétt skjólstæðinga sinna
með áreiðanlegum upplýsingum og
gögnum.
- Að útrýma misvísandi úreltum
hugtökum og fyrirkomulagi, sem
leiðir af sér fordóma og misskiln-
ing. - Forskeytinu „elli-“ þar á
meðal.
- Auka innra upplýsingaflæði og
aðgang að upplýsingum, laga-
ákvæðum og reglugerðum er
snerta hagsmuni aldraðra verði
safnað saman og áhrif þeirra skýrð
á einfaldan og auðskilinn hátt, í
rituðu máli og myndum. Safna öll-
um skrifum varðandi efnalega
hagsmuni aldraðra og kanna verð-
lagningu húsnæðis, sem beinlínis
er ætlað öldruðum á vegum sam-
taka eða fyrirtækja. - Málefni séu
skýrð, varin og sótt þar sem við
verður komið, í fjölmiðlum og í við-
ræðum á áhrifastöðum.
- Vinna gegn skerðingu eftir-
launa (,,ellilífeyris“) og tryggja
tengingu þeirra við verðlagsþróun
í landinu. - Vera stöðugt á verði,
ekki aðeins í tilefni árása.
Árásir geta sameinað
í sambandi við samþykkt síðustu
fjárlaga rifjast upp viðtal við ísra-
elsmann, sem sagði þegar hann var
spurður hvort ekki væri erfitt að
búa við stöðugar árasir óvina: Hann
sagði að ísraelsmenn væru svo ólík-
ir að uppruna og menntun, að bú-
ast mætti við innbyrðis átökum ef
ekki væri þessi utanaðkomandi
ógn. Hún skyggði á innbyrðis deilu-
mál og sameinaði þjóðina. - Svarið
kom á óvart, en þetta getur einnig
átt við eldri borgara, þótt samlík-
ingin sé langsótt, bakgrunnur
þeirra er ólíkur, sem og menntun,
fjárhagur og heilsa.
Fari svo sem horfir, að stjórn-
völd haldi uppi stöðugum árásum
á kjörin, má búast við að eldri borg-
arar þjappi sér betur saman í bar-
áttu fyrir þjóðfélagi, sem ber meiri
virðingu fyrir þeim sem eldri eru.
- Að því þarf markvisst að vinna.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Þjóðkirkjan á að vera
eðlilegur þáttur í samfé-
lagi okkar. Guðmund-
ur Arni Stefánsson
segir umræðu um að-
skilnað ríkis og kirkju á
villigötum.
þó ævinlega betur gera. Öll upp-
bygging og skynsamleg umræða
um trúmál og kirkjulegt starf er
af hinu góða. Mikilvægt er hins
vegar að umræðan verði ekki til
lykta leidd í innihaldslausum fyrir-
sögnum og skeytastíl. Sú umræða
þarf í næstu og lengri framtíð að
byggja á málefnalegum grunni og
einnig þurfa skynsemi, víðsýni og
umburðarlyndi að vera með í för.
Höfundur er alþingismaður.
ur verði gerðar um það, að það styrki
það og styðji áfram með einum eða
öðrum hætti.
Réttur stórs meirihluta
Sannleikurinn er sá, að íslenska
þjóðkirkjan gegnir ekki einvörðungu
trúarlegu hlutverki í þjóðlífínu, held-
ur ekki síður á vettvangi félags- og
menningarmála. Og svo er það hitt,
að 90% íbúa þessa lands era innan
íslensku þjóðkirkjunnar og enda þótt
mikilvægt sé i lýðræðisþjóðfélagi að
gæta að rétti minnihlutahópa, má
það ekki gerast á kostnað hins stóra
meirihluta. Það væri heldur ekkert
lýðræði þegar ríkisvaldið, sem í raun
er samnefnari fólksins í landinu,
sinnti ekki eðlilegum skyldum sín-
um, að halda úti grundvallarþjónT
ustu fyrir allan þorra fólks.
Ég tel að í seinni tíð hafí íslenska
þjóðkirkjan verið að breytast úr
prestakirkju i safnaðakirkju, sam-
spil leikmanna og presta í hinu
kirkjulega starfi hefur orðið æ
meira. Þessi þróun hefur orðið til
innan safnaðanna sjálfra, án vald-
boðs að ofan, hvorki frá ríkisvaldi
sem getur í raun engu um það ráð-
ið, né heldur fá yfírstjórn kirkjunn-
ar, sem þó hefur stutt þessa þróun
kröftuglega.
Prestar munu þó eðlilega hafa
miklu hlutverki að gegna. Ég er
þeirrar skoðunar að þeir verði að
njóta sjálfstæðis í störfum sínum.
Söfnuðir landsins eru af eðlilegum
ástæðum misjafnlega vel í sveit
settir fjárhagslega, sumir eru fjöl-
mennir, aðrir fámennir. Érestar
verða að vera hafnir yfir „popular-
isma“, vinsældahyggju, hags-
munaárekstra og flokkadrætti. Þeir
verða að njóta trausts og fjárhags-
legs sjálfstæðis gagnvart söfnuðum
sínum. Prestar mega aldrei og geta
aldrei lotið almennum lögmálum
markaðarins um vinsældir og met-
orðakapphlaup. Það er enn ein
ástæðan fyrir þvi, að ég tel mikil-
vægt að skattgreiðendur, ríkisvald-
ið, tryggi kjör þeirra og starfsum-
hverfí.
Skynsemi að leiðarljósi
íslensk kirkja á að vera eðlilegur
þáttur í samfélagi okkar. Það er
hún líka að verulegu leyti. Þar má
+*%}*'* FLÍSAR
jjj
. — % HRl
pcnnswi MM U.UU muuut
rm ZLD j
Stórhöfða 17, við Guilinbrú,
sími 567 4844
Söngsmiðjan
Nú geta allir lært
að syngja,
lagvísir sem laglausir
Byrjendahópar, framhaldshópar,
söngleikjahópar, barna- og
unglingahópar, karokee hópar”,
einsöngur.
Nokkur sæti laus í hóp 7-9 óra
barna (unnið meðal annars með
tónlist úr Konungi Ijónanna). •
Kennsla er að hefjast.
Söngsmiðjan ehf.,
Hverfísgötu 76,. 561 2455.
Bílamarkaöurinn
Smiðjuvegi 46E
v/Reykjanesbraut.
Kopavogi, simi
567-1800 ^
Löggild bílasala
Nýr bfll. Hyundaí Pony GSI '94, sjálfsk.,
ek. 1. þ. km. 2 dekkjagangar. V. 890 þús.
Cherokee Laredo 4.0L '91, vínrauður,
sjálfsk., ek. 77 þ. km., rafm. í rúðum, cru-
iscontrol, álfelgur o.fl. Gott ástand. V.
1.980 þús.
Nissan Sunny SKX 4x4 '91, rauður, 5 g.,
ek. aðeins 35 þ. km., rafm. í rúðum, spoil-
er o.fl. V. 1.030 þús.

Plymouth Grand Voyager LE 3.3L 4x4
'92, sjálfsk., ek. 57 þ. km., 7 manna, ABS
og rafm. í öllu. Einn m/öllu. V. 2,4 millj.
MMC L-300 Minibus 4x4 '88, grásans.,
5 g., ek. 120 þ. km., vól yfirfarin (tímareim
o.fl. Nótur fylgja). V. 1.050 þús. Mjög góð
lánakjör.
Honda Clvic DXi Sedan '94, vínrauður, 5
g., ek. 32 þ. km. V. 1.190 þús.
Nissan Terrano SE V-6 '90, 5 dyra,
sjálfsk., ek. 85 þ. km., sóllúga, rafm. í
rúðum, hiti í sætum, álfelgur o.fl. Fallegur
jeppi. V. 1.950 þús.
MMC Lancer EXE '91, 5 dyra, blár,
sjálfsk., ek. aðeins 11 þ. km., rafm. í rúð-
um, samlitir stuðarar o.fl. V. 980 þús.
Peugout 106 XN '92, 3ja dyra, rauður, 4
g., ek. 66 þ. km. V. 580 þús.
VW Golf CL station '95, 5 dyra, 5 g., ek.
8 þ. km. V. 1.290 þús.
Willys Koranda 2.3 diesil (langur) '88. 5
g., ek. aðeins 30 þ. km. V. 980 þús.
Nissan Primera SLX 2000 '92, 5 dyra, 5
g., ek 61 þ.km., rafm. í rúðum o.fl. Gott
eintak. V. 1.160 þús. stgr. Sk. ód.
Ford Explorer XLT '91, rauður, sjálsk.,
ek. 98 þ. km., óvenju gott eintak. V. 2.350
þús.
Plymouth Voyager V-6 SE '90, blásans.,
7 manna, sjálfsk., ek. 80 þ.km. Toppein-
tak. V. 1.450 þús.
Mazda 626 2.0 GLX '91, steingrár, 5 g.,
ek. 68 þ. km., toppeintak. V. 1.120 þús.
Suzuki Sidekick JCX Sport '96, sjálfsk.,
5 dyra, ek. 2. þ. km., sem nýr. V. 2.650
þús.
Nissan Sunny SLX 1.6 Hatsback '93, 5
g., ek. 50 þ. km. V. 920 þús.
MMC Lancer GLXi 1.8 4x4 station '93,
hvítur, 5 g., ek. 35 þ. km. V. 1.400 þús.
Toyota Carina E 2.0L '93, sjálfsk., ek. 50
þ. km. V. 1.490 þús.
Toyota Corolla GL Hatsback '90, 5 dyra,
5 g., ek. 132 þ. km. (langkeyrsla). Mikið
endurnýjaður (tímareim o.fl.). Fallegur bfll.
V. 590 þús.
Hyundai Pony LS '94, rauður, 5 g., ek.
30 þ. km. Tilboðsv. 690 þús.