Morgunblaðið - 16.01.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 1996 31
gert
jstað?
■
Vestfjörðun og Austfjörðum vegna
ólíks landslags. Magnús Már svaraði
að aðalatriðið væri að vita hvað gerð-
ist þegar snjóflóð færi af stað og
mikilvægt væri að geta metið hvort
raunveruleg hætta væri á snjósöfnun.
Við könnun hefði komið í ljós að varla
væri nokkur munur á snjóflóðum á
íslandi og Noregi.
Magnús Már svaraði einnig spurn-
ingu um varnarvirki og sagði þau
tvenns konar, annars vegar væri um
að ræða margra metra garða til að
stöðva snjóflóð og hins vegar lægri
garða til að breyta stefnu flóða. Guð-
mundur Bjarnason sagði að varnir
fyrir Neskaupstað kostuðu ofboðslega
mikla peninga og bara ef sveitarfélag-
ið ætti að borga tíunda hluta þess,
væri það of mikið fyrir það.
Einar Þórarinsson spurði hvort það
væri ekki sjálfsögð ráðstöfun að á
Norðfirði væri starfandi sérfræðingur.
Veðurstofustjóri svaraði því til að sér-
fræðingar væru ekki á hverju strái.
Auglýst hafi til dæmis verið eftir
tveimur snjóflóðasérfræðingum á
Veðurstofuna, einn hafi sótt um en
dregið svo umsókn sína til baka. Hins-
vegar væri Náttúrustofa í Neskaup-
stað sem væri gott. En veðurfræðing-
ur gæti ekkí verið á hveijum stað
sökum skorts á þeim.
Hversu alvarlega á að taka
hættumatslínurnar?
Birgir Siguijónsson spurði hvernig
hægt væri að gera rýmingarkort án
hættumats. Magnús Már sagði það
hægt vegna þess að rýmingarkort
feli í sér að snjóflóð falli ákveðnar
vegalendir.
Þorbjörg Sigurðardóttir spurði um
hættumatslínurnar. Magnús Már
svaraði að snjóflóð stöðvuðust ekki
við ákveðnar línur, þær væru fundnar
út með kvörðum. Veðurstofustjóri
sagði að útilokað væri að segja um
tvö hús sem stæðu hlið við hlið að
annað væri á hættusvæði en hitt ekki.
Við værum að blekkja okkur ef við
héldum því fram.
Magnús Jóhannesson, ráðuneytis-
stjóri umhverfisráðuneytis, sleit fund-
inum með þeim orðum að ekki hefðu
fylgt margar aðgerðir í kjölfar snjó-
flóðanna í Neskaupstað árið 1974, en
nú væri verið að gera virkilegt átak,
bæði með auknum rannsóknum og
fjármagni. Virkar forvarnir í landinu
væri markmið stjórnvalda.
það,“ segir hún. „Það eru margir
sem búa svona, og ég spyr: Hver
er réttur minn? Fólk sem ætlar að
kaupa hús velur þau sem eru ekki
innan eða í nánd við rauðu línuna."
Þórarinn Smári býr á rauðu
svæði. Hann segir að 1989 hafi
verið lýst hættuástandi á svæðinu
innan Urðarteigs (Mána) eins og
svo oft áður, og varúðarráðstafirn-
AFALLAHJÁLP var óþekkt
á þessum tíma og Norð-
firðingar sem upplifðu
snjóflóðið hafa þurft að
vinna úr reynslunni með sjálfum sér.
Það er beigur í mörgum um leið og
það fer að snjóa. Fólk hefur ekki
talað opinskátt um atburðina, þögnin
hefur ríkt.
Alfreð gerði út vörubíl, en það var
mikill snjór í bænum daginn sem
snjóflóðið varð. Bíllinn var með drif
á öilum og tvær einfaldar keðjur en
var hættur að vinna í snjónum.
Alfreð fer inn á bifreiðaþjónustuna
klukkan 11 fyrir hádegi til að smiða
tvær nýjar keðjur. Þar er hann til
hádegis og hafði þremur hlekkjum
lengra í þeim en hinum gömlu. En
þegar hann mátaði þær á hjólin pöss-
uðu þær samt ekki, og það var
ástæðan fyrir því að hann kom aftur
í bifreiðaþjónustuna eftir hádegi
klukkan eitt.
Framendi bílsins snýr út í bæinn
og verkstæðið er beint fyrir ofan
bílinn. Þrír til fimm starfsmenn eru
inni í húsinu og nokkrir fólksbílar.
Alfreð lengir keðjurnar og leggst
undir bílinn til að tengja þær saman
að innanverðu. Allt í einu hlaupa
starfsmennirnir út úr verkstæðinu
og Alfreð spyr: Hvað er að gerast?
Þeir segja að snjóflóð hafi fallið á
bræðsluna og ætli að hjálpa til við
leit að fólki. Alfreð svarar: Ég kem
á bílnum rétt strax. Seinna skyldi
hann ekki hvers vegna hann hafði
gefið þetta svar, því bíllinn hefði
sennilega ekki komið að miklu gagni.
Hrikalegar drunur og æðandi
snjóflóðsveggur
Alfreð er að bjástra við keðjurnar
þegar rúta kemur utan úr bæ og í
henni bílstjóri og verkstjóri á leið í
fiskvinnsluna. Honum finnst þá að
hann þurfi að standa upp og segja
þeim að snjófióð hafi fallið á bræðsl-
una. Það verður mér til lífs, því ann-
ars hefði verkstæðið og steypustöðin
fyrir ofan farið yfir mig, segir hann.
Þegar hann er staðinn upp heyrir
hann hrikalegar drunur sem ættu
að geta hrætt líftóruna úr hveijum
manni. Hann lítur til fjalls og sér
um 20-30 metra háan snjóflóðsbyl
koma æðandi niður en loftbylgja
kemur á undan sem þyrlar upp snjón-
um.
Nú gerist margt í sömu andrá.
Loftþrýstingurinn kemur á undan
snjóflóðinu, en hann er mesti eyði-
leggingarmátturinn. Alfreð hleypur
af stað út eftir en kemst ekki nema
um 4 til 5 metra áður en hann lendir
í miðju flóðinu. Hann finnur ótrúlegt
afl skella á sér og þrýstingurinn fell-
ir hann í götuna. Hann réttir upp
hendina, þeim í rútunni til viðvörun-
ar.
ar falist í því að að loka svæðinu,,
en hinsvegar hafi ekki verið talað
við fólkið sem bjó í húsunum á
hættusvæðinu.
Hann hefur búið í húsinu í tutt-
ugu og fimm ár og segir eina ráð-
ið að læra að búa við svona aðstæð-
ur. Hinsvegar hafi bankakerfið
ekki gert það. „Ég ætlaði einu sinni
að veðsetja húsið vegna Iáns, en
Þorbjörg Þórarinn Ingunn
Sigurðardóttir Smári Sveinsdóttir
Fræðingarnir
koma of seint
Þögnin rofin eftir 20 ár
Morgunblaðið/Ásdís
ALFREÐ Már Alfreðsson, flugvallarvörður í Neskaupstað.
Barst með snjó-
flóðinu niður á
hafsbotn
Alfreð Már Alfreðsson hefur lent í mörgu
um ævina en ekkert hefur haft eins mikil
áhrif á hann og snjóflóðið í Neskaupstað
árið 1974. Hann segir að það sé mesti hryll-
ingur sem hafi hent hann. Alfreð fékkst
til að segja söguna eftir að Morgunblaðið
gekk eftir því.
En Alfreð sá aðra sýn sem hann
gleymir ekki. Hann sá loftbylgjuna
skella á húsi sem kallað var Mána-
húsið en í kjallaranum var maður,
á miðhæð tvær konur með 2 börn
og í risinu kona með lítið barn.
Hann sér og heyrir húsið springa.
Gluggarnir koma út og suðurhliðin
springur og gaflarnir líka. Risið lyft-
fékk neitun vegna þess að það er
innan við rauðu línuna. Með öðrum
orðum, fasteignin er verðlaus og
ævistarf mitt er núll.“
Ingun Sveinsdóttir á líka hús inn-
an við rauðu línuna eins og svo
margir aðrir í Neskaupstað. Henni
fannst lítið til fundarins koma og
mörg brýn mál hafi ekki verið
rædd. Hún segir lítið gagn að flytja
tildæmis í sveitina, það geti alveg
eins komið snjóflóð þar. Það er
ekki málið, heldur hvað eigi að
gera. „Ég vil til dæmis ekki búa
undir margra metra steinklumpi í
fjallinu sem á að vera varnarvegg-
ur.“
Ingunni finnst að Norðfirðingar
séu spurðir of seint um álit á snjó-
flóðamálum. Ný lög eru sett og
síðan farið á stjá til að spyija þá
sem hafi reynsluna. I lokin nefnir
hún dæmi um fáranleika rauðu lín-
unnar: Hús var auglýst til sölu með
þeim orðum að það stæði á hættu-
lausu svæði.
Norðfirðingar liafa djúpa
reynslu af mannskæðum snjóflóð-
um og sumir sem lentu í sjóflóðun-
um 1974 tendruðust upp á fund-
inum. Þess vegna er rökrétt að
þeir spyrji: Hvers vegna hefur
þessi reynsla ekki verið könnuð á
kerfisbundinn hátt, nákvæmlega
skráð hvað gerðist og hvernig fólk
upplifði atburðina, bæði sjón-
arvottar og aðrir sem lentu sjálfir
í flóðinu?
ist upp og dettur svo ofan á snjóflóð-
ið. Miðhæðin hvarf. Seinna þegar
hann sagði að húsið hefði sprungið
áður en sjóflóðið lenti á því, skyldi
enginn hvað hann var að tala um.
Eins og rúta lægi ofan á honum
'En Alfreð hafði skollið með andlit-
ið í götuna og sá rútubílstjórann
opna hurðina og farþega halda í-
sætið sitjandi hægra megin. Svo kom
snjórinn. Alfreð fór af stað með flóð-
inu og barst með því 15-20 metra
og finnur gríðarlegan þunga ofan á
sér og finnst sem að rútan gæti ver-
ið í snjólagi ofan á honum.
Ég hélt að öll bein myndu brotna
í mér, ég reyndi að hreyfa mig, en
var alveg fastur, segir Alfreð. Ég
var orðinn loftlaus, en svo allt í einu
losnaði ég. Flóðið hafði borið mig út
í sjó og á botninn. Seinna reiknaðist
honum til að hann hefði
verið á 10-15 metra dýpi.
Á hafsbotni 20-30
metra frá landi
Alfreð losnaði, spyrnti í
sjávarbotninn og fann þar
fyrir bárujárnsplötu. Ég gleypti sjó
og þegar mér skaut upp fann ég
gríðarlegt rok, byl og ég sá stjörnur
fyrir augum mér, einskonar glampa
eða blossa. Hann barðist við að ná
andanum og fann gríðarlegan sárs-
auka í bijóstinu sem leiddi upp í
háls. Ég hélt ég hefði rifnað, þetta
var eins og logandi hiti í brjóstholinu.
Hann var langan tíma að ná and-
anum í sjónum sem líktist hafra-
graut. Hann var krap og ekki hægt
að synda í honum, svo Alfreð skreið
bókstaflega í sjónum í stað þess að
synda. Snjókófið minnkaði og ég sá
til hliðanna og gat snúið mér til lands
en ég var í miðju snjóflóðsins, 20-30
metra frá landi.
Á leiðinni i land varð fyrir mér
einn gaflinn af Mánahúsinu, en ég
var orðinn nær þreklaus. Mér fannst
hann vera eins og fleki og reyni að
komast upp á hann en gat það ekki
vegna nagjanna sem stóðu út allan
hringinn. Ég krækti framhjá honum
og komst upp í fjöru og lagðist á
grúfu.
Alfreð veit ekki hvað hann lá
þarna lengi en þegar hann ætlaði
að standa upp fann hann ekkert þrek
í fótunum. Hann skreið áfram og
þurfti að leggja þrisvar til atlögu við
fjörukantinn áður en hann komst
upp.
Hann hvíldi sig á fjörukantinum
og skreið svo áfram en stoppaði
reglulega til að hvíla sig. Barnsgrát-
ur barst um loftið. Hann lítur í átt-
ina að hljóðinu og uppgötvar að grát-
urinn kemur úr risinu af Mánahúsinu
en það liggur ofan á snjónum. Hann
hefur ekki þrek til að leita að því, *
en ákveður að skriða áfram til að
láta vita af barninu. Sennilega miss-
ir hann svo mátt og sofnar.
Næst þegar hann veit af sér
standa tveir menn yfir honum, Al-
freð veltir sér á hliðina og segir:
Ekki hafa áhyggjur af mér, það er
barn í risinu. Mennirnir sögðu siðar
að þeim hafi brugðið þegar Alfreð
velti sér á hliðina og talaði, þeir
Héldu að þeir stæðu yfir látnum
manni og þekktu hann ekki því höfð-
uð hans var einn klaki, snjórinn og
sjórinn höfðu frosið á honum. Menn-
irnir fóru í risið og fundu móður og
barn heil á húfi.
Fer heim til að koma konu sinni *
og börnum í öruggt skjól
Alfreð settist upp og fór að hugsa
um konu sína og börn. Ég dróst
áfram á öðrum fæti heim til mín
og opnaði dyrnar: Konan mín sneri
baki í mig og var að ryksuga. Ég
var búinn að hugsa að bæjarbryggj-
an væri öruggasti staðurinn og vissi
af Brúarfossi í höfninni. Ég sagði
konunni minni hvað hafði gerst og
við fórum með börnin okkar í Brúar-
foss.
Alfreð sagði stýrimanni og skip-
stjóranum á Brúarfossi fyrstu fréttir
af snjóflóðunum og þeir höfðu sam-
band í gegnum Nes-radíó og til-
kynntu flóðið. Alfreð var orðið ilit í
fætinum og það var eins og hann
andaði að sér eldi. Konan hans hafði
varla þekkt hann vegna klakans yfir
höfðinu þegar hann braust heim og
náði í þau. Verst fannst honum þó
að geta ekki tekið þátt i leitinni að
fólkinu sem var týnt, en sálartetrið
var búið og þrekið, sagði hann.
Honum leið of illa: Ég skildi kon-
una og börnin eftir í skipinu og rölti
upp á sjúkrahús. Á sjúkrahúsið var
verið að bera inn fyrsta fólkið sem
fannst. Ég hitti hjúkrunarkonu sem
skoðaði mig og spjallaði við mig á
sálfræðilegum nótum. Hún sagði að
ég væri sennilega með skaddaðan
liðapoka, og sleppti mér út aftur.
Ef áfallahjálp hefði verið til í þá
daga hefði ég sennilega verið lagður
strax inn á sjúkrahús og fengið
umönnun.
Erfiður tími en
líður vel í dag
Alfreð fór aftur um borð í Brúar-
foss, sótti konu og börn og fór með
þau í Egilsbúð en þangað var öllum
fyrirskipað að vera meðan
hættuástand varði í Nes-
kaupstað. Hann segist
hafa verið í hálfgerðu móki
heima hjá sér í tvo mánuði
eftir hamfarirnar, og tvö
ár á róandi lyfjum. Martr-
aðir um drunurnar, húsið sem hann
sá springa og það sem á eftir kom,
fær hann enn fram á þennan dag.
Hann fékk mjög slæman bronkít-
is, skurð á handarbakið og liðpoki
rifnaði í fæti. En það er léttvægt í
samanburði við hina sálrænu glímu
sem þessir válegu atburðir leiddu til
hjá honum og öðrum íbúum á Norð-
firði.
Núna starfar hann sem flugvallar-
vörður i Neskaupstað. Hann vonast
til að sett verði á laggirnar áfalla-
hjálp í bænum og telur brýnt að stór
hópur manna verði þjálfaður til henn-
ar.
Norðfjörður er fallegur bær með
sínum fjallahring, segir Alfreð að
lokum. Samfélagið er gott og i dag
líður mér vel.
Sá og heyrði
loftbylgju
sprengja hús