Morgunblaðið - 16.01.1996, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
T
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VISINDIOG
ÞJÓÐARBÚ
ÞAÐ ER engin tilviljun að þær þjóðir, sem verja hvað
mestum fjármunum í rannsóknir, menntun og vöru-
þróun, búa við meiri hagsæld og traustari velferð en
aðrar. Rannsóknir og vísindi vega æ þyngra í þjóðarbú-
skap velferðarríkja. Tvær fréttir, sem fjölmiðlar fluttu
landsmönnum nú um helgina, leiða hugann að þessum
veruleika.
Fyrri fréttin greinir frá því að háhitasvæði hafi fund-
izt í Brennisteinsfjöllum, fimmtán til tuttugu kílómetra
fyrir sunnan Reykjavík, á mörkum Gullbringu- og Ár-
nessýslna. Deildarstjóri forðafræðideildar Orkustofnun-
ar lætur að því liggja í viðtali við Morgunblaðið að hita-
svæðið bjóði upp á möguleika til 100 megawatta raf-
orkuvinnslu. Þótt ennþá sé aðeins við frumrannsóknir
að styðjast á þessu svæði standa líkur til, að þjóðin
eigi þarna álitlega en óvirkjaða auðlind, sem framtíðin
hefur upp á að hlaupa.
Síðari fréttin spannar upplýsingar um rannsóknir á
meðferð afla [fisks], sem Rannsóknarstofnun fiskiðnað-
arins hefur unnið að undanfarið. Niðurstaða þeirra er
í stuttu máli sú að fiskur geymdur í krapa [það er blöndu
af sjó og ís] gefi verulega betri nýtingu, það er meiri
afurðir/verðmæti, en fiskur sem geymdur er aðeins í
ís. Hver prósenta, jafnvel brot úr prósentu, í meiri afurð-
um úr sama magni af afla hefur umtalsverða þýðingu
fyrir fiskvinnsluna í landinu.
Þessar tvær fréttir úr ólíkum áttum undirstrika, hvor
á sinn hátt, hagrænt mikilvægi rannsókna og vísinda
fyrir samfélagið. Menntun, þekking, rannsóknir, vöru-
þróun og vel grunduð markaðssetning verða beztu vopn
þjóðarinnar í lífsbaráttu hennar í fyrirsjáanlegri framtíð.
VERNDUN ÞORSK-
STOFNSINS
ÞORSKGENGDIN á Vestfjarðamiðum og víðar við
landið að undanförnu er ánægjulegt merki um að
verndun þorskstofnsins á undanförnum árum hafi skilað
árangri. Á samtölum við sjómenn í Morgunblaðinu und-
anfarna daga má sjá að þeirra á meðal telja margir —
og líklega fleiri en áður — að það hafi verið skynsam-
legt að fara að tillögum vísindamanna, sem réðu stjórn-
völdum að draga mjög úr þorskveiðum til að byggja
stofninn upp til lengri tíma, þótt það kynni að verða
sársaukafullt fyrir sjávarútveginn til skemmri tíma.
Jafnframt er greinilegt að þeim fer nú fjölgandi á
meðal sjómanna, sem telja að þrátt fyrir aukna þorsk-
gengd að undanförnu eigi ekki að auka þorskkvótann
nú strax, heldur bíða og sjá hverju fram vindur. Þetta
er skynsamleg afstaða.
Sigfús Schopka fiskifræðingur, sem hefur rannsakað
þorskgengdina við Vestfirði, segir í Morgunblaðinu í
dag: „Aukin þorskgengd við landið er vissulega jákvæð
og gefur góðar vísbendingar um að þorskstofninn sé
að ná sér á strik á ný. Hún gefur hins vegar ekki tilefni
til að auka kvótann. Þó okkur hafi tekizt að mæla um
15.000 tonn af þorski við Halann, er það ekki svo mik-
ið að það ráði úrslitum, því veiðistofninn er talinn um
600.000 tonn.“
Þeir eru til, sem ekki vilja hlusta á rök fiskifræðinga
nú og hafa.reyndar aldrei viljað taka mark á vísinda-
legri ráðgjöf. Háværar raddir eru nú uppi um að auka
þorskkvótann fyrirvaralaust, án frekari skoðunar eða
rannsókna. Slíkt væri algjört glapræði og gæti gert
þann árangur, sem náðst hefur við uppbyggingu þorsk-
stofnsins, að engu. Betra er að bíða frekari rannsókna,
til dæmis togararallsins í marz, og fara að því loknu
áfram að tillögum fiskifræðinga.
Ákveðið hefur verið að veiða ekki meira en fjórðung
veiðistofnsins ár hvert. Þorskgengdin að undanförnu
hefur ekki gefið fiskifræðingum tilefni til að endurmeta
stærð hans og því væri ótímabært og óskynsamlegt að
hlaupa til og auka þorskkvótann.
Hvað hefur verið
til varna í Neskauj
íbúar á Norðfirði þekkja mannskæð snjóflóð
af eigin raun og fínnst að rétt hefði verið að
leita til þeirra áður en ný lög sem spanna
meðal annars snjóflóðamál voru sett. Gunnar
Hersveinn sat fjölmennan fund í Neskaupstað
og heyrði íbúana spyrja sérfræðingana margra
athyglisverðra spuminga.
Morgunblaðið/Ásdís
GESTIR á fundinum um snjóflóðamál í Neskaupstað voru tæplega 300.
ORGARAFUNDURINN um
snjóflóðamál, sem taldi um
300 gesti, hófst með erindi
Magnúsar Jóhannessonar,
ráðuneytisstjóra umhverfisráðuneyt-
is. Hann rakti söguna og hvers vegna
snjóflóðamáþ hefðu verið flutt undir
Veðurstofu íslands. Ástæðan er að
þar er mesta þekkingin, en Veðurstof-
an mun starfa í nánu sambandi við
almannavarnanefndir í héraði.
Tíundi hluti snjóflóðaspáa
reynist réttur
Magnús Jónsson veðurstofustjóri
sagði að saga snjóathugana væri að-
eins 15 ára á íslandi en hún felst í
því að snjóathugunarmenn kanni
hættumörk og geri skýrslur. Snjó-
flóðasaga einstakra staða er hins veg-
ar 12 (Súðavík) til 110 ára (Seyð-
isfjörður). Hann sagði að á Veður-
stofu íslands færi meðal annars fram
ýtarleg gagnasöfnun, tölfræðileg út-
tekt, mat á úrkomu, og hversu mikil
aftaka fyrirbæri geti átt sér stað.
Hann sagði að rannsóknir sem ættu
nú að fara fram tækju nokkur ár og
að á meðan yrði að fara varlega með
yfirvegaða varúð að leiðarljósí, en það
felst í því að hættusvæðið verður
gert stærra en nú er.
Veðurstofustjóri sagði að núna
væru 10% snjóflóðaspár réttar sem
hlýst af því að oftar er flóðum spáð
en raun verður á. Hins vegar þekkist
erlendis dæmi um 70% árangur snjó-
flóðaspáa. Hann vill vara nógu oft
við snjóflóðum eins og er, en ekki of
oft til að fólk hætti ekki að taka
mark á þeim.
Hann segir að afstaða manna til
snjóflóðahættu hafí verið fráhverf til
dæmis vegna byggingu húsa, en að
hugarfarsbreyting verði að verða til
að öryggi íbúanna geti aukist. „Vörn-
in er ekki að stinga höfðinu í sandinn."
Samkvæmt nýjum lögum sem
varða Veðurstofu íslands mun fimm
manna hópur taka ákvarðanir um
rýmingu svæða og að aflýsa hættu-
ástandi. Einnig kom fram á fundinum
að svoköiluð rýmingarkort yrðu tilbú-
in innan tíðar, hins vegar þyrfti iengri
tíma til að gera ný hættumatskort
fyrir einstaka staði.
Hafsteinn Hafsteinsson, formaður
Almannavarnaráðs, lagði áherslu á
sterk og góð tengsl við almannavarn-
ir í héraði. Hann færði rök fyrir nýju
lögunum og benti á ákvæði í þeim
um að þau bæri að endurskoða á
þessu ári og þeir væru hér komnir
til að hlusta á fólkið.
Spurt um þyrlu, andavaraleysi,
og óvarða vinnustaði.
Guðmundur Bjarnason, bæjarstjóri
í Neskaupstað, tók til máls og spurði
um hvort það væri ekki sanngjörn
krafa að þyrlur væru staðsettar í öll-
um fjórðúngum landsins og taldi Nes-
kaupstað hentugan í því tilfelli. Fleiri
fundarmenn spurðu um þyrlu.
Hafsteinn Hafsteinsson svaraði því
til að það væri ekki einu
sinni til nægt rekstrarfé til
að reka þyrlur landhelgis-
gæslunnar 12 mánuði á
ári. Hann sagði dýrt að
reka þyrlu og til þyrfti einn-
ig sérþjálfaðan lækni og flugvéla-
virkja. Hann sagði að bæjarstjórinn
á Egilsstöðum hefði tvisvar sent er-
indi um þyrlu staðsetta á Egilsstöðum
en ekki væru til peningar í til þess.
Margir sem tóku til máls á fund-
inum sögðu að þenna fund hefði þurft
að halda fyrr, en fengu þau svör að
lögin yrðu endurskoðuð á þessu ári.
Gestur Janus tók til máls og spurði:
„Hvað hefur verið gert síðan 1974
til varna hér í Neskaupstað?“ Og
sagði að mest bæri á athafnasemi
einstaklinga á borð við þá sem þjálfa
björgunarhundana. Hann nefndi
dæmi um mann sem hafi verið þving-
aður til að byggja á svæði sem svo
var skilgreint hættusvæði, og að ekk-
ert hefði verið gert til að búa stærstu
vinnustaðina betur úr garði, eins og
saltfiskhús og frystihús. Meira að
segja hefði aðalinnkeyrslan í bæinn
verið færð nær fjallinu. „En það er
engin ástæða til að hræðast," sagði
hann „það þarf bara að gera eitthvað
til varnar.“
Klakabrynjan í fjöllum hættuleg
en ekki snjógerðin
Veðurstofustjóri svaraði Gesti og
sagði að virkar varnir fælust ekki
aðeins í því að bæta hús og gera
garða, heldur líka í að efla eftirlit og
bæta snjóflóðaspár. Gestur Janus
spurði Magnús Má Magnússon, snjó-
flóðasérfræðing Veðurstofunnar,
hvaða gerð af snjó væri hættulegust,
hann svaraði að það væri engin sér-
stök, heldur væri það klakabrynjan í
fjallinu. Hún gerði bindinguna ekki
næga. Magnús Már benti á að það
væri svell í fjöllum núna.
Minnkar árvekni heimamanna
vegna yfirsljórnar Veðurstofu
Pétur Óskarsson taldi best að
treysta á eigin árvekni íbúanna og
spurði hvað ætti að gera ef samband-
ið við Reykjavík rofnaði,
hver ætti að taka ákvörðun?
Pétur kvartaði undan því
að ekki hefði verið talað við
Norðfirðinga áður en nýju
lögin voru samin. Hafsteinn
svaraði honum og sagði að þess hefði
verið krafíst að eitthvað yrði gert í
málunum strax. Hann sagði að ef
sambandið við Veðurstofuna slitnaði,
ætti almannavarnanefnd, lögreglu-
stjóri og snjóeftirlitsmenn að taka við
stjórn.
Pétur gagnrýndi að ákvörðunar-
valdið væri í Reykjavík hjá Veðurstof-
unni. Magnús Jónsson sagði að Veður-
stofan hefði ekki sóst eftir þessu nýja
hlutverki sínu en skorast ekki undan
því og að stofnunin setti sig ekki á
móti ef almannavarnanefnd í héraði
vildi ganga lengra en sérfræðingar
hjá Veðurstofunni.
Verðgildi íbúða og kostnaður
við varnarvirki
Gunnar Ólafsson spurði hvort búið
væri að meta húsið Egilsbúð, en í
hana eiga íbúarnir að safnast þegar
veður eru válynd. Svarið var að það
hefði verið metið öruggt árið 1992.
Hann spurði einnig hvort meiningin
væri að gera íbúðarhúsin verðlaus.
Magnús ráðuneytisstjóri svaraði að
tryggja þyrfti verðgildi íbúða og búa
fólki á snjóflóðahættusvæðum sama
öryggi og öðrum þegnum landsins.
Hann benti á að víða byggi fólk við
náttúruvá.
Ómar Skarphéðinsson spurði hvort
ekki þyrfti aðrar reikniforsendur á
NORÐFIRÐINGUM, sem blaða-
maður ræddi við, fannst fundurinn
misgagnlegur. Þeir vildu til að
mynda fá skýrari svör um hættu-
matslínuna. Sumir sögðu að fátt
hafi verið gert frá því snjóflóðin
féllu í Neskaupstað 20. desember
1974 og tóku 12 líf. Þurft hafi tvö
mannskæð snjóflóð á síðasta ári til
að hreyfa við snjóflóðamálunum í
landinu.
„Þetta lítur öðruvísi út fyrir
fólki sem hefur svona djúpa
reynslu af snjóflóðum eins og við,“
sagði einn viðmælandi. „Hér hefur
fólk þurft að vinna úr erfiðleikun-
um sjálft án andlegrar umönnun-
ar.“ Fólk er ósátt að búa við rauð-
ar línur hættumats sem gerir fast-
eignir þeirra verðlausar, án þess
að það sjálft te(ji sig almennt í
meiri lífhættu en aðrir landsmenn.
íbúarnir eru ekki hræddir í
sjálfu sér, heldur vonsviknir yfir
aðgerðarleysinu sem ríkt hefur
síðustu tuttugu ár. „Fólkið hér sem
lenti í snjóflóðinu eða sá það með
berum augum, hefur aldrei verið
beðið um að lýsa því sem gerðist,
hvorki fyrir sérfræðinga né aðra,“
sagði annar viðmælandi.
Þorbjörg Sigurðardóttir á hús
sem rauða hættulínan smeygir sér
framhjá. „En samkvæmt skipulagi
ber manni að tilkynna sig eftir snjó-
flóð í Egilsbúð, en til þess að hlýða
því verð ég að fara yfir rauða línu
og inn á hættusvæði til að gera
Markmiðið
er virkar
forvarnir