Morgunblaðið - 06.03.1996, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 6. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
-I
AÐSENDAR GREINAR
Á MEÐAN allt var
á frumstigi hér á landi
sáu íslenskir hug-
sjónamenn hve mikil
nauðsyn var á bættum
samgöngum á láði og
legi. Hvalfjörðurinn
var farartálmi og illur
yfirferðar. Til marks
um það segir ungur
piltur að norðan:
„... að þar séu hrösul-
legir vegir, eða nánast
engir vegir, en þegar
best lætur fjárgötur
og troðningar." Var-
anleg vegagerð var
því nauðsynleg. Þjóðin
tæknivæddist á flestum sviðum og
bílafloti landsmanna stækkaði.
Margt var gert til hagsbóta á þeim
tíma og hugsjónamenn höfðu
áhuga á feijum yfir Hvalfjörð, eins
og svo víða tíðkaðist erlendis með
góðum árangri. En engir peningar
voru til í verkið og það kom ekki
til greina að sökkva þjóðinni í eitt-
hvert skuldafen, eins og nú þykir
meira en sjálfsagt (og nú nefnd
arðsemi).
Fýsilegasti kosturinn
Árið 1972 var stofnuð Hval-
fjarðarnefnd, sem skilaði mjög
merkilegu áliti. Nefndin áleit að
fýsilegasti kosturinn í bættum
samgöngum væri að hækka upp
þjóðveginn, malbika og stytta með
brúargerð yfir ár og voga. Enn
sem fyrr var þetta dýr framkvæmd
og margt annað talið meira aðkall-
andi. En árið 1987 var ákveðið
að kosta einni milljón til athugun-
ar á hvaða kostur væri hagstæð-
astur. Nú komu sérfræðingar til
sögunnar og gömlu hugsjóna-
mennimir lagðir til hliðar, því nú
þurfti að hugsa meira og dýpra,
helst niður í neðstu jarðlög lands-
ins.
Vegagerðin renndi
hýra auga til frænda'
okkar Norðmanna,
vegna jarðganga-
gerða þeirra. En vitn-
isburður Norðmanna
og hvatning til okkar
um að gera slíkt hið
sama sannar hið forn-
kveðna, að „frændur
eru frændum verstir“.
V erkfræðingurinn
Ólafur Björnsson (hjá
verkfræðistofu Sig-
urðar Thoroddsen)
lagði fram tillögur,
annars vegar brú yfir
fjörðinn, ekki ósvipuð
Borgarfjarðarbrúnni, og hins veg-
ar steyptan vegarstokk, 8 metra
í' þvermál, lagður á botninn og
varinn með gijótfyllingum og mal-
arlagi. Ólafur taldi stokkinn væn-
legri kost og áætlaði að hann
myndi kosta 2 milljarða.
Vegagerðarmenn urðu nú rök-
sýnir með afbrigðum (og hafa
verðið þannig síðan) og fengu nú
mikinn liðsauka því forráðamenn
Málmblendiverksmiðjunnar, full-
trúar Akraneskaupstaðar og Se-
mentsverksmiðjunnar hf. fengu
ótrúlega mikinn áhuga á verkinu
enda vanir „stórtöpum“ í rekstri.
Sérfræðingar lærðu af Norðmönn-
um hvernig fjármagna ætti verkið,
þ.e.a.s. gefa einkaaðilum, lífeyris-
sjóðum og fyrirtækjum kost á að
íjármagna, ýmist einum eða í sam-
vinnu við hið opinbera. Því með
þeim hætti ættu jarðgöng undir
Hvalfjörð eða önnur mannvirki
ekki að taka fé frá öðrum fram-
kvæmdum í landinu. Frændur vor-
ir Norðmenn „vita nú sínu viti“
þegar þeir eru að plata „mörland-
ann“ upp úr skónum.
Árið 1990 eru gerðar frumrann-
sóknir á botnlagi Hvalfjarðar Og
25. janúar 1991 er fyrirtækið
Ósennilegt er, segir
Ólafur Tr. Elíasson,
að milljarður verði loka-
punktur fyrir skatt-
greiðendur.
Spölur hf. stofnað, nánast févana.
Árið 1992 var endanleg ákvörðun
tekinn um að Hnausaskersleið yrði
fyrir valinu fyrir jarðgöng undir
Hvalfjörð. Mikil leynd hvíldi yfir
samningi Spalar hf. við Vegagerð
ríkisins um viðhald og vegagerð í
Hvalfirði. Það var þó ljóst að ekki
mætti mikið gera við veginn svo
hann yrði ekki samkeppnisfær við
jarðgöngin væntanlegu. En ef
þjóðvegur nr. eitt yrði lagður fyrir
sunnan Akrafjall yrði það eitt það
versta sem komið gæti fyrir Akur-
nesinga og eru mörg rök fyrir
því. I fyrsta lagi er það mengun,
í öðru lagi yrði Garðalandið okkar
síðar meir sundurskorið með þjóð-
vegi og í þriðja lagi að fá þijú
þúsund bíla umferð á sólarhring
rétt fyrir ofan Akranes djöfulleg
tilhugsun. Hugmyndin hjá Spalar-
mönnum var að afla 20% kostnað-
ar með sölu hlutafjár í Speli hf.,
þ.e. 700 milljónir króna, en fá af-
ganginn að láni hjá erlendum aðil-
um. Áætlaður kostnaður við verk-
ið var 3,4 milljarðar, en það átti
að taka fjögur ár.
Umdeild tillaga
Árið 1995 samþykkti Alþingi
mjög umdeilda tillögu um ríkis-
áþyrgð fyrir allt að einum millj-
arði króna. Mér þykir mjög
ósennilegt að einn milljarður í
tengslum við Hvalíjarðargöng
verði lokapunktur fyrir okkur
skattgreiðendur. Miðað við
reynslu okkar íslendinga og ann-
arra þjóða af jarðgangagerð, þá
dettur engum óvitlausum manni
í hug, að verkið gangi vandræða-
laust. Þess vegna er líklegt að
allar þessar tölur eigi eftir að
margfaldast þegar upp er staðið,
það er reynsla Dana og Breta og
sjálf- sagt fleiri þjóða.
Göng undir Stórabelti
Hinn 1. júní var Sigrún Helga-
dóttir byggingafræðingur hér á
Akranesi með fyrirlestur, sem var
mjög athyglisverður. Hún hefur
starfað í 24 ár hjá stóru verk-
fræðifyrirtæki í Danmörku. Þetta
fyrirtæki hefur einkum fengist
við brúargerð og hún tók fram
að gangagerð væri ekki þeirra
sterkasta hlið. En það var leitað
ráða hjá færustu sérfræðingum,
fjármagn kom alls staðar að, svo
ekki skorti lánsfé. Hún rakti síðan
sögu gangagerðar undir Stóra-
belti. Milli eyjunnar Sprogo og
Halsskov eru göngin 8 kílómetra
löng og ætluð fyrir járnbraut.
Hún taldi þetta dæmi „algjört
rugl“ og verkið var þremur árum
á eftir áætlun. Á sama stað var
líka áætlað að leggja brú. I upp-
hafi áttu göngin að vera tilbúin
þremur árum á undan brúnni, sem
var lögð 60 metrum fyrir ofan
sjávarmál með fjórum akreinum,
allar kostnaðaráætlanir og verká-
ætlanir við brúargerðina stóðust
fullkomlega.
Áhugaverðar brúarbyggingar
Áætiaður kostnaður jarðgang-
anna var 3,1 milljarður danskra
króna en fór í röska 5 milljarða.
Danska ríkið tók á sig 1 milljarð,
fyrirtækið tapaði 1 milljarði og
framleiðandi vélanna fór gjörsam-
lega á hausinn. Frásögn Sigrúnar
af stóru brúnum sem Danir eru
að byggja eru mjög áhugaverðar,
en þar eru 1,6 kílómetrar á milli
brúarstöpla. Jafnframt sagði Sig-
rún að Japanir væru að byggja
brú, þar sem 2 km væru á milli
stöpla.
Vegatollur
Jón Sigurðsson í Grundartanga
heldur því einarðlega fram að
brúargerð sé slæmur kostur í
Hvalfirði vegna slæms veðurlags.
Hann vitnar til þess að hafa séð
100 metra ölduhæð, hvorki meira
né minna, þó hefur ölduhæð við
Island aldrei verið mæld hærri en
20 metrar við dufl, svo það stenst
nú ekki frekar en annað sem sagt
er í þessu Hvalfjarðagangamáli.
Ef rætt er um veðurlag þá er
fokhætta mjög mikil undir
Hafnarfjalli í norðan- og austan-
átt, eins er töluverð hætta við Ós
í Skilmannahreppi og svo við
Gerði í Innri-Akraneshreppi, síð-
an á Kjalarnesi og alla leið í Breið-
holt. Ög ef menn eiga erindi í
vitlausu veðri fyrir fjörð, þá held
ég að ekki sé meiri hætta að fara
yfir fjögurra akreina brú heldur
en á þeim stöðum sem ég hef
nefnt hér á undan. Þægilegast er
að ferðast með Akraborginni í
misjöfnum veðrum, enda nýtir
fólk sér það. Á árinu 1995 fóru
63 þúsund bílar og 200 þúsund
farþegar með Akraborg og væri
hægt að gera betur með því að
lækka verð. Áætlað er að vegar-
tollur gegn um göngin verði
800-900 kr. pr. bíl og keyrsla 40
km til viðbótar frá Akranesi aðra
leiðina kostar ekki undir 2000 kr.
á dag báðar leiðir. Miðað við
kostnað í 21 virkan dag eru það
röskar 40.000 kr á mánuði. Þann-
ig að þeir sem stunda vinnu í
Reykjavík frá Akranesi þurfa al-
deilis að hafa gott kaup til þess
að það borgi sig.
Áð lokum vil ég segja, að mín
skoðun er sú, að besti, ódýrasti
og öruggasti kosturinn sé brú yfir
Hvalfjörð, frá Grundartanga yfir
í Hvaleyri að sunnanverðu (1,8
km).
Höfundur er fiskvinnslumaður.
Ekkí Hvalfjarðargöng!
Ólafur Tr.
Elíasson.
STYTTUR
BÆJARINS
Meðal annarra orða
Ég átti mér draum um framtíð þjóðar minnar.
Hvemig hefur sá draumur ræst? Emð þið sú þjóð
sem mig dreymdi um? Njörður P. Njarðvík
■ skrifar um myndastyttur.
MYNDASTYTTUR eru oftast reistar sem
minnisvarðar eftir látna merkismenn til að
sýna þeim virðingu. En í raun geta þær
jafnframt því gegnt öðru hlutverki. Að vera
okkur, sem fram hjá þeim ganga, eins kon-
ar áminning. Að standa fyrir framan slíka
styttu getur verið líkt og að horfast í augu
við fortíðina. Eða réttara sagt: við getum
ímyndað okkur að styttan horfí á okkur og
segi: Ég átti mér draum um framtíð þjóðar
minnar. Hvernig hefur sá draumur ræst?
Eruð þið sú þjóð sem mig dreymdi um?
Þessar hugleiðingar vöknuðu við lestur
ljóðabókarinnar Eldhylur (1993) eftir Hann-
es Pétursson. I upphafsljóði bókarinnar
lætur skáldið Jónas Hallgrímsson stiga út
úr koparstyttu af sjálfum sér einn fagran
dag í júní 1944 og ávarpa ungan pilt sem
situr þar hjá í grasbrekku. Táknræn merk-
ing þessara aðstæðna í ljóðinu er augljós:
listaskáldið góða hefur staðið óhagganlegur
og fylgst með þjóð sinni. Á frelsisdegi henn-
ar, þeim degi er skáldið barðist fyrir í ljóð-
’ um sínum,_ stígur hann fram og ávarpar
hið unga ísland, sem skapa á nýfengnu
frelsi tilveru og framtíð. Og það er enginn
fagnaðarboðskapur, sem hann mælir til hins
unga pilts. Svo að vægt sé tekið til orða,
þá telur hann að hugsjónir frelsisbaráttunn-
ar hafi þegar dofnað á degi hins nýfengna
frelsis. En hann ber einnig fram brýningar-
orð sem era í því fólgin, að enn sé tæki-
færi til fagurs mannlífs.
Gengið fyrir auglit
Við gætum auðvitað haldið þessum leik
áfram og fært hann til dagsins í dag. Hvaða
boðskap skyldi Jónas vilja flytja okkur nú?
Og við þurfum ekki að einskorða okkur við
hann. Við gætum gengið fyrir stytturnar
eina af annarri, gengið fyrir auglit þeirra.
Ingólfur stendur á Amarhóli og horfir kyrr-
um augum yfír byggð sína. Jón Sigurðsson
starir á alþingishúsið. Hannes Hafstein
horfir líkt og út um gluggann á stjórnarráðs-
' húsinu. Einar Benediktsson snýr baki við
umferðinni um Miklubraut og beinir sjónum
til Kjarvalsstaða. Allir einbeittu þessir menn
sér af alefli að velferð þjóðar sinnar og fram-
tíð hennar. ímyndum okkur svo að þeir
hafi staðið þama alla tíð og fylgst með fram-
vindu tímans - og mættu nú mæla. Hvað
skyldu þeir segja við okkur? Það vitum við
að sjálfsögðu ekki. Svörin við því fáum við
aldrei. Enda er það nú einu sinni svo, að
það eru ekki ævinlega svörin sem skipta
mestu, heldur spurningarnar. Um leið og
við stöndum frammi fyrir styttunum og
vörpum fram þessari spurningu: hvað vilt
þú við mig mæla? - þá eram við að knýja
okkur sjálf til svara. Þá erum við með ein-
hveijum hætti að leitast við að horfa á
okkur sjálf með annarra augum til þess að
reyna að öðlast hlutlægt mat.
Mér er það minnisstætt alla tíð, að Þórar-
inn Björnsson skólameistari vék að þessu í
skilnaðarræðu, þegar árgangur minn út-
skrifaðist frá Menntaskólanum á Akureyri:
„Mitt í þjónustu vorri og trúnaði við sjálfa
oss og aðra verðum vér stundum að geta
eins og horfið úr sjálfum oss, ef svo má
segja, séð sjálfa oss eins og aðra veru, orð-
ið algerlega óháðir og hlutlausir, eins og
almættið sjálft. Hafið það til marks, að ef
þið getið þetta, eruð þið andlega frjáls.“
Og þetta er þjóðum hollt ekki síður en ein-
staklingum. Slíku hlutverki gætu stytturnar
gegnt.
Þjónustumenn einhvers æðra
Ef við lítum af sanngirni yfir farinn veg,
frá því að Jónas steig út úr styttunni 1944,
þá hljótum við að komast að þeirri niður-
stöðu, að margt hafi áunnist jafnt í efna-
hags- og menningarmálum. Okkur hefur
að ýmsu leyti beinlínis fleygt fram. En um
leið er eins og nýfengin velmegun hafi
sljóvgað okkur. Við tökum eftir því, að nú
er eins og allt þyki sjálfsagt og eigi að fást
fyrirhafnarlaust. Frá því er skýrt í fréttum
að ungt fólk steypi sér í miklar skuldir án
þess að gera sér grein fyrir hvernig úr
muni rætast. Sumir vilja meira að segja
ganga svo langt að kalla þetta beina
heimtufrekju. Ekki veit ég hvort það er
alls kostar rétt. Ef til vill væri réttara að
skilja það svo, að menn átti sig ekki alls
kostar á því að velmegunartímar eru ekki
stöðugir.
Hugsað um heildina
En við fínnum einnig til þessýað samtími
okkar virðist ekki vera hallkvæmur hugsjón-
um. Kannski er það þannig sem velmegunin
hefur sljóvgað okkur. Þjónusta og fómfýsi
era ekki einkunnarorð samtímans. Þar ber
meira á sjálfhverfu, svo að ekki sé nefnt
orðið eigingirni. Þetta er umhugsunarvert
fyrir fámenna þjóð. Hugsjónamaður hugsar
um heildina, ekki sjálfan sig. Hugsjónamað-
ur hugsar til framtíðar og er reiðubúinn til
að leggja mikið í sölurnar þótt hann viti að
hann fái ekki að njóta árangursins sjálfur.
Sá maður er jafnframt andlega fijáls, af því
að hann gerir ekki eigingjarnar kröfur.
Ég hef einhvers staðar áður sagt: Sá sem
hefur sjálfan sig að hugsjón, getur ekki
þjónað öðram. I raun er hann auðvitað
hugsjónalaus. Og sá sem er hugsjónalaus,
hugsar ekki til framtíðar, heldur til þess
eins sem hann getur notið sjálfur. Þess
háttar maður er ekki beinlínis líklegur til
að vinna þjóð sinni vel.
í ræðunni sem skólameistari flutti yfir
okkur vorið 1955, sagði hann að lokum: „Og
ég á enga betri ósk að færa ykkur að skiln-
aði en þá, að þið megið verða þjónustumenn
einhvers, sem er meira en þið sjálf, og þó
jafnframt andlega fijálsir.“ Ég vona, að við
munum það og getum hugsanlega deilt því
með öðrum. Kannski geta styttur bæjarins
minnt okkur á það.
Höfundur er prófessor í íslenskum bók-
mcnntum við Háskóln íslands og
rithöfundur.
c
c
<
I
C
(
<
(
(
i
(