Morgunblaðið - 06.03.1996, Blaðsíða 18

18 MIÐVIKUDAGUR 6. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞAÐ fór ekki milli mála að Sinfóníu-
hljómsveitin „kom, sá og sigraði" á
tónleikunum í Carnegie Hall þriðju-
dagskvöldið 27. febrúar 1996, og raunar
má segja að Bandaríkjaferðin öll hafi verið
sigurför, eins og vikið var að í ritstjórnar-
grein í Morgunblaðinu 2. þ.m. En í Carnegie
Hall náði hljómsveitin hátindi ferils síns til
þessa, og það með miklum glæsibrag.
Það afrek sem þar var unnið er með viss-
um hætti árangur af starfi margra manna
og kvenna á 46 árum. Eins og fram kom í
gagnrýni Alex Ross í New York Times, má
undrum sæta að tekist hafi að byggja hér
upp „fyrsta flokks" hljómsveit á svo skömm-
um tíma.
Þakkirnar fyrir þann árangur sem hér
kom fram ber að sjálfsögðu fyrst og fremst
að færa þeim ágætu hljóðfæraleikurum sem
nú bera hita og þunga dagsins í hljómsveitar-
starfinu og hljómsveitarstjóranum. En að
baki liggur fórnfúst starf heillar kynslóðar
eldri hljóðfæraleikara sem flestir, þó ekki
alveg allir, eru horfnir úr röðum hljóm-
sveitarmanna og margir af þessum heimi. í
stað þeirra hefur smám saman komið
einvalalið ungra, vel menntaðra og metn-
aðarfullra listamanna sem hvaða hljómsveit
sem er mætti telja sig fullsæmda af. Það
ber að þakka óhvikula listræna forystu kon-
sertmeistaranna, fyrst Björns Ólafssonar og
nú lengj Guðnýjar Guðmundsdóttur. Einnig
ber að þakka þeim mörgu stjórnendum, sem
byggt hafa upp hljómsveitarstarfið og starf-
sandann í áranna rás, allt frá því að sveitin
var að miklu leyti skipuð áhugamönnum.
Ekki má heldur gleyma öðru starfsfólki
sveitarinnar, þótt ekki sé það í sviðsljósinu
aðjafnaði og verði jafnvel stundum að vinna
vanþakklát störf.
Eg tek heils hugar undir það mikla lof
sem gagnrýnandi New York Times
ber á núverandi aðalstjórnanda
hljómsveitarinnar, Osmo Vánská. Hann er
frábær hljómsveitarstjóri og hefur unnið hér
mikið og gott starf á undanförnum þremur
árum. Það er mjög fjarri mér að gera lítið
úr því á nokkum hátt, þótt ég hafi stundum
verið honum ósammála um einstök atriði,
einkum um íslenskt verkefnaval.
Hinu megum við þó ekki gleyma, sem til
þekkjum, að frami hljómsveitarinnar erlend-
is, allt þar til nú að Bandaríkjaferðin var
farin, byggðist fýrst og fremst á þeim afrek-
um sem fyrri stjórnandi hennar, Petri Sak-
ari, vann og geisladiskar hljómsveitarinnar
með Chandos-merkinu, átta talsins, eru til
vitnis um. Það er alveg víst að Bandaríkja-
ferðin hefði ekki verið farin á þessum tíma,
nema af því að hljómsveitin hafði vakið at-
BANDARIKJAFERÐ SIIMFONIUHLJOMSVEITAR ISLAIMDS
Eftirþankar um tónleik-
ana í Camegie Hall
Það afrek sem þar var unnið er með vissum hætti árang-
ur af starfí margra manna og kvenna á 46 árum, skrif-
ar Jón Þórarinsson tónskáld um tónleika Sinfóníu-
hljómsveitar íslands í Camegie Hall í New York.
Passion by Way oflcelan
And the Idiosyncratic
By ALEX ROSS
The lonely mldeou of Iceland had exccllent balance overall '. I
never seen a symphony orchestra The orchestra sounded no less ac.
when the Icelandlc composer Jon compllthed in Sibelius s Second
Lelís conducted the Hamburg Phll- Symphony, but by thc end of thc flrst ;
harmonlc on tour In 192«. The lsland movement It became evident that .
natlon had no full-líme orchestra un- ihe true bero of the evenlng was Mr. »
tll the founding of the Iceland Sym- Vanska Thls 43-year-old Flrm, J
phony In 1950. It rolght not seem h" «l«> grtat things wlth tha '
posslble for such a remote place to provlnclal LahU Symphony in Pl£ ,
have cuhlvated a first-clasi orches- lan<1. I* on cxpert interprcter of Sltfr. ,
tra tn so llttle tíme. but the Iceland l»us. as he has proved In variouá. i
Symphony, under ihe direction oí rccordlngsforBis.Onthcstrcngthof )
Osmo Vonska, dcflcd cxpcctatlons thl* concert, I would say he u some-
with a sensational Carnegie Hall de- thlng more: a real master of orches,- '
but oo Tuesday njght lral drama who produced one of the«;
Part of the fascmaiton of the pro- flnest Slbellus periormances I have éj
gram came from the presence of encounlered. . '[
Leífs’s own bixaxre, beguiling music. Mr. Vanska dellvers an exccpuðn- ’
He was born ln 1899 and spent hl9 ally clear, decislve beat, but he altn(•*
carly career kn Germany, but hls Impoacs contlnual gradatlons of tcofji,
works drcw on lcclandlc fofk muslc po, ha/king back almost to a Wagn^jfi
from the «art Wlth tu organumllke rlan style of conducting. Hls resUeáE/
basshnes m parallel flfths and grind- tndications for dynamlcs produce
tng íntervals of the trlione, the natíve unending fiow of crescendo and qWC
Idtom supplicd a stark. austere vo- minuenda At the same ilme, his
cabulary. Lelfs add^ýus own^^^^^ellus Is abaolutely unscntlmenid&
hygli erlendis með þessum hljóðritunum og
hlotið viðurkenningu erlendra gagnrýnenda
sem mark er tekið á.
Aður en hljómsveitin kom til New York
hélt hún tónleika í Worcester,
. Massachusetts, fyrir troðfullu tón-
leikahúsi, gömlu, virðulegu og ágætu, sem
þar er að finna. A þeim slóðum er einnig
útvarpsstöð sem einkum mun helga sig flutn-
ingi sigildrar tónlistar. Einn áheyrenda á
tónleikunum gaf sig á tal við framkvæmda-
stjóra hljómsveitarinnar, Runólf Birgi Leifs-
son, og tjáði honum að hann væri áður tals-
vert kunnugur Sinfóníuhljómsveit íslands,
því að hann hefði oft heyrt til hennar í fyrr-
nefndri útvarpsstöð. Það liði vart vika svo
að ekki væri þar leikið eitthvað af Chandos-
diskunum, oftast verk eftir Grieg. Þetta seg-
ir nokkra sögu og er vert umhugsunar.
Tónleikarnir í Carnegie Halj voru mikill sig-
ur fyrir Sinfóníuhljómsveit íslands og núver-
andi aðalstjórnanda hennar, Osmo Vánská.
Þeir hljóta að marka þáttaskil í starfi hljóm-
sveitarinnar. En þeir voru enginn lokaá-
fangi, miklu fremur upphaf starfs hennar
sem fullþroska sinfóníuhljómsveitar. Sú
staðreynd hlýtur að vekja til umhugsunar
um framhaldið, hvaða kröfur verða gerðar
til hljómsveitarinnar í framtíðinni og hvaða
kröfur hún getur með rétti gert til þess sam-
félags sem hún þjónar. Ef til vill verður síð-
ar vikið að nokkrum hugmyndum um þau
efni í enn einni grein af tilefni Bandaríkja-
ferðarinnar.
Ástríðan kemur um
ísland - og sérviskan
Eftirfarandi er dómur eftir gagnrýn-
andann Alex Ross um leik Sinfóníu-
hljómsveitar íslands í Carnegie Hall.
„Einangraðir íbúar íslands höfðu aldrei
séð sinfóníuhljómsveit þegar íslenska tón-
skáldið Jón Leifs stjórnaði Fílharmóníu-
hljómsveitinni frá Hamborg í tónleikaferð
þangað 1926. Eyþjóðin átti enga atvinnu-
hljómsveit fyrr en Sinfóníuhljómsveit íslands
var stofnuð 1950. Það mætti virðast óger-
legt á svo afskekktum stað að ala upp fyrsta
flokks hljómsveit á svo skömmum tíma, en
Sinfóníuhljómsveit íslands, undir stjórn
Osmos Vánská, stóðst allar væntingar og
fyrstu tónleikar hennar í Carnegie Hall á
þriðjudagskvöld voru stórfenglegir.
Eitt af því sem vakti áhuga á efnis-
skránni var verk eftir Jón Leifs sjálfan, afk-
áralegt ogtælandi í senn. Hann fæddist
>
1899 og starfaði í Þýskalandi fram eftir
ævi en sótti efnivið í tónsmíðar sínar í ís-
lensk þjóðlög frá upphafi. Bassalínur í sam-
stígum fimmundum, sem minna á organum
[miðalda], og nístandi tritonus bil [stækkað-
ar ferundir] gera þetta þjóðlega tónamál
ómilt og alvarlegt. Við bætist svo sérvisku-
legt handbragð tónskáldsins, þar á meðal
dökk, óhugnanleg hljóðfæraskipan og harðn-
eskjuleg notkun sláttarhljóðfæra. Þó að for-
leikurinn að „Galdra- Lofti“ sé æskuverk,
er hann gott dæmi um ófagran, ómstríðan
tónaheim höfundarins, en um frumleikann
er ekki að villast.
Síðan hallaði undan fæti á efnisskránni
þegar kom að píanókonsert Griegs. Ilana
Vered hespaði af einleikshlutverkið með
gusugangi, meðferðin var óvönduð og ped-
all ofnotaður. En nú fóru menn að taka eft-
ir ágætum kostum hljómsveitarinnar: mjúk-
um, fáguðum tóni strengjanna, skínandi,
samstilltum tréblásurum og myndarlegum,
háttprúðum málmblásurum. Jafnvægi heild-
arinnar var frábært.
Leikur hljómsveitarinnar var síst lakari
í annarri sinfóníunni eftir Sibelius,
en í lok fyrsta þáttarins varð ljóst
að sönn hetja kvöldsins var hr. Vánská.
Þessi Finni, 43 ára gamall, hefur einnig
unnið afreksverk með smáborgarhljómsveit-
inni í Lahti í Finnlandi, og hann er sérfræð:
ingur í túlkun á verkum Sibeliusar, það hef-
ur hann sannað með ýmsum upptökum fyrir
Bis. Með vísun til þessara tónleika mundi
ég segja meira: hann er sannur meistari
hljómsveitar-dramans og mótaði einhvern
ágætasta fiutning sem ég hef heyrt á verki
eftir Sibelius.
Taktslag hans er óvenjulega skýrt og
ákveðið, en hann krefst einnig stöðugra
smábreytinga á hraða, og leitar þannig til
baka, nærri tii þess stíls í hljómsveitarstjórn
sem á við verk Wagners. Sífelldar bendingar
hans um styrkbreytingar leiða af sér sam-
fellt flæði vaxandi og minnkandi styrkleika.
Samt verður Sibelius í meðförum hans óróm-
antískur og algerlega laus við ofurvið-
kvæmni, átökin eru snörp og endingar bratt-
ar. Þannig einkenndist flutningurinn af
kaldri ástríðu, og var þrunginn spennu, al-
vöru og mögnuðum tjáningarkrafti. Hann
var stórkostlega góður.
Ef til vill var þetta aðeins einstakt kvöld
hjá hljómsveit sem er í fyrstu tónleikaför
sinni til Norður-Ameríku. En ef hr. Vánská
stjórnar reglulega slíkum tónleikaflutningi
í Reykjavík, þá fara íslendingar einskis á
mis í einangrun sinni.“
(Þýð. J. Þ.)
Hetjukeppni á tónleik-
um sem hófust tvisvar
Það voru ekkert venjulegir tónleikar sem
Þórunn Þórsdóttir sótti í Frakklandi um
*
síðustu helgi. Operan Fidelio eftir Ludwig
van Beethoven var flutt á tónleikum í Lyon
af úrvals söngvurum, sem hafa kannski
sumir raskað ró meistarans.

TEIKNING úr fyrstu frönsku uppfærslunni á Fidelo í
Theatre Lyrique í París árið 1860.
ÁSTARSAGAN slungna um Fidelio,
sem í raun er Leonóra kona Florist-
ans, gerist í fangelsi þar sem rimiam-
ir svigna undan valdníðslu og ráða-
bruggi. Þessi eina ópera Beethovens
var þrisvar fmmsýnd í Vínarborg.
Fyrst 1805, þá ári seinna í annarri
útgáfu og loks 1814 í endanlegri
mynd. Síðan hafa margar og misjafn-
ar uppfærslur vakið til umhugsunar
um innihaldið, pólitískan harmleik eða
heimilislegar ástríður. Tónlistin stend-
ur fyrir slnu og þarf svo sem enga
umgjörð, það sást vel í tónleikaupp-
færslu í ópemnni í Lyon fyrir fáum
dögum. Gunnar Guðbjömsson var
meðal sjö einsöngvara og það var
fyrsta ástæða til að taka lest frá
París í suðurátt. Svo kom fleira
skemmtilegt á daginn.
í fyrsta lagi hófust tónleikamir
tvisvar og reyndust á ýmsan hátt
óvenjulegir. í upphafi kom aðalstjóm-
andi ópemnnar, Kent Nagano, frísk-
legur með sitt síða svarta hár, inn á
svið í hópi einsöngvara, einkennilega
spenntra og brosleitra. Hann hefur
aldeilis geflð mannskapnum sprautu,
hugsaði ég, sagt eitthvað vemlega
gott svona rétt fyrir slaginn. Hljóm-
sveit og kór bíður, söngvaramir setj-
ast, Nagano stekkur upp á sinn stall
og mundar sprotann. Forleikur.
Afar vel leikið, fallegt og komið
að sögumanni sem áður hafði aðeins
kynnt Fidelio. Hann situr við borð
með bókastafla og leikur kæmlausa
spekinginn, með lítil gleraugu, frá-
Ben Cheryl
Heppner Studer
hneppt ! hálsinn og lausan trefil.
Hefur lestur sinn aftur og ávarpar í
lok bálksins hvítklædda stúlku hinum
megin á sviðinu. Hún rýkur á fætur
og segist hafa kosið Fidelio. Glæsilegt
hjá henni, tilfinningin kraumar, svo
gerist ekkert, stúlkan er sest á sinn
stað.
Nagano tekur ákvörðun, stikar af
palli sínum til sögumanns og hvíslar
í eyra hans um hríð. Stígur aftur upp
á stallinn. Sögumaður segir dömum
sínum og hermm að við vissan vanda
sé að etja, einn söngvaranna sé ókom-
inn í óperuna. Hvískur um smekk-
fullt húsið, einstaka fúkyrði og köll.
Bið þó nokkrar vandræðalegar mínút-
ur þar til söngvarinn seinheppni
mætir, þurrlegur maður kemur inn á
svið og biðst afsökunar fyrir hans eða
öllu heldur hennar hönd, samgöngu-
vandræði frá hóteli hafi valdið töfinni.
Og þá hefst forleikur að Fidelo í
annað sinn. Sögumaður tekur að svo
búnu upp þráðinn og hvítklædda
stúlkan slær hvergi af dramatískri
framsögn sinni. Svo heíja þau listavel
sönginn, Gunnar í hlutverki varðarins
Kaquino og söngkonan seina, Christ-
iane Oelze, í hlutverki Marcellinu dótt-
ur fangelsisstjórans. Hún hefur til
allrar hamingju afar fíngerða sópran-
rödd og fyrirgefst allt eftir nokkrar
laglínur. Gunnar syngur eins og eng-
ill frekar en fangavörður, röddin allt-
af faileg og styrkurinn orðinn mikill.
Síðan hefja söngvarar upp raustina
einn af öðram, bassinn Comelius
Hauptmann er ábúðarmikill yfir-
fangavörður og baritonbassinn Chest-
er Patton stórglæsilegur „gúvemör“.
Af söngvumm í fyrri þætti kveður
óneitanlega mest að bandarísku val-
kyijunni Cheryl Studer í hlutverki
Leonóm, sem dulbýr sig sem Fidelio
til að bjarga manni sínum, Floristan,
úr fangelsinu. Hún hefur blæbrigða-
ríka og mikla sópranrödd sem heldur
hlustendum föngnum og aflar aðdá-
enda í hveiju sæti. Athyglin beinist
mjög að Studer þar til undraverkið
Ben Heppner birtist að loknu hléi.
Þessum gildvaxna Kanadamanni má
vel líkja við stóran og litríkan flugeld
á ópemhimni, hetjutenór á uppleið.
Nú upphefst mikill hetjuskapur af
hálfu beggja þessara þekktu söngvara
og hinna fjögurra vitanlega líka.
Undir lokin kemur fram fimmti ein-
söngvarinn, bassinn Frederic Canton, •
sem er ráðherrann miskunnsami, Don
Femando. Heppner virðist lifa sig inn
í hlutverk Floristans þannig að hann
sé vart með sjálfum sér og sú hugsun
nálgast að hann sé kannski ekki að
öllu leyti mennskur. Ógleymanlegt.
Svo gaman á þessum tónleikum.
Brátt taka þeir enda eins og allt
gott, klapp og stapp langvarandi,
Gunnar hlær, enda hættur að gæta
fangans Heppners, sem hlær vegna
þess að hann er hættur í svelti í prí-
sundinni.
í fagnaðarlátunum hlær Studer
ennfremur af því keppnin við Heppn-
er er úti og Oelze úr því hún er ekki
lengur sein og allir hinir hlæja af
sviðinu eða brosa út í annað af því
þeir em búnir í vinnunni þennan dag-
inn og vita með vissu að þetta var
aðeins eitt af mörgum og spennandi
stefnumótum við Beethoven.