Morgunblaðið - 20.06.1996, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 20. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
■U
LISTIR
7
Að teikna
er að sjá
MYNDLIST
Listasafn Islands
RISS/VATNSLITUR
Egon Schiele. Opið daglega frá 13-
18. Lokað mánudaga. Til 14 júlí.
Aðgangur 300 kr. Sýningarskrá/bók
2.490 kr. (tilboðsverð).
ÞAÐ er mikilsverðara en margur
hyggur að fá hingað á útskerið sýnis-
horn austurrískrar listar, því slíkt
jarðtengir okkur í list Evrópu, sem
landsmenn hafa afar takmarkaða
hugmynd um. Um leið segir það sitt-
hvað mikilvægt um eðli listsögufræði
í álfunni og fallvaltleik tilbúinna
kenninga, því á tiltölulega stuttum
tíma hefur sviðið opnast, hlutlægu
skilvirkni aukist vægi, þakkað veri
fersku og yfirgripsmiklu upplýsinga- •
flæði.
Um miðbik aldarinnar var París
möndull núlista, sem sogaði til sín
listspírur frá ölium heimsálfum, og
hinir sömu voru heilaþvegnir og upp-
lýstir af heimamönnum um stöðu
Parísar í heimslistinni. Ennfremur
nýtt og staðbudið alþjóðamál, og
þeim ýtt út í kuldann er skildu ekki
þau djúpu vísindi. Sjálfir viður-
kenndu þeir tregir núlistir í Evrópu,
utan landamæra Frakklands, og ung-
ir voru óspart bólusettir gegn listum
annarra þjóða í álfunni og þá ekki
síst erkióvinarins handan landamær-
anna og allt germanskt um leið. List
Þýðverja átti að vera ruddaleg og
bera vott um að menn kynnu ekki
þau vísindi að hantéra pentskúfirm
á menningarlegan hátt, svona líkt
og Cézanne og sporgöngumenn hans.
í Sviss væri myndlist ekki til, og
skreytið í list Austurríkismanna bæri
vott um sjúklegt tildur og yfirborðs-
mennsku, nokkurs konar krims
krams í ætt við hina úrkynjuðu barr-
okk, ásamt rókókóstíl fortíðarinnar.
Hreinflatastefnan væri það sem gilti
ásamt hinu hreinræktaða málverki
„peinture pure“.
Þetta voru einstrengisiegir tímar
og sagan fiytur okkur þýðingarmikii
og nærtæk skilaboð þess hve forsjár-
hyggja, miðstýring og alhæfing
ásamt fullvissu um ágæti markaðra
stílbragða og afmarkaðrar listheim-
speki er jafnan byggð á fallvöltum
grunni. Er ávallt dæmd til að falla
um sjálfa sig um síðir, og það var
einmitt vegna þessarar tilbúnu list-
sögufræði og fullvissu um að París
væri nafli heimsins, að borgin missti
fyrr en varði forystuna, og það svo
að um munaði. Hefur ekki náð henni
aftur á meðan aðrar þjóðir í vestri
og austri eru stöðugt að styrkja
sjálfsvitund sína og gera sér grein
fyrir mikilvægi arfleifðar og þjóðar-
sálar, þrátt fyrir að ytri og jarðnesk-
ari landamæri verði stöðugt óljósari.
Svo víðtæk voru þessi áhrif að lista-
menn í útlandinu þóttu ekki gjald-
gengir í núlistum nema þeir væru
undir áhrifum frá París. Það var fyrst
með hinum stóru samanburðarsýn-
ingum „Paris/Berlin“, „Paris/
Moskva", „Paris/Paris“ og „Les
Realisme" að heimsborgin komst á
blað aftur, en samanburðurinn við
hinar borgirnar var þeim ekki nógu
hagstæður og það viðurkenndu list-
sögufræðingar stórblaðanna með
nokkurri undrun. Þessar sýningar
áttu þó eftir að hafa mikla þýðingu
og aðrar svipaðar er fylgdu í kjölfar-
ið löngu seinna, og er hér nærtæk-
ast að nefna sýninguna Berl-
ín/Moskva, sem var í Martin Gropius-
byggingunni í Berlín, en er nú og
til 1. júlí í Púskin-safninu í Moskvu,
og veitir mjög verðmætar upplýs-
ingar með samanburðarfræði sinni
sem áður lágu ekki á lausu. Mun
væntanlega verða vikið að henni í
sérstakri grein við tækifæri.
Undrunin varð svo enn meiri er
annarri risasýningu var hleypt af
stokkunum nokkrum árum seinna er
tók Vínarskólann í myndlist og hönn-
un til meðferðar, og meAn skildu þá
loks fullkomlega að París hafði ekki
alfarið verið nafli heimsins. Slíkt var
aðstreymi fólks að þessari stórkost-
legu og skilvirku sjónlistarsögu Vín-
arskólans, sem Parísarbúar þekktu
aðeins yfirborðslega, að tekið var til
bragðs að hafa hana opna til klukkan
2 eftir miðnætti síðustu vikurnar,
sem ég veit ekki til að hafi gerst
áður í heiminum!
Enginn skal þó álykta af ofan-
skráðu að hér sé verið að gera lítið
úr vægi Parísarskólans, sem er óum-
deilanlegt og er skrifari einlægur
aðdáandi hans.
Á síðari tímum er þannig stöðugt
verið að endurreisa listamenn í Evr-
ópu, jafnvel af þvílíkum ákafa af
ungum fákunnandi og einsýnum list-
sögufræðingum að stundum verður
það broslegt. Má nefna er litháíski
málarinn Chaim Soutine var endur-
uppgötvaður í Þýskalandi fyrir fáum
árum, en hann var í miklu uppáhaldi
ungra um miðbik aldarinnar. Var
félagi þeirra Modiglianis og Chagalls
á fyrstu Parísarárum þeirra og gildur
fulltrúi Parísarskólans, enda hafa
málverk hans lengi verið áberandi á
veggjum Orangiere safnsins í París(!)
Mikilsvert er svo, að við skyldum
fá hingað stóra sýningu á Frigdens-
reich Hundertwasser fyrir nokkrum
árum, en hann hefur einmitt verið
skotspónn harðsoðinna listsögufræð-
inga, sem vilja frelsa heiminn og
burtþurrka allt nema hin einu og
miklu sannindi. Frægð Hundertwass-
ers hefur frekar færst í aukana en
hitt, og hann er nú einneigin tákn
fyrir hin mjúku gildi Vínarborgar í
húsgerðarlist, ekki síður að hann sem
málari telst tengiliður fortíðar við
tímana sem við lifum og hrærumst
í, - sjálft núið.
Mönnum ber að fara að samtíð
sinni með nokkurri varúð og aðgát
í ljósi sögunnar, og minnumst þess
að jafnvel Cézanne var miskilinn af
samferðamönnum sínum. Rithöfund-
EGON Schiele
wr

. -'y\
LIGGJANDI kona í gulum kjól 1914, vatnslitir, gvass og svört krít.
urinn Emile Zola, einn nánasti vinur
hans, hafði dijúga samúð með honum
fyrir það hve manngarmurinn málaði
illa (!). Svipaða sögu má lesa í ævi-
minningum Ölmu Mahler Werfel,
varðandi Gustav Klimt (1862- 1918),
sem var höfuðpaur hins „úrkynjaða
austurríska skreytistíls", en hvers
frægðarstjarna rís hærra með ári
hveiju er svo er komið og átti víst
dýrasta málverkið á heimsmarkaðin-
um í fyrra eða hittifyrra.
Skyldi dómgreind okkar samtíðar
vera eitthvað fullkomnari? Ekki sýn-
ist sumum það í ljósi þess að sagan
gengur aftur, og þeir vilja meina að
engar framfarir hafi orðið í listum.
Vísa til þess að núlistir sæki elds-
neyti til lífrænna athafna frum-
manna Afríku, Suður-Ameríku og
Ástralíu, auk þess að listamennirnir
eru uppteknir af árþúsunda gömlum
gjörningum og finna athöfnum sín-
um háleit rök í heimspeki fornaldar.
Um leið er andhverfunni og dauð-
hreinsuðum gerviheimi, gerviþörfum
Myndlistar-
nemar sýna í
Búnaðar-
bankanum
MYNDLISTARNEMENDUR MHI
sjá um sýningu í sýningarglugga úti-
bús Búnaðarbankans, sem snýr út
að Rauðarárstíg. í Myndlista- og
handíðaskólanum eru sjö sérdeildir;
fjöltækni, skúlptúr, grafík, málun,
textíl, leirlist og grafísk hönnun.
Nemendum hverrar deildar fyrir sig
gefst kostur á að sjá um sýningu í
glugganum einn mánuð í senn.
Um júnísýninguna sér Hlín Gylfa-
dóttir, nemandi í fjöltækni. Hún sýn-
ir tölvugrafíkmyndir sem hlotið hafa
mjög sérstaka meðferð.
MYNDLISTARNEMENDUR MHÍ sjá um sýningu í sýningar-
glugga útibús Búnaðarbankans sem snýr út að Rauðarárstíg.
og andlegu ruslfæði lyft á stali og
ruðst með þetta inn í sali virðulegra
listasafna.
Allt þetta kemur list Egons Schi-
ele (1890-1918) við, því þótt hann
hafi lengi verið vel metinn af mörg-
um, þar á meðal þeim sem hér slær
á lyklaborð. Schiele telst einn þeirra
sem hafa verið „enduruppgötvaðir",
þótt réttara verði að telja að hann
hafi verið vanmetinn af þeim sem
helst átti að renna blóðið til skyld-
unnar að halda fram. Svo ótvíræð
er risssnilli hans og svo jarðtengdur
er hann því besta sem austurrísk list
hefur fram borið á þessari öld og á
sér rætur í táknsæi (symbolisma) og
áhrifastíi (impressjónisma) fyrri ald-
ar svo og æskustílnum/nýstílnum
(Jugendstil/Art Nouveau).
Listasagan segir okkur ekki að
Schiele hafi verið vanmetinn af sam-
tíð sinni, þvert á móti sá höfuðpaur-
inn Gustav Klimt fljótlega hvað í
honum bjó og studdi af ráðum og
dáð. Hann fékk inni á Vínarverk-
stæðinu svonefnda, þar sem nafn-
kenndir listamenn fengu frjálsar
hendur um hönnun hluta notagildis
og var á þeim tíma einstakt í heimin-
um. Og þótt umdeiidur væri og jafn-
vel fangelsaður í stuttan tíma, sem
fullmikið var og er enn gert úr eins
og vill henda ef listamenn eiga í hlut.
Það má þó teljast eðlilegt í ljósi sið-
gæðisvitundar tímanna, en þrátt fyr-
ir allt andstreymi gat hann lifað á
list sinni og starfað að henni á fullu,
með mjög litlum frávikum, allt sitt
skamma líf. Var meira að segja á
leiðinni að verða þéttefnaður síðustu
árin, en áður mun honum hafa hald-
ist afar illa á fé.
Listrænan þroska sótti Schiele
þannig til táknsæisins, æskustílsins
og svonefndra aðskilnaðarsinna Vín-
arborgar, öðru fremur Gustav Klimt
og Oskar Kokoschka, auk belgíska
myndhöggvarans George Minne.
Áhrifin kristölluðust svo í hinu út-
hverfa innsæi, expressjónismanum,
en upphafsmenn hans teljast nú öðru
fremur norðmaðurinn Edvard Munch
og Svisslendingurinn Ferdinand
Hodler. Það segir okkur margt og
er skýringin á því af hveiju svo lítið
er til af verkum þessara manna í
París og raunar Frakklandi öllu.
Hið útherfa innsæi er auðlesið í
myndum Schieles, því með mynd-
máli sínu brýtur hann sér leið inn í
sálarkviku myndefnisins, roðflettir
það, umformar og afhjúpar, þannig
að það verður úthverft. Eins og hjá
Munch voru lífið, ástin og dauðinn
forsendur listar hans. Þetta kemur
fljótlega fram í sjálfsmyndunum, sem
búa yfir miklu innsæi og úthverfum
tjákrafti þar sem hijúft yfirborðið
afhjúpar sveiflukennd geðhvörf, of-
virka kynhvöt og munúðarfullan lífs-
þorsta.
Schiele skildi eftir sig mikið lífs-
verk og að það skuli hafa varðveist
jafn vel og bækur um hann eru til
vitnis um, staðfestir að eigendur
þeirra héldu fast utan um eign sína
og munu margir hafa verið vitandi
um að tími hans myndi fyrr eða síð-
ar renna upp.
Það telst mjög viðunandi en engan
veginn tæmandi yfirlit sem ratað
hefur inn í einn sal Listasafns ís-
lands, en miðað við fyrri sýningar
stórstirna frá París, gefur það mun
réttari mynd af listamanninum. Við
sjáum hér frábæra risssnilli hvort
heldur listamaðurinn lætur sér nægja
línuna eina eða rnálar einnig með
vatnslit. Okkur birtist mjög sérstæð-
ur listamaður er hafði þroskað með
sér mjög sterk einkenni, þannig að
myndir hans eru hvarvetna auðþekkj-
anlegar, þrátt fyrir hin greinilegu og
sterku áhrif frá samtíðarmönnum sín-
um. Þegar um jafn sjálfafhjúpandi
og frammúrskarandi listamann og
Egon Schiele er að ræða, skiptir
hvorki ástþrungið myndefnið né frá-
sagnarlegi hátturinn máli heldur sjálf
meistaraleg útfærslan. Þannig er úti-
lokað að kenna það við ósiðsemi, hvað
þá klám, því munúðarfullur tjákraft-
urinn er gæddur slíkum afhjúpandi
töfrum að fáu er til að jafna. Slík
sjónlist er síður fyrir fólk sem er ólæst
á myndmál, frekar en að bækur séu
til handa fólki sem telst ólæst á ritmál.
Það vegur þannig þyngst að innsta
eðli teiknirissins blasir við úr veiga-
mestu myndum sýningarinnar og er
mikil furða að jafn ungum manni
skuli hafa tekist að ná jafn þroskuð-
um tökum á línunni, sem er ljós vott-
ur þess hve jarðtengdur hann var
umhverfi sínu, list samtíðar sinnar
og næstliðinni fortíð. Það eru líka
einkenni mikilla teiknara, er lista-
maðurinn gengst upp í stíleinkennum
sínum og skapgerð. Líkast því sem
hann segi: „Þetta er ég.“
Það telst svo afhjúpa sitthvað um
eðli teiknirissins, sem Japaninn
Katsuhika Hokusai (1760-1849)
skrifaði 75 ára gamall: „Frá því ég
var sex ára hefur það verið ástríða
hjá mér að teikna form hluta. Þegar
ég varð 50 ára, hafði ég lokið við
ótal myndefni, en allt sem ég hef
skapað fyrir sjötugt, er ekki þess
virði að það sé talið með. Þegar ég
varð 73, hafði ég lært sitthvað um
byggingu náttúrunnar; dýr, plöntur,
fugla, fiska og skordýr. Þegar ég
verð 90, býst ég við að hafa þrengt
mér inn í leyndardóma hlutanna.
Þegar ég verð 100 mun ég verða á
undursamlegum tímamótum og þeg-
ar ég verð 110, mun allt, sem ég
geri, hvort sem það er punktur eða
strik, fela í sér líf og ftjómögn."
í Ijósi orða hins hára þular, óum-
deilanlegs stórmeistara rissins og
tréristunnar, verðum við að taka
djúpt ofan fyrir Egon Schiele, sem
varð einungis 28 ára gamall, því
hann náði langt. Giska langt. Gefin
hefur verið út sýningarskrá í tilefni
framkvæmdarinnar, sem prentuð er
af Tutte-prentverkinu GmbH, D-
Salzweg/Passau og er hún frammúr-
skarandi að allri gerð. Bera Nordal
skrifar aðfaraorð.
Inngangur er eftir Serge Sabarsky
og grein um myndlist í Vínarborg
um aldamótin 1900 er eftir Gerbert
Frodl. Loks má geta að sýningar-
stjóri var Gerwald Sonneberger í
samvinnu við Annette Vogel, starfs-
manns hjá Serge Sabarsky, Inch,
sem er stofnun til fremdar samtíma-
list og list Egons Schieles.
Bragi Ásgeirsson