Morgunblaðið - 30.06.1996, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Tímarit
Konung-
legt
hrafna-
spark
HAFI menn haldið það einfalt
mál að grúska í gömlum bréfum,
ættu þeir að líta betur á þetta
bréf, sem sérfræðingar breska
landsbókasafnsins hyggjast
komast til botns í. Það var Karl-
otta prinsessa, sem uppi var á
fyrri hluta síðustu aldar, sem
skrifaði það til vinkonu sinnar
og til þess að nýta plássið sem
best, er það skrifað lóðrétt og
lárétt, rétt eins og krossgáta.
Keypti landsbókasafnið það á
uppboði fyrir 60 milljónir ísl. kr.
Karlotta var dóttir Georgs IV
og hinnar alræmdu Karólínu af
Brúnsvík. Bréfið er eitt fjöl-
margra sem fóru henni og vísi-
greifadóttur á milli og er hið
fyrsta skrifað árið 1816.
Astæðan fyrir því hvernig
bréfið er skrifað er sú að á þess-
um tíma var borgað undir bréf
eftir þyngd og var þessi aðferð
alvanaleg. Hins vegar var óvana-
legt að kóngafólk beitti henni
enda ekki í fjárhagskröggum.
Ákaflega erfitt er að lesa slík
bréf og ekki bætir úr skák að
prinsessan þykir hafa haft eink-
ar ljóta og illlæsilega rithönd.
• ÚT er komið tímaritið Bjartur
og frú Emilía fyrsta tölublað árs-
ins 1996 og er það að þessu sinni
tileinkað himnaríki.
I kynningu segir: „Að baki tíma-
ritsheftinu liggur, aldrei þessu
vant, vísir að hugsun. Undir helg-
um Ijóma sem stafaði frá blárri
himinhvelfingunni — sem er hvergi
tærari en hér yfir höfðum ritnefnd-
ar — kviknaði sú hugmynd að
ekki væri úr vegi að fá tólf læri-
sveina til að leggja út af heilögum
orðum. Guðspjall Jóhannesar var
skrifað upp, orð fyrir orð, og þann-
ig varð til sá orðalisti sem liggur
til grundvallar þeirri orðabók sem
birtist í tímaritinu. Fyrir skáldin
tólf var síðan lagt það háleita verk-
efni að útskýra tíu til tuttugu orð
úr orðasafninu — allt eftir því
hvernig á þeim lá. Á flestum lá
vel og því voru yfirleitt valin um
það bil fimmtán orð. Skáldin tólf
eru: Ásta Ólafsdóttir, Bragi Ólafs-
son, Dagur Kári Pétursson, Gerður
Kristný, Haraldur Jónsson, Huldar
Breiðfjörð, Illugi Jökulsson, Jón
Hallur Stefánsson, Jón Kalman
Stefánsson, Pétur Gunnarsson,
Þórunn Valdimarsdóttir og að auki
var eitt skáldið, Kristín Arngríms-
dóttir, fengið til að teikna þrjátíu
myndir úr himnaríki svo lyfta
mætti lesendum upp í enn hærri
hæðir.“
Bjartur ogfrú Emilía ergefið
útaf bókaforlaginu Bjaiti ogleik-
húsinu Frú Emilíu. Prentun og
bókband var unnið hjá Gutenberg.
Tímaritið kemur út fjórum sinnum
á ári og er áskriftargjald 1996
krónur fyrir árið 1996 og hækkar
um eina krónu árhvert. Tímaritið
fæst einnig í bókaverslunum Máls
og menningar og Eymundsson.
Nýjar bækur
• FERTUGASTI og fyrsti ár-
gangur þýska bókmenntatímarits-
ins die horen er kominn út.
Tölublaðið flytur ljóð átta ís-
lenskra skálda. Þau eru: Snorri
Hjartarson, Baldur Óskarsson,
Thor Vilhjálmsson, Steinunn
Sigurðardóttir, Sjón, Linda Vil-
hjálmsdóttir, Ingibjörg Har-
aldsdóttirog Gyrðir Elíasson.
Ljóð sumra þessara skálda hafa
áður birst í die horen og ljóð
annarra skáldat.a.m. Guðbergs
Bergssonar, Einars Braga,
Hannesar Péturssonar og fleiri.
„íslenzk náttúrusýn“
SVAVAR Guðnason, Dans selameyjanna, olía á striga, 1942-44.
MYNPLIST
Kjarvalsstaðir
INNSETNINGAR - ÍS-
LENZK NÁTTÚRUSÝN
Opið daglega frá kl. 10-18. til 31
ágúst. Aðgangur 150 krónur. Sýning-
arskrá 1.250 krónur.
Á FÁUM árum hefur orðið mikil
viðhorfsbreyting í íslenzkri mynd-
list, sem kemur helzt fram í því,
að núlistamenn eru í auknum mæli
farnir að sækja sér viðfangsefni til
íslenzkrar náttúru. Ekki svo að
þeir hafí með öllu glatað tengslum
við hana, heldur vinna nú á þann
veg að byggja mun meira á beinum
lifunum og vísunum til umhverfisins
og.staðbundinna áhrifa, í stað þess
að koma með ný sannindi og trúboð
að utan.
Slíkt var meira en réttlætanlegt
þegar allt var nýtt eftir heimsstyij-
öldina síðari og menn voru að
stokka upp hlutina, eftir langa ein-
angrun frá umheiminum, en þessi
eilífðaruppstokkun án kjölfestu
telst gengin sér til húðar.
Afturhvarf til náttúrunnar og
uppgötvun þess sem menn hafa í
beinu sjónmáli, ásamt efniviðinum
sem þeir hafa hveiju sinni á milli
handanna, þarf á engan hátt að
rýra frumleika sköpunarferlisins,
Vert að vísa hér endurtekið til þess,
að meðal svonefndra forystuþjóða
er lögð megináhersla á sterk stað-
bundin einkenni og þeim haldið ein-
arðlega fram. Þetta á við á öllum
sviðum lista en getur einnig farið
í þeim mæli út í öfgar að menn eru
ekki lengur með á nótunum. Áhug-
inn á því sem er öðruvísi og frá-
brugðið því sem haldið er að fólki
verður stöðugt meiri í harðsoðnum,
skrumkenndum og viðsjárverðum
heimi og er andsvar við múg-
mennsku og stöðlun. Fólk leitar til
hins jarðbundna og hafnar minnis-
merkjum um fyrsta skókassann,
fyrsta pappakassann og fyrstu nið-
ursuðudósina til hags fyrir fjölþætt-
ari, lífrænni og fagurfræðilegri lif-
un í umhverfi sínu.
Það telst þannig alveg rétt sem
hin óviðjafnlega Björk sagði í við-
tali á dögunum, „að það vitlausasta
sem íslenzk hljómsveit gæti gert til
að ná athygli erlendis væri að
hljóma eins og ensk hljómsveit".
Þetta hefur nú verið kjaminn í
málflutningi mínum hvað sjónlistir
áhrærir um langt árabil og sömu-
leiðis grunnurinn í öllum kennsluað-
ferðum mínum frá upphafí. Er
sannfærður um að við erum ekki
einungis ein auðugasta þjóð Evrópu
af náttúrugæðum og mannviti,
ÓLAFUR Elíasson, Án titils,
durclear litprent, 1994.
heldur sé landið óþijótandi náma
viðfangsefna fyrir hugmyndaríka
núlistamenn.
Undarlegt hefur mér þótt það
ofurkapp sem menn hafa lagt á að
líkja sem mest eftir öðrum þjóðum
og samræma íslenzka hugsun alfar-
ið fjölþjóðlegum straumum. Miða
listrænt uppeldi við útlenzka stöðl-
un, sem átt hefur þátt í stærstu
sprengingu og mesta ruglingi sem
um getur á listamarkaði, samdrætti
og gjaldþrotum rótgróinna listhúsa
víða um heim. Tilbúnum listspírum
og sýningaflóði þar sem svo til ekk-
ert selst, en kenningasmiðir og sýn-
ingarstjórar lifa góðu lífi, ásamt því
að örfáir list- og peningamógúlar
kasta á milli sín fjöreggi listarinnar
austan hafs og vestan.
Fyrir hinar stóru þjóðir með
heimsmarkaðinn á milli handanna
er viðhorf þeirra sjálfkrafa alþjóða-
mál listarinnar, og þeir hafna öllu
öðru nema þeir sjái sér hag af því.
Þeir vernda og einoka markaðinn
svo algjörlega, að fyrir hina beztu
listamenn utan hans er það sem að
reka hausinn í vegg að reyna að
koma undir sig fótunum. Lærdóms-
rík er í þessu samhengi sýning á
list frumbyggja Ástralíu, Aboriginal
Art, sem farið hefur sigurför um
heiminn á undanförnum árum, og
hresst hefur upp á fjárhag margra
safna og er ferskari, upprunalegri
og nútímalegri flestu nútímalegu. Á
að vera smærri þjóðareiningum
meiri fyrirmynd en hitt að hverfa
inn í fjölþjóðlegan staðal þar sem
allir eru eins, og menn uppskera í
hæsta lagi ferðalag á staðinn óg
klapp á öxlina...
- í ljósi þessa alls er ástæða til
að fagna sýningu á Listahátíð, sem
hefur með íslenzka náttúrusýn að
gera sem meginviðfangsefni, því
hvernig sem á málið er litið er
grunnurinn réttlegur fundinn.
Minna máli skiptir þótt fyrirkomu-
lag sýningarinnar orki stundum
tvímælis og missi þá marks vegna
þess kapps sem lagt er á að tengja
íslenzkan vettvang umheiminum,
án landamæra, og sækir skyldleika
til framkvæmda eins og Artgenda,
og Container 96 í Menningarborg-
inni, og NowHere í Louisiana,
Humlebæk. Einnig í þrengri merk-
ingu „Manifesta 1“, gegnt og í hinu
mikla safni Boijmans van Beuning-
en í Rotterdam, sem á að túlka list
sameinaðrar Evrópu, einnig án
landamæra.
Að Kjarvalsstöðum er innsetning
í rými á fullu, sem menn verða strax
varir við í tengibyggingunni, þar
sem Vatnshóla- og þúfuverk Finnu
B. Steinsen minnir enn einu sinni
á sig. Og hafi þúfuverkið, eða nátt-
úrubobbingarnir, notið sín frábær-
lega í Ásmundarsafni, virkar það
nú ákaflega staðlað og umkomu-
laust á hinum gráu og ólífrænu
steinhellum. Vart gerir það verkið
forvitnilegra, en ótæpilegt er kapp-
ið að halda því fram í ljósi þess að
sýningunni í Ásmundarsafni lauk
rétt fyrir listahátíð.
Mun ferskari lifun mætir gestin-
um í Vestri sal þar sem logsuðu-
gjörningi Halldórs Ásgeirssonar er
telft á móti alþekktum hraunmynd-
um Kjarvals. Vinnsluferli Halldórs
er ákafleg hreint og fínt og dijúg
sjónræn lifun, en hins vegar tel ég
að innsetningin hefði orðið sterkari
og samræmdari með hinum hreinu
eintóna og dökku doppumyndum
meistarans.
Nokkrum vonbrigðum veldur inn-
setning Ólafs Elíassonar, sem getur
verið vegna mistaka í uppsetningu.
I öllu falli er verkið mun áhugaverð-
ara á ljósmyndinni á póstkortinu
stóra er fylgir sýningarskrá.
Mörgum mun finnast samspil
málverka Kristjáns Davíðssonar og
og varða Jóhanns Eyfells í miðrým-
inu hápunktur sýningarinnar og það
má vera alveg Ijóst að þessar gömlu
kempur búa yfir mesta og ferskasta
slagkraftinum, og það sem meira
er, auðga og magna hvor annan
upp.
Ókostir hins opna ósveigjanlega
og staða rýmis koma óþægilega vel
fram í enda salarins, þar sem teflt
er saman myndverkum þeirra Ge-
orgs Guðna og Kristjáns Stein-
gríms, og þótt þetta séu í báðum
tilvikum mjög eftirtektarverð verk
njóta þau sín engan veginn, skortir
alla nálgun. Sömu örlög hljóta verk
Kristins E. Hrafnssonar í gangin-
um, sem að auk hverfa inn í grá-
muskulega steinsteypuna. Skoð-
andinn tekur við sér er hann nálg-
ast málverk Eggerts Péturssonar,
og þótt þau njóti sín engan veginn
á staðnum búa þau sjálf yfir þeirri
mögnuðu nálgun, sem hrátt rýmið
skortir svo átakanlega.
Grípum við svo til samanburðar-
fræði gætum við rétt ímyndað okk-
ur hve verk Birgis Andréssonar
innst í eystri gangi nytu sín betur
í Sjónarhóli og hinni fersku og líf-
rænu birtu þar, í stað þess að hin
gráu flögg eins og samsamast þessu
dapurlegasta horni húsakynnanna.
Vel er tekið á móti gesti'num í
Austursal þar sem við blasa ákaf-
lega stílhrein verk Sigurðar Guð-
mundssonar, „Landslag sól og
Landslag nótt“, sem eru tvímæla-
laust ótvíræðasta innleggið í saln-
um. Hins vegar nær gesturinn
naumast jafn nánu sambandi við
verk Hreins Friðfinnssonar, sem eru
hálf umkomulaus í hinu yfirþyrm-
andi rými. Nafnkenndar og magn-
aðar myndir Svavars Guðnasonar
kveikja ekki á sama hátt í gestinum
og oft áður, og einhvern veginn
verða styttur Ásmundar hálf vand-
ræðalegur mótpóll. Andstæðurnar
eru miklar í myndum Kristjáns
Guðmundssonar og Þórarins B.
Þorlákssonar, en ekki skil ég mein-
inguna á bak við, auk þess sem
lýsingunni á myndum Þórarins er
stórlega ábótavant. Innst er svo
ferskum og kraftmiklum myndum
Nínu Tryggvadóttur telft á móti
máluðu landslagi Hrafnkels Sig-
urðssonar. Hér er litasamræmið í
bezta lagi og verkin vinna vel sam-
an, þrátt fyrir að málað gijótið virki
eins og brjóstsykur við hlið eðal-
steina, en á mót kemur að litir Nínu
eru mjög hráir.
- í ljósi þess, að þetta er jafnt
sumarsýning sem framlag Kjarvals-
staða til Listahátíðar og stendur til
31. ágúst, skortir framkvæmdina
nokkuð á ijölbreytni og slagkraft
meður því að hér er fullmikið af
ný- og margsýndum hlutum. Gefin
hefur verið út snotur mappa með
póstkortum og lítilli en vel hann-
aðri sýningarskrá og fylgja henni
stór póstkort í lit af einu verki hvers
sýnenda. Litgreiningin á kortunum
hefur ekki tekizt sem skyldi og í
sumum tilvikum er hún afleit.
Gunnar Kvaran skrifar stuttan inn-
gang og alhæfir fullmikið skoðanir
sínar, en rýmisins vegna verður að
bíða betri tíma að rýna í þær.
Bragi Ásgeirsson