Morgunblaðið - 30.08.1996, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 30. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 30. ÁGÚST 1996 27
JHtfVjgtmliIfiftifc
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TOMATAKAST
GARÐYRKJUBÆNDUR birta auglýsingu í Morgun-
blaðinu í gær, þar sem þeir svara þeirri gagnrýni,
sem sett hefur verið fram í forystugreinum blaðsins á
það að innlend grænmetisframleiðsla skuli njóta toll-
verndar og að verðlag á grænmeti sé þar af leiðandi of
hátt hér á landi. Bændur segjast „vinna með hag kröfu-
harðra neytenda að leiðarljósi, með því að útvega þeim
gæðavöru á góðu verði“.
Garðyrkjubændur birta i auglýsingu sinni samanburð
á verði tómata og agúrkna á Norðurlöndunum öllum í
júní og júlí síðastliðnum. Samkvæmt honum voru agúrk-
ur ódýrastar hér á landi í báðum mánuðunum og tómatar
í júlí.
Þessi samanburður gefur ekki rétta mynd af verði
grænmetis hér á landi, samanborið við nágrannalöndin.
I fyrsta lagi er verðlag á Norðurlöndum hærra en í öðr-
um Evrópuríkjum. í öðru lagi eru valdir þeir mánuðir,
sem þessar tvær vörutegundir eru ódýrastar á íslandi
vegna offramboðs, en t.d. í Noregi eru þetta mánuðirn-
ir, sem sömu grænmetistegundir eru langdýrastar.
Ef menn vilja gera raunhæfan samanburð, er nær að
líta á meðalverð þessara vara síðustu tólf mánuðina,
samkvæmt upplýsingum frá sömu stofnunum og nefndar
eru sem heimild fyrir tölum þeim, sem birtar eru í auglýs-
ingu garðyrkjubænda. Á tímabilinu frá ágúst í fyrra til
júlímánaðar í ár var meðalverð á agúrkum í verzlunum
á íslandi 265 krónur á kílóið. Samsvarandi meðalverð í
Noregi var 335,30 íslenzkar krónur miðað við núverandi
gengi, í Danmörku 225,62 krónur, í Svíþjóð 185,30 krón-
ur og í Finnlandi 181,54 krónur. Meðalverð á kílóinu af
tómötum var á íslandi 289 krónur, í Noregi 298,70 krón-
ur, í Danmörku 268 krónur, í Svíþjóð 195 krónur og í
Finnlandi 187,28 krónur.
Þótt meðalverð þessara tegunda sé hærra í Noregi en
hér er það engin réttlæting fyrir næsthæsta grænmetis-
verði í Evrópu. Landbúnaðarkerfið í Noregi er álíka fjand-
samlegt neytendum og á íslandi (raunar fyrirmynd ís-
lenzka kerfisins að mörgu leyti) og Norðmenn beita einn-
ig tollvernd í ríkum mæli gagnvart erlendum landbúnað-
arvörum.
Meðaltalið segir auðvitað heldur ekki alla söguna.
Stundum rýkur verð grænmetis upp úr öllu valdi hér á
landi, einkum við upphaf og lok uppskerutímabils inn-
lendu framleiðslunnar, vegna þess að framboð á íslenzku
framleiðslunni er litið en ofurtollar settir á innflutning.
Þannig var verð á kílói af tómötum 499 krónur í maí
síðastliðnum. Gúrkur kostuðu 369 krónur kílóið í sama
mánuði og í október í fyrra fór gúrkuverðið upp í 386
krónur.
Lægsta verðið á tómötum og agúrkum hér á landi er
hins vegar ekki í júní eða júlí. Það er í desember, á því
tímabili sem innflutningur þessara vara er tollfrjáls, sam-
kvæmt EES-samningnum. í desember síðastliðnum kost-
uðu tómatar 125 krónur kílóið og gúrkur 137 krónur.
Það hentar garðyrkjubændum auðvitað líka að velja
úr þær tvær grænmetistegundir, sem sveiflast mest í
verði vegna mismunandi framboðs. Ef litið er á aðrar
tegundir, t.d. rauða papriku, sem í síðustu viku var seld
út úr búð á u.þ.b. 660 krónur kílóið, þá myndi sama
vara, flutt inn án tolla, kosta á bilinu 230-250 krónur.
Þessar tölur ættu að nægja til að sýna fram á að saman-
burður garðyrkjubænda er villandi og gefur ekki rétta
mynd af verðlagi grænmetis hér á landi. Tölurnar, sem
þeir taka um verð dagblaða í lausasölu og álykta út frá
að Morgunblaðið eigi ekki að kasta steinum úr glerhúsi,
eru ekki raunhæfar heldur. Um 94% af upplagi Morgun-
blaðsins eru seld í áskrift. Ef áskriftarverð blaðsins er
borið saman við áskriftarverð ýmissa helztu blaða á
Norðurlöndum, er lítill munur þar á og mörg dagblöð
dýrari en Morgunblaðið. Aukinheldur eru dagblöð vara,
sem ekki lýtur sömu verðlögmálum og tómatar og gúrk-
ur og nýtur heldur ekki tollverndar!
Grundvallarspurningin, sem garðyrkjubændur þurfa
að svara, er hins vegar þessi: Ef þeir telja sig geta útveg-
að íslenzkum neytendum „gæðavöru á góðu verði“ og
staðizt samkeppni við innflutta vöru, hvers vegna af-
þakka þeir ekki tollverndina, sem ríkisvaldið sér þeim
fyrir? Hvers vegna keppa þeir ekki við erlenda framleið-
endur á jafnréttisgrundvelli í stað þess að grípa til vafa-
samra talnaleikja til að styrkja stöðu sína?
STÆKKUN BLÖNDULÓNS
Unniðí
kapp við
vatnið
Framkvæmdir ganga samkvæmt áætlun við
stækkun Blöndulóns með hækkun Blöndu-
stíflu sem er stærsta stífla landsins og stækk-
Morgunblaðið/Ásdís
un yfirfalls. Vatnshæðin í lóninu er orðin
meiri en nokkru sinni áður og meira undir-
VALARMENN, Stefán Guðjónsson verkstjóri og Gunnar Haraldsson verkfræðingur á Blöndustíflu.
Vatnið í miðlunarlóninu hækkar um 5-10 sentímetra á sólarhring og er nú komið
töluvert upp fyrir þá vatnsstöðu sem hæst hefur verið.
lendi farið undir vatn. Helgi Bjarnason blaða-
maður og Asdís Asgeirsdóttir ljósmyndari
komu við á virkjunarsvæðinu.
Unnið er að stækkun
Blöndustíflu og hækkun
yfirfallsins þannig að
hámarksvatnsborð
miðlunarlónsins getur
orðið 4 metrum hærra
VERKTAKAFYRIRTÆKIÐ
Völur hf. er að ljúka fram-
kvæmdum við hækkun og
lengingu yfirfalls Blönd-
ulóns og hækkun Blöndustíflu lýkur
um miðjan október. Um þessar mund-
ir vinna átján menn frá fyrirtækinu
við verkið auk tveggja frá Landsvirkj-
un en um tíma í sumar voru tvöfalt
fleiri starfsmenn verktakans á staðn-
um.
Breytt landslag
Blöndustífla er hækkuð um 3,5
metra og yfirfallið um 3,7 metra auk
þess sem yfirfallið er lengt úr 270
metrum í 400 metra. Við þetta stækk-
ar miðlunarlón Blönduvirkjunar úr 39
í 57 ferkílómetra, að sögn Eysteins
Hafberg, staðarverkfræðings Lands-
virkjunar. Miðlunarrýmið eykst meira
en þessu nemur eða nærri tvöfaldast.
Landsvirkjun leggur áherslu á að
nýta sumarið sem best til að safna
vatni í lónið og er verktakinn því að
vinna í kapp við vatnshækkunina sem
verið hefur 5-10 sentímetrar á sólar-
hring. Lágmarkskeyrsla er á vélum
Blönduvirkjunarinnar til þess að spara
vatnið og auka vetrarforðann en
virkjanirnar á Suðurlandi keyrðar af
meira afli. Verkið hefur gengið sam-
kvæmt áætlun, að sögn Gunnars
Haraldssonar verkfræðings hjá Veli
hf., og nú er vatnið komið vel yfir
þau mörk sem það hefur hæst farið
í áður.
Miðlunarlónið nær nú yfír um 50
ferkílómetra af þeim 57 sem það mun
leggja undir sig og undanfarnar vikur
hefur nokkurt láglendi á Auðkúlu- og
Eyvindarstaðaheiðum farið undir
vatn, sérstaklega suður úr gamla lón-
stæðinu. Landslagið á heiðunum hefur
því breyst og fólk sem stoppar á
Áfangafelli á leið suður Kjöl sér breyt-
inguna vel.
Lengsti veggur landsins
Hækkun stíflunnar og yfirfallsins
er nokkuð vandasamt verk, að sögn
Eysteins Hafberg, því unnið er með
EYSTEINN Hafberg staðarverkfræðingur Landsvirkjunar á
brúnni út á lokuturn Blöndustíflu.
margar efnistegundir. Blöndustíflan
er þannig byggð að fyrst er ekið í
hana þéttikjarna úr jökulruðningi,
utan á hann er settur sandur og möl
sem sía, þar utan á er ekið fínu grjóti,
þá heldur stærra fláavarnargrjóti og
loks er ysta og efsta lagið úr stór-
grýti og nefna verkfræðingarnir það
ölduvörn.
Yfírfallið, sem er lægra en stíflan
og hefur það hlutverk að hleypa vatn-
inu framhjá stíflunni þegar lónið er
orðið fullt, er byggt upp á svipaðan
hátt. Inni í yfirfallinu er þó byggður
veggur, 400 metra langur, og utan
við yfírfallið er skál með stórgrýti,
svokölluð flúðavörn, til að drepa ork-
una í vatninu sem fer yfir yfirfallið.
Eysteinn Hafberg telur að þetta hljóti
að vera lengsti veggur á landinu,
hann segist allavega ekki vita um þá
lengri. Þótt það hækki í lóninu á hveij-
um degi vantar enn tæpa tvo metra
upp á að vatnið fari þar yfir og löngu
i
ÓSKAR Guðjónsson raðar grjóti með skóflu beltagröfunnar.
GLAÐBEITTUR keyrir Einar Friðriksson grjótið á Búkollu.
LIÐSTÝRÐU trukkarnir, sem
flytja gijótið I Blöndustíflu og yfir-
fallið, eru nefndir Búkollur. Völur
keypti þijá slíka vegna fram-
kvæmdanna við Blönduvirkjun.
Einar Friðriksson bílstjóri sagð-
ist ekki hafa hugmynd um ástæð-
una fyrir Búkollunafninu, þegar
blaðamaður rabbaði við hann á
meðan gijótið buldi á skúffunni
við hleðslu bilsins. Hann tekur
ekki undir það að keyrslan sé ein-
manaleg. Segist hlusta mikið á
útvarpið og svo hafi bílstjórarnir
táknmál til að nota sín í milli þeg-
ar þeir mætast. Ekki vill hann fara
nánar út í það en spjöld með berum
konum virðast hafa þar einhveiju
Strákamir hver
öðmm hressari
hlutverki að gegna.
Einar er fjölskyldumaður og
segist gjarnan vilja vera meira
heima. Stundum sé leiðinlegt að
fara að heiman í þessi löngu út-
höld. „En þetta er hluti af starfinu
og maður verður að lifa með því.
Ef manni líður vel í sínu starfi
getur maður farið hvert á land sem
er. Ég hef prófað ýmislegt, meðal
annars farið á sjó, en aldrei liðið
eins vel og í þessu starfi enda er
ég haldinn mikilli tækjadellu," seg-
ir Einar.
Þótt vinnudagurinn sé langur á
fjöllum er oftast frí á kvöldin. Ein-
ar segir að félagsskapurinn sé
góður, strákarnir séu hver öðrum
hressari. Hann segir að menn horfi
á sjónvarpið á kvöldin eða dytti
að tækjunum og svo hafi menn
stundum skroppið inn á Hveravelli.
Gijótinu raðað
Óskar Guðjónsson er á flottasta
tækinu sem notað er við Blöndu-
stíflu, nýrri Caterpillar beltagröfu.
Vörubílamir sturta gijótinu hjá
gröfunni og Óskar raðar þvi í efsta
lagið eftir kúnstarinnar reglum.
Hann neitar því að það sé ein-
hver sérstök list að raða grjótinu.
Segist hafa unnið við þetta í tíu
ár, meðal annars við hafnargerðj
og þetta komi með reynslunni. „Eg
bara hendi þessu frá mér og þetta
kemur af sjálfu sér,“ scgir ðskar
en viðurkennir svo að auðvitað
leggi hann sig fram um að læsa
gijótinu sem best saman.
ljóst að framkvæmdum verður lokið
áður en að því kemur, þó vatnssöfnun-
in haldi áfram og lónið fyllist.
Allt efnið í hækkun stíflunnar og
stækkun yfirfallsins var til á staðnum.
Það var unnið þegar Blönduvirkjun
var byggð, því þá þegar var gert ráð
fyrir stækkun. Kolkustífla var þá
byggð í rétta hæð en þaðan er vatnið
leitt úr lóninu til virkjunarinnar sem
kunnugt er. Verkið sem Völur tók að
sér felst því fyrst og fremst í því að
keyra efni og raða því á stífluna og
yfirfallið, auk þess sem steyptur var
veggur í yfirfallið. Við þetta eru not-
aðar gröfur og vörubílar.
Eysteinn Hafberg vann einnig við
byggingu Blönduvirkjunar á sínum
tíma og segir hann að þetta verk sé
nánast frágangur, borið saman við
upprunalega byggingu virlqunarinn-
ar. Við þessar framkvæmdir eykst
orkugeta Blönduvirkjunar um 160
gígawattstundir á ári. Kostnaður er
áætlaður 180 milljónir kr.
Ellefu daga úthöld
Starfsmenn Valar vinna í ellefu
daga úthöldum við virkjunina og fara
síðan suður í þriggja daga helgarfrí.
Þeir vinna frá sjö til sjö alla daga og
stundum lengur ef það stendur á ein-
hveiju tæki. Mikil tímapressa var á
smiðunum sem byggðu vegginn því
það dróst að liægt væri að byija á
verkinu og því þurfti að ljúka á tilsett-
um tíma svo vatn flæddi ekki að
smiðunum. Með mikilli vinnu tókst
að ljúka tímanlega við þann áfanga.
Stefán Guðjónsson verkstjóri segir
að það sé auðvitað þreytandi til lengd-
ar að vinna í svona úthöldum og geta
ekki verið meira heima hjá sér. En
þetta fylgi þessu starfi og hann segir
að sem betur fer sé svo vont veður á
fjöllum yfir veturinn að ekki sé hægt
að vinna að svona verkum nema hálft
árið.
Starfsmennimir segjast hafa það
ágætt í vinnubúðunum. Þar hefur
hver maður sitt herbergi. Og ekki
horast menn af matnum hjá ráðskon-
unum.
Uppsagnir í kjölfar taprekstrar hjá frystihúsinu í Ólafsfirði
Víðtæk áhrif á
allt bæjarfélagið
„Þetta er lítill bær, þann-
ig að við horfum fram á
ástand sem snertir alla
í bæjarfélaginu,“ segir
Jón Ásgeirsson, vélstjóri,
í Hraðfrystihúsi Ólafs-
fjarðar í samtali við
Margréti Þóru Þórs-
dóttur í gær, Óvissa er
meðal fólks um hvað ger-
ist á næstu mánuðum
og bæjarstjórn
Ólafsfjarðar fjallar um
málið á mánudag.
STJÓRN Hraðfrystihúss Ólafsfjarð-
ar tilkynnti starfsfólki sínu, um 60
manns, á fundi í fyrradag að ákveð-
ið hefði verið að leggja niður bolfisk-
vinnslu á vegum fyrirtækisins frá
og með næstu áramótum og um
óákveðinn tíma. Fyrirtækið hefur
verið burðarás í atvinnulífi bæjarins
og hafa uppsagnir starfsfólks því
mjög víðtæk áhrif á allt bæjarfélag-
ið. Stjórn félagsins vonast þó til
þess að þær aðstæður skapist að
fyrirhugaðar aðgerðir þurfi ekki að
koma til framkvæmda, en verið er
að skoða möguleika á að breyta
vinnslunni með einhveijum hætti.
Ástæða þess að gripið er til svo
harkalegra aðgerða er sú að enginn
rekstrargrundvöllur er lengur fyrir
hendi í hefðbundinni bolfiskvinnslu
og sjá forráðamenn fyrirtækisins
ekki fram á að bjartara sé framund-
an í þeim efnum. Mikið tap hefur
verið á rekstri félagsins, það nam
rúmum 27 milljónum króna í fyrra
og á fyrstu 7 mánuðum þessa árs
hefur fyrirtækið tapað rúmum 26
milljónum. Það er nokkuð meira en
10% af veltu þess og er eigið fé
Hraðfrystihúss Ólafsfjarðar nú nær
uppurið.
Sæberg hf. í Ólafsfirði á stærstan
hlut í Hraðfrystihúsi Ólafsfjarðar,
en það keypti fyrirtækið m.a. af
Ólafsfjarðarbæ, Hlutafjársjóði og
fleirum fyrir nokkrum árum. Nokkr-
um árum áður hafði slæmt gengi í
bolfiskvinnslunni leitt til þess að tvö
frystihús sem voru á staðnum,
Hraðfrystihús Ólafsfjarðar og
Magnúsar Gamalíelssonar voru
sameinuð í eitt. Sæberg á, og rek-
ur, fjóra togara, frystitogarana
Mánaberg ÓF-42 og Hvannaberg
ÓF 72 og ísfisktogarana Múlaberg
ÓF 32 og Sólberg OF 12. Fyrirtæk-
ið rekur einnig loðnuverksmiðju og
er fyrirhugað að halda þeim rekstri
áfram óbreyttum.
Þormóður Rammi á Siglufirði
keypti í sumar 20% hlut í Sæbergi.
Bæjarráð Ólafsfjarðar kemur
saman til fundar á mánudaginn og
verður þá farið yfir stöðuna.
Tíundi hver vinnufær
maður án atvinnu
„Það segir sig sjálft að þegar
60 starfsmenn missa atvinnu sína
hefur það skelfileg áhrif á bæjarfé-
lagið,“ segir Hálfdán Kristjánsson
bæjarstjóri í Ólafsfirði. „Þetta eru
um 11% af öllum atvinnutækifærum
sem fyrir hendi eru í bænum. Ef
af verður hefur þetta veruleg áhrif
^ _ Morgunblaðið/Margrél Þóra
HÁLFDÁN Kristjánsson, bæjarstjóri.
Sigurlaug Gunnar Freyr
Olafsdóttir Þormóðsson
á bæjarfélagið, enda mun þetta
hafa þær afleiðingar að tíundi hver
vinnufær maður í bænum verður
án atvinnu."
Hálfdán segir að Ólafsfirðingar
hafi á undanförnum árum reynt að
skapa ný atvinnutækifæri en ekki
alltaf gengið sem skyldi. „Þessar
uppsagnir eru því mikið reiðarslag,
sérstaklega þegar horft er til þess
að við höfum verið að horfa í hvert
einasta atvinnutækifæri sem gefst.“
Hann segir að stjórn félagsins sé
að skoða möguleika á breyttri
vinnslu í frystihúsinu. „Það eru
nokkrir mánuðir til stefnu og þann
tíma ætla þeir að nýta til að skoða
máiin til hlýtar,“ segir bæjarstjóri
og útilokar ekki að Óiafsfjarðarbær
gæti komið að því máli ef um yrði
að ræða breytt vinnsluform. Á síð-
asta ári fóru fram viðræð-
ur milli fulltrúa Hrað-
frystihúss Ólafsfjarðar og
bæjarins um að bærinn
tæki þátt í hlutafjáraukn-
ingu félagsins, en ekkert
varð af því. „Við gátum
auðvitað ekki verið að leggja fram
peninga í rekstur sem ekki geng-
ur,“ segir Hálfdán.
Höfum ekki að neinu
öðru að hverfa
Sigurlaug Ólafsdóttir hefur starf-
að í frystihúsinu í um 20 ár en hún
á einnig sæti í stjórn Ólafsfjarðar-
deildar Einingar. „Þótt við, fisk-
vinnslufólk, séum ýmsu vön, þá verð
ég að segja að þessar uppsagnir og
fyrirhuguð lokun frystishússins í
bænum er virkilega mikið áfall.
Þetta virðist því miður vera endan-
legt, okkur liefur af og til verið
sagt upp störfum, stundum með
skömmum fyrirvara en þá höfum
við alltaf séð fram á að hefja vinnu
aftur síðar,“ segir Sigurlaug.
Hún segir konur stóran hluta
þess fólks sem starfar í
frystihúsinu og það sé
alveg ljóst að þær fái
ekki aðra vinnu í Ólafs-
firði. „Það er langt í frá
bjart framundan, við höf-
um ekki að neinu öðru
að hverfa.“ Starfsfólkið
sé því ekki bjartsýnt
þessa dagana, en margir
þurfi nokkra daga til að
átta sig almennilega á
stöðunni.
„Ég hef starfað hér
lengi og mér finnst ein-
hvern veginn eins og
þetta sé miklu endan-
legra en áður og horfi því
með skelfingu fram á
næsta vetur,“ segir Sigurlaug, en
hún og fleiri starfsfélagar hennar
voru án atvinnu í hálft ár þegar
gengið var frá sameiningu tveggja
frystihúsa í Ólafsfirði fyrir 8 árum,
Hraðfrystihúss Ólafsfjarðar og
hraðfrystihúss Magnúsar Gamalí-
elssonar. „Langvarandi atvinnuleysi
hefur ekki góð áhrif á fólk, ég geri.
mér alveg grein fyrir því að þetta
er stóralvarlegt mál,“ segir Sigur-
laug.
Snertir alla í bæjarfélaginu
„Þetta er lítill bær, þannig að við
horfum fram á ástand sem snertir
alla í bæjarfélaginu,“ segir Jón Ás-
geirsson, vélstjóri, en hann hefur
starfað í frystihúsinu í yfir 40 ár.
„Hér hefur allt byggst upp á útgerð
og margar fjölskyldur byggja af-
komu sína á frystihús-
inu.“ Jón nefnir einnig að
umsvif, sem skapast hafa
kringum starfsemi frysti-
hússins minnki, m.a. í
kringum landanir og
vinnu sem iðnaðarmenn
hafa fengið.
„Auðvitað heldur maður í vonina
eins lengi og hægt er, vonar að eitt-
hvað komi til sem breyti þessu,“
segir Jón.
Sagt upp daginn
sem hann byijaði
Gunnar Freyr Þormóðsson er
ungur Ólafsfirðingur sem hóf sinn
fyrsta vinnudag hjá Hraðfrystihúsi
Ölafsfjarðar sama dag og starfsfólki
var sagt upp störfum og tilkynnt
um fyrirhugaða lokun frystihússins
um áramót. „Ég var bara rétt að
byija þegar aíit er búið. Manni líður
ekkert vel, ég ætlaði að vinna í
frystihúsinu í vetur og eins lengi
og hægt væri, þannig að þetta er
mjög leiðinlegt og mörgum líður illa
út af þessu,“ segir Gunnar Freyr.
Eigið fé Hrað-
frystihúss
Ólafsfjarðar
nær uppurið