Morgunblaðið - 15.09.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Jeltsín kallar fram tvenns konar tilfinningar Rússa
Elskaður
leiðtogi og
fyrirlitinn
Heilsa Jeltsíns og fyrirhuguð aðgerð síðar í
mánuðinum hafa verið tilefni til vangaveltna
um framtíð Rússlands. Margir spyrja sig nú
hvort Rússum sé betur borgið með Jeltsín
eða án hans. I þessari grein svarar rússnesk-
ur borgari þessari spumingu.
Borís Jeltsín talar við kjósendur úr röðum hermanna í kosningabaráttunni í sumar.
UM MIÐJA síðustu viku
gaf kona ein í Kákasus
sig fram og kvaðst
reiðubúin til að gefa
Borís Jeltsín Rússlandsforseta
hjarta sitt ef það mætti verða til
þess að hann gæti haldið áfram að
knýja fram umbætur í lýðræðisátt
í Rússlandi. Jeltsín vekur ekki svo
mikla hrifningu í hjarta allra Rússa.
Annars vegar er litið á hann sem
manninn, sem bauð kommúnistum
byrginn og hratt valdaránstilraun
harðlínumanna 1991, og hins vegar
þann, sem ber ábyrgð á spilling-
unni, glæpunum og fátæktinni, sem
fyrirfínnst í Rússlandi um þessar
mundir. Nú hefur heilsu Jeltsíns
hrakað og á næstunni fer hann
undir hníf hjartaskurðlækna.
Aleksei ízjúmov, hagfræðingur
og stjórnmálaskýrandi, skrifar í
tímaritið Newsweek að Jeltsín hafi
sigrað í margri orrustu, en sú erfið-
asta gæti verið framundan: „Það
er ekki víst að hann lifi af. Það er
ekki að undra að aðgerðin hafi vak-
ið spurningar um arftaka; það má
nánast heyra hina pólitísku stétt
við útreikninga sína. En þessar
slæmu fréttir eru okkur, venjuleg-
um Rússum, einstakt tilefni til að
velta fyrir okkur hvað okkur fínnst
í raun um leiðtoga okkar.“
Krefjast mikils af leiðtogum
ízjumov bendir á það leiðtogar
Rússlands hafí aldrei bara verið
stjórnmálamenn í þeirra augum.
„Allt frá dögum keisaranna höf-
um við látið sem leiðtogar okkar
væru gæddir yfirnáttúrulegum
kröftum og dyggðum og ætlast til
þess að þeir hegðuðu sér í samræmi
við það,“ skrifar hagfræðingurinn,
sem um þessar mundir er gistipróf-
essor við Louisville-háskóla í
Bandaríkjunum. „Þeir, sem stóðust
prófíð, voru dáðir; þeir, sem féllu,
fyrirlitnir. Ólíkt flestum Vestur-
landabúum hafa Rússar litið menn-
ina í forystu mjög persónulegum
augum. Flestir hötuðu Nikulás II.,
Lenín og Stalín voru dýrkaðir sem
hálfguðir þegar þeir voru lífs, Brez-
hnev var hæddur og Gorbatsjov
fyrirlitinn. Jeltsín er sérstakt tilfelli
vegna þess að hann er fyrsti leið-
togi landsins, sem er kjörinn lýð-
ræðislega. Engu að síður líta flestir
Rússar hann sömu augum, hann
er ekki aðeins þeirra kjörni fulltrúi,
heldur bjargvættur þjóðarinnar
sendur af himnum ofan.“
Izjúmov segir að þessi afstaða
Rússa geri að verkum að mikið sé
lagt upp úr hinum mannlegu þátt-
um. Hugrekki skipti miklu máli og
sama eigi við um hógværð, þraut-
seigju og skeytingarleysi um efnis-
leg gæði. Einnig vegi limaburður,
rödd, líkamsburður og augnaráð
leiðtogans þungt.
Jeltsín stenst
mikilmennisprófið
„Borís Jeltsín stenst mikilmenn-
isprófíð með glæsibrag," segir Izj-
úmov. „Hann er mikill um sig eins
og björn og hefur stingandi augna-
ráð og þetta gerir hann hvort
tveggja að sannri rússneskri hetju.
Þijóska hans er annáluð og mörg
okkar telja meira að segja ruddaleg-
an stíl hans og drykkjuskap bera
styrkleika vitni fremur en veikleika.
Þrátt fyrir alla þá spillingu, sem
hefur grafið um sig í embættistíð
hans, getur enginn sakað hann um
að nota mikil völd sín til að skara
eld að eigin köku.“
Höfundur segir að Jeltsín hafi
bæði verið elskaður og hataður í
gegnum tíðina. Hann hafí verið
elskaður þegar hann reis einn upp
gegn valdakerfi kommúnista.
„Ég man enn eftir því þegar ég
missti röddina af að hrópa á útifund-
um hans í Moskvu seint á_ níunda
áratugnum," skrifar hann. „Ást okk-
ar á honum varð enn meiri þegar
hann einn síns liðs kom í veg fyrir
samsæri kommúnista í ágúst 1991.
Þá hefðu sannir Rússar sannlega
verið reiðubúnir að láta lifið fyrir
hann. En þær stundir hafa einnig
runnið upp, sem við vorum reiðubú-
in að drepa hann. Við fyrirlítum
hann fyrir hin hræðilegu mistök,
sem hann hefur gert í Tsjetsjníju.
Við fyrirlítum hann vegna skugga-
hliða umbótanna, sem hann hratt
af stað, en hafði ekki stjóm á: taum-
lausra glæpa og spillingar, atvinnu-
leysis, verðbólgu, gráðugra forstjóra
og kúgara heima í héraði. Á tímum
byltingarkenndra og sársaukafullra
breytinga erum við fljót að kenna
honum um alla okkar ógæfu.“
Eftir stendur virðing
Izjúmov kemst að þeirri niður-
stöðu að kostir og gallar Jeltsíns
vegi hveijir upp á móti öðrum og
eftir standi virðing fyrir forsetan-
um, sem hafi gefíð Rússum frelsi.
Hann segir að Alexander Lebed,
sem hefur átt skjótan fram í rúss-
neskum stjórmálum eftir gengi hans
í forsetakosningunum í sumar, sé
helsta vonin, en hann vanti hins
vegar nauðsynlega reynslu og stuðn-
ing til að valda embættinu enn um
sinn. Því sé svarið við spumingunni
hvort Rússar hagnist meira á því
að Jeltsín segi af sér vegna heilsu-
brests eða sitji áfram á einn veg:
„Einu gildir hversu brýnt er fyrir
Rússland að hreinsa til í stjóm-
arháttum og hraða umbótum á
næstu ámm . . . Jeltsín forseti
getur verið kjölfesta þótt hann sé
hijáður af sjúkdómum. Hann er
hoid af holdi rússnesku þjóðarinnar.
Hann hefur gert sín mistök, en hann
hefur af hugrekki leitt okkur gegn-
um hina erfíðustu tíma. Hann hefur
axlað gífurlegar byrðar og fengið
að gjalda fyrir það. í dag er hann
hramur og þjáður, en Rússar þurfa
á því að halda að hann haldi áfram.
í lok þessa mánaðar, þegar hann
lætur leggja sig á skurðborðið mun
ég ásamt mörgum öðrum Rússum
biðja fyrir því að hann hafí það af.“
Losað um
stífluna
AF ÖLLU, sem hent getur heilsu manna, er
heilablóðfall eitt af því sem skelfir menn
mest. Handleggurinn missir skyndilega mátt,
menn missa málið og helmingur líkamans
verður magnlaus. Ekki er langt síðan læknar
gátu lítið annað gert en fylgjast með þessum
sjúklingum, sem ýmist náðu sér að einhveiju
eða öllu leyti, eða hlutu varanlega lömun. Svo
komust vísindamenn að því að segaleysandi
lyf sem kallast TPA og hefur verið notað í
meðferð á kransæðasjúkdómum, hefði einnig
áhrif á heilablóðfall. Rannsóknir hafa staðið
yfir beggja vegna Atlantshafsins undanfarin
ár á lyfinu og hafa niðurstöður evrópskra
lækna verið þær að töluverð áhætta fylgi
notkun lyfsins. Niðurstöður bandarískra
lækna hafa hins vegar verið mun jákvæðari
og hafa bandarísku hjartaverndarsamtökin
nú gefið út leiðbeiningar til lækna um notkun
lyfsins sem ættu að draga mjög úr áhætt-
unni, að því er segir í nýjasta hefti Time.
í fjögur skipti af hveijum fímm er orsök
heilablóðfalls blóðtappi sem stöðvar flæði um
æðar og kemur í veg fyrir að súrefnisríkt
blóð berist til heilans. Taugafrumur deyja og
þar með er líkaminn sviptur mörgum þeim
skipunum sem hann þarf til að starfa. TPA
getur breytt þessu með því að leysa blóðtapp-
ann upp svo að eðlilegt blóðflæði komist á
að nýju áður en heilinn skaðast varanlega.
Dr. Cathy Helgason, prófessor í taugalækn-
ingum við háskólann í Illinois, segir verkun
TPA vera fyrsta merkið sem sést hafi um að
hafa megi áhrif á heilablóðfall. Helgason var
ein þeirra sem sömdu leiðbeiningar hjarta-
verndarsamtakanna og segir hún nú ljóst að
áralangar rannsóknir séu að skila árangri.
Ef marka má yfirlýsingar sjúklinga sem hlot-
ið hafa því sem næst fullan bata eftir að hafa
fengið lyfið, er hér um sannkallað töfralyf að
ræða. En máiið er hreint ekki svo einfalt, og
TPA getur valdið meiri skaða en hefði sjúkl-
ingurinn enga meðferð fengið, segir Helga-
son. Lyfið kunni að vera töfralyf í augum
þeirra sem hljóta nærri fullan bata eftir að
hafa tekið það, en það komi ekki öllum til góða.
Eins og nafnið bendir til, tengist Cathy
Helgason Islandi. Hún bjó hér á landi í fímmt-
án ár og útskrifaðist úr læknadeild Háskóla
íslands árið 1978. Og langafi hennar var ís-
lendingur.
Eins og fram kemur í leiðbeiningunum til
bandarískra lækna er lykillinn að árangurs-
ríkrí meðferð tvíþættur. Læknar verða í fyrsta
lagi að gera rannsóknir á sjúklingnum, m.a.
tölvusneiðmyndatöku, til að kanna hvort full-
víst sé að blóðtappi sé orsök heilablóðfallsins
en ekki blæðing. í slíkum tilfellum getur blóð-
tappi komið sér vel því hann dregur úr blóð-
missi. Í öðra lagi verður að vera víst að ekki
Rannsóknir á segalos-
andi lyfjum, sem notuð
hafa verið við krans-
æðasjúkdómum, gefa
góðar vonir um að
draga megi úr skaða
sem heilablóðfall veldur
séu liðnar meira en þijár klukkustundir frá
því að sjúklingurinn fékk heilablóðfall. Sé lið-
inn lengri tími er hættan á því að blæði inn
á heilann orðin of mikil, að mati bandarísku
læknanna.
Grétar Guðmundsson, sérfræðingur í tauga-
lækningum, segir að í rannsóknum evrópsku
læknanna hafí verið miðað við að sjúklingur
fengi lyfið allt að sex tímum eftir að hann
fengi heilablóðfallið, og að það kunni að ein-
hveiju leyti að skýra muninn á niðurstöðum
bandarísku og evrópsku læknanna. Cathy
Helgason nefnir einnig að í bandarísku rann-
sókninni hafi verið sett önnur skilyrði fyrir
því hvaða rannsóknir voru framkvæmdar á
sjúklingum, t.d. tölvusneiðmyndir, svo og um
blóðþrýsting.
Grétar og Cathy Helgason benda á að það
sé ekki hættulaust að nota lyfið, jafnvel þó
að um blóðtappa sé að ræða og sjúklingur
komist í tíma til læknis. Grétar segir að séu
æðar veikar fyrir, kunni það að valda blæðing-
um í heila þegar blóðflæði komist skyndilega
á að nýju. Gerist það, sé í raun farið úr ösk-
unni í eldinn og því þurfi að gera sjúklingum
og ættingjum þeirra ljóst hvaða hætta fylgi
notkun segaleysandi lyfs. Gangi TPA-með-
ferðin hins vegar slysalaust, og oftast gerir
hún það, ná þeir sjúklingar í flestum tilfellum
mun meiri betri bata en hinir.
Helgason segir að rannsóknir haldi áfram
á TPA og öðrum lyfjum. Ekki sé nógu mikið
vitað um hvers vegna segaleysandi lyf komi
sumum vel og öðrum ekki. Þá sé samhliða
unnið að rannsóknum á lyfjum sem geti kom-
ið í veg fyrir að frumur skaðist við súrefniss-
kortinn sem heilablóðfall veldur.
Ekki reynd hér á landi
Áður hafa verið reynd önnur segaleysandi
lyf á sjúklingum með heilablóðfall en Grétar
segir að notkun þeirra hafi ekki skilað góðum
árangri. Því sé áfram leitað að efnum sem
geti leyst upp blóðtappa í heila, t.d. með rann-
sóknum á blóðsugum, leðurblökum og snák-
um, sem gefi frá sér efni sem komi í veg fyr-
ir storknun.
Engin segalosandi lyf, hvorki TPA né önn-
ur, hafa að sögn Grétars, verið notuð við með-
ferð sjúklinga með heilablóðfall hér á landi.