Morgunblaðið - 15.09.1996, Blaðsíða 27

26 SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1996 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AUKINN POLI-
TÍSKUR STUÐN-
INGUR
AÐ hefur verið ljóst í all-
mörg ár, að meirihluti al-
mennings í landinu er fylgjandi
því, að útgerðin greiði gjald fyr-
ir afnot af auðlindinni, fiskimið-
unum, sem eru sameign þjóðar-
innar, og að þetta gjald renni í
sameiginlegan sjóð. Þessi al-
mannavilji hefur hins vegar ekki
endurspeglast í stefnu og við-
horfi stjórnmálamanna nema að
takmörkuðu leyti. Nú er hins
vegar engin spurning um að
breyting er að verða á.
A undanförnum mánuðum og
misserum hefur það vakið at-
hygli, að einstakir þingmenn
Framsóknarflokksins hafa
gengið fram fyrir skjöldu, gert
athugasemdir og lýst skoðunum
á núverandi stöðu mála, sem
sýna að viðhorf innan Fram-
sóknarflokksins eru að breytast.
Þetta á t.d. við um þingmenn á
borð við Guðna Ágústsson og
Hjálmar Árnason. Þessi nýju
viðhorf í Framsóknarflokknum
eru afar mikilvæg vegna þess,
að Framsóknarflokkurinn var
lengi sá flokkur, þar sem mestur
einhugur ríkti um óbreytt kerfi.
Afstaða Alþýðuflokksins hef-
ur lengi verið skýr og þingmenn
Þjóðvaka hafa tekið af skarið.
Nú þegar þingmenn þessara
tveggja flokka hafa gengið sam-
an í einn þingflokk er ljóst að
þar er á ferð ellefu manna þing-
flokkur með einhuga afstöðu til
þess að taka beri upp gjald fyr-
ir réttinn til að nýta fiskimiðin.
Afstaða Kvennalistans hefur
einnig verið að skýrast og verð-
ur að líta svo á að skipa megi
Kvennalistanum í hóp þeirra,
sem hlynntir eru einhvers konar
gjaldi vegna afnota af fiskimið-
unum.
Alþýðubandalagið hefur lengi
haldið að sér höndum og hefur
ekki verið tilbúið til þess að taka
afstöðu með þeim, sem hlynntir
hafa verið veiðileyfagjaldi. Þessi
afstaða Alþýðubandalagsins
hefur vakið furðu margra en
endurspeglar sennilega sterk
tengsl flokksins frá gamalli tíð
við sérhagsmuni í sjávarútvegi.
Á seinni árum hefur hins vegar
mátt merkja breytta afstöðu.
Að undanförnu hefur verið
haldið uppi nokkrum umræðum
um þetta mál í Vikublaðinu,
málgagni Alþýðubandalagsins.
Af þeim umræðum er ljóst, að
grundvallarbreyting er að verða
á afstöðu þess flokks. Framund-
an er miðstjórnarfundur Al-
þýðubandalagsins, þar sem sér-
staklega verður fjallað um sjáv-
arútvegsmál. Starfandi hefur
verið starfshópur innan flokks-
ins frá síðasta landsfundi, sem
hefur fjallað um kvótakerfið og
IfTÍ? ÆTTUM
ltlUaVIÐ ekki
að rækta arf okkar
betur en gert hefur
verið? Grafa hann úr
gleymsku og veita
honum inní samtíð
okkar og hugsun se_m mikilvægu,
endurskapandi afli? Ég held skóla-
yfirvöld ættu að velta því fyrir sér.
Það er heillandi viðfangsefni að
grafast fyrir um uppruna íslenzks
skáldskapar, þróun hans og end-
urnýjunarhæfni. Sveinbjöm Egils-
son vann mörg afrek, en þýðandi
Hómers vissi hvað okkur er mikil-
vægt að geta leitað í fornan skáld-
skap og kynnt okkur það kerfí sem
arfur okkar er vaxinn úr. Lexicon
poeticum er semsagt enginn tilviij-
un. Safnið er ómetanleg uppsprettu
nýrra hugmynda. En kenningar og
heiti verða ekki endurvakin sem
nýtt kerfí I skáldskap okkar. Það
var reynt eftir kristnitöku en tókst
ekki, enda sækja kenningar styrk
sinn í hugmyndaheim heiðindóms
og heiðinna goðsagna. Þótt margt
sé harla fagurt og eftirminnilegt í
þessum heiðna menningararfi vík-
inganna verður það ekki endurvakið
með okkur í upphaflegri mynd. Það
getur einungis orðið aflgjafí nýrra
hugmynda, nýs galdurs. Það verður
aldrei endurtekning gamalla töfra.
Andrúm verður ekki endurtekið,
ekki heldur andrúm þessa gamla
seiðs, þóað hann sé öðrum þræði
upphaf ljóðlistar. Töfraþulan sækir
hljómfall sitt í reglubundna hrynj-
andi hjartsláttarins. Af því ættum
við að draga ályktanir um uppruna
ljóðlistar. Hún er komin úr kvik-
unni sjálfri. Einsog tónlist.
Einsog allt sem ber
manninum vitni og
skiptir máli. Það á
rætur í hjartslætti
jarðarinnar sjálfrar,
hrynjandi hennar,
taktbundinni þögn al-
heimsins, þessari hljómlist þagnar-
innar sem bregður fyrir í sinfóníum
Beethovens, já einkum þar; þessari
hrynjandi sem er í okkur sjálfum
einsog aldan sem hreyfíst í kyrru,
þögulu hafí. Hafíð þarf ekki augu
eða eyru til að kynnast þessari
hreyfíngu. Það er hreyfíngin sjálf.
Á sama hátt og Beethoven. Hann
er sjálf tónlistin. Og hjarta hans
slær í takt við þann eina hjartslátt
sem er upphaf alls og endir. Þögn-
ina miklu sem fylgir trumbuslættin-
um.
"I HVERGI eru tromman
JLtf I «og trumbuslátturinn
eins mikilvæg og í Boleró Ravels.
Þar er mögnuð hrynjandin í senn
eftirvænting og endurtekning.
Áleitin vísbending um að fjarlægðin
nálgast. Við heyrum þetta einnig
hjá Hándel.
-I r O í FRAMHALDI AF ÞVÍ
XOÖ*sem áður segir og við
nánari athugun er mér nær að halda
að Robert Bly hafi ekki verið að
tala um norskan víking frá tólftu
öld, Björn Ásbjörnsson, heldur
Björn breiðvíkingakappa Asbrands-
son og ástir þeirra Þuríðar einsog
frá þeim er sagt í Eyrbyggju. Þau
Bjarni og Þuríður, sem var systir
Snorra goða, en gift Þóroddi skatt-
kaupanda, voru á dögum um
kristnitöku. Erindið sem Bly vitnaði
HELGI
spjall
eignarhald auðlindarinnar. í
samtali við Vikublaðið fyrir
skömmu sagði Jóhann Ársæls-
son, fyrrverandi alþingismaður
og formaður starfshópsins m.a.:
„Eg vil að Alþýðubandalagið
segi það hreint út hvort það
ætlar sér að tryggja þjóðareign-
ina á auðlindinni. Ef svarið er
já þá verður að svara því til
með hvaða hætti það verði gert.
Mitt svar er að á meðan úthlut-
un aflans er endurgjaldslaus sé
gjörsamlega ófært að tryggja
þennan sameiginlega eignar-
rétt. Meðan verið er að afhenda
aflann endurgjaldslaust til að-
ila, sem geta meðhöndlað hann
algjörlega eftir eigin höfði er
tómt mál að tala um sameign
þjóðarinnar.“
Eftir nokkrar vikur kemur
landsfundur Sjálfstæðisflokks-
ins saman til fundar. Á síðustu
tveimur landsfundum flokksins
hefur skýrt komið í ljós, að
sterkur stuðningur er innan
flokksins við veiðileyfagjald,
þótt jafnljóst sé að þar er enn
sem komið er um minnihluta að
ræða. Hins vegar er ekki ólík-
legt að stuðningur við veiði-
leyfagjald sé í raun meiri bæði
á landsfundum, innan flokksins
og í þingflokki heldur en fram
hefur komið þar sem telja má,
að margir stuðningsmenn þess-
arar hugmyndar hafi haldið að
sér höndum sökum þess hve við-
kvæmt málið er og umræður um
það hafa verið hatrammar á
köflum.
Nú er mikilvægt, að ítarlegar
og málefnalegar umræður fari
fram um þetta mál á næsta
landsfundi Sjálfstæðisflokksins
og að flokksmenn fái tækifæri
til að lýsa viðhorfum sínum til
þess. Þetta er ekki sízt mikil-
vægt fyrir Sjálfstæðisflokkinn
sjálfan. Eins og mál eru að þró-
ast má ætla að veiðileyfagjaldið
verði eitt stærsta málið í þing-
kosningum, sem fram fara eftir
þrjú ár. Hafi Alþingi ekki tekið
af skarið fyrir þann tíma munu
andmælendur þess eiga undir
högg að sækja í næstu alþingis-
kosningum.
í er augsýnilega gamalt og gæti
verið ort á íslandi, þótt tilfínningin
fyrir skóginum sé næsta áþreifan-
leg. Bæði var skógsælt á Islandi i
þá tíð og svo voru þessir karlar sí-
fellt í förum og þekktu önnur lönd
af nánum kynnum, en ekki afspum
einni. Það á einnig við um sturl-
ungaaldarmenn sem sögumar skrif-
uðu.
í Eyrbyggju segir: „Það var eitt
sinn, að Bjöm kom til Fróðár, að
hann sat á tali við Þuríði, en Þórodd-
ur var jafnan vanur inni að sitja,
þá er Bjöm var þar, en nú sést
hann hvergi. Þuríður mælti: „Hugsa
þú svo um ferðir þínar, Bjöm,“
sagði hún, „að eg hygg að Þórodd-
ur ætli nú af að ráða hingaðkomur
þínar og get eg, að þeir hafi farið
á veg fyrir þig, og mun hann ætla,
að þér skulið eigi jafnliða finnast."
Þá kvað Bjöm vísu þessa:
Guls mundum við vilja
viðar og báls i miðli,
grand fæ’k af stoð stundum
strengs, þenna dag lengstan,
alls í aptán, þella,
eg tegumk sjálfur að drekka
opt horfinnar erfi,
armlinns, gleði minnar.
Falleg og sérstæð vísa. Ástríðan,
hljómurinn og myndin fara ekki
milli mála: Við mundum vilja að
þessi dagur væri sem lengst að líða
frá sólarupprás til sólarlags. Stund-
um hlýt ég angur af konunni, þvíað
í kvöld býst ég sjálfur að drekka
erfí oft horfinnar gleði minnar,
kona.
M
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 14. september
Fjallaferðir HAFA
með aukinni jeppaeign
orðið sívinsælli með ár-
unum og nú fara þúsund-
ir ferðamanna, bæði inn-
lendir sem erlendir um
hálendi landsins. Svo-
kallaðir jeppaeigendur
hafa stofnað með sér klúbba og fara í
flokkum inn á hálendið og má þar m.a.
nefna klúbbinn 4x4 og Jeppaklúbb Útivist-
ar, sem stofnaður var fyrir rúmu ári. Þeg-
ar farið er inn á hálendið bindast menn
stundum samtökum og fá kunnugan farar-
stjóra til þess að leiða leiðangurinn og
nota sérstakar FM-talstöðvar til þess að
hann geti lýst því sem fyrir augu ber. Slík-
ar ferðir eru í senn skemmtilegar og
ógleymanlegar. Menn kynnast landi sínu
ogjæra að meta betur sögu þess og eðli.
í ágústlok fékk bréfritari að sitja með
í_ einni slíkri ferð á vegum Jeppaklúbbs
Útivistar, er haldið var inn á Síðumannaaf-
rétt og var ekið að Laka og síðan vestur
og austur með gígunum miklu, sem ollu
einhveijum mestu harðindum og eymd,
sem yfir þetta Iand hafa gengið, fyrir rúm-
lega 200 árum. Fararstjóri var gjörkunn-
ugur fjallamaður, Júlíus Oddsson bóndi í
Mörk í Skaftárhreppi. Ferðin tók tvo daga
og var hinn fyrri notaður til að skoða gíg-
ana vestan við Laka, en hinn síðari gígana
fyrir austan fjallið. Síðari daginn var svo
komið aftur í byggð rétt austan við Foss
á Síðu, við Orrustuhól, sem vegfarendur
um þjóðveg nr. 1 þekkja svo gjörla.
Það er upplifun að koma að Laka, þessu
móbergsfjalli, sem aldrei gaus, heldur var
í raun klofið í herðar niður í þessum miklu
hamförum, sem ollu því að háaðall Frakk-
lands sat og naut blóðrauðs sólarlags, á
meðan hann svallaði suður í Versölum
undir verndarvæng Loðvíks XVI, án þess
að vita að orsakanna var að leita norður
á því kalda og þá volaða landi, sem heitir
ísland. Þar sat franska hirðin og safnaði
glóðum elds að höfði sér með gjálífi á
meðan fólk féll úr hor af völdum Skaftár-
elda eða Síðuelda eins og eldklerkurinn
Jón Steingrímsson kallaði þá. Jón er raun-
ar sá, sem við eigum allt að þakka að svo
mikið er vitað um þessar ægilegu hamfar-
ir, þegar jörðin brann undir fótum Vestur-
Skaftfellinga og Móðuharðindin fylgdu á
eftir, harðindi, sem snertu líf hvers ein-
asta mannsbarns á íslandi, sem þá var
uppi.
Allt þetta rifjast upp og stendur ljóslif-
andi fyrir hugskotssjónum íslendings, sem
fer og skoðar þessar miklu eldsstöðvar og
hugsar til þess volaða fólks, sem þá var
uppi. Líf þess hlýtur að hafa verið eins
og helvíti á jörðu, enda segir Jón Stein-
grímsson í frásögnum sínum af jarðeldun-
um: „Það verður um alla ævi allra stærsta
forundran, að hér skyldi á Síðu nokkurt
lifandi hold af komast.“
ÞEGAR HUGSAÐ
er til þeirrar miklu
óáranar, sem gekk
yfír þjóðina 1783
og árin á eftir, verð-
ur manni ósjálfrátt
hugsað til þess
krepputals, sem nú
á dögum er haft
uppi og bréfritari vill þó síður en svo gera
lítið úr. En hvernig myndu stjórnmálamenn
samtímans standa að málum, ef slíkar
hamfarir náttúrunnar endurtækju sig?
Svari hver fyrir sig, en hjómi _er það lík-
ast, það krepputal, sem nútíma íslendingar
útmála í samanburði við hamfarirnar, sem
hófust með miklum dynkjum, jarðskjálft-
um og öskufalli hinn 8. júní 1783. Það sem
einu sinni hefur gerzt, getur gerzt aftur.
Þetta eldgos í Lakagígum er sagt hið
mesta hraunrennsli, sem runnið hefur á
jörðunni á sögulegum tíma og hafði í för
með sér veðrabreytingar um allan heim.
Aska féll í Hollandi og Belgíu og jafnvel
norður í Dumbshafi, þar sem fiskimenn
voru að veiða í stífri norðanátt, féll aska
og hnefastór vikursteinn á Seltjarnarnes.
Þorvaldur heitinn Thoroddsen jarðfræðing-
Það sem
einu sinni
hefur gerzt,
getur aftur
gerzt
ur áætlaði að hraunin og askan, þ.e.a.s.
gosefnin, sem upp hafí komið úr iðrum
jarðar í þessu gríðarlega gosi hafi verið
16 rúmkílómetrar. Hafa sumir jarðfræð-
ingar jafnvel talið að þar sé ekki ofáætlað.
Gosið stóð óslitið fram í október, en síð-
an slitrótt fram í febrúar 1784. Þar með
var þó ekki öll sagan sögð, því að í kjölfar
fylgdi hungur og volæði til lands og sjáv-
ar, og hefur þetta tímabil verið kallað
Móðuharðindin og eru þau talin standa til
ársins 1786. Frá 1783 til 1786 riðu sem
sé yfir í óslitinni röð allar þær ógnir, sem
íslenzk náttúra á til, eldgos, hafís, jarð-
skjálftar, aflaleysi og fjárfellir. í kjölfar
fylgdi svo hungur, sjúkdómar og vesöld
meðal fólksins.
Góð lýsing
hamfaranna
SÁ MAÐUR ÍS-
lenzkur, sem bezt
hefur skrifað um
Skaftárelda, er án
efa Pálmi heitinn
Hannesson, náttúrufræðingur og rektor
Menntaskólans í Reykjavík í áratugi. Hann
lýsir eldunum af mikilli innlifun og dregur
lesandann með sér inn í frásögnina, svo
að það er rétt eins og Iesandinn hafi kom-
izt inn í andrúm þessara hörmungatíma.
Hann byggir á frásögnum eldklerksins,
sem í lifanda lífi varð að goðsögn fyrir
handleiðslu við sóknarbörn sín fyrir rúmum
200 árum. Hann lýsir því, hvernig stórárn-
ar þurru, svo að unnt var að ganga þurrum
fótum, þar sem áður var hafsjór landa
milli. En þurrir árfarvegirnir voru aðeins
fyrirboði þess að niður gljúfur þeirra
streymdi í kjölfarið önnur ægilegri elfur,
hraunelfurin, sem tróðst fram úr glúfrum
ánna með gneistaflóði, braki og brestum,
eyddi landi og gróðursælum ökrum, eirði
engu, sem fyrir varð, hvorki mönnum né
skepnum, stórbúum né guðshúsum.
Vorið 1784 segir í skýrslum að frá far-
dögum árið áður hafi nautgripum í landinu
fækkað um 11.000 eða um meira en 50%.
190.000 sauðfjár féllu í þessum harðindum
eða rúmlega 80% af því sem fyrir var,
28.000 hross eða um 77% af hrossastofnin-
um og loks hafði fólkinu fækkað um 4.000
manns. Á Norðurlandi einu fóru 315 býli
í auðn. Er þá ekki tekið tillit til þess
skatts sem móðuharðindin, þ.e. næstu tvö
ár á eftir, tóku. Eflaust hefur það ekki
verið minni tollur en vegna sjálfs jarðelds-
ins.
Skelfingin
ólýsanleg
NÚ A DÖGUM
vita menn gjörla
hvað gerist, þegar
eldgos verður, svo
mikið hefur þekk-
ing manna á náttúrunni aukizt þá öld sem
nú er að líða. En Pálmi bendir á, að tak-
mörkuð þekking manna á fyrirbærinu hafí
verið allt önnur í þá daga. Hann segir: „Nú
verður þess að geta, að á 18. öld voru
menn næsta fáfróðir um eðli jarðeldsins.
Hugðu flestir hann vera annarrar og verri
náttúru en venjulegan eld, þannig að hann
lifði helzt á gijóti, en varla eða ekki í
venjulegu eldsneyti. Kölluðu menn hann
því alloft jarðbruna og töldu hraunin vera
grjót úr yfirborði jarðar, sem þessi illi eld-
ur hefði brennt og brætt, en ekki storkn-
aða eldleðju úr iðrum jarðar eins og við
gerum nú. Var því ekki nema eðlilegt að
margir óttuðust, að þessi magnaði eldur
myndi læsa sig i gegnum byggðafjöllin og
bræða þau, unz þau steyptust yfir sveitina
óforvarandi. Slíkt var voðaleg tilhugsun."
Og sagt er frá því er séra Jón Stein-
grímsson sóknarprestur á Prestsbakka,
gerði ferð sína að Skál til þess að líta eft-
ir kirkjunni þar og kanna hraunrennslið,
mánudaginn 16. júní 1783. Tók hann þá
venjulegt gijót og varpaði því í hálfstork-
inn hraunstrauminn. Og viti menn, steinn-
inn hvorki bráðnaði né brann. Notaði prest-
ur síðan þetta tilefni til að hughreysta
sóknarböm sín og sýna því að eldurinn
mundi ekki megna að bræða byggðafjöllin.
Fræg er orðin eldmessan, þegar hraunið
var' rétt í þann mund að eyða kirkjunni á
Kirkjubæjarklaustri. Ljóslifandi frásögn
Pálma Hannessonar af henni er hér látin
fylgja með. Gefum Pálma orðið: „Og nú
komum við aftur til kirkju á Klaustri. Það
var 20.júlí 1783, 5. sunnudag eftir trinitat-
is. - Útifyrir er ömurlegt að litast um.
Jörðin svört og loftið þrungið af svælu,
svo að tæplega sér heim að bænum eða
hraunhólana handan við ána, og ekki bjart-
ara en venjulega í ljósaskiptunum, þó að
um hádegi sé og hásumar. Andrúmsloftið
er eitrað og óþolandi, svo að við, sem erum
óvön því, náum varla andanum og fáum
sviða í háls og sárindi fyrir bijóstið. Það
lyktar af úldnu þangi, af brennisteini og
saltpétri. - Og meðan við erum að athuga
þetta, ríður jarðskjálfti að, jörðin gengur
í bylgjum, hnausarnir í kirkjuveggnum
haggast og leiðin í garðinum lyftast upp.
í klukkunum heyrist lágur skjálfandi
hljómur. Rambaldirnar riða og kólfarnir
slást, þó kemur enginn við klukkustreng-
ina, - nema jarðskjálftinn og skruggurn-
ar. - En einhvers staðar að, eins og neðan
úr jörðunni, heyrist hvinur, dimmur og
hvæsandi.
Inni í kirkjunni, í útbrotum og á krók-
bekk, eins og annars staðar er fullt af
fólki, fátæku og mæddu, - fólki, sem er
svart í framan, tekið af skorti, örvilnað
af andvökum og kvíða, fólki, sem refsi-
vöndur herrans hefur gert sterkt í trúnni
og safnast nú saman úr hveiju hreysi til
þess að kveðja kirkju sína, áður en eldur-
inn gleypi hana. Og allt þetta fólk starir
á einn stað, - á prófastinn á Prestsbakka,
sem stendur í stólnum. Inn um gluggann
bregður bjarma af eldinum og reiðarþrum-
ur ríða um ijáfrin, svo að ymur í klukkun-
um. En séra Jón Steingrímsson talar um
órannsakanlega vegu drottins og enda-
lausa náð. Og hann biður lengi og innilega
um líkn fyrir fólk og fénað, fyrir óðal og
ættland. Á engum manni sér ugg eða óþol-
inmæði. Allir horfa á prófastinn. Og þegar
Jesú nafn er nefnt, hneigjast höfuðin öll
í einu, eins og alda fari um kirkjuna.
Eftir messu var athugað, hvað hrauninu
liði. Kom þá í ljós, að frá því fyrir embætt-
ið hafði það ekki þokazt fram um hárs-
breidd, og hefur ekki síðan komizt lengra.
Og sem merki um að eldurinn væri að
slokkna, brauzt vatnið úr Holtsá og Fjarð-
ará fram yfír hraunið og í farveg Skaftár.
Og mönnum fannst mikil huggun í því að
sjá ána verða lifandi og eðlilega, að sjá,
að hún var aftur komin heim. Fóru menn
nú heimleiðis frá kirkjunni glaðir í huga
og vongóðir. Mörgum fannst, að hér hefði
kraftaverk gerzt, og þökkuðu það bænhita
séra Jóns Steingrímssonar.“
OG ÞAÐ ER 24.
ágúst, þegar ferða-
langar á vegum
Útivistar leggja
upp í átt til upphafs
þessara miklu náttúruhamfara. Ekið er
upp frá Hunkubökkum á Síðu og fyrst eru
Fjarðárgljúfrin skoðuð, hrikaleg og fögur
í blíðviðrinu. Síðan er haldið áfram inn á
hálendið og farið fram hjá eyðibýlinu Heið-
arseli. Og áfram er haldið um Hurðarbök
að Fagrafossi í Geirlandsá, sem eins og
nafnið bendir til er fagur og myndarlegur
foss í þessari bergvatnsá, sem fararstjóri
okkar Júlíus í Mörk segir heldur vatnslitla
miðað við hið venjulega. Ekið er milli Lauf-
fells og Kaldbaks, fjalls, sem þrír bændur
gengu á í júníbyijun 1783 til þess að at-
huga hvað væri á seyði inn á afréttinum.
Sáu þeir þá 27 bál teygja sig til himins á
stað, sem þeim virtist vera við_ Úlfarsdal
og voru tvö bál sýnu mest. Úlfarsdalur
er sá staður, þar sem syðsti gígurinn er,
en alls eru þeir eitthvað á annað hundrað.
í Blágil komu ferðalangarnir um hádeg-
isbil og þar var snæddur hádegisverður
og gaf þá Júlíus í Mörk öllum að smakka
á hráu taðreyktu hangikjöti, sem bragðað-
ist listavel. I Blágili er gangnamannakofi,
sem jafnvel var ætlunin að gista í, en
gæsaskyttur komu í veg fyrir það, höfðu
þar hreiðrað um sig. Var síðan ekið að
Laka og gengið á gíg þann, er næstur er
fjallinu, sem virðist ekki hafa átt neina
sök á hamförunum, sakleysislegt móbergs-
fjall, sem gaus sitt hvoru megin við. Frá
Útivistar-
ferðin
Morgunblaðið/Björn Rúriksson
Lakagígar
Lakagígar, útsýni til vesturs. Tjarnargígurinn, eini gígurinn af þeim rúmlega 100 Lakagigum, sem fullur er af vatni.
Laka var síðan ekið norðan gígaraðarinnar
og í suðvestur, stöðvað við Tjarnargíg,
eina Lakagíginn, sem fullur er vatni og
þaðan gengið um farveg storknaðrar eld-
elfarinnar, í gjá sem hún hefur runnið
eftir. Þetta náttúruundur er skemmtilegt
að skoða, er á stundum ekki ólíkt Dimmu-
borgum eða jafnvel Hljóðaklettum, nema
hvað allt er landslagið gróðurminna. Að
kvöldi náttuðu menn sig síðan í gangna-
mannakofa í Hrossatungum.
Sunnudagnn 25. ágúst var síðan ekið
frá Hrossatungum og aftur langleiðina að
Laka. En áður en komið var að því stæði-
lega fjalli var sveigt út af alfaraleið
óbyggðanna og ekið upp milli Laka og
fjallsins Blængs, kringum hann og skoðað-
ir gígarnir norðaustur af Laka, sem gusu
síðari hluta gossins. Leikmaður getur
ímyndað sér hvað gerzt hefur. Líkt og í
Kröflueldum hefur hraunkvikan gengið
þarna á milli neðanjarðar og þegar spúð
hafði verið eld og eimyiju vestan við Laka
• hefur gosið tekið sig upp þarna austan
megin fjallsins. Gefur þar að líta sérkenni-
legar hraunsveppamyndir, sem sagðar eru
einstakar í jarðsögunni og verða ekki séð-
ar annars staðar. Hraunmyndanir þessar
líkjast sveppum í laginu, en hafa þrýstst
upp vegna neðanjarðarþrýstings og mynd-
að þessar einstæðu hraunstólpa.
Áf Baughálsi sunnan Blængs er fagurt
útsýni yfir Laufbalavatn til Miklafells og
Kaldbaks enn fjær. Síðan var ekið suður
Eldhraun og lauk ferðinni við Orrustuhól
rétt austan við býlið Foss á Síðu. Þessi
síðari dagleið var sýnu verri yfírferðar en
sú er farin var laugardaginn og er áreiðan-
lega ekki árennilegt að fara hana nema í
fylgd gjörkunnugra.
Aðbúnaður
á hálendinu
EFTIR AÐ HAFA
farið þessa ferð, er
ástæða til að nefna
aðbúnað á Síðu-
mannaafrétti.
Gangnamannakofar eru þar, sem hýst
geta allmarga. Jeppaklúbbur Útivistar,
sem fór í þessa för samanstóð af 13 tor-
færubifreiðum og voru alls í ferðinni 35
manns. Útivist hafði pantað báða gangna-
mannakofanna til gistingar og átti að
skipta hópnum milli kofanna í Hrossatung-
um og Blágili, en eins og áður sagði höfðu
gæsaskyttur hreiðrað um sig í Blágili. Af
þeim er mikið ónæði um nætur og því
þurfti þessi hópur allur að gista í Hrossa-
tungum. Var þá orðið svo þröngt um hóp-
inn að hjón sváfu saman í koju, sem var
ekki breiðari en 60 til 70 sentímetrar. Á
hinn bóginn er það þáttur í því hvað fjalla-
ferðir heilla, að þar er engin þægindi að
hafa.
Ljóst er, að þúsundir manna ferðast nú
hvert sumar um þessar slóðir, þar er margt
að sjá og fróðlegt. En eins og alltaf og
borgarskáldið Tómas Guðmundsson sagði:
„landslag yrði lítils virði, ef það héti ekki
neitt“, þá er og nauðsynlegt að tengja
landið sögunni.
Þar sat franska
hirðin og safnaði
glóðum elds að
höfði sér með gjá-
lífi á meðan fólk
féll úr hor af völd-
um Skaftárelda
eða Síðuelda eins
og eldklerkurinn
Jón Steingríms-
son kallaði þá.
i