Morgunblaðið - 27.10.1996, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
DJASS og sígild tónlist eru ósætt-
anlegir pólar að margra mati, önn-
ur tónlistarstefnan þrífst á snar-
stefjun og frumkvæði flytjandans,
en hin á akademískum aga og trún-
aði við skrifaðar nótur. Ymsir hafa
reynt að fella þessar tvær stefnur
saman, ekki síst eftir að þær lentu
í öngstrætum hvor fyrir sig; djass
eftir að menn hentu öllum hefðum
fyrir borð og hófu til vegs frjátsan
djass, en klassíkin eftir að hún fest-
ist í neti formsins og rökhyggjunn-
ar. Fræg er tilraun Gunthers
Schullers og fleiri til að bræða sam-
an djass og klassík á sjöunda og
áttunda áratugnum og Schuller
kallaði þriðju bylgjuna. Sú fór út
um þúfur um leið og hún hófst og
áfram héldu menn inn blindgötuna
þar til komið var í botn. Djasstón-
listarmenn leituðu þá aftur til for-
tíðar, klæddust jakkafötum ogtóku
að leika gamaldags sveiflu og
bíbopdjass og fjölmörg klassík tón-
skáld tóku að semja „miðaldatópl-
ist“ sem mest þau máttu eða sneru
sér að mínimalisma eða afþreying-
artónlist.
Undanfarin ár hafa margir lista-
menn leitað leiða úr úlfakreppunni,
sumir djasstónlistarmenn hafa leit-
að í átt að hljómum og hljóðum,
og klassísk tónskáld hafa sömuleið-
is mörg orðið æ uppteknari af hljóð-
um og möguleikum rafeindatóla og
tölva. Annað kvöld verða
haldnir merkilegir tónleik-
ar í Þjóðleikhúskjallaran-
um þar sem þeir Kjartan
Ólafsson og Hilmar Jens-
son hyggjast flytja í sam-
einingu verk eftir Kjartan,
Skammdegi, en þeir koma
hvor úr sinni áttinni; Hilm-
ar hefur verið í fremstu röð
íslenskra djasstónlistar-
manna undanfarin ár og
Kjartan brautryðjandi í
nútímatónlist.
Langur aðdragandi
Samstarf þeirra Kjartans
og Hilmars á sér langan
aðdraganda að þeirra sögn
þó það sé í fæðingarhríð-
unum þegar þeir koma til
spjalls um verkið og flutn-
ing þess. Eins og áður seg-
ir er verkið eftir Kjartan
og hann segir að ákveðinn
útgangspunktur i sam-
starfi þeirra félaga sé að
elektrónísk nútímatónlist
og djass séu í kreppu.
„Menn hafa leitað ýmissa
leiða til að koma sér út úr
kreppunni, meðal annars
leitað til baka og tekið inn alls
konar tónlistarstefnur, popp, leik-
hústónlist eða ýmislega þjóðlega
tónlist, sem stundum hefur gefist
vel en í flestum tilfellum illa. Við
viljum reyna að blanda ólíkri tón-
list saman á staðnum í stað þess
að stilla einni stefnu upp með ann-
arri; við viljum bræða þessar tón-
listarstefnur saman.“
Kjartan segir að Skammdegi sé
raftónlist að mestu leyti, sett sam-
an eftir nútíma tónsmíðalegum
aðferðum, „en hluti verður hljóða-
tilbúningur eins og Hilmar hefur
vel á valdi sínu og hefur verið að
vinna við, hljóðatilbúningur eins og
ég hef verið að vinna við, djass-
áhrif frá honum og klassísk áhrif
og jafnvel verður að finna áhrif frá
poppi. Ætlun okkar er fyrst og
fremst að bræða þessa strauma
Byltingarstefnur sem
gamlar lummur
Framaf
bjarg-
brúninni
Annað kvöld verða óvenjulegir tónleikar í
Leikhúskjallaranum því þar leiða saman
hesta sína djasstónlistarmenn og klassískir
í glænýju verki eftir íslenskt nútímatón-
skáld. Árni Matthíasson tók tali þá Kjart-
*
an Olafsson, höfund verksins, og Hilmar
Jensson, einn flutningsmanna, og komst
að því að þeir leita leiða út úr úlfakreppu
tónlistar í dag.
þeir fallist í faðma þegar á reynir.
Hilmar segist sannarlega vona að
það verði jákvæð átök á sviðinu,
„en þá frekar átök við fyrirfram-
hugmyndir okkar um hvað eigi að
gerast. Ég vona að þetta eigi eftir
að koma mér verulega á óvart,“
segir hann ákveðinn og Kjartan
bætir við að hann líti líka á verkið
og flutning þess sem ákveðna
áhættu. „Þetta getur orðið mjög
skemmtilegt og áhugavert, sem við
vissulega stefnum að, en þetta get-
ur líka orðið klúður sem er örugg-
lega ánægjulegt fyrir marga af
samstarfsmönnum okkar-,“ segir
hann og kímir, en bætir við af
meiri alvöru: „Við verðum að taka
áhættu því tónlistin er í kreppu."
Þeir félagar segjast ekki óttast
að flutningurinn fari út um þúfur;
„þetta verður örugglega ekki áfall,
en þetta gæti orðið venjulegt og
átakalítið og það er áhætta sem
við verðum að taka.“
„Þetta er góð og nauðsynleg
áhætta," segir Kjartan eftir smá-
þögn. „Nútímadjass er mjög metn-
aðarfull tónlist sem krefst mikillar
tækni og þeir sem eru í honum eru
mjög klárir tónlistarmenn. Nútíma-
tónlist er líka mjög flókin tónlist
að skrifa og flytja og ekki óraun-
hæft að ætla að nútímadjass geti
orðið einhver litur í nútímatónlist
án þess að menn heyri að þar sé
nútímadjass á ferðinni. Oft
skortir á í nútímatónlist
að menn þori að taka
áhættu; þeir eru svo
sósíalíseraðir og verndaðir
að það þorir enginn neitt
að gera nema það sé eftir
einhverjum viðurkenndum
reglum.“
Fram af bjargbrúninni
KJARTAN Ólafsson og Hilmar Jensson.
Morgunblaðið/Emilía
saman.
Hilmar vill ekki leggja of mikla
áherslu á tónflokkagreiningu; „Ég
held að fólki standi á sama um
hvort tónlist er felld undir ein-
hveija tónlistarstefnu annarri
fremur. Það eru svo margir að
nýta sér allt sem þeir komast yfir,
fólk sem hefur það eitt að stefnu
að sinna sínum áhugasviðum án
tillits til þess hvaða stefnu það til-
heyrir. Við erum ekki að reyna að
láta þessar stefnur vinna saman.“
Talið berst að áðurnefndum öng-
strætum tónlistarstefnanna og
leiða til að brydda upp á einhveiju
nýju. Kjartan segist telja að hans
kynslóð sé sú fyrsta sem ekki ber
ok byltingarinnar sem varð í nú-
tímatónsmíðum á sjötta áratugn-
um. „Þeir sem ólust upp þegar
Stockhausen og Darmstadt-skólinn
stjórnuðu tónlistarstefnum í Evr-
ópu eru í fjötrum þeirrar hefðar
og eiga erfítt með að bijótast út
úr byltingarstefnu þess tíma og
tónlist þeirra er í dag bara gamlar
lummur."
Sumir segja tónlist þá sem Hilm-
ar leikur varla djass og eins heyr-
ast raddir sem segja Kjartan semja
tónlist sem falli ekki að klassískri
tónlist. Hilmar kímir við þessa stað-
hæfingu, en segir að margt í tón-
list þeirra Kartans sé ólíkt en einn-
ig sé margt líkt. „Það er einmitt
það sem geri samstarf okkar
spennandi að mínu mati; ég vona
bara að það geti ýtt okkur fram
af brúninni þannig að við þurfum
að fara skrefinu lengra en við ráð-
um við. Ég hef vissar hugmyndir
um hvað eigi eftir að gerast á tón-
leikunum, en vona að það eigi samt
eftir að koma mér á óvart.“
„Snar þáttur í Skammdegi er
frelsi listamannanna,“ segir Kjart-
an. „Eins og verkið er upp byggt
af minni hálfu eru í því ákveðnar
línur og ég gef vissar leiðbeining-
ar, að sumu leyti fijálsar og öðru
leyti leiðandi. Þær eru þó ekki
strangar og því getur sitthvað gerst
sem gert getur verkið að uppákomu
að hluta og spennandi fyrir vikið.
Frelsið er þó dáHtið hættulegt.
Tímasetning er svo mikilvæg í tón-
list og það getur raskað tímatilfínn-
ingunni og jafnvel leitt menn út í
mínimalisma sem er nokkuð sem
við erum ekki að leita að,“ segir
Kjartan og álit hans á mínimalisma
skín í gegnum orðin. Hilmar tekur
upp þykkjuna fyrir mínimalismann
og segist vel kunna að meta þá
hægfara þróun sem einkennir
hann. „Tónlistarmenn byggja verk
sín upp á ólíkum forsendum og það
er bara spurning hvernig menn
heyra hlutina og hvort þeir telja
það hæga þróun eða hraða. Fram-
vindan er alltaf nauðsynleg til að
halda hlutunum gangandi en stund-
um er þolinmæði líka nauðsynleg
þegar hlustað er á tónverk.“ Kjart-
an andmælir þessu og segist hafa
heyrt mínimalíska tónlist sem hafi
nánast„kálað“ honum. „Það hefur
komið fyrir að maður standi upp
reiður á tónleikum vegna þess að
maður hefir verið að hlusta á sama
hlutinn í hálftíma." „Ertu ekki að
misa af kjarna verksins,“ segir
Hilmar, „ef þú hlustar á sama hlut-
inn í hálftíma hlýtur þú að upplifa
síðustu mínútuna öðruvísi en þær
fyrstu,“ segir hann en Kjartan
svarar að bragði, „vissulega, ég
fínn til dæmis til miklu meiri leið-
inda í lok verksins en við upphaf
þess,“ segir hann og þeir hlæja
báðir.
Átök við fyrirframhugmyndir
í ljósi þessara orðaskipta má
spyija hvort átök séu í vændum á
sviðinu, hvort þeir eigi eftir að
glíma við hljóð og hljóma eða hvort
Eins og fram hefur
komið leikur Hilmar nú-
tímalegan djass, en segist
hafa uppgötvað nútíma-
tónlist fyrir tveimur árum
eða svo. „Mér fannst ég
komast í fjársjóð, það var
svo margt spennandi sem
ég var að kynnast í fyrsta
sinn.“
Skammdegi er 15 til 20
mínútna verk eftir því
hvernig tekst til við flutn-
inginn, en í verkinu eru
notuð elektrónísk hljóð,
Calmus-forrit Kjartans býr
til tónaraðir, Hilmar leikur
á rafgítar, Pétur Jónasson
á klassískan gítar og Matt-
hías Hemstock leikur á
slagverk. Tónlistin verður
öll flutt lifandi og þó Kjartan styðj-
ist við tölvur notar hann þær nán-
ast sem hljóðfæri og segist munu
breyta út af fyrir fram ákveðinni
röð ef honum sýnist sem svo.
Tónleikarnir verða hljóðritaðir
„til skoðunar" og þeir félagar segja
að þetta sé vonandi vísir að frekara
samstarfi. Hilmar segir þó að slíkt
samstarf sé vonandi ekki bundið
því að allt gangi fullkomlega í Leik-
húskjallaranum, þetta sé hugmynd
sem vert sé að vinna áfram hvern-
ig sem fer. „Ég vona að þetta eigi
eftir að verða meira en þetta eina
kvöld,“ segir Kjartan, „en maður
veit aldrei, við erum að kasta okk-
ur fram af bjargbrúninni og vitum
ekki hvar við lendum eða hvort við
látum lífið.“
Á tónleikunum í Þjóðleikhús-
kjallaranum á þriðjudagskvöld, sem
haldnir eru undir merkjum Lista-
klúbbs Leikhúskjallarans og hefjast
kl. 21, verða flutt verk ýmissa höf-
unda auk Skammdegis. Einar
Kristján Einarsson og Pétur Jónas-
son flytja Twilight fyrir tvo gítara
eftir danska tónskáldið John
Frandsen, Cameractica hópurinn
flytur kvartett eftir pólska tón-
skáldið Krzysztof Penderecki, en
hópinn skipa að þessu sinni Ár-
mann Helgason klarínettuleikari,
Hildigunnur Halldórsdóttir fiðlu-
leikari, Guðmundur Kristmundsson
lágfiðluleikari og Sigurður Hall-
dórsson sellóleikari. Auk þessa flyt-
ur Pétur Jónasson verk Kjartans
Ólafssonar, Tilbrigði við jómfrú
fyrir einleiksgítar.
Torfi sýnir
skrift
NÚ stendur yfir sýning Torfa
Jónssonar á skrift (kalligrafíu)
í Stöðlakoti, Bókhlöðustíg 6.
Þetta er önnur einkasýning
Torfa á skrift, en sú fyrsta var
haldin á Flateyri fyrr í mánuð-
inum. Hann hefur áður tekið
þátt í flölda samsýninga bæði
skriftar- og vatnslitamynda-
sýningum heima og erlendis og
haldið margar einkasýningar á
vatnslitamyndum. Þá hafa verk
eftir hann birst í ýmsum ritum.
Torfi er kennari við Iðnskól-
ann í Reykjavík. Sýningunni
lýkur 10. nóvember og er að-
gangur ókeypis.
„Myrkraver-
öld Sunnu“
NÚ stendur yfir sýning Sunnu
Emanúeis á Nikkabar, Hraun-
bergi 4.
„Sunna hefur hafið^ elstu
kvenréttindakonuna á íslandi
til vegs og virðingar á undanf-
önum árum, hýst Grýlu og
hennar hyski ásamt tröllum,
álfum og dvergum, m.a. í Gerð-
arsafni, Perlunni og Laugar-
dalshöllinni," segir í kynningu.
Grýla og hennar hyski
ásamt tröllum, álfum og dverg-
um verða til sýnis á Nikkabar
næstu vikur sem hér segir:
virka daga frá kl. 17-23,
föstudaga og laugardaga kl.
12-02 og sunnudaga frá kl.
12-23.
Þættir fyrir
brúðuleikhús
ÞÝSKI brúðuleikhúsmaðurinn
Bernd Ogrodnik dvelur hér á
landi frá 16. október fram í
byijun nóvember og heldur
sýningar fyrir fullorðna og
börn. Hann sýnir í Kaffigall-
eríi Amma í Réttarholti í kvöld
sunnudagskvöld kl. 21. Að-
gangseyrir er 800 kr.
Bernd bjó á íslandi um fimm
ára skeið fyrir fimm árum og
býr núna í New York. Þar
starfrækir hann sitt eigið
brúðuleikhús og ferðast auk
þess með sýningar sínar um
Bandaríkin og Evrópu.
Bernd smíðar allar sínar
brúður sjálfur svo og leikmuni
og leikmyndir. Þegar hann bjó
hér á landi bjó hann meðal
annars til brúðuna Pappírs-
Pésa, stjómaði henni í sam-
nefndri kvikmynd og mynd-
skreytti bókina um þennan
sama Pésa.
Bernd hefur bæði boðið upp
á bamasýninguna „Brúður,
tónlist og hið óvænta“ og sýn-
ingu fyrir fullorðna.
*
A vængjum
vinnunnar
ENDURMENNTUNAR-
STOFNUN Háskóla íslands
mun í samstarfi við Listasafn
íslands standa fyrir námskeiði
sem hefst 4. nóvember næst-
komandi um Edvard Munch og
verkamannamyndir hans. Um-
sjón með námskeiðinu hefur
Áðalsteinn Ingólfsson, list-
fræðingur við Listasafn ís-
lands.
Á námskeiðinu verður fjall-
að um Munch og samtíð hans.
Rakinn verður uppruni lista-
mannsins og þróun listar hans.
Skoðuð verða tengsl við fram-
sækna myndlist á meginlandi
Evrópu og tengsl verkamanna-
mynda Munchs við sams konar
myndir eftir aðra listamenn og
þróun þeirra og áhrif á íslenska
listamenn.
|
\
m
M
í