Morgunblaðið - 27.10.1996, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
SADDAM Hussein íraksforseti.
Hræringar meðal leiðtoga araba
Sættast Saddam
og Assad?
Sá brandarí er vinsæll meðal hægrísinna í ísrael að
líklega verði kjör Benjamins Netanyahu, forsætisráð-
herra ísraels, til þess að sundurþykkir forystumenn
araba nái loks samstöðu. Jóhanna Kristjónsdóttir
telur að sést hafi merki þess aðjafnvel erkifjendurn-
----------------------------------------
ir Assad Sýrlandsforseti og Saddam Hussein Iraksfor-
seti séu að reyna að jafna djúpstæðan fjandskap sem
hefur verið milli þeirra.
ASSAD Sýrlandsforseti.
SÍÐUSTU mánuði hefur ýmislegt
bent til þess, að mati ýmissa sér-
fræðinga um málefni Miðaustur-
landa, að breytinga sé að vænta
á samskiptum stjórnvalda í Sýrlandi og
Irak. Færi svo mundi það vera sögulegra
en flest annað í þessum löndum um ára-
bil því togstreita um áhrif í þessum heims-
hluta hefur verið milli Assads Sýrlandsfor-
seta og Saddams Husseins og djúpstæð
persónuleg andúð.
Landamæri ríkjanna hafa verið lokuð
síðan Sýrlendingar skelltu þeim í lás þann
8. apríl 1982 þegar fjandskapurinn náði
hámarki. Að því er virtist var ekkert sem
gat bætt þessa gagnkvæmu illsku sem
sjálfsagt var sprottin af því að báðir töldu
sig best til forystu fallna á svæðinu. Þessi
deila átti sér langan aðdraganda og per-
sónulegar ýfingar milli Assads og Sadd-
ams hófust áður en Saddam komst endan-
lega til valda í írak en keyrði úr hófi
þegar írakar ásökuðu sýrlensku stjórnina
um að vera með samsæri í undirbúningi
til að velta Saddam úr sessi 1979.
Um hríð var reynt að bera klæði á
vopnin en það kom fyrir lítið. Þegar Sýr-
lendingar kváðu síðan upp úr með stuðn-
ing sinn við stjórn Khomeinis í íran,
mörgum til undrunar, var þess ekki langt
að bíða að írakar fyndu einhveija átyllu
sem yrði til þess að stjórnvöld í Damask-
us slitu endanlega öll tengsl og það 'með
offorsi.
Viðleitni til eins konar sátta virðist
hafa byrjað sl. vor
Öðru hveiju hafa skotið upp kollinum
fréttir þess efnis að Assad og Saddam
ætluðu að reyna að binda enda á fjand-
skapinn en þær hafa ekki reynst á rökum
reistar. En síðustu mánuði hafa þær ver-
ið áleitnari en áður og i blaði sem er
gefið út á arabísku í Frakklandi var
sagt í vor að þeir hefðu átt fund með
sér skammt frá sýrlenska bænum Deir
al Zor.
Þetta var skömmu fyrir þingkosning-
amar í ísrael þegar ljóst var að brugðið
gæti til beggja vona um hver yrði næsti
forsætisráðherra ísraels. Assad vildi þá
hafa vaðið fyrir neðan sig enda hafði hann
dregið þá ályktun að tæki Benjamin Net-
anyahu við stjórnartaumunum væri útséð
um að samningaviðræður um framtíðar-
skipan í Golanhæðum yrðu teknar upp að
nýju. Því vildi hann tryggja sér banda-
mann jafnvel þótt það væri sá leiðtogi
arabaríkja sem hann hafði lengi haft hvað
mestan ímugust á.
írakar mundu að sjálfsögðu fagna
bandamanni því einangrunin og neyðin
sem landið var í vegna efnahagsþvingana
Bandaríkjamanna kreppti æ harðar að.
Þó svo að ýmis arabaríki væru farin að
stíga skref til að taka aftur upp sam-
skipti við írak, þ.á m. ýmsar þjóðir sem
tóku þátt í aðgerðunum gegn þeim í Flóa-
stríðinu var sýnt að enn liði langur tími
uns þar yrði allt með felldu.
Þegar Fjölþjóðaher SÞ var settur saman
var lengi efamál hvar Sýrlendingar mundu
skipa sér. Það er auðvitað opinbert leynd-
armál að Sýrlendingar voru ekki einir um
það meðal araba. Þeir fengust að lokum
til að styðja aðgerðimar með ýmsum skil-
yrðum, svo sem að tryggt yrði að Israel
blandaði sér ekki í átökin og að Banda-
ríkjamenn létu af stöðugri gagnrýni og
þvingunum á einræðisstjórnina í Damask-
us.
Sýrlendingum finnst Bandaríkjamenn
ekki hafa staðið við fyrirheit sem voru
gefin og hefur það vakið gremju Assads.
Ekki bætti úr skák, að hans dómi, að
honum hefur þótt, með réttu eða röngu,
sem Bandaríkjamenn hafi tekið einhliða
afstöðu með Israelum og að Warren
Christopher, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, hefði getað gengið hiklausar
fram í því að þrýsta á Israela að ganga
á ný til samninga um framtíð Golan-
hæða.
Sýrlendingum finnst þeir einnig hafa
verið gabbaðir, einangrun þeirra á alþjóða-
vettvangi var fjarri því að vera rofin þótt
þeir styddu aðgerðir fjöiþjóðahersins og
Bandaríkjamenn hafa ekíci fengist til að
taka landið af svörtum lista yfír ríki sem
þeir grunuðu um að styðja alþjóðlega
hryðjuverkastarfsemi.
Eftir að úrslit kosninganna í Ísrael
lágu svo fyrir hefur Assad áreiðanlega
gert sér grein fyrir að í vændum gæti
verið heldur einmanaleg tíð því Banda-
ríkjamenn gerðu fátt til að gera ísraelum
það skiljanlegt að Sýrlendingum væri
full alvara með Golan-hæðir og endur-
heimt þeirra og málamiðlun kæmi ekki
til greina.
Ekki voru orð Christophers um Assad,
sem féllu sl. vor, heldur til að auka kæti
Sýrlandsforseta. En þá lét utanríkisráð-
herrann hafa eftir sér þegar hann var á
ferð um Miðausturlönd og herför ísraela
„Þrúgur reiðinnar!" stóð sem hæst - að
Assad væri tortrygginn, ósveigjanlegur
og óáreiðanlegur. Assad var ugglaust
þeirrar skoðunar að hann hefði með ýmsu
sýnt að hann væri fús til viðræðna og
hvorki Bandaríkjamenn né aðrir skildu
hann og þaðan af síður mundi honum
verða umbunað í neinu heldur fengi hann
kaldar, og' að hans dómi ósanngjarnar,
kveðjur frá Bandaríkjamönnum.
Assad og Saddam eiga grimmd
og hörku sameiginlega
Sýrlendingar eru sem sagt enn á listan-
um yfir ríki sem eru sögð kynda undir
hryðjuverkum og þeir óttast að þeir gætu
endað á listanum með Líbýu, írak, Súdan
og Iran um efnahagslegar refsiaðgerðir.
Ókyrrð er í báðum ríkjunum vegna af-
stöðu Tyrkja í ýmsum málum þessa svæð-
is. Tyrkir hafa gert loftferða- og hernaðar-
samning við ísraela, þeir stefna að frek-
ari stíflugerð Efrat-fljóts sem rennur einn-
ig um Sýrland og Irak. Síðast en ekki
síst eru svo málefni Kúrdanna í löndunum
þremur. Án þess að ástæða sé til að lofa
viðmót íraka og Sýrlendinga gagnvart
Kúrdum hafa Tyrkir beitt Kúrda meiri
kúgun og harðræði en Sýrlendingar og
Irakar til samans.
Þeir Assad og Saddam Hussein hafa
tekist á um völd í heimshlutanum og hvor-
ugur viljað láta sinn hlut. Báðir eru val-
dagírugir, þekktir að grimmd og hörku í
að kveða niður þær mjóróma óánægju-
raddir sem gera vart við sig í löndunum.
Harðýðgi Assads er sannarlega ekki
minni en Saddams, sá er munurinn að
Assad hefur verið klókari og ekki farið
jafn hátt og Saddam, hann kann betur
að hemja skaplyndi sitt og hefur heims-
mannslegra fas. En hafi menn þá hug-
mynd að hann sé í einhveiju fijálsyndari
en Saddam er það að mínu viti mikill
misskilningur.
Hvað hafa þeir rætt?
I grein sem birtist nýlega í mánaðarrit-
inu virta The Middle East er gagt að eftir
fundinn í vor hafi þeir hist nokkrum sinn-
um með mikilli leynd. Meðal þess sem
hafi verið rætt eru áðurnefnd áform
Tyrkja sem augljóslega hafi hlotið blessun
Bandaríkjamanna. Einnig hafi verið rædd
ákvörðun Eritreu-stjórnar að leggja undir
sig Hanish-eyjar á Rauðahafi sem Jemen
telur sitt yfirráðasvæði en Jemenar hafa
verið bandamenn íraka og nýlega hafi
Eritrea staðið að sameiginlegum heræf-
ingum með Bandaríkjamönnums. Sé þar
með greinilegt að þar komi Bandaríkja-
menn einnig við sögu.
Síðast en ekki síst er svo framvinda
mála - eða framvinduleysi - í friðarferl-
inu eftir að Netanyahu varð forsætisráð-
herra. írökum og Sýrlendingum finnst
fáránlegt að þó svo að ísraelar sæti gagn-
rýni Bandaríkjanna séu þeir síðarnefndu
tregir til að beita ísraela þeim aðgerðum
sem mundi hafa verið gripið til ef araba-
ríki hefði átt hlut að ýmsu því sem Net-
anyahu hefur ekki skirrst við að gera.
írösk þingmannanefnd sat
fund arabísku þingmanna-
samtakanna í Damaskus
Sú trú margra að meiriháttar atburðir
gætu legið í loftinu styrktist meðal ann-
ars þegar írösk þingmannanefnd kom til
fundar arabísku þingmannasamtakanna í
Damaskus fyrir skemmstu. Það verður að
teljast óvenjuleg uppákoma í borg þar sem
ýmis samtök sem beijast gegn Saddam
hafa aðsetur og einnig margir íraskir út-
lagar.
íraska blaðið Babel hvatti um þær
mundir til þess að stjórnendur íraks og
Sýrlands sæju til þess að nýir tímar fengju
að renna upp í samskiptum Sýrlendinga
og íraka. Á þessum sama fundi hélt for-
seti sýrlenska þingsins ræðu og lýsti
stuðningi við fullveldi íraka og baráttu
þeirra gegn efnahagsþvingunum.
Því er ærin ástæða til að velta því fýr-
ir sér í fullri alvöru hvort þáttaskil eru í
vændum og einhvers konar bandalag þess-
ara ríkja ásamt Súdan og leppríki Sýr-
lands, Líbanon ætli sér að mynda eins
konar óopinbert bandalag sem mundi ógna
öðrum blokkum á svæðinu.
Ef rétt reynist gæti verið að myndast
nýtt landslag í Miðausturlöndum. Allir
vita að Múbarak Egyptalandsforseti hefur
stefnt að því leynt og Ijóst að draga Sýr-
lendinga til aukinnar samvinnu Egypta,
Jórdana, Palestínumanna og kannski
Sáda. Kjör Benjamins Netanyahu á því
sinn þátt í því að það er líklegra núna en
áður að Sýrlendingar fylki sér með harðl-
ínuríkjum Araba. Tæki Múbarak hins veg-
ar af skarið og viðurkenndi fullan rétt
íraka væri sennilegt að ísraelski brandar-
inn yrði ekki lengur brandari heldur
rammasta alvara. Ekkert annað ríki en
Kúveit mundi standa utan við það samein-
aða arababandalag. Og Arababandalagið
væri þá sameinaðra - að minnsta kosti
um hríð - en það hefur verið í háa herr-
ans tíð.