Morgunblaðið - 30.10.1996, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Ljósmynd/Björg Sveinsdóttir
FÉLAGAR úr tónlistarhópnum Camerarctica, Ármann Helgason, Hildigunnur Halldórsdóttir, Guðmundur Kristmundsson og Sigurður
Halldórsson, flytja kvartett pólska tónskáldsins Krzysztofs Pendereckis.
Veröld í vændum
TONLIST
Þjóðleikhúskjallarinn
LISTAKLÚBBSTÓNLEIKAR
Verk eftir Kjartan Ólafsson, John
Frandsen og Penderecki. Pétur
Jónasson, Einar Kristján Einarsson,
gítarar; Camerarctica (Ármann
Helgasonn, klarínett, Hilldigunnur
Halldórsdóttir, fiðla, Guðmundur
Kristmundsson, vióla og Sigurður
Halldórsson, selló); Hilmar Jensson,
rafgitar, Kjartan Ólafsson, tölvu-
hljómborð og Matthias Hemstock,
trommur og slagverk. Þjóðleikhús-
kjallaranum, mánudaginn kl. 21.
„TÓNLIST í nútímanum" var yfir-
skriftin sl. mánudagskvöld, þegar
Listaklúbbur Leikhúskjallarins hélt
eitt af sínum vikulegu menningar-
kvöldum við dágóða aðsókn. Á dag-
skrá voru tónverkin „Tilbrigði við
jómfrú“ (1984) fyrir einleiksgítar
eftir Kjartan Ölafsson, „Twilight"
(1992) fyrir gítardúó eftir John
Frandsen, Kvartett fyrir klarínett
og strengjatríó (1993) eftir Krzyszt-
of Penderecki, og í lokin var frum-
flutt „Skammdegi" fyrir rafgítar,
tölvu, slagverk og klassískan gítar.
Pétur Jónasson lék blaðlaust hið
11 mínútna langa Tilbrigði; í senn
fram- og aftursækið verk, en hvorugt
um of. Eins og vænta mátti fólst
aftursæknin í sýnishomum af hefð-
bundnum spænskum sláttarhætti,
sem er óhjákvæmilega tengdur gít-
amum, hvort sem mönnum líkar bet-
ur eða verr. „Dag skal að kveldi lofa,
en mey að morgni“ stendur einhvers
staðar, og af þeirri heitu ástríðu sem
spratt fram inni á milli angurværra
augnablika í frábærum leik Jónasar
mátti grana, að á ýmsu hafi gengið
um hýnóttina í huga tónskáldsins,
og að þessi yngismærin hafi ekki
verið öll þar sem hún var séð, frekar
en Billings mey forðum.
Ekki er nema tæpur mánuður lið-
inn frá þvi er verk hins fertuga
danska organista Johns Frandsens
fyrir tvo gítara, „Twilight", samið
árið 1992, var flutt fyrst hér á landi
á Norrænum músíkdögum af sömu
hljómlistarmönnum og nú, Pétri Jón-
assyni og Einari Kristjáni Einars-
syni. Rökkur er á máli höfundar
kallað „þursamyrkur“, og hefðu
ýmsir staðir í verkinu, þ.á m. á köfl-
um þar sem annar gítaranna lá fyr-
ir á orgelpunkti með síítrekuðum
nótum, vel getað verið einskonar
tónaskizzur af álfum og tröllum að
fara á stjá. Nokkuð var skroppið
fram og aftur milli ólíkra stílpóla
eins og spænskrar klassík-rómantík-
ur og amerísks jass frá 8. áratug,
en þó virtist aftasti hlutinn að þessu
sinni ekki alveg jafn sundurlaus og
í fyrsta skipti. Þeir Pétur og Einar
Kristján léku af miklu öryggi og
innlifun.
Félagar úr tónlistarhópnum Ca-
merarctica, þau Ármann Helgason,
Hildigunnur Halldórsdóttir, Guð-
mundur Kristmundsson og Sigurður
Halldórsson, fluttu þriggja ára gaml-
an kvartett hins forðum mikla pólska
framúrstefnufrumherja Krzysztofs
Pendereckis á klarínett, fiðlu, víólu
og selló.
„Forðum" er lykilorð, því Pend-
erecki er ekki lengur sá múrbijótur
framtíðartónlistar sem endurómaði
um gjörvalla heimsbyggð framsæk-
inna vestrænna tónskálda, gagnrýn-
enda og tónvísindamanna kringum
1960 með verkum eins og Harmljóð
til fómarlamba Hísrósjímu. Óx veg-
ur hans í þeim merkismannahópi
mjög á næstu tveim áratugum, eða
þar til hann sneri við blaðinu og fór
að semja „rómantíska" tónlist - að
eigin sögn vegna þess að hann
treysti sér orðið til að semja gömlu
framúrstefnuna upp úr svefni.
Síðan hafa gagnrýnendur talað
heldur niðrandi um Penderecki í er-
lendum blöðum. Hann er ekki lengur
innundir, frekar en dátinn í Eldfær-
unum, þegar hann varð blankur.
Hvort áhugi almennings hafi aukizt
á móti er undirrituðum ókunnugt,
en hvað sem því líður var Kvartett-
inn hið áheyrilegasta verk, ljóðrænt,
já, allt að því pastóralskt, og hafði
yfír sér blæ idyllískrar kvikmynda-
tónlistar við segjum breiðtjaldsmynd
af gríska Eyjahafinu á heiðskírum
morgni. Þeir fjórmenningar löðuðu
slíkar og álíkar stemmningar fram
í sérlega áferðarfallegum samleik.
Það sem væntanlega flestir biðu
eftir þetta kvöld var framflutningur
Skammdegis, hins nýja verks Kjart-
ans Ólafssonar fyrir rafgítar (Hilmar
Jensson), trommur og slagverk
(Matthías Hemstock), klassískan
gítar (Pétur Jónasson) og tölvu.
Tónleikaskráin var því miður þögul
sem gröfin um hvað fælist í hinu
síðastnefnda, en tilgreindi reyndar,
að höfundur léki sjálfur á tölvu-
hljómborð. Að hve miklu leyti sá
þáttur tónsmíðarinnar var svokölluð
„lifandi elektróník" í stað niðursoð-
innar rafeindatónlistar á segulbandi
skorti frekari upplýsingar um, en
hitt kom óðara fram, að rafeinda-
hljóðin og „effektarnir", er flest
bára hugartengsl við misfjarlæg
þrumuveður, fallaxarhljóð og flug-
tök og lendingar geimskipa, voru í
meira lagi áhrifamikil, jáfnvel um
of,_miðað við dijúga lengd verksins.
I tónverkum af þessu tagi eru
heyranleg mörk milli hins skrifaða,
spunna eða aleatóríska oft næsta
óljós. Hin hefðbundnu hljóðfæri virt-
ust þó að mestu leyti tjá sig af fingr-
um fram, þó að vera kunni, að sá
spuni hafi verið stýrður eða tak-
markaður með einhveijum fyrirmæl-
um. Heildaráhrif verksins voru að
mestu á nótum hrikaleika og óhugn-
aðar, og hefði án efa komið að góð-
um notum í hryllingsmynd eins og
„Alien“. Þó brá undir lokin fyrir blíð-
legra tónaumhverfi og kunnuglegum
hljómgerðum, aðallega mollkyns og
minnkuðum, er mynduðu einskonar
hlaupkenndan þokuhjúp, líkt og
umlyki hafgúuhóp á letilegu svamli
við framandi furðuströnd.
Tónverkið bar með sér að vera
enn að hluta á tilraunastigi, og því
ekki ósennilegt að birtast muni næst
í afmarkaðri og styttri gerð. Fram-
lag hefbundnu hljóðfæraleikaranna
til heildarinnar var hlutfallslega lítið
- mest kvað að litríkum leik Matthí-
asar Hemstocks á trommusettið -
og í síðasta þriðjungi bar tölvu-
gervillinn algeran sigur úr býtum.
Kannski táknrænt fyrir það sem
koma skal, eða alltjent þangað til
vér tökum inn tónlistina í töfluformi.
Ríkarður Ö. Pálsson
Blátt áfram verðlaunasögur
Skúli Björn
Gunnarsson
Sólarmegin
í Aratungu
BÓKMENNTIR
Smásögur
LÍFSKLUKKAN TIFAR
eftir Skúla Bjöm Gunnarsson. Vaka-
Helgafell, Reykjavík, 1996.101 bls.
SMÁSAGNASAFN Skúla Björns
Gunnarssonar, Lífsklukkan tifar,
vann Bókmenntaverðlaun Halldórs
Laxness í síðustu viku. Þetta er
frumraun Skúla Björns á ritvellinum
en bókin ber þess ekki mörg merki.
I henni eru tólf smásögur sem skipt
er í fjóra kafla sem bera heiti árstíð-
anna; haust, vetur, vor og sumar -
í þessari röð. Umfjöllunarefnið er
maður og náttúra, náttúra manns-
ins, ástir mannsins, iíf og dauði.
Þetta gætu virst stór efni fyrir ung-
an höfund og það mætti kannski
spyija: Hvað hefur ungur maður að
segja okkur um eðli lífs og dauða
sem ekki hefur verið þrástagast á
áður? Svarið er auðvitað: í sjálfu sér
ekki neitt! En það er svo sem engin
nýlunda. Það er langt síðan menn
höfðu eitthvað nýtt að segja um
þessa hluti.
Það er alvanalegt að nota árstíð-
irnar sem tákn um æviferil manns-
ins; vorið táknar æskuna, sumarið
unglingsárin, haustið manndómsárin
og veturinn ellina. En þótt titill bók-
ar Skúla Björns vísi til hinnar ófrá-
víkjanlegu rásar náttúru og tíma
hefur hann valið að bijóta upp þessa
hefðbundnu táknun
eins og bent var á hér
að framan; bókin hefst
á kafla um haustið og
endar á kafla um sum-
arið. Hver kafli hefst á
stuttri sögu samnefndri
kaflanum sem táknger-
ir þá árstíð sem fjallað
er um; laufblað verður
eldi að bráð í sögunni
„Haust“ og „í einni
svipan verður litskrúð-
ugt ævintýri að grárri
ösku“, mús sem leitar
inn í hlýju mannabú-
staðar að vetri til og
verður gildrunni að
bráð er umfjöllunarefni
sögunnar „Vetur“, sagan „Vor“ seg-
ir frá hvítri fjöður af rúpu sem ferð-
ast með leysingarvatni ofan af heiði
og alla leið niður í fjöru þar sem
tvær litlar hendur strjúka af henni
bleytuna og þurrka í vorvindinum
og sagan „Sumar" segir frá kónga-
fiðrildi sem skríður úr púpu sinni
og flýgur út í heiminn þar sem það
er fangað í hendur drengs eina ör-
skotsstund. Sögur þessar fjalla allar
á sinn hátt um manninn og náttúr-
una og sækja kannski fyrirmyndir
sínar í svokallaðar dýrasögur sem
Þorgils Gjallandi, Þorsteinn Erlings-
son og fleiri skrifuðu nokkuð af um
síðustu aldamót.
Það er rómantískur hugblær yfir
þessum sögum, bæði efnistökum
þeirra og stíl, og það
sama á við um aðrar
sögur bókarinnar;
kannski væri réttast að
segja að þær væru ofur
melankólískar. Þetta
eru stuttar sögur sem
hverfast um eitthvert
eitt atvik, allar rekja
þær sig að örlagastund
sem birtir þemað, birtir
einhvern boðskap. Oft-
ast kallast boðskapur-
inn á við kaflaheitin;
sögurnar í fyrsta kafl-
anum fjalla til dæmis
um dauðann og ástina
á tímum eyðninnar og
í öðrum kaflanum er
meðal annars fjallað um böl eitur-
lyfja. Vor-sögurnar boða báðar
bjartsýni og lífsgleði en umfjöllun-
arefni þeirra beggja er Iíkamleg fötl-
un. Sumar-sögurnar víkja svo aftur
að dauðanum.
Það er augljóst að Skúli Björn
hefur gott vald á smásagnaforminu.
Byggingin er iðulega markviss og
stíllinn hnitmiðaður og knappur í
samræmi við það. Og þótt sögurnar
séu ósköp blátt áfram að efni verður
ekki annað sagt en að heildarsvipur
þeirra sé sterkur; hann er megin-
styrkur bókarinnar.
Að lokum skal Skúla Birni óskað
til hamingju með verðlaunin.
Þröstur Helgason
SÖNGHÓPURINN Sólarmegin
heldur tónleika í Aratungu í
kvöld, miðvikudag 30. október
kl. 21.00.
Á efnisskrá tónleikanna verður
sitthvað af efni nýs geisladisks
sem sönghópurinn er að gefa út
um þessar mundir, en einnig ný
lög og eldri.
I Sönghópnum Sólarmegin
eru 10 söngvarar. Söngstjóri er
Guðmundur Jóhannsson.