Morgunblaðið - 30.10.1996, Blaðsíða 26
26 MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 1996 27
Þurfa foreldrar 11 ára bama
að hugsa um vímuvamir?
Bandalag kvenna í Reylgavík kostar fyrir-
lestra fyrir foreldra 11 ára bama í Reykjavík,
þar sem fjallað er um ýmislegt sem varðar
uppeldi, útivistartíma, vímuefnaneyslu
og fleira. Ragnhildur Sverrisdóttir
sat slíkan fund í Grafarvogskirkju.
FYRIRLESARAR á fundun-
um eru þau Sigrún Hv.
Magnúsdóttir, félagsráð-
gjafi og Jón K. Guðbergsson,
fulltrúi. Þau eru sammála um að ág-
ætt sé að ræða ýmis mál, sem alla
jafna flokkist sem „unglingamál" við
foreldra 11 ára barna. Krakkar á
þeim aldri séu virk og dugleg, skoðan-
ir þeirra á lífinu og tilverunni í hraðri
mótun, en samt séu þau ekki enn
komin á breytingaskeiðið alræmda,
unglingsárin. Þau séu enn móttækileg
fyrir ýmsum hugmyndum foreldranna
og mikilvægt sé að foreldrarnir gefi
sér tíma til að ræða við þau.
Sinna þarf bömunum
af kostgæfni
Jón lagði mikla áherslu á að for-
eldrar yrðu að sinna börnum sínum
af kostgæfni. „Foreldrar lýsa því
stundum yfir að börnin eyði miklu
meiri tíma í skólanum en heima hjá
sér og því eigi skólinn að sinna ýms-
um málum betur. Það þýðir hins veg-
ar ekkert að varpa ábyrgðinni á skól-
ana eða félagsmiðstöðvarnar."
Jón sagði að sumum foreldrum
þætti ef til vill of snemmt að ræða
vímuefnaneyslu við 11 ára böm. Hann
rifjaði upp sögu, sem kennari í Reykja-
vík sagði honum. „Kennarar við skól-
ann þurfa að ganga um alla skólalóð-
ina á mánudagsmorgnum, til að tína
upp sprautur, nálar og pilluglös, sem
liggja um allt. Ég þekki líka sögu af
11 ára strák, sem kom heim
með tvær pillur, sem hann
hafði fundið. Mamma hans
lét lögregluna hafa pillurn-
ar, sem reyndust vera E-
pillur. Þetta er veruleikinn
sem blasir við og hann þarf að ræða.“
Sigrún tók undir orð Jóns og benti
á að forvamir byijuðu heima. „Við
verðum að geta talað um tilfinningar
og líðan. Foreldrar mega ekki falla í
þá gryfju að segja að allt sé í himna-
lagi, ef þeim líður auðsjáanlega illa,
heldur útskýra fremur hvers vegna
þeim líður illa. Ef tilfinningum er
afneitað, þá hætta börn að skilja eig-
in tilfinningar og treystá þeim ekki.
Börnum er eðlislægt að vera réttsýn
og þau þola oft að heyra meira en
foreldrarnir halda.“
Sigrún sagði að þegar börnin færð-
ust yfir á unglingsárin, þá breyttust
samskipti þeirra og foreldranna. „For-
eldrar verða að gera sér grein fyrir
að það er eðlilegt að unglingar vilji
einkalíf."
Sigrún sagði að foreldrar fylltust
oft óöryggi á unglingsárunum og
vissu ekki hvar mörkin lægju. „Ég
þekki nokkur dæmi þess að foreldrar,
sem hafa grunað unglinga um fíkni-
efnaneyslu, hafa brotist inn í herbergi
unglinganna og fundið þar ýmis áhöld
til neyslu og jafnvel fíkniefni. Þá hef-
ur grunurinn verið staðfestur, en samt
vefst oft mjög fyrir fólki að viður-
kenna fyrir unglingnum að farið hafi
verið inn í herbergi hans án hans vit-
undar. Þarna verða foreldrar auðvitað
að nota bijóstvitið og það innsæi sem
hver og einn hefur yfir að ráða.“
Naumur tími en
nauðsynlegt að talast við
Sigrún sagði að íslenskir foreldrar
hefðu oft nauman tíma til að sinna
börnum sínum, því þeir væru að vinna
allan daginn. „Það er samt mikilvægt
að eiga góðar samræður við
börnin og hlusta vel á það
sem þau hafa að segja. Og
það er líka mikilvægt að
foreldrar og börn geri hluti
saman. Það er ekki nauð-
synlegt að fjölskyldan fari í skíðaferð
til útlanda. Það er nóg að elda sam-
an, horfa saman á sjónvarpið, fara
saman í heimsókn, hafa það skemmti-
legt.“
Þegar barnið færist yfir á unglings-
ár er nauðsynlegt að bijóta upp gaml-
ar venjur, því ekki á hið sama við um
börn og unglinga. „Fólk má samt
ekki falla í þá gryfju að setja ungl-
inga undir sama hatt og fullorðna.
Hvers vegna fá foreldrar samviskubit
og telja að þeir verði að umbera reyk-
ingar og áfengisneyslu unglinga, af
því að þeir reykja og drekka sjálfír?
Það gilda ekki sömu reglur."
Áfengi og kynlíf fylgist að
í máli Sigrúnar kom fram, að þeg-
ar unglingur byrjar að nota áfengi,
þá byijar hann jafnframt að lifa kyn-
lífi. „Þetta helst alltaf í hendur og
ef unglingur byijar snemma að nota
áfengi, til dæmis 13 ára, þá hefur
hann alls ekki þroska til að takast á
við þær tilfinningar, sem fylgja kyn-
lífi.“
Á fundinum kom fram sú trú með-
al frummælenda og foreldra, að ef
allir foreldrar tækju ákveðna afstöðu
gegn því að kaupa áfengi fyrir börn
sín hefði slíkt áhrif. Sigrún sagði að
áfengi væri ekki bannað unglingum
að ástæðulausu, heldur vegna þess
að þeir hefðu ekki þroska til neyslunn-
ar. Skýr afstaða foreldra myndi út-
rýma umburðarlyndi gagnvart ungl-
ingadrykkju.
17% 12-13 ára barna
hafa neytt áfengis
Foreldrunum brá nokkuð í brún
þegar Jón kynnti þeim
nokkrar niðurstöður könn-
unar á áfengisneyslu ungl-
inga. Könnunin, sem er að
vísu nokkurra ára gömul,
sýndi að 17% 12-13 ára
barna höfðu einhvern tíma neytt
áfengis. Þetta hlutfall var komið í
88,3% hjá 16-17 ára unglingum. Jón
benti á, að þrátt fyrir að bölsótast
væri yfir landanum og bjórnum, þá
kæmi í ljós að 58% unglinga byijuðu
neyslu sína á að drekka sterkt áfengi,
en 5% byijuðu í landa. Þá sögðu 18,8%
unglinganna að foreldrarnir keyptu
áfengi fyrir þá.
Töluverðar umræður urðu meðal
foreldranna í salnum í kjölfar þessara
upplýsinga. Þeir töldu m.a. að lélegri
sjálfsmynd foreldra væri oft um að
kenna, ef unglingar drykkju. Foreldr-
ar hefðu sjálfir notað áfengi sem
unglingar og treystu sér því ekki til
að banna börnum sínum það. Sumir
sögðu, að vissulega giltu ekki sömu
reglur um unglinga og fullorðna, en
samt væri mikill tvískinnungur fólg-
inn í því, að fólk hellti í sig áfengi
fyrir framan börn.
Foreldrarnir sögðu að víða væfí
pottur brotinn hjá íþróttafélögum,
sem leyfðu jafnvel stuðningsmönnum
sínum að þjóra áfengan bjór í íþrótta-
húsunum fyrir leiki. Unglingarnir
héldu því sumir sjálfir fram, að miklu
betri „mórall" væri í liðum sem „dyttu
í það“ saman.
Einkenni neyslu
og viðbrögð foreldra
Sigrún gerði foreldrunum grein
fyrir einkennum vímuefnaneyslu
unglinga, sem eru þessi helst: Nýir
félagar, slakari námsárangur, ein-
angrun frá fjölskyldu, dularfull sím-
töl, deyfð eða óútskýrð reiði, andfé-
lagslegar skoðanir, nýtt orðbragð,
hirðuleysi í klæðaburði, brot á útivi^A
arreglum, lygar og vanlíðan. Sigrún
sagði, að þessi lýsing gæti að vísu
hljómað eins og hún ætti almennt við
um breytingar unglingsáranna, hvort
sem vímuefni kæmu þar til sögunnar.
eða ekki, en foreidrar gætu greint
muninn.
Viðbrögð foreldra við neyslunni eru
oftast á einn veg, sagði Sigrún. Fyrst
kvikna grunsemdir, en foreldrar trúa
ekki tilfínningum sínum. Þeir fá sam-
viskubit, afneita ástandinu eða fyllast
vonleysi, verða óöruggir í uppalenda-
hlutverkinu og leita að orsökum vand-
ans. Álagið á heimilin verður oft svo
mikið að til skilnaðar kem-
ur.
En hvað geta foreldAs?
gert? Þeir eiga að leita sér
hjálpar og fræðslu, vera
ákveðin og taka á málum
af ábyrgð, að sögn Sigrúnar.
Foreldrar á fundinum sögðu að
áróður gegn reykingum, drykkju og
fíkniefnum skorti í grunnskóla. Það
þyrfti að sannfæra krakkana um að
það væri fínt að vera vímulaus. For-
eldrarnir voru hins vegar sammála
um að forvarnir væru fyrst og fremst
á þeirra verksviði. „Við verðum að
tala við börnin okkar, hrósa þeim oft
og mikið og elska þau eins og þau
eru. Þá verður sjálfsmynd þeirra sterk
og þau geta tekist á við heiminn,"
var niðurstaða foreldranna.
Jón K. Guðbergsson og Sigrún Hv.
Magnúsdóttir halda fyrirlestra fyrir
foreldra 11 ára barna öll kvöld næstu
viku, vítt og breitt um Reykjavík.
Börnin fá tilkynningu um fundarstað
afhenta í skólunum.
Forvarnir
byrja inni á
heimilunum
Eiskum börn-
ín okkar eins
og þau eru
JÓN K. Guðbergsson og Sigrún Hv. Magnúsdóttir fræða foreldra 11 ára barna um vímuvarnir.
Morgunblaðið/Halldór
Jttagmifrlajfrffe
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KAUPHÆKKANIR
OG STÖÐUGLEIKI
SEÐLABANKI íslands hefur birt haustskýrslu sína og
segir þar, að verði launahækkanir ekki meiri en í
helztu viðskiptalöndum íslendinga eða á bilinu 3,5 til
4%, muni raungengi haldast stöðugt og verðbólga hér-
lendis verða svipuð og í viðskiptalöndunum. Ennfremur
leggur bankinn áherzlu á, að jafnvægi náist í ríkisfjármál-
um, að forsendur geti skapazt fyrir slökun í peningamál-
um á sama tíma og þjóðhagslegur sparnaður aukist og
viðskiptahalli minnki. Nauðsynlegt sé að afgreiða fjárlög
með afgangi á næsta ári.
Þjóðarsáttarsamningarnir voru gerðir á árinu 1990 eða
fyrir 6 árum. Þeir voru forsenda þess að unnt var að
koma stöðugleika á efnahagsmálin hérlendis. Fyrir þá
hafði ríkt óðaverðbólga, sem skekkti allt verðmætamat
almennings og aðilar, sem stóðu í fjárfestingum með
lánsfé urðu margir illa úti og hafa jafnvel ekki enn náð
sér á strik eftir hrikalega útreið verðbólgunnar á fjárhag
þeirra. Áreiðanlegt er, að verkalýðsforingjar sem aðrir
hafa á þeim árum sem liðin eru öðlast dýrmæta reynslu,
sem breytir mati þeirra á aðstæðum. Þjóðarsáttartíminn
hefur kennt mönnum að meta stöðugleikann. Þótt kaup-
hækkunartölur hafi ekki verið háar, hefur kaupmáttur
ráðstöfunartekna aukizt töluvert hin síðustu misseri eða
samkvæmt þjóðhagsáætlun fyrir árið 1997 um 9% á árun-
um 1995 og 1996 og er það um það bil tvöfalt meiri
aukning en í öðrum OECD-ríkjum.
í kjölfar þjóðarsáttarsamninganna voru gerðar ýmsar
breytingar á skattalögum. Sköttum var létt af fyrirtækj-
um til þess að bæta samkeppnisstöðu þeirra út á við,
en skattar voru hins vegar hækkaðir á einstaklingum.
Skuldir heimilanna hafa aukizt um 120 milljarða króna
að raungildi, eða um 440 þúsund krónur á hvert manns-
barn, á sama tíma og fyrirtæki greiddu niður skuldir
sínar um 24 milljarða króna. Launþegar tóku á sig veru-
legar byrðar á sama tíma og byrðum var létt af fyrirtækj-
um.
Nú er batnandi hagur. Nú er komið að því að umbuna
launþegum en þess verður að gæta að sú kjarabót, sem
samið verður um, sé innan marka þess stöðugleika, sem
nauðsynlegur er, svo allt sem unnizt hefur á þjóðarsáttar-
tímabilinu sé í raun ekki unnið fyrir gýg.
SAMKEPPNISSTAÐA
ÍSLANDS
• •
ORAR breytingar og harðnandi samkeppni einkenna
atvinnulíf heimsins um þessar mundir. Ný þekking
og tækniþróun í fjarskiptum og samgöngum valda því,
að fjarlægðir hindra lítt eða ekki fjölþjóðleg viðskipti.
Flest ríki eiga því tiltölulega greiðan aðgang að alþjóðleg-
um markaði. Þau leggja og vaxandi áherzlu á að nýta
sér kosti þessarar heimsþróunar með því að styrkja sam-
keppnisstöðu sína. Styrkt samkeppnisstaða íslenzks at-
vinnulífs er og verðugt forgangsverkefni í samfélagi
okkar. Raunar er hún mikilvægasta forsenda bætts at-
vinnuöryggis og betri lífskjara í næstu framtíð.
Hans Peter Gassmann, framkvæmdastjóri iðnaðarsviðs
OECD, hefur kynnt sér samkeppnisstöðu fjölmargra
þjóða á alþjóðlegum markaði. í viðtali við Morgunblaðið
fyrir nokkru lagði hann m.a. áherzlu á eftirtalin atriði,
að því er ísland varðar: 1) Fjárfestingu í menntun og
þekkingu. 2) Örvun samkeppni milli innlendra fyrir-
tækja, sem styrkti um leið samkeppnisstöðu okkar út á
við. 3) Fordæmi Ný-Sjálendinga að því er varðar bætt
rekstrarumhverfi fyrirtækja, en þeir drógu úr skriff-
innsku, reglugerðarfargani, einkavæddu ríkisfyrirtæki
og lækkuðu skatta.
Áhrifsöfl í íslenzku samfélagi þurfa að leggja út allar
árar til þess að styrkja samkeppnisstöðu Islands á al-
þjóðamarkaði. Á þeim vettvangi ræðst, öðrum fremur,
hver verða lífskjör landsmanna í fyrirsjáanlegri framtíð.
Á þeim vettvangi ræðst meðal annars að stórum hluta,
hver verður geta þjóðarbúskaparins til að rísa kostnaðar-
lega undir því velferðarkerfi, sem við viljum þróa til fram-
tíðar.
I
SLAND viðurkenndi í síðustu
viku að tvö ákvæði laga um
vörugjald, sem giltu allt þar til
í júlí síðastliðnum, hefðu brotið
samninginn um Evrópskt efnahags-
svæði, sem tók gildi í ársbyijun 1994.
Á móti féllst Eftirlitsstofnun EFTA
(ESA) á að draga til baka kæru á
hendur íslandi, sem EFTA-dómstóll-
inn hefði ella tekið fyrir í næstu viku.
Allt þetta mál hefur verið vandræða-
legt fyrir íslenzk stjórnvöld, sem í
fyrstu tóku ekki mark á athugasemd-
um hagsmunaaðila. Síðan tók á annað
ár að bregðast við athugasemdum
ESA og lofuðu stjórnendur í fjármála-
ráðuneytinu harla oft upp í ermina á
sér á því tímabili. Málinu er enn ekki
lokið; málaferli innanlands og nýjar
kærur til Eftirlitsstofnunarinnar eru
næst á dagskrá.
Upphaf málsins er það að fjáröfl-
unartollar, sem lagðir voru á ýmsar
innfluttar vörur hér á landi, voru afn-
umdir er EES-samningurinn tók gildi
en vörugjöld lögð á í staðinn. Gildi-
staka samningsins leiddi því ekki til
verðlækkunar á viðkomandi vörum,
eins og sumir höfðu vonazt eftir.
Bæði Verzlunarráð íslands og Fé-
lag íslenzkra stórkaupmanna töldu
gjaldtökuna ekki samrýmast EES-
samningnum, en í honum eru tollar
á vörur, sem samningurinn nær til,
bannaðir, svo og gjöld sem hafa sömu
áhrif og tollar, samkvæmt 10. grein.
I 14. grein samningsins er jafnframt
bannað að leggja hvers konar beinan
eða óbeinan skatt innanlands á fram-
leiðsluvörur ' annarra aðildarríkja
samningsins, umfram það sem lagt
sé beint eða óbeint á sams konar inn-
lendar vörur. Ekki má heldur leggja
á innfluttar vörur innlendan skatt,
sem verndar óbeint aðrar framleiðslu-
vörur.
Fj ármálaráðuneytið svaraði því til
á þessum tíma að vörugjöldin væru
leyfileg og stæðust alþjóðlega samn-
inga, vegna þess að þau mismunuðu
ekki erlendum og innlendum framleið-
endum; vörugjöld væru innheimt af
báðum. Indriði H. Þorláksson, skrif-
stofustjóri gjalda- og tekjuskrifstofu
fjármálaráðuneytisins benti á það í
Morgunblaðinu í janúar 1994, rétt
eftir gildistöku EES, að íslendingum
hefði áður verið heimilt að leggja
vörugjöld á innfluttar vörur, jafnvel
þótt sambærilegar vörur væru ekki
framleiddar hér á landi.
Síðar í janúarmánuði 1994 kærðu
síðan bæði VÍ og FÍS vörugjöldin til
Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA). ESA
sendi fjármálaráðuneytinu athuga-
semdir vegna málsins í júlí. í nóvem-
ber sama ár gerði ESA síðan kunn-
ugt álit sitt í málinu. Þá kom í ljós
að stofnunin lagðist ekki gegn álagn-
ingu vörugjaldsins sem slíkri, en taldi
hins vegar tvö atriði í íslenzkri lög-
gjöf um framkvæmd, álagningu og
innheimtu vera til þess fallin að mis-
muna erlendum og innlendum fram-
leiðendum.
Annars vegar var þar um að ræða
ákvæði um að áætla skyldi 25% heild-
söluálagningu á innfluttar --------
vörur, í stað þess að miða
við raunverð eins og þegar
um innlenda framleiðslu
var að ræða. Hins vegar
gerði ESA athugasemd við
að innflytjendur þyrftu að inna vöru-
gjald af hendi við tollafgreiðslu, en
innlendir framleiðendur fengju fjög-
urra mánaða frest á greiðslu þess.
Frumvarp eftir
fjórtán mánuði
Þegar þetta álit ESA lá fýrir sagði
Indriði H. Þorláksson að frumvarp,
sem myndi koma til móts við athuga-
semdir ESA, yrði lagt fram „á næstu
dögurn", þ.e. í nóvember eða desem-
ber 1994.
Ekkert bólaði hins vegar á frum-
varpi, og var skýringin, sem fjármála-
ráðuneytið gaf á því eftir á, sú að
það hefði verið sýnt hagsmunaaðilum
og þeir lagzt gegn þeim breytingum,
sem þar voru lagðar til.
Hinn 20. marz 1995 sendi ESA
Vandræða-
lega vöru-
gjaldamálið
íslenzka ríkið viðurkenndi í síðustu viku að tvö
ákvæði þeirra laga um vörugjald, sem giltu þar til
_____ _
í sumar, hefðu brotið EES-samninginn. Olafur Þ.
Stephensen segir allt þetta mál hafa verið fremur
vandræðalegt fyrir stjórnvöld, sem enn hafi ekki
bitið úr nálinni með það.
Morgunblaðið/Kristinn
VÖRUGJALD leggst m.a. á innflutt heimilis- og rafmagnstæki.
Vörugjaldið
sem slíkt
áfram við lýði
fjármálaráðuneytinu því formlegar
athugasemdir, þár sem leiðréttingar
á áðurnefndum tveimur atriðum í
vörugjaldalöggjöfinni var krafízt. Enn
gerðist ekkert af hálfu ráðuneytisins
og ESA sendi því þess vegna rök-
stutt álit, sem er efsta stig athuga-
semda stofnunarinnar, í júní sama
ár. Þar var íslenzkum stjórnvöldum
gefinn tveggja mánaða frestur til að
breyta reglum um innheimtu og
álagningu vörugjalds, ella yrði Island
kært til EFTA-dómstólsins.
Á þessum tíma lýsti Friðrik Soph-
usson fjármálaráðherra því yfir að
reglunum yrði breytt og upplýsti að
nokkrum dögum áður en rökstudda
álitið barst hefði verið sam-
þykkt að setja á stofn
starfshóp með fulltrúum
hagsmunaaðila, m.a. FÍS
og Samtaka iðnaðarins, til
að endurskoða vörugjalda-
löggjöfina.
Ekki gekk vel að ná samkomulagi
í starfshópnum. Frestur ESA rann út
í ágúst og ekkert fréttist af vinnu
nefndarinnar. Hinn 29. nóvember í
fyrra sagði fjármálaráðherra „stefnt
að nefndaráliti fyrir jól.“
Nefnd fjármálaráðherra tókst ekki
að ijúka störfum fyrir jól og í desem-
ber á síðasta ári ákvað ESA að kæra
ísland til EFTA-dómstólsins. Friðrik
Sophusson sagðist þá eiga von á að
nefndin skilaði áliti snemma í janúar
og ESA myndi afturkalla málið.
Nefndin var áfram sundurþykk
sjálfri sér og hinn 20. janúar sendi
ESA málið til dómstólsins. Tillögur
nefndarinnar litu ekki dagsins ljós
fyrr en í febrúar — fjórtán mánuðum
eftir að frumvarpi var lofað „á næstu
dögum“ — og var frumvarp til breyt-
inga á lögum um vörugjald lagt fyrir
þingflokkana í marz.
Stórkaupmenn
ekki sáttir
Frumvarpið tók talsverðum breyt-
ingum í meðferð Alþingis. Lokanið-
urstaðan varð sú að verðgjöldum á
ýmsar vörur skyldi breytt í magn-
gjöld. Auk þess myndi vörugjald
lækka í tveimur þrepum, en tekjutap
ríkissjóðs unnið upp annars vegar
með því að lækka endurgreiðslu virð-
isaukaskatts vegna vinnu við íbúðar-
húsnæði og hins vegar með samræm-
ingu tryggingagjalds. Þá var gjald-
frestur innflytjenda og inn- --------------------
lendra framleiðenda sam- 800 milljóna
ræmdur. króna endur-
Þessar breytmgar á log- qreiðsla?
unum um vörugjald tóku “
gildi 1. júlí síðastliðinn.
ESA hélt málinu engu að
streitu fyrir
síður til
EFTA-dómstólnum allt
þar til í síðustu viku, er samkomulag
náðist á milli íslenzka ríkisins og
stofnunarinnar. ísland viðurkennir að
umrædd lagaákvæði hafi brotið EES-
samninginn og ESA samþykkir á
móti að skrifa EFTA-dómstólnum og
draga málið til baka.
Eins og sjá má af því, sem hér
hefur verið rakið, er málið allt fremur
vandræðalegt fyrir íslenzka ríkið,
þótt Verzlunarráð og stórkaupmenn
hafi ekki haft fullan sigur og vöru-
gjaldið sé enn við lýði.
Nú er hins vegar spurningin hvert
framhaldið verður. Stórkaupmenn
hafa lýst því yfir að annars vegar
muni einn úr þeirra hópi höfða mál
á hendur ríkinu og krefjast endur-
greiðslu á vörugjaldi, sem hann hafi
ofgreitt vegna þess að heildsöluálagn-
ing hafi verið áætluð samkvæmt lög-
unum, sem voru við lýði í tvö og
hálft ár eftir að EES gekk í gildi.
Ríkið hafi nú viðurkennt að lögin
hafí brotið EES og það styrki stöðu
stórkaupmanna. Hins vegar eru stór-
kaupmenn áfram ósáttir við löggjöf-
ina um vörugjald, þrátt fyrir breyting-
arnar, og hyggjast kæra hana til ESA
á ný.
Baldvin Hafsteinsson, lögfræðing-
ur FÍS, segir að viðkomandi fyrir-
tæki, sem hann vill ekki nafngreina
enn sem komið er, telji sig hafa of-
greitt vörugjald um tæplega eina og
hálfa milljón króna. í dag eða á morg-
un verði fjármálaráðuneytinu sent
bréf, þar sem það verði krafið um
endurgreiðslu á þessari upphæð.
Verði ráðuneytið ekki við kröfunni
verði farið í mál.
Baldvin segist ekki geta áætlað
hversu há endurgreiðslukrafa inn-
flytjenda sé samtals, en segir menn
hafa gizkað á töluna 800 milljónir
króna að hámarki.
Baldvin segir að FÍS hafi ekki get-
að sætt sig við áðumefndar breyting-
ar á vörugjaldalöggjöfinni. í fyrsta
lagi sé enn óljóst hver verðgrundvöll-
urinn sé. „Það er kveðið á um að
vörugjöld reiknist af tollverði, en það
verð er oft og tíðum með innbyggðum
álögum frá útlöndum, sem er þá ver-
ið að borga vörugjöld af. Þau eru því
greidd af fleiru en raunvirði vörunn-
ar,“ segir hann.
í öðru lagi gerir FÍS athugasemdi
við það kerfí, sem sett hefur verið
upp til að menn njóti jafnréttis við
gjaldfrest á vörugjöldum. „Skráning-
arkerfið, sem komið hefur verið upp,
er svo þungt í vöfum að það er nán-
ast óframkvæmanlegt, auk þess sem
við drögum í efa að það standist
EES-samninginn að gera innflytjend-
um að skrá sig hjá stjórnvöldum, en
ekki öðrum,“ segir Baldvin.
Bæði FÍS og Verzlunarráð telja að
burtséð frá því hvort álagning vöra-
gjalds sem slíks standist EES-samn-
inginn, sé það ranglátur skattur, sem
hækki vöruverð og komi með mis-
munandi hætti niður á vörutegundum.
Samtökin hyggjast því áfram beijast
fyrir afnámi vörugjalds, á innanlands-
vettvangi.
Skaðabótaskylda
ekki fyrir hendi
Indriði H. Þorláksson segir að við-
urkenning ríkisins á að það hafi brot-
ið EES-samninginn hafi snúið að
lagaákvæðunum, sem í gildi voru.
Hins vegar sé ekki þar með sagt að
í framkvæmdinni hafi EES-samning-
urinn verið brotinn. „Lögin, eins og
þau voru, fólu í sér þann möguleika
að leggja meira á erlenda vöru en
innlenda, en það er ekki þar með
sagt að það hafi verið brotið á til-
greindum eða tilgreinanlegum aðila,“
segir lndriði. „Við teljum því hvorki
að til staðar sé skaðabótaskylda né
að unnið hafi verið með þessu tjón,
sem einn eða annar geti sótt bætur
fyrir.“
Indriði segir að reglan um að áætla
heildsöluálagningu á innfluttar vörur
hafi verið í gildi frá 1987 og miðazt
við meðaltalsálagningu. „Það vill svo
til að fram að þessu voru það fyrst
og fremst íslenzkir iðnvöruframleið-
endur, sem kvörtuðu undan þessari
reglu. Þeir töldu að hún mismunaði
þeim, og í reynd væri álagningin á
---------- innflutta vöru meiri en sem
næmi þessum áætluðu
25%,“ segir Indriði. „Það
er ekki fyrr en þessi at-
hugasemd frá ESÁ kemur,
sem innflytjendur fara að
líta þessa reglu hornauga.'
Indriði segir að jafnvel þótt EES-
samningurinn hafi verið brotinn sé
mjög óljóst hvort ríkið beri einhveija
skaðabótaskyldu gagnvart einum eða
öðrum aðila. Það sé lögfræðilegt álita-
mál og tengist meðal annars umræð-
um um það hvort EES-reglur hafi
bein réttaráhrif í aðildarríkjum EFTA
eður ei. Þá sé spurning hver geti ver-
ið málsaðili. Ekki sé víst að innlend
fyrirtæki geti höfðað mál, þar sem
ákvæði EES kveði á um að ekki
megi halla á erlenda aðila. Loks sé
spuming hver hafi orðið fyrir tjóni í
málinu. Innflytjendur hafí væntan-
lega velt ofgreiddum vörugjöldum, ef
einhver hafi verið, út í verðlagið og
þannig séu það neytendur, sem hafi
orðið fyrir tjóni.