Morgunblaðið - 11.12.1996, Blaðsíða 35

34 MIÐVIKUDAGUR 11. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 11. DESEMBER 1996 35
JlgrripmM&lrit*
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓllI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
GJAFIR TIL
FORSETA ÍSLANDS
RÍKISENDURSKOÐUN lýsir þeirri skoðun í skýrslu um
ríkisreikning síðastliðins árs, að halda beri skrá yfir
allar gjafir til forseta íslands og að setja beri skriflegar
reglur um það hverjar gjafanna skuli teljast eign þjóðarinn-
ar og hverjar persónuleg eign forsetans. Það er fyrir löngu
tímabært, að slíkar reglur verði settar, bæði að því er varð-
ar gjafir til forseta íslands og til embættismanna og stjórn-
málamanna.
Auðvitað hljóta gjafir til forseta í flestum tilvikum að
vera gjafir til íslensku þjóðarinnar. Einu undantekningarnar
þar á ættu að vera ákveðnar tækifærisgjafir, „að verðmæti
ekki meira en gerist almennt um slíkar gjafir,“ eins og segir
í leiðbeiningum ríkisskattstjóra á bls. 34. Þar kemur fram
að allar aðrar gjafir séu skattskyldar tekjur. Það er svo
annað mál, hvort þeim reglum hefur verið framfylgt.
í ýmsum nálægum löndum ríkja strangar reglur um þetta
efni. Þar má ekki sízt nefna Bandaríkin, þar sem mikil áherzla
er lögð á, að nákvæmum reglum sé framfylgt til hins ýtr-
asta. Hvað eftir annað hafa komið upp mál, sem leitt hafa
til afsagna háttsettra embættismanna, sem hafa ekki gætt
sín sem skyldi. Umræður um þetta efni komu upp í Bret-
landi fyrir liðlega tveimur árum og vildu breskir kjósendur,
að siðferðið í stjórnkerfinu yrði rannsakað, settar yrðu
strangar reglur sem takmörkuðu rétt stjórnmálamanna til
að þiggja gjafir eða greiða frá mönnum sem ættu hagsmuna
að gæta.
Hingað til hefur sú kvöð verið lögð á fráfarandi forseta
hverju sinni, að hann sjálfur leggi mat á það hverjar af
þeim gjöfum, sem hann hefur veitt viðtöku á embættisferli
sínum, skuli teljast opinber eign og hverjar persónuleg eign.
Með þessu fyrirkomulagi er fráfarandi forseti settur í óþol-
andi aðstöðu, eins og allir sjá.
í Morgunblaðinu í dag upplýsir forsetaritari að til sé eigna-
skrá yfir allar eignir forsetaembættisins og frá 1. ágúst sl.
hafi allir nýir munir verið og muni verða skráðir. Eðlilegt er
í framhaldi af því, að settar verði skriflegar reglur um ráð-
stöfun gjafa, hvort sem er til forseta hverju sinni eða ann-
arra háttsettra embættismanna og ráðherra.
EES-REGLUR OG
SAMKEPPNI
FYRSTI dómur íslenzks dómstóls, þar sem stuðzt er við
ákvæði samningsins um Evrópskt efnahagssvæði um
bann við mismunun á grundvelli ríkisfangs, var kveðinn upp
í Héraðsdómi Reykjaness í fyrradag. Samkvæmt dómnum
var byggingarnefnd Borgarholtsskóla í Grafarvogi óheimilt
að gera það að skilyrði við útboð að þakeiningar skólabygg-
ingarinnar skyldu smíðaðar hér á landi.
Þessi dómur skerðir ekki samkeppnisstöðu íslenzkra fyrir-
tækja, eins og einhverjum kynni að virðast við fyrstu sýn.
Þvert á móti styrkir hann hana. Evrópskar reglur um bann
við mismunun á grundvelli þjóðernis þýða að íslenzk fyrir-
tæki geta boðið í framkvæmdir hvar sem er á Evrópska
efnahagssvæðinu og keppt við fyrirtæki í öðrum aðildarríkj-
um EES á jafnréttisgrundvelli. Þessar reglur ýta undir sam-
keppni og eru þess vegna vel reknum og framsæknum fyrir-
tækjum til framdráttar.
Vafamál er hvort það sama megi segja um EES-reglur
um umbúðamerkingar, sem senn ganga í gildi hér á landi.
Reglurnar kveða á um að merkja skuli allar vörur sam-
kvæmt ákveðnum staðli. Þetta þýðir að ekki má selja vörur,
sem framleiddar eru í Bandaríkjunum og merktar með þar-
lendum staðli, í verzlunum í EES-löndum, þar á meðal hér
á landi. Bandarísku merkingarnar taka, líkt og þær evr-
ópsku, mið af neytendaverndarsjónarmiðum. Það má því
halda því fram að EES-reglur, sem útiloka þær, séu hindrun
í vegi samkeppni og frjálsrar verzlunar. Staðlar af þessu
tagi eru einmitt eitt af þeim málum, sem Bandaríkin og
Evrópusambandið hyggjast taka á í viðræðum samkvæmt
Atlantshafsstefnuskránni svokölluðu, sem undirrituð var
fyrir ári, en meðal markmiða hennar er að fækka viðskipta-
hindrunum.
Hins vegar er furðulegt að íslenzk stjórnvöld hyggist túlka
EES-reglurnar þrengra en stjórnvöld í ríkjum Evrópusam-
bandsins og gera strangari kröfur en sjálf Eftirlitsstofnun
EFTA (ESA). í Morgunblaðinu í gær kemur fram að það
fullnægi kröfum ESA að hillumerkingar samkvæmt evrópsk-
um staðli séu við bandarískar vörur. Hvers vegna er sú leið
ekki farin? ,
MÁLÞIIMG UM RAUNGREINAKENNSLU
Morgunblaðið/Ásdís
NOKKRIR fyrirlesaranna og fleiri tóku þátt í pallborðsumræðu að loknum erindum. Frá vinstri eru
Gerður G. Óskarsdóttir, fræðslustjóri í Reykjavík, Geir Þórarinn Zoega, framkvæmdastjóri tæknisviðs
ísaga, Helgi H. Jónsson fréttamaður og Þorsteinn Vilhjálmsson prófessor.
Morgunblaðið/Golli
BJÖRN Bjarnason menntamálaráðherra var meðal fjölmargra gesta á fundi sem Félag raungreinakenn-
ara og Verkfræðingafélag Islands stóðu fyrir í Norræna húsinu í Reykjavík í gær undir yfirskriftinni
„Menntamál til framtíðar“.
Miðluii fagþekkingar
hefur vikið fyrir
uppeldishlutverki
Félag raungreinakennara og Verkfræðingafé-
lag íslands stóðu fyrir fundi í Norræna húsinu
í gær undir yfirskriftinni „Menntamál til fram-
tíðar“. Jóhannes Tómasson og Helgi Þor-
steinsson fylgdust með fyrirlestrum og um-
ræðum um úrbætur í raungreinakennslu.
Morgunblaðið/Golli
DORIS Jorde, prófessor við Háskólann í Ósló, segir frá niðurstöðum
nefndar sem fjallar um vanda raungreinakennslu í grunnskólum.
NORSKAR rannsóknir
benda til þess að kennsla
í raungreinum í yngri
bekkjum grunnskóla sé í
raun sáralítil þó að námskrár geri ráð
fyrir að hún sé helmingur námsefnis.
Kennslubækur fjalla aðeins að fjórð-
ungi um raungreinarnar, og kennarar
hneigjast til að sleppa þeim köflum.
Talið er að raungreinar séu aðeins
tíu prósent námsefnis sem kennt er.
Ein af skýringunum er að konur eru
í miklum meirihluta kennara, og þær
eru óöruggari, áhugalausari og verr
menntaðar í raungreinum en karlar.
Þetta kemur fram í skýrslu nefndar
sem fjallað hefur um vanda raun-
greinakennslu í grunnskólum í Nor-
egi. Hún var skipuð árið 1994, en
þá þegar áttuðu Norðmenn sig á að
staða raungreinakennslu væri slæm.
Einn nefndarmanna, Doris Jorde, pró-
fessor við Háskólann í Ósló, er nú
stödd hér á landi til að ráðleggja ís-
lendingum.
Kennarar illa menntaðir í
raungreinunum
í Noregi eru raungreinar kenndar
með ýmsum samfélagsgreinum. Það
gefur kennurum möguleika
á að sleppa þeim þáttum
úr kennslunni. Margir
kennaranna eru illa
menntaðir í raungreinum
og forðast þær. Astæður
þessa má rekja til þeirra
eigin skólagöngu, því allt frá grunn-
skólanum upp í kennaraskóla er hægt
að velja burt raungreinar.
í efri bekkjum grunnskóla og
menntaskólum eru raungreinar
kenndar með allt öðrum hætti. Þunga-
miðjan verður fagið en ekki nemend-
urnir. Kröfur eru meiri og einkunnag-
jöf strangari en í öðrum fögum. Vís-
indin eru kynnt á sinum eigin forsend-
um, en ekki sett í víðara samhengi.
Afleiðingin er sú að nemendur forð-
ast raungreinarnar eftir fremsta
megni. Þróunin í framhaldsskólum
hefur verið í þá átt að auka val-
frelsi, og því geta nemendur nánast
því útilokað raungreinarnar úr náms-
efninu.
Hættur fyrir samfélagið
Norsku rannsóknarmennirnir
benda á nokkrar hættur sem felast í
lélegri eða lítilli raungreinakennslu á
grunnskólastigi. í fyrsta lagi er fyrir-
sjáanlegur skortur á vísindamönnum
og verkfræðingum og gæti það haml-
að efnahagsþróun í landinu. I öðru
lagi vekur það áhyggjur um stöðu
kvenna að það virðist sem ásókn
þeirra í hefbundnar karlagreinar sé
aftur að minnka. I þriðja lagi er bent
á hættuna af því að fólk þekki ekki
og sé jafnvel fjandsamlegt tækninni
sem nú er orðin stór hluti af störfum
og frítíma þess.
Næsta haust verður unnið eftir
nýrri námskrá í norskum grunnskól-
um. Raungreinarnar verða gerðar að
sérstöku fagi og útilokað að kennarar
geti sleppt því að kenna þær. Jafn-
framt verður endurmennt-
un kennara aukin.
Ásta Þorleifsdóttir, for-
maður félags raungreina-
kennara, segir að grunn-
skólarnir bregðist ekki við
og noti eðlilega forvitni
barna sem eru að byrja í grunnskóla.
„Börnin okkar koma inn í skólana
full af eftirvæntingu. Þau þyrstir í
svör við spurningum sem flestar snú-
ast um umhverfið. „Af hveiju er hi-
minninn blár“, „hvar er sólin um
nætur" og svo framvegis. Þarna er
kjörið tækifæri til að hefja raun-
greinanámið strax á fyrsta degi. En
hið áhugasama barn kemur að luktum
dyrum. Þegar ioks á að svara á fyrsta
eða öðru ári framhaldsskólans er
áhuginn horfinn, því áherslan í skól-
anum er á félagsleg gildi og viðmið
á kostnað fagþekkingar," segir Ásta.
Ásta segir skýringuna þá að for-
eldrar hafi falið skólunum að taka
við uppeldishlutverkinu og geymslu
barnanna, því sjálfir hafi þeir ekki
tíma til þess að sinna þeim. „Ótal
greinar hafa verið skrifaðar um nauð-
syn þess að fá einsetinn, heilsdags-
skóla en í þeim er hvergi minnst á
þörfina fyrir meiri kennslu, engin
umræða um inntak námsins," segir
Ásta. Uppeldishlutverk skólanna sé
ein skýring þess hversu mikil áhersla
er lögð á uppeldisfræði í kennara-
menntuninni.
Draga þarf úr lögverndun
kennarastarfsins
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra telur að lausn á vanda raun-
greinanna sé síst að leita í breytingum
á lögum og reglugerðum. Hann segir
fjölda nemenda í þessum greinum
ráðast af öðrum lögmálum, til dæmis
vísbendingum frá vinnuveitendum og
jafnvel sjónvarpsþáttum. „Eg hef
heyrt að ein skýring á áhuga á hefð-
bundnum greinum á borð við lög-
fræði og læknisfræði séu sjónvarps-
þættir á borð við Matlock og fleiri
sem íjalla um þessi störf. Það væri
kannski ráð til að auka áhuga á verk-
fræði og raungreinum að búa til sjón-
varpsþætti þar sem jarðganga- eða
stíflugerð kæmi við sögu.“
Björn telur að draga þurfi úr lög-
verndun kennarastarfsins til að
styrkja stöðu leiðbeinenda með mikla
fagþekkingu. Hann telur einnig að
huga þurfí að lengingu kennaranáms,
enda sé það styttra en í nágranna-
löndum. Jafnframt þurfi að draga úr
vægi uppeldisfræði en auka fag-
kennslu. Hann telur einnig að kenn-
aramenntun þurfí að auka.
Samkeppni milli skóla ^
Þórarinn Viðar Þorarinsson, fram-
kvæmdastjóri Vinnuveitendasam-
bands íslands, ræddi áherslur at-
vinnulífsins og gat um ( stefnu og
markmið VSÍ á sviði menntamála.
Sagði hann nauðsynlegt að leggja
áherslu á sjálfstæði skóla og stjórnun-
arhlutverk skólastjóranna. Taldi hann
til bóta að koma á árangurstengdu
Kjörsvið (vai) nemenda
við Kennaraháskóla
íslands 1974-1996
Grein Fjöldi Konur Karlar
Líffræði 429 80% 20%
Efna- og eðlisfr. 123 50% 50%
Stærðfræði 281 67% 33%
Samtals 833
-eða um 23% afrúmlega 3500
útskrifuðum kennurum.
Umsóknir til KHÍ vorið
1996 eftir námsbrautum
í framhaldsskóla
Félaqsfræði 34% i
Mála 19% f
Haq- oq viðskiptafr . . 14%)
Náttúrufræði 13% I
íþróttafræði 7% í
Uppeldisfræði 6% }
Eðlisfræði 2% r
Heilbrigðisbraut____________2% j
Aðrar brautir_______________4% j
Umsækjeridur árið 1995 voru 319, þar af
43 (15%) afnáttúru- og eðlisfr.brautum,
26 þeirra hlutu skólavist.
launakerfi, að kennurum sem ná ár-
angri sé umbunað en að þeir njóti
ekki aðeins hækkunar með aukinni
reynslu.
Sagði hann það eiga við um árang-
ur bæði með afburðanemendur og
árangur hinna sem þyrftu sérstakan
stuðning. Þórarinn sagði að fjölga
þyrfti kennslustundum og auka fram-
leiðni í skólastarfi, skólana þyrfti að
reka eins og hvert annað fyrirtæki
með markmiðum um árangur og góða
þjónustu. Einnig sagði hann nauðsyn-
legt að koma á samkeppni milli skóla
og bera þá saman. Foreldrar ættu
að geta valið börnum sínum þann
skóla sem stæði sig vel og að slíkur
skóli ætti að njóta þess í fjárveitingu.
Sagði hann það geta orðið til marks
um áhuga foreldra á námi barna sinna
ef þeir veldu sér búsetu eftir því
hvernig skólar stæðu sig.
Einnig minnti Þórarinn á að auka
þyrfti tengsl atvinnulífs og skóla og
að það væri liðin tíð að skólastarf
skyldi taka mið af sauðburði eins og
verið hefði á árum áður.
Geir Þórarinn Zoéga, fram-
kvæmdastjóri tæknisviðs ÍSAGA,
sagði frá helstu þáttum í starfi fyrir-
tækisins sem framleiðir ýmsar teg-
undir af lofti og loftblöndum til notk-
unar í margs konar iðnaði, á rann-
sóknastofum og sjúkrahúsum. Fyrir-
tækið rekur einnig sérstaka rann-
sóknastofu. Þá greindi hann frá
stuðningi og þátttöku þess í hug-
myndasamkeppni ungs fólks í vísind-
um og tækni, hugvísi. Er hún haldin
á vegum ESB og er studd af yfírvöld-
um hér og fagfélögum á sviði vísinda
og tækni.
Þátttakendur geta verið á aldrinum
15 til 20 ára og velja nemendur sér
verkefni og setja fram nýstárlegar
niðurstöður með eða án aðstoðar
kennara. Geta þessi verkefni verið á
sviði vísinda og tækni, endurbætur á
lausnum eins og líftækni, tjáningarm-
iðlum, efnafræði, orku- og umhverfis-
málum svo nokkuð sé nefnt.
Of fáir í verkfræði
Júlíus Sólnes prófessor fjallaði um
spurninguna hvort kröfur verkfræði-
deildar væru of strangar. Sagði hann
menn lengi hafa haft áhyggjur af því
hversu fáir legðu fyrir sig verkfræði-
nám en sú væri einnig reynsla margra
annarra Evrópuþjóða. Áðeins 3% af
árgangi hefðu síðustu árin lokið námi
á raungreinasviði og þar af aðeins
1% í verkfræði. Hann sagði einstaka
árganga sem kæmu í verkfræðinám
mjög misjafna og taldi að leita yrði
skýringa á fáum nemendum í raun-
greinum í öðru en því að kröfur væru
of miklar.
Ljóst væri að eitthvað væri að í
undirbúningi framhaldsskólanna,
stærðfræðin reyndist nemendum ein-
att of erfið en gera yrði eitthvað til
að hægt yrði að fjölga nemendum í
raungreinum og verkfræði.
Kennaranám verði fjögur ár
Guðrúnu Ebbu Ólafsdóttur, vara-
formanni Kennarasam-
bands íslands, var falið að
ræða hvort skólastefnan
væri á villigötum. Drap hún
á niðurstöður TIMSS-rann-
sóknarinnar, sagði að vinna
þyrfti nánar úr þeim og
velti fyrir sér hvar skýringa á slæmu
gengi væri að leita. Væri það í gáfna-
fari nemenda, lélegum kennurum,
slæmri kennaramenntun eða skóla-
stefnu og framkvæmd yfirvalda?
Sagði hún ljóst að gera þyrfti átak
í endurmenntun kennara og lengja
kennaranámið í fjögur ár eins og yfir-
völd menntamáía hefðu samþykkt
fyrir löngu en ekki hrundið í fram-
kvæmd. Með því móti einu gæfíst
nægur tími til að veita kennaraefnum
góða menntun í faggrein sinni og
uppeldis- og kennslufræðum. Þá sagði
hún fjárveitingar til endurmenntunar
kennara of litlar, þeir gætu ekki sinnt
þeirri skyldu sinni að sækja tveggja
vikna endurmenntunarnámskeið ann-
að hvert ár.
Hún taldi rétt að auka svigrúm og
sjálfstæði skóla en kvaðst andvíg
samkeppni milli skóla. Þá sagði hún
að bæta þyrfti kjör kennara til að
menn gætu einbeitt sér að því sem
fullu starfi og markmiðið þyrfti að
vera að gera kennarastarf eftirsókn-
arvert.
Gerður G. Óskarsdóttir, fræðslu-
stjóri Reykjavíkur, ræddi um náttúru-
fræðigreinar og grunnskólann. Sagði
hún nauðsynlegt að nota gögn úr
TIMSS-rannsókninni til að velta fyrir
sér nýtingu á fjármagni í skólakerfinu
og til frekari þróunarstarfa. Sagði
hún hijómgrunn fyrir aukinni áherslu
á náttúrufræðigreinar, m.a. hefði
komið fram áhugi hjá borgarfyrir-
tækjum á að styðja við námsefnis-
gerð, t.d. hjá Rafmagsnveitu Reykja-
víkur vegna orku- og umhverfismála.
í pallborðsumræðum að loknum
erindum kom fram að TIMSS-könn-
unin væri vísbending um að gera
þyrfti betur á ýmsum svið-
um skólamála og taka
þyrfti þessar niðurstöður
alvarlega en minnt var
einnig á að hér væru nem-
endur um það bil ári á eft-
ir jafnöldrum sínum víða
erlendis.
Bent var á að foreldrar litu ekki á
uppeldi barna sinna sem forgangs-
verkefni m.a. vegna mikillar vinnu
beggja foreldra utan heimilis og því
vantaði iðulega hvatningu heimil-
anna. Ekki væri raunhæft að gera
sömu kröfur til þeirra og víða erlend-
is þar sem námstíminn væri þriðjungi
skemmri.
Raungreinar
aðeins 10%
námsefnis
Huga þarf að
lengingu
kennaranáms
Greinargerð norska utanríkisráðuneytisins
til ESA vegna Más-málsins
Islendingnm ber
innan við 5.0001
kvóti í Smugnnni
NORSKA utanríkisráðuneytið held-
ur því fram, í greinargerð sem það
hefur sent Eftirlitsstofnun ■ EFTA
(ESA) vegna Más-málsins svokall-
aða, að íslendingum beri innan við
5.000 tonna kvóti í Smugunni í
Barentshafi. í samningaviðræðum
íslands, Noregs og Rússlands um
Smuguveiðarnar hefur hins vegar
verið togazt á um kvótatölur á bil-
inu 12.000 til 15.000 tonn. Greinar-
gerð Norðmanna er að öðru leyti
ýtarleg málsvörn í Más-málinu á
32 blaðsíðum.
Norsk stjórnvöld meinuðu Má að
leggjast að bryggju í Honningsvág
í Norður-Noregi í júlí í fyrra. Togar-
inn var á þessum tíma að veiðum í
Smugunni í Barentshafi en kom til
Noregs til að fá skorið úr skrúf-
unni. Norðmenn neituðu skipinu um
þjónustu, meðal annars á þeirri for-
sendu að ekki væri um neyðartil-
felli að ræða. Útgerð Más, Snæfell-
ingur hf., kærði þessa ákvörðun til
ESA stuttu eftir atvikið og taldi
aðgerðir norskra stjórnvalda bijóta
í bága við III. kafla EES-samnings-
ins, sem fjallar um frelsi í þjónustu-
viðskiptum.
Breytt röksemdafærsla
ESA sendi í haust norskum stjórn-
völdum formlega athugasemd, þar
sem fram kemur að stofnunin hafi
rökstuddan grun um að Noregur
hafí með aðgerðunum gagnvart Má
brotið 36. grein EES, en þar segir
að engin höft skuli vera á frelsi ríkis-
borgara EES-ríkja til að veita þjón-
ustu á yfírráðasvæði samningsaðila,
þótt þeir hafí staðfestu í öðru aðild-
arríki en sá sem þjónustan er ætluð.
Norsk stjómvöld höfðu í fyrri
bréfum sínum til ESA haldið því
fram að EES-samningurinn tæki
ekki til fiskveiðimála og ætti því
ekki við um þetta tilvik. Nú er hins
vegar dregið í land með þá afstöðu
og þvert á móti bent á að aðgerðir
Norðmanna hafí samrýmzt 33. grein
EES-samningsins, en þar segir að
ákvæði kafla samningsins um stað-
festurétt og ráðstafanir í samræmi
við þau útiloki ekki „að beitt verði
ákvæðum í lögum eða stjórnsýslu-
fyrirmælum um sérstaka meðferð á
erlendum ríkisborgurum er grund-
vallast á sjónarmiðum um allsheijar-
reglu, almannaöryggi eða almanna-
heilbrigði."
Brotið gegn alþjóðalögum
og almannareglu
Norðmenn halda því fram að með
veiðum íslendinga í Smugunni, þar
með töldum veiðum Más, hafi al-
mannareglu verið ógnað. Gagnvart
norskum skipum, sem hafi með svip-
uðum hætti gengið gegn almanna-
reglu, hafí verið beitt álíka áhrifarí-
kum aðgerðum og gegn Má.
Vitnað er til dóms Evrópudóm-
stólsins, þar sem fram kemur að
ekki megi hindra ríkisborgara aðild-
arríkis í að fara inn á landsvæði
annars aðildarríkis nema nærvera
hans eða framkoma sé „raunveruleg
og nægilega alvarleg ógnun við al-
mannareglu" og hafí áhrif á „grund-
vallarhagsmuni samfélagsins“.
Norska utanríkisráðuneytið telur
ekki fara á milli mála að veiðar Más
hafí fullnægt þessum skilyrðum.
Þær hafi verið brot á alþjóðalögum,
m.a. hafréttarsamningi Sameinuðu
þjóðanna og úthafsveiðisamningi
SÞ. Þessi skoðun er rökstudd í löngu
máli og m.a. bent á að ísland hafí
ekki uppfyllt þá skyldu, sem lögð
sé á það samkvæmt alþjóðalögum,
að grípa til nauðsynlegra ráðstafana
til verndar fískstofnum á úthafinu,
sem íslenzk skip nýta. Veiðar ís-
lenzkrá skipa í Smugunni hafi verið
að mestu léyti óheftar.
Norðmenn telja að hefði Má verið
hleypt til hafnar og leyft að fá þjón-
ustu, sem gerði skipinu kleift að
halda ýeiðum áfram, hefði Noregur
verið orðinn aðili að lögbroti skips-
ins. Aðgerð til að forðast slíkt rétt-
lætist af ákvæðum um almanna-
reglu í 33. grein EES. Hafnbannið
hafi verið eina leiðin, sem Noregi
hafi verið fær til að hindra brot Más
á alþjóðalögum.
í EES-samningnum séu ekki nein
ákvæði um sameiginlega fiskveiði-
stefnu, líkt og í Rómarsáttmála
Evrópusambandsins. EES-ríki verði
því að áskilja sér rétt til að bregð-
ast við samkvæmt ákvæðum í al- .
mennum þjóðarétti í því skyni að
veija hagsmuni sína í sjávarútvegs-
málum.
í mesta lagi 2% þorskstofnsins
tilheyra Smugunni
í greinargerð Noregs er lagt mat
á hversu stór hluti þorskstofnsins í
Barentshafí haldi sig að jafnaði í
Smugunni og er niðurstaðan sú að í
um 1% af þeim þorski, sem leyfilegt
er að veiða, eða 7.000 tonn af
700.000, tilheyri Smugunni, sam-
kvæmt vísindalegum rannsóknum.
Jafnvel þótt gert sé ráð fyrir víðum í
skekkjumörkum, sé ekki hægt að |
gera ráð fyrir að meira en 14.000 f
tonn af þorski, sem leyfilegt sé að I
veiða, dreifíst á Smuguna. Það sé !
því ljóst að afli íslendinga í Smug- !
unni sé miklu meiri en þessi dreifíng
gefi tilefni til.
Sömuleiðis er því haldið fram að
sá kvóti, sem íslendingum bæri í
Smugunni, gæti aldrei orðið meiri
en sá kvóti, sem Rússlandi og Nor-
egi ber sem strandríkjum. Sé litið
framhjá réttindum annarra úthafs-
veiðiríkja en íslands, geti hlutur ís-
lands í leyfilegum hámarksafla í
Smugunni aldrei orðið meiri en þriðj-'
ungur. „Jafnvel þótt leyfilegur há-
marksafli í Smugunni yrði ákveðinn
2% (14.000 tonn) af heildarhá-
marksaflanum (700.000 tonnum) —
sem væri alltof mikið — yrði hlutur
íslands í hámarksaflanum minni en
5.000 tonn,“ segir í greinargerðinni.
Þar segir jafnframt að samkvæmt
grein 11 e) í úthafsveiðisamningi
SÞ skuli taka tillit til „þarfa strand-
ríkja ef efnahagur þeirra er í mjög
miklum mæli háður nýtingu lifandi
auðlinda hafsins.“ Útanríkisráðu-
neytið segir að þótt þetta kunni að
eiga við um íslenzkt efnahagslíf,
eigi það ekki við í Smugumálinu.
„Astæðan er að ísland er ekki
strandríki gagnvart þorskstofninum
í Barentshafí, þar sem stofninn
gengur ekki inn í lögsögu íslands,“
segir í greinargerðinni. Bent er á
að ísland hafi staðfest þennan skiln-
ing á því hvað átt sé við með strand-
ríki í úthafsveiðisáttmálanum.
Gegn ákvæðum um
umhverfisvernd
Norska utanríkisráðuneytið held-
ur því loks fram að Smuguveiðar
íslands gangi gegn ákvæðum EES-
samningsins um að samningsaðilar *
einsetji sér „að varðveita, vernda j
og bæta umhverfið og sjá til þess j
að náttúruauðlindir séu nýttar af j
varúð og skynsemi, einkum á grund- f
velli meginreglunnar um sjálfbæra |
þróun og þeirrar meginreglu að f
grípa skuli til varúðarráðstafana og í
fyrirbyggjandi aðgerða."