Morgunblaðið - 11.12.1996, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 11. DESEMBER 1996 39
Einelti loðir við
lélega skóla...
FRÁ sjónarhóli foreldra er einelti
. sem barn þess verður fyrir í skóla
verra en flest sem er vont. Einelti
’ er verra en matareitrun, verra en
I líkamlegur sársauki. Ef börn fengju
matareitrun sem rakinn yrði til
skólaeldhússins væri næsta víst að
almenn reiði brytist út.
Strax yrði farið í leita
að orsökinni. Matvæla-
eftirlit rannsakaði mál-
ið, sýni tekin og rann-
sökuð með hraði.
^ Strangar reglur um
. meðferð matvæla yrðu
' settar í kjölfarið. Málið
I vekti mikla athygli
blaðamanna sem gerðu
matareitruninni ítarleg
skil í útvarpi, blöðum
og sjónvarpi. Viðtöl við
fórnarlömbinn og
skólastjórann sem lof-
ar að slíkt komi ekki
fyrir aftur. Þolendur
} matareitrunarinnar
I fengju að sjálfsögðu viðeigandi
umönnun og meðul en málið yrði
í ekki látið vega salt á milli aumra
maga og baktería og lítið gert í
málinu þar með. Engum dytti í hug
Það verður að foreldra-
væða skólana, segir
Benedikt Halldórsson,
og koma á samkeppni
k á milli þeirra.
að halda því fram að ástæða þess
að sum börn fengu í magann en
önnur ekki, þrátt fyrir að öll borð-
uðu skemmda matinn, væri við-
kvæmir magar þeirra sem veiktust.
Að minnsta kosti væri það algjört
aukaatriði.
Foreldrar barns sem er lagt í
} einelti í skóla búa stundum við tvö-
| fallt ofbeldi, barn þeirra er lamið,
því útskúfað og það niðurlægt sem
er meira en nógu slæmt, þótt ekki
bætist við sinnuleysi skólans sem
er kannski ekki með neinar eineltis-
varnir og firrir sig allri ábyrgð með
því að segja að hlutverk skólans sé
að kenna en ekki að ala upp krakk-
ana, það sé hlutverk heimilanna.
Frá sjónarhóli foreldra er slíkt við-
horf gersamlega óþoiandi, þeir
) verða að treysta því að skólinn sé
| ekki bara kennslustofnun sem
kennir lestur, skrift og reikning,
heldur verður skólinn líka að vera
börnunum skjól á meðan þau eru
þar, veiti þeim vernd fyrir ofbeldi
og einelti.
Vorið 1992 lét fræðsluskrifstofa
Reykjavíkur gera athugun þar sem
3.198 nemendur í 4.-10. bekk í
grunnskólum voru spurðir, m.a. um
einelti; fjórum árum seinna eru nið-
urstöðum ekki komnar enda er hér
| ekki um matareitrun að ræða og
ekkert liggur á.
Frá sjónarhóli foreldra er sá skóli
vondur þar sem barn þess er lagt
í einelti. Opinberlega eru engir lé-
legir skólar. En þar sem skólar eru
misgóðir eins og önnur mannanna
verk hafa skólayfirvöld gripið til
þess ráðs að leyna fyrir almenningi
^ hvernig skólarnir standa sig á ýms-
um sviðum. Þeir þingmenn sem eru
á móti því að birtar verði prófniður-
stöður úr samræmdum prófum eru
þá líka á móti því að aðrar upplýs-
ingar berist úr skólastarfi til al-
mennings sem gætu bent til „mis-
mununar". Þá eru þeir væntanlega
á móti eineltiskönnunum og öðrum
upplýsingum um líðan barnanna á
sömu forsendum, til þess að foreldr-
ar komist ekki að því hvernig skól-
arnir eru. Bam sem lagt er í ein-
I elti hefur ekki sömu tækifæri til
að njóta hæfileika sinna og hin. Það
verða því að teljast eðlileg mann-
réttindi foreldra að fá upplýsingar
um hvernig skólarnir standa sig í
þessum og öðrum efnum. Réttindi
barna í grunnskólalögum verða ekki
tryggð með blekkingum. Ef þing-
menn vilja tryggja grunnskólabörn-
um svipuð gæði þá er það þeirra
og sveitarstjórnamanna, að gera
það sem þarf að gera
til að svo verði.
Allir skólar ættu að
gangast undir regluleg-
ar kannanir, nokkurs
konar samræmd gæða-
próf . Slíkar kannanir
yrðu ekki neinn stóri-
dómur, en gæfu miklu
betri vísbendingar um
ástand hvers skóla en
ýmsar sögur sem ganga
um þá. Skýringa á
slakri útkomu yrði að
finna á næsta leiti en
ekki einhvers staðar á
milli himins og jarðar.
í dag er staðan sú að
fólk myndar sér skoðun
um hvern skóla eftir krókaleiðum
og stundum hefur Gróa á leiti tekið
að sér að miðla fréttum til almenn-
ings. Skólarnir verða að fá njóta
sannmælis og það verður aðeins
gert með ítarlegum upplýsingum.
Með því að birta slíkar kannanir
opinberlega verður samkeppni um
að uppræta einelti. í hvert sinn sem
kannanir um skólana eru birtar opin-
berlega verða sveitarstjórnamenn
tilbúnir með budduna og gera það
sem þarf að gera ef skólinn kemur
illa út, til að tryggja íbúunum sam-
bærileg gæði við það sem best ger-
ist. Skólar sem kæmu vel út í könn-
unum og ná árangri í baráttunni
gegn agaleysi og fleiri kvillum munu
deila aðferðunum með hinum vegna
þess að til þeirra verður leitað, ár-
angurinn verður öðrum til eftir-
breytni. Smátt og smátt munu ýms-
ar lausnir gegn aga og einelti líta
dagsins ljós. Blekkingar munu víkja
fyrir reynslu og samkeppni um gæði.
Einelti, ofbeldi, skortur á aga og
ýmislegt sem út af ber á sólarbraut
skólakerfisins eru allt greinar af
sama meiði. Ef tekið væri á einelti
með ýmsum fyrirbyggjandi aðgerð-
um leysa menn mörg önnur vanda-
mál í leiðinni. Til að uppræta ein-
elti verður að koma á langþráðum
aga og bæta samskipti nemenda
með ýmsu móti sem aftur hefur
áhrif á vinnuandann og námsárang-
ur. Vinnan gegn einelti gæti orðið
sá vendipunktur sem snýr þróuninni
við. Þá gæti árangurinn orðið meiri
en sem nemur aðgerðinni og kostn-
aðurinn minni en sem nemur hagn-
aðinum. Þegar skólar fara að kepp-
ast um að uppræta einelti með hjálp
foreldra, hverfasamtaka og fleiri
aðila sem ynnu eftir ákveðnu skipu-
lagi í anda slysavarna og bruna-
varna mun einelti hverfa úr skólun-
un og þá munu sálfræðingar þylja
upp einkenni þeirra skóla þar sem
börnum er hætt við að lenda í ein-
elti. En í dag eru það eru bara
börnin sem eru misjöfn (aumir
magar!), ekki skólarnir.
Þá verður hætt þeim ósið að líta
á einelti sem persónulegt vandamál
einstakra barna og foreldra þeirra
og farið að líta á það sem vanda-
mál skólans, hverfisins eða bæjarfé-
lags sem allir taka þátt í að leysa,
sem kemur öllum við því engjnn
vill búa í hverfi þar sem ofbeldi er
daglegt brauð.
Óll börn geta lent í einelti. Þau
þurfa aðeins að vera á röngum stað,
á röngum tíma. Það er eineltið sjálft
sem gerir þau varnarlaus og varnar-
leysið sem viðheldur eineltinu. Það
verður að foreldravæða skólana og
koma á samkeppni milli þeirra og
þá munu menn sjá að einelti loðir
við lélega skóla eins og skítur við
sóða.
Höfundur er hnfnarverkamaður
og í foreldrafélagi.
Benedikt
Halldórsson
Fjáiniög-nun
heilbrigðiskerfisins
í DAG, 5. desember
1996, féll í héraðsdómi
Reykjavíkur dómur
sem er um margt at-
hyglisverður. Um var
að ræða mál sem
nokkrir læknar
Landspítalans höfðuðu
gegn stofnuninni til
innheimtu ógreiddra
launa. Læknarnir höfðu
gert samning við stofn-
unina um að þeir sæju
sjúklinga á göngudeild
utan síns vinnutíma og
stofnunin innheimti
greiðslur og skipulegði
starfsemina gegn því
að fá hluta þóknunar-
innar. Um var að ræða samning sem
var til hagsbóta fyrir alla aðila.
Stofnunin fékk arð af húsnæði og
rekstri sem annars nýttist lakar,
læknarnir komust hjá því að eyða
dýrmætum tíma sínum í að stjórna
rekstri og sjúklingarnir gengu til
læknis síns á göngudeild þar sem
viðbúnaður er hvað bestur. En þegar
koma átti til greiðslu var kröfum
hafnað á þeirri forsendu að fjárveit-
ing væri ekki til staðar. Þó lá fyrir
undirskrifaður samningur og skýr
fyrirmæli heilbrigðisráðherra um að
greiðslu skyldi inna af hendi. En nú
hefur héraðsdómur kveðið upp þann
dóm, eftir þriggja ára þóf, að greiða
skuli læknunum launin með vöxtum
og dráttarvöxtum, fyrirsjáanlega
samtals á fjórða tug milljóna. Hluta
upphæðarinnar hefði mátt spara
með eðlilegri afgreiðslu málsins.
Þetta mál er ekki síst athyglisvert
þegar haft er í huga að víða í heil-
brigðiskerfmu eru gerðir samningar
um svokölluð ferliverk þar sem heil-
brigðisstofnanir og læknar gera í
sameiningu út á Tryggingastofnun.
Oft er um að ræða tilraunir til að
auka nýtingu á húsnæði og dýrum
búnaði. Dæmi eru um að læknar
stórauki tekjur sínar í vinnutímanum
með ferliverkum.
Þetta eru lýsandi dæmi um þann
glundroða sem ríkir í fjármögnun
kerfisins. Heilbrigðisstofnunum er
gert að afla sértekna en ekki til
ákveðinna nota. Algengt er að sér-
tekjur séu innheimtar fyrir rekstur
sem rekinn er með fastri fjárveitingu
en sértekjurnar síðan notaðar til
annars. Dæmi eru síðan um að rekst-
ur dragist saman vegna þess að
verkefnin flytjist annað en fjárveit-
ingin haldist svipuð eftir sem áður.
Nýjasta dæmið úr þessum frumskógi
er afsláttur, sem stofnanirnar krefj-
ast af lyfjaheildsölum. Stofnanirnar
halda sjálfar afslættinum en rukka
síðan Tryggingastofnun um fullt
verð. Um er að ræða háar upphæð-
ir. E.t.v. er markmiðið að hvetja
stofnanir til þess að ganga hart fram
í lækkun lyfjakostnaðar. Um það er
allt gott að segja en jafnframt vakn-
ar sú spurning hvort heppilegt sé
að stofnanirnar hafi beinan hag af
því að sem mest sé notað af dýrustu
lyfjunum.
Fálmkenndar fjármögnunarað-
ferðir í heilbrigðiskerfinu koma
verulega að sök með því að torvelda
allt skipulag. Allir sem fylgst hafa
með rekstri stóru spítalanna í
Reykjavík á undanförnum árum vita
hve illa hefur gengið að skipuleggja
starfsemina. Aftur og aftur, stund-
um oft á ári, hefur orðið að draga
saman starfsemi með litlum fyrir-
vara með þvi að loka deildum. Aug-
Ijóst er, að ef ekki er sagt upp starfs-
fólki, spara slíkar lokanir aðeins litla
fjármuni en valda auknum kostnaði
með því að minnka framleiðni við-
komandi stofnunar.
Glundroðinn, sem lýst er hér að
ofan á meðal annars rætur að rekja
til óheilbrigðs rekstrarumhverfis og
sífellds flats niðurskurðar. Óheil-
brigt rekstrarumhverfi birtist í skorti
á þarfagreiningum og kostnaðar-
greiningum og þar af leiðandi óraun-
hæfum áætlunum. Síendurtekinn
flatur niðurskurður
með of þröngum fjár-
hagsramma veldur því
að stjórnendur draga
úr starfsemi án þess að
tekið sé nægilegt tillit
til áhrifa á framleiðni.
Leiða má að því rök
að aðhald og niður-
skurður síðustu ára hafi
skilað nokkrum raun-
spamaði með því að
flýta fyrir nauðsynlegri
endurskipulagningu á
rekstri. Einnig má leiða
að því rök að ef haldið
verður áfram á sömu
braut muni það hafa
afdrifaríkar afleiðingar
í för með sér. Á næstu átta árum,
eða fram til ársins 2005 mun rekstur
Ríkisspítala kosta um 55 til 60 millj-
arða, þ.e.a.s. ef það tekst að koma
Endurskipuleggja
þarf fjármögnun
heilbrigðiskerfísins
frá grunni, segir
-----------------------
Olafur Steingrímsson,
og byggja í kerfið hvata
til hámarksnýtingar
fjármagns, mannafla
og búnaðar.
í veg fyrir aukinn rekstrarkostnað.
Eina leiðin til að koma í veg fyrir
hækkun kostnaðar er að leggja
áherslu á hagræðingu og aukna
framleiðni. Leiðir að markinu eru
einkum þijár. í fýrsta lagi þarf að
endurskipuleggja fjármögnun heil-
brigðiskerfisins frá grunni og byggja
inn í kerfið hvata til hámarks nýting-
ar fjármagns, mannafla, húsnæðis
og tækjabúnaðar. Nýlega var flestum
ferliverkasamningum á sjúkrahúsum
sagt upp og vonandi er það upphaf
endurskipulagningar fjármögnunar-
aðferða í heilbrigðisþjónustunni.
I öðru lagi þarf að leggja aukna
áherslu á að riýta framfarir í upplýs-
ingatækni. Á sjúkrahúsum er enn
pappírsflóð og mikill hluti af vinnu-
tíma heilbrigðisstarfsfólks fer í öflun,
miðlun og aðra meðhöndlun upplýs-
inga. Ef að líkum lætur mun engin
fjárfesting skila meiri hagnaði, krónu
fyrir krónu, en fjárfesting í öflugum
pappírslausum upplýsinga- og sam-
skiptakerfum á sjúkrahúsum.
í þriðja lagi er endurnýjun hús-
næðis ein megin forsenda þess að
böndum verði komið á kostnað í heil-
brigðisþjónustunni. Af einhveijum
furðulegum ástæðum hefur á undan-
förnum árum myndast pólitísk sam-
staða um að koma í veg fyrir eðlilega
uppbyggingu og endurnýjun hús-
næðis á lóð Landspítalans. Þegar
verst hefur kreppt að hefur gjarnan
verið leitað lausna utan spítalalóðar-
innar. Nú er svo komið að húsnæði
spítalans er orðið úrelt og óhag-
kvæmt í rekstri. Viðhald og breyting-
ar kosta of fjár. Árlega þarf að veija
750 til 800 milljónum til reksturs,
viðhalds og breytinga á húsnæði Rík-
isspítala. Með sama áframhaldi mun ;
upphæðin á átta ára tímabilinu til
ársins 2005 verða meira en sex millj-
arðar. Brýnt er að yfirvöld horfist í
augu við þá staðreynd að til þess að
nýta vel þau mannvirki sem nú eru
í notkun og halda rekstrarkostnaði í
lágmarki þarf að leggja til nýbygg-
inga á Landspítalalóð í það minnsta
sömu upphæð, þ.e.a.s. sex milljarða,
á næstu átta árum.
Fyrsta skrefið í endurskipulagn-
ingu byggingamála er að koma á
einni yfirstjórn. Nú eru byggingamái -
á Landspítalalóð undir stjórn þriggja
mismunandi aðila. Takmarkaðar
fjárveitingar sem dreift er til þriggja
aðila nýtast ekki sem skyldi.
Ef ekki tekst að ná fram þeim
markmiðum sem lýst er hér að ofan,
má telja víst að kostnaður við heil-
brigðisþjónustu muni vaxa óhóflega
eða þjónusta versna til muna á næstu
árum, nema hvort tveggja verði.
Höfundur er yfirlæknir &
sýklafræðideild Landspítalans og
framkvæmdastjóri sýkla- og
veirvfræðisviðs Ríkisspítala.
R^mingar-
sala
Stórlækkað verð
á gardínuefnum
og smávörum.
4^1 f
. %
■f B
%m)
*

Allt á að seljast. *

Alnabúöin
Suðurveri, s. 588 9440.
Ólafur
Steingrímsson