Morgunblaðið - 12.12.1996, Síða 34

34 FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Það sígur doði
á dagsins hollu ráð
________Bókmeiwtir____________
T i 1 v i t n a n i r
VERÖLDIN ER LEIKSVIÐ
Vitnað í leikrit Shakespeares. Helgi Hálfdanarson
þýddi. Prentvinnsla Oddi. Mál og menning 1996 -
210 síður.
í VERÖLDIN er leiksvið eru kjarnyrði úr leikritum
Shakespeares í þýðingu Helga Hálfdanarsonar og
eru atriðisorð í stafrófsröð. Lesendum gefst kostur
á að kynnast orðsnilld tveggja meistara. Þótt tak-
markað úrval sé inniheldur þessi snotra og aðgengi-
lega bók mikið og fjölbreytilegt safn. Víða er komist
vel að orði og er þá ekki eingöngu átt við skáldleg
tök. Shakespeare lét sig varða allt hið mannlega.
Nægir að minna á orðin frægu úr Hamlet: „Það er
til fleira á himni og jörðu, Hóras, en heimspekina
þína dreymir um.“
111 er hún veröld
í Ríkarði þriðja stendur: „111 er hún veröld, ást og
fegurð deyja, því allir horfa á níðingsverk, og þegja.“
Eitthvað er rotið, öldin úr liði, kenndi Hamlet. Um
það skrifar Shakespeare og það knýr hann áfram.
Það er dálítið einkennilegt að sjá Shakespeare
klipptan og bútaðan með þessum hætti, textana ekki
lengur í sínu gamla samhengi, en huggun að það er
ekki einhver annar en Helgi Hálfdanarson sem heldur
á skærunum.
Þrátt fyrir léttari tóna, ástir og gáska er það
áberandi í Veröldin er leiksvið hve myrkt er oft yfir
sviðinu hjá Shakespeare. í Makbeð er flugið hátt
og skuggaskógurinn þéttur:
„... Kom nótt, og sveipa
mild augu þýðlynds dags með dimmrí blæju,
afmáðu þinni blóðgu huliðshendi
og rífðu í smátt það mikla skuldaskjal
sem slær mig fjötrum! - Birtu bregður;
krummi
tekur flug útá skuggaskóg;
það sígur doði á dagsins hollu ráð,
er dökkar nætur-vættir skima að bráð.
Jóhann Hjálmarsson
Bjart er yfir Betlehem
TONLIST
llljómdiskar
Á JÓLUNUM ER GLEÐI
OG GAMAN
Gradualekór Langholtskirkju.
Sljóraandi Jón Stefánsson. Hljóð-
færaleikarar: Anita Briem: Flauta
- Daði Kolbeinsson og Hólmfríður
Þóroddsdóttir: Óbó - Lára Bryndís
Eggertsdóttir: Orgel og píanó -
Monika Abendroth: Harpa. Ein-
söngvarar: Araý Ingvarsdóttir,
Dóra Steinunn Armannsdóttir,
Guðrún Helga Steinsdóttir, Ragn-
heiður Helgadóttir og Stefán Sig-
urjónsson. Stafræn upptaka í
Studio Langholtskirkju 21., 23. og
27. janúar 1996. Upptökustjóri:
Bjarni Rúnar Bjarnason. Graduale-
kór Langholtskirkju GL1996.
GRADUALEKÓR Langholts-
kirkju kvaddi sér hljóðs árið 1991.
Nafnið er fengið frá messusöng-
bók Guðbrands biskups Þorláks-
sonar - sem menn kannast við sem
„Grallarann". Félagar í kórnum
eru á aldrinum tíu til átján ára.
Árið 1994 gaf kónnn út hljóm-
diskinn „Ég bið að heilsa“. Einnig
söng hann með Sinfóníuhljóm-
sveit íslands á geislaplötu sem
Chandos fyrirtækið gaf út með
verkum eftir Jón Leifs. Kórinn
hefur farið í velheppnaðar tón-
leikaferðir, m.a. sungið á stóra
sviðinu í Tívoli og í Norðurlanda-
húsinu í Færeyjum. Jón Stefáns-
son hefur verið stjómandi kórsins
frá upphafi, og það verður að
segjast eins og er að hann hefur
á þessum stutta tíma skipað sér
í fremstu röð barna- og unglinga-
kóra á íslandi.
Á þessum nýja hljómdiski höf-
um við falleg og elskuleg jólalög
í einstaklega skemmtilegum, in-
dælum og jólalegum útsetningum
(og raddsetningum), og söngur-
inn er eftir því, sannkallaður
englasöngur.
Mér finnst ástæða til að vekja
athygli á fyrsta laginu, gullfal-
legum jólasálmi efir Jórunni Við-
ar við texta Stefáns frá Hvítadal
(Jól). Og fyrst ég er kominn út
í þessa sálma get ég ekki látið
hjá líða að minnast á Hátíð fer
að höndum ein, við unaðslegt ís-
lenskt þjóðlag. Allt eru þetta
gullfalleg lög og einstaklega vel
sungin. Af flutningnum stafar
einhver friður - sem hlýtur að
hafa að gera með hárfínt hraða-
val. Kór, einsöngvarar og hljóð-
færaleikarar eiga skilið mikið
lof. Einnig útsetjarar - og auðvit-
að stjórnandi kórsins. Hljóðritun
fyrsta flokks. Sannkölluð jóla-
plata.
Oddur Björnsson
Reuter
Andlit í leir
SAFNVÖRÐUR í breska and-
litsmyndasafninu í Lundúnum
heldur á grímu eftir leirlista-
konuna Susie Cooper, sem er
einn þekktasti og áhrifamesti
leirlistamaður á þessari öld.
Grímuna gerði Cooper eftir
andliti sínu er hún var ung
kona og keypti safnið hana
nýverið á uppboði hjá Soth-
eby’s fyrir jafnvirði tæpra
600.000 kr. ísl.
Lítill áhugi á verki
Caravaggios
mdon. Reuter.
MÁLVERK eftir ítalska málarann
Caravaggio, sem fannst nýverið eft-
ir að það hafði verið horfið sjónum
manna í fjórar aldir, seldist ekki á
uppboði í London í vikunni, þar sem
ekki fékkst nógu hátt verð fyrir það.
Málverkið nefnist „Ungur drengur
flysjar epli“ og er fyrsta verkið eftir
Caravaggio sem boðið er til sölu frá
lokum heimsstyijaldarinnar síðari.
Vonaðist Phillips-uppboðsfyrirtækið
til að minnsta kosti 25 milljónir ísl.
kr. fengjust fyrir verkið, en aðrir
hafa lýst því yfir að verðmæti verks-
ins sé allt að einum milljarði kr. Á
uppboði á þriðjudag hljóðaði hæsta
boð upp á 20 milljónir og var ákveð-
ið að hætta við söluna.
Þegar málverkið kom í leitirnar
var fyrst talið að það væri eftir einn
af nemendum Caravaggios en eftir
að sérfræðingar höfðu grandskoðað
verkið, komust þeir að þeirri niður-
stöðu að það væri eftir Caravaggio
sjálfan og málað í Róm, líklega árið
1593.
BÖKMENNTIR
Endurminningar
BENJAMÍN H. J.
EIRÍKSSON
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
skráði. 364 bls. Útg. Bókafélagið.
Prentun: Prentbær hf. Reylg'avík,
1996. Verð kr. 3.280.
BENJAMÍN H. J. Eiríksson var
ekki viðstaddur þegar guð skapaði
heiminn. En hann var nánast áhorf-
andi að minnisverðustu heimsvið-
burðum aldarinnar. Hann sá bæði
Hitler og Stalín - með eigin augum!
Hann var á næstu grösum við valda-
töku Hitlers og hreinsanirnar í Sov-
ét. Að geyma slíkt í minni er eins
og að hafa fengið verklega kennslu
í mannkynssögu. Þetta voru um-
brotatímar, háskalegir tímar. Slík
tímabil kalla á mikilmenni. Hitier og
Stalín gegndu hlutverkum sem voru
margfalt stærri en þeir sjálfír svo
stuðst sé við orðalag frá de Gaulie.
En það voru ófriðarhlutverk. Milli-
stríðsárin voru tími framfara og
glæsileika á yfírborði. En þau voru
einungis hlé, vopnahlé, stund milli
stríða. Hvort heldur menn aðhylltust
heimsbylting eða gagnbylting stefndi
hugarfarið til meira stríðs. Benjamín
bendir á hversu saga þessara ára -
og saga heimsstyijaldarinnar - hafí
oft verið rangtúlkuð. Sigurvegararnir
í styrjöldinni túlkuðu stríðið hver um
sig sér í hag. Hver og einn hélt síðan
fast við sína afstöðu. Þó margt hafi
breyst frá stríðslokum er viðhorfið í
Yið hringiðu
sögunnar
Benjamín H. J. Hannes Hólm-
Eiríksson steinn Gissurarson
raun óbreytt varðandi upphaf
stríðsins og endalok.
Hvers vegna flutti Krúsjeff
þrumuræðu sína á 20. flokks-
þinginu þar sem hann fletti
ofan af grimmdarverkum Stal-
íns svo dæmi sé tekið? Enginn
fréttaskýrandi leiddi í raun
getum að því á sínum tíma.
Benjamín þekkir forsendurnar
og söguna og veit hvernig
ástandið var í Sovétríkjunum.
Frá hans sjónarmiði séð er
skýringin nærtæk. Vegna
reynslu hans, menntunar og
nálægðar við rás viðburðanna
hlýtur álit hans að vega þungt.
Sama er að segja um menn
og málefni hér heima. Einnig
hér fylgdist Benjamín með
ákvörðunum þeim sem teknar voru
á æðstu stöðum, orsökum þeirra og
afleiðingum. En hann er ekki lengur
þátttakandi heldur áhorfandi og þarf
því ekki að haga orðum sínum
»hyggilega« en getur sagt það sem
hann veit sannast og réttast eða
hvað annað sem honum dettur í hug.
Benjamín segir skilmerkilega frá.
Hann þorir að tala. Hann liggur ekki
á skoðunum sínum. Mannlýsingar
hans eru sterkum dráttum dregnar
en jafnframt hlutlægar, að ætla má.
Hvort hann er alltaf að því skapi
hlut/aus. Um það er að sjálfsögðu
allt erfiðara að dæma. Hann gegndi
hér háembætti um nokkurra ára
skeið. Þá voru erfiðir tímar. Kalda
stríðið teygði anga sína inn í
hugskot og tilfinningalíf ís-
lenskra stjórnmálamanna. Því
fylgdi tortryggni og þegar
verst gegndi persónuleg óvild.
Stéttabaráttan var miskunnar-
laus og geysileg harka í pólitík-
inni. Oft bitnaði ástandið hvað
hatrammlegast á embættis-
mönnum í stjómsýslunni,
mönnum sem áttu, eðli málsins
samkvæmt, óhægtt með að
veija sig. Brygðust stjórnar-
herrarnir ekki til andsvara var
fátt um varnir. Bankastjórinn
hlaut þá að standa í stöðugu
sambandi við æðstu ráðamenn.
Þeim lýsir Benjamín skilmerki-
lega og hispurslaust. Hann seg-
ir kost og löst á mönnum, sér-
kennum þeirra, hæfileikum og mál-
flutningi. Eru þær lýsingar harla trú-
verðugar að því leyti sem undirritað-
ur getur um það dæmt. Yfirhöfuð
eru þær jákvæðs eðlis - með einni
skarpri undantekningu.
Síðustu áratugina hefur Benjamín
fylgst með framvindu þjóðlífsins úr
sæti áhorfandans. Skoðanir hans
hafa breyst mikið frá því er hann,
unglingurinn, hleypti heimdragan-
um frá Hafnarfirði. Sem ungur stúd-
ent hallaðist hann að kommúnisma.
Hann fylgdist grannt með samein-
ingu kommúnista og Héðinsmanna
1938. Sitthvað heyrði hann þá hjalað
sem ekki var öllum ætlað að heyra.
Skömmu síðar var hann orðinn af-
huga sósíalisma; fijálst hagkerfi
gæti eitt leitt til almennrar hagsæld-
ar.
Þarna er að sjálfsögðu fleira á
dagskrá en foringjar, fyrirmenn og
stjórnmál. En einu gildir hvað Benj-
amín ræðir; afstaða hans er alltaf
klár og rökföst. Loðmullu þá og
þann ja-og-jæja stíl, sem margur
hefur tamið sér á fjölmiðlaöld, er
ekki að finna í sögu Benjamíns.
Skrásetjarinn, Hannes Hólm-
steinn Gissurarson, hefur einnig
unnið verk sitt með prýði. Vitað er
að skoðanir hans og sögumanns fara
í mörgu saman. Það hefur sína kosti.
Og hugsanlega líka ókosti. Skráse-
tjarinn getur því betur sett sig í
spor sögumanns. En þar sem þeir
eru sammála í veigamiklum atriðum
er hætt við að horft sé til hlutanna
frá einhæfara sjónarhorni. Sömu-
leiðis kann maður að sakna þeirrar
spennu sem skapast getur þegar
menn með andstæðar skoðanir eig-
ast við.
Þótt þetta sé persónuleg ævisaga
snertir hún svo mjög sögu þjóðarinn-
ar þau árin sem Benjamín gegndi
embætti að til hennar mun oft vitn-
að í framtíðinni.
Erlendur Jónsson