Morgunblaðið - 12.12.1996, Blaðsíða 54

- 54 FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kvótabraskinu
verður að linna
I UMRÆÐUM um
sjávarútvegsmál und-
anfarin ár hefur gætt
æ meiri óánægju með
óheft framsal afla-
heimilda, eða þann
hluta þess sem í dag-
Viiegu tali nefnist
kvótabrask. Þessi
mikla óánægja er
ekki síst meðal sjó-
manna og hefur m.a.
leitt til tveggja alls-
heijarverkfalla þeirra
með stuttu millibili.
Þegar lögin um
stjórn fiskveiða voru
sett var framsal afla-
heimilda fyrst og
fremst hugsað til hagræðingar,
svo sem til skipta á veiðiheimildum
og færslu heimilda milli skipa í
eigu sömu útgerðar. Þær fjöl-
breyttu aðferðir til að versla með
^ vóveiddan fiskinn í sjónum sem
■þróast hafa í kerfinu voru alls
ekki inni í myndinni. Lögin urðu
Feinfaldlega of götótt, þannig að
kvótaeigendum tókst að finna
■ ýmsar leiðir til að gera veiðiheim-
ildirnar að verslunarvöru.
Miklar færslur
aflaheimilda
Flutningur aflaheimilda er
ótrúlega mikill. Á síðasta fisk-
veiðiári voru 335.792 lestir fluttar
•^milli aðila, þar af 52.168 lestir
N af þorski. Það er athyglisvert að
flutningur þorskveiðiheimilda var
43% meiri en árið áður, en færsl-
ur loðnu- og síldveiði-
heimilda minnkuðu
nokkuð milli ára.
Umreiknað í þorskí-
gildi voru færslur á
síðasta fiskveiðiári
rúmlega 204 þúsund
lestir.
Verulegur hluti
þessara færslna eru
skipti á fisktegundum
og færslur milli skipa
í eigu sömu útgerðar,
en samt er ljóst að
gríðarlegar upphæðir
hafa verið greiddar
fyrir leigu og sölu á
kvóta - og það svo
milljörðum skiptir.
Kvóti gengur í arf
Ég lít svo á að þessi mikla versl-
un með óveiddan fiskinn í sjónum
samrýmist illa 1. grein laga um
stjóm fiskveiða, en þar segir að
auðlindir hafsins séu sameign þjóð-
arinnar. Til að bæta gráu ofan á
svart hefur það svo verið úrskurðað
að greiða beri erfðafjárskatt af
fiskikvóta, eða m.ö.o. að kvóti skuli
ganga í arf.
Það er trú mín að þetta kerfi
hljóti að láta undan. Þjóðin mun
ekki sætta sig við óbreytt ástand
með öllum þeim aðferðum sem
menn hafa þróað til að braska með
fískinn í sjónum, sem er svo kórón-
að með því að veiðiheimildimar,
sem vora afhentar útgerðinni án
endurgjalds, skuli vera verslunar-
vara og síðan ganga í arf.
Gríðarlegar upphæðir,
segir Guðjón Guð-
mundsson, hafa verið
greiddar fyrir leigu og
sölu á kvóta.
Himnasending
1. september sl. var línutvöföld-
un aflögð og steinbítur settur í
kvóta. Við þessa breytingu fengu
ýmsir góðan glaðning. Þannig eru
dæmi um fyrrverandi útgerðar-
menn sem höfðu selt allar sínar
aflaheimildir en ekki tekist að selja
bátinn sinn, þeir fengu himnasend-
ingu - kvóta upp á tugi milljóna
króna til að versla með, þótt þeir
hefðu ekki gert út í langan tíma.
Svona dæmi og fjölmörg önnur
særa réttlætiskennd fólks og eru
með öllu óverjandi.
Frumvarp um breytingar
Nú í haust lögðum við Guðmund-
ur Hallvarðsson fram á Alþingi
fmmvarp til breytinga á lögum um
stjóm fískveiða. Fmmvarpið gerir
ráð fyrir þeirri gmndvallarbreytingu
á framsali aflamarks milli skipa að
eingöngu verði leyfð jöfn skipti á
tegundum, eða m.ö.o. að bannað
verði að fénýta kvótann með leigu
eða sölu. Þeir sem ekki ná að veiða
kvótann sinn skili því sem eftir
stendur til Fiskistofu sem úthlutar
því til skipa í eigu útgerða sem
óska eftir viðbótarheimildum.
Guðjón
Guðmundsson.
Skilningur Sighvats
Forysta LÍÚ hefur lagst mjög
gegn breytingum á framsali afla-
heimilda og flestir kannast við
fullyrðinguna um að fijálsa fram-
salið sé undirstaða kvótakerfisins,
án þess sé kerfið einskis virði.
Það var því athyglisvert að
hlusta á Sighvat Bjarnason stórút-
gerðarmann í Vestmannaeyjum í
útvarpinu 27. nóvember, en þar
taldi hann vel koma til greina að
fórna fijálsa framsalinu og hætta
öllum peningaviðskiptum með
aflaheimildir til að komast út úr
umræðunni um kvótakerfið. Hann
taldi að þessi breyting gæti dregið
úr hagræðingu til styttri tíma en
yrði jákvæð til lengri tíma litið og
gæti orðið til mikillar hagræðing-
ar.
Svipuð sjónarmið hef ég heyrt
í samtölum mínum við ýmsa út-
gerðarmenn, þ.e. að banna að fé-
nýta kvótann, en heimila skipti á
fisktegundum.
Sirkus Framsóknar
Fyrir flokksþing Framsóknar-
flokksins í nóvember létu ýmsir
flokksmenn í það skína að þar
yrði tekið á sjávarútvegsmálum
þannig að eftir yrði tekið. Margir
virtust trúa þessu og biðu spennt-
ir eftir setningarræðu Halldórs
Ásgrímssonar. Og ekki vantaði
það að hann eyddi talsverðum
hluta ræðu sinnar í sjávarútvegs-
málin. En hver var niðurstaðan?
Jú, fjallið tók joðsótt og fæddist
lítil mús. Einhver óljós skilaboð
um að greiðslur fyrir aflaheimildir
væru of háar, en skýrt tekið fram
að ekki mætti banna þessi við-
skipti með veiðiheimildir, það væri
sko skref afturábak.
Greinilegt var að margir flokks-
menn urðu fyrir vonbrigðum með
boðskap formannsins og viðbrögð
flokksþingsins voru þau, sam-
kvæmt fréttum, að nokkrir
fundarmenn geystust í ræðustól
og helltu fúkyrðum yfir Sjálfstæð-
isflokkinn og stefnu hans í sjávar-
útvegsmálum. Lokaatriði þessa
sirkuss var svo flutt af ágætum
þingmanni Framsóknar af Reykja-
nesi sem kom í viðtal á Stöð 2 að
loknu flokksþingi og sagði frá því
mjög ábúðarfullur að sjávarút-
vegsmál hefðu verið rædd í 7
klukkutíma á þinginu, það væri
nú meira en aðrir flokkar gætu
státað af.
Ég er nú svo gamaldags að mér
finnst niðurstaða máls skipta
meira máli en lengd ræðutíma og
niðurstaða flokksþings Framsókn-
ar í sjávarútvegsmálum var jú
PASS þrátt fyrir 7 tíma umræður.
Það er annars með ólíkindum
að fjöldi fólks virtist trúa því að
formaður Framsóknarflokksins
myndi leggja til róttækar breyt-
ingar á sjávarútvegsstefnunni.
Hann er jú guðfaðir þess kerfis
sem við búum við og hefur alltaf
varið það af mikilli hörku. Þess
vegna kom það mér ekki á óvart
að hann skyldi sérstaklega geta
þess í ræðu sinni að ekki mætti
banna viðskipti með veiðiheimildir.
Róttækar breytingar
Landsfundur Sjálfstæðisflokks-
ins samþykkti að sjávarútvegs-
stefnan skuli vera í stöðugri endur-
skoðun. Frumvarp okkar Guð-
mundar Hallvarðssonar er liður í
þeirri endurskoðun. Það gerir ráð
fyrir mjög róttækum breytingum á
framsali aflaheimilda. Eflaust eru
ýmsir því mótfallnir að ganga svo
langt sem fmmvarpið gerir ráð
fyrir, en ég tel að kvótabraskið sé
komið svo gjörsamlega úr böndun-
um að það dugi engin vettlingatök
til að stöðva það.
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins á
Vesturlandi.
_ Verðu hálendí
Islands, þjóð mín
Egill
Egilsson
SÓKN annarra
^þjóða eftir íslenskri
orku mætti vera jafn-
ari. Annað hvert vatt
í landinu hefur lengi
verið selt erlendu risa-
fyrirtæki og ekkert
um það að segja til
né frá. Búrfellsvirkj-
un var nauðsyn, um-
hverfisspjöll ekki
veruleg, miðað við
það sem verið er að
velta vöngum yfir nú.
Fleira gott hefur
sennilega fylgt þeirri
framkvæmd en vont.
Hagkreppa und-
anfarinna ára hefur
^dregið úr eftirspurn eftir orku. En
nú er stund alvörunnar að nálgast.
Því fylgja kostir og gallar. Kostur
er auðsær: Efnahagsblómi ef rétt
er á málum haldið. Gallar felast í
röngum ákvörðunum sem við kunn-
um að taka sjálf, og eru í stuttu
máli þeir að við göngum of langt í
sölu landsins, látum verða óbætan-
legar skemmdir á perlum hálendis-
ins.
Land, þjóð og tunga er þrenning.
Spilling eins þáttar hennar er spilling
annarra. Stórtækustu virkjanaáætl-
. anir sem verið er að skipuleggja á
hálendinu jafngilda því að verið sé
að lögleiða í íslensku þjóðlífi enska
tungu einn dag í viku af hagkvæmn-
iástæðum, svo að jafnað sé til tung-
unnar í þeirri þrenningu. Þessa yfír-
lýsingu er ekki hægt að rökstyðja,
en ég veit að ég á mörg skoðana-
systkin sem telja hana hvorki öfga
>né ýkjur.
Skyndileg eftirspurn eftir orkunni
stafar af lokum hag-
kreppunnar, og af því
einnig að málmar, orkuf-
rekir til framleiðslu, ál-
blöndur o.fl. eru æ meir
notaðar, t.d. í bíla- og
flugiðnaði. Aukinn ótti
við gróðurhúsahrif og
kjarnorku, t.d. Tsjerno-
bylslysið eitt sér, verða
til að ákaft er leitað eftir
umhverfisvænni fram-
leiðslu og endurnýjan-
legri orku, en það eru
eiginleikar sem t.d.
Landsvirkjun hefur yndi
af að draga fram við ís-
lenska raforkufram-
leiðslu. Ætla má að þessi
nýja alda eftirspurnar vari lengi.
Álið er komið til að vera. Vaxandi
eftirsókn verður í orkuframleiðslu
án umhverfisáhrifa uns nýjar orku-
lindir kunna að fínnast langt frammi
á næstu öld.
En virkjanaáætlanirnar eru sumar
hveijar svo vænar umhverfinu, að
kæmu þær til framkvæmda, yrði
mörgum fegurstu perlum hálendis-
ins fórnað. Þeim, sem ég hef skipst
á skoðunum við á stóru orkustofnun-
unum, virðist ekki ljós sú staðreynd
að vatn safnast fyrir í kvosum en
ekki uppi á hæðum. Óbætanlegum
parti af gróðurlendi háiendisins yrði
sökkt undir jökulvatn. Þeim yrði
fórnað endanlega, því að áttuðum
við okkur á ný og hleyptum vatni
af, stæði eftir botn þakinn jökulleir,
ágætt hráefni til foks, og erfiðara
viðfangs til uppgræðslu, en há-
hryggur Kjalar. Imynd landsins sem
ferðamannalands yrði breytt að ei-
lífu. Hér fara saman skoðanir þeirra
Land, þjóð og tunga er
þrenning, segir Egill
Egilsson. Spilling eins
þáttar hennar er spilling
annarra. Stórtækustu
virkjanaáætlanir sem
verið er að skipuleggja
á hálendinu jafngilda
því að verið sé að lög-
leiða í íslensku þjóðlífi
enska tungu einn dag í
viku af hagkvæmni-
ástæðum.
sem hugsa um umhverfið og þeirra
sem vilja nýta það til viðurværis:
Yrði hugsjón ráðamanna í orkustofn-
ununum framkvæmd eyðileggur það
tök okkar á blómlegum ferðamanna-
iðnaði, sem vex nú ár frá ári. Allir
þeir sem þekkja hugsun sæmilega
menntaðra Evrópubúa vita, að ekki
hugnast þeim sú heildarsýn hálend-
isins sem eftir yrði, ef við fram-
kvæmum stærstu áætlanirnar. Auk
þess stefnir í að afrakstur ferða-
mennskunnar verði margfaldur og
gjöfulli á atvinnu en tölvustýrðir
hverflar Landsvirkjunar. Rökum
gegn ferðamennsku í þá veru að hún
eyðileggj umhverfið vísa ég frá með
því sem margheyrst hefur í íjölmiðl-
um, að sáralitlu hefur verið varið til
að hlífa gegn ágangi ferðamenns-
kunnar og stýra henni þar sem álag
er. Mér kæmi ekki á óvart að það
sem hefur verið varið til þess arna
sé prósent að öllum kostnaði til virkj-
ana Landvirkjunar.
Ég mætti eitt sinn í Ódáðahrauni
tveim hollenskum heiðurskonum ný-
komnum af Gæsavatnaleið. Þær
höfðu fest bílinn í sandi og skipst á
að moka hann lausan með plastmat-
skeið á átta klukkutímum, án sýnar
til nokkurrar lífshræringar eða von-
ar um að nokkur æki fram á þær
fyrr en e.t.v. að dægrum liðnum.
Þær voru eftir þetta í annarlegu
ástandi, en þó miklu nær himninum
en glæðum vítis. Algild náttúran
hafði skarað niður til botnsins í til-
finningalífi þeirra.
Svona fólk er og verður kjarni
ferðamennskunnar, en ekki bullur
af Anfield Road eða fastagestir
Euro-Disney. Svona fólk kemur ekki
hingað, verði hálendinu, breytt í sáld
dauðahvítra lóna með breytilegt yfir-
borð og svart íjöruborð í kring
hækkað og lækkað af tölvustýrðum
yfirföllum, Jökulsárgljúfur og
Hafrahvammagljúfur hálfþurr, en
bergstál fossanna skreytt tívolíbun-
um í stað þess að vera bakhjarl hrap-
andi vatnsfleka.
Ég bið ekki um að virkjun vatns-
afls sé hætt, heldur um hófsemi og
skynsemi. Fréttir undanfarinna
missera vekja með mér ugg. Þótt
aðeins hluti þeirra kauptilboða sem
eru á döfinni yrði framkvæmdur,
yrði óbætanlegt tjón á hálendinu ef
„hagkvæmustu" virkjunarkostir
yrðu valdir til fullnægingar orku-
þörfinni.
Lokaorð
Ég skrifa þetta ekki til að lenda
í deilum við þáverandi forstjóra
Orkustofnunar líkt og í fyrra, tel
tímasóun að skiptast á við hann og
hans líka skoðunum eftir að hann
tók fyrir huglæg matsatriði mín, sem
menn hljóta að verða ósammála um,
setti fram sína skoðun sem hlutlæg
sannindi, en mikil frávik mín frá
þeim væru ómálefnalegheit vegna
fáfræði og fordóma.
Ég rita þessa grein sannfærður
um fjölda skoðanabræðra. Ég hrópa
eftir því að nú beri okkur, - að
stofna samtök gegn vá megavatta-
hyggjunnar. Slík samtök þurfa að
eiga frá upphafi kjarna í meginþétt-
býli landsins, og líka í landshlutun-
um sem eru í mestri hættu, sem eru
Þingeyjar- og Múlasýslur. En hver
sýsla landsins er mikils virði. Án
verulegs fylgis bænda og annarra á
þeim slóðum eru svona samtök Iítil-
væg. Án fylgis mennta- og lista-
manna, og alþýðu í Reykjavík og
öðrum þéttbýlissvæðum er eins
ástatt um þau. Við sem finnum þetta
brenna á okkur þurfum að koma
saman hvert á sínu svæði, taka sam-
an höndum yfir það hálendi sem við
ætlum að veija, og þreifa okkur
áfram um það hvernig við getum
vakið það almenningsálit sem blund-
ar, að við verðum styrkur hinum
varfærnari meðal ráðamanna er hafa
yfir þessu að segja, og þrýstum á
hina óvarkárari, svo að þeir leiðist
ekki út í ákvarðanir sem valda tjóni.
Óheillagangan er þegar hafin. Al-
þingi og umhverfisráðherra hafa
ákveðið að farga Eyjabökkum og
Köldukvíslarbotnum á altari skamm-
sýninnar. Lesa má um aðfarir um-
hverfisráðerra við það í Mbl. 5.12.
sl. í grein eftir Jóhann Þórsson, þar
sem haldið er fram að ráðherra hafi
brotið gegn þeim lögum sem honum
er ætlað að fara eftir. Eitthvert
stærsta og stórfenglegasta högg-
myndasafn heimsins, Krepputunga,
400 ferkílómetra svæði á milli
Kreppu og Jökulsár á Fjöllum
höggvið af hinum hæsta höfuðsmið
með meitli jökulhlaupanna úr Kverk-
íjöllum er óþekkt eðal sjálfra okkar.
Það er mest sótt af útlendingum.
Hluti þessa svæðis er á teikniborðum
megavattahyggjunnar, merkt: Miðl-
unarlón (sic). Verður því fórnað
næst, eða verður skammvinnt verð-
fall áls til að gefa því frest enn um
sinn?
Næstu ár eru stund örlaganna.
Sameinumst gegn sölu lands fyrir
skammtímahagsmuni.
Höfundur er eðlisfræðingur.