Morgunblaðið - 22.12.1996, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996 27
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
FJÁRLÖG fyrir árið 1997
voru afgreidd frá Alþingi
í fyrrinótt og er gert ráð fyrir
127 milljóna króna tekjuaf-
gangi. Það er að vísu minni
afgangur en áætlað var, þegar
fjárlagafrumvarpið var lagt
fram sl. haust en engu að síður
skiptir verulegu máli, að um
hallalaus fjárlög er að ræða.
Ástæðan fyrir því, að minni
afgangur verður en reiknað var
með er m.a. sá kostnaður, sem
leiðir af hlaupinu úr Grímsvötn-
um fyrir nokkrum vikum, þegar
miklar skemmdir urðu á hring-
veginum, eins og kunnugt er.
Stjórnarandstæðingar halda
því hins vegar fram, að tekjur
ríkisins á næsta ári séu van-
metnar um allt að 1,2 milljarða
og rökstyðja þá skoðun með
því, að ekki sé tekið mið af lík-
legum stóriðjuframkvæmdum.
Það er hyggilegt hjá ríkis-
stjórninni að reikna ekki með
þeim tekjum og rangt af stjórn-
arandstöðu að gagnrýna stjórn-
ina og meirihluta Alþingis fyrir
það. Samningar eru ekki frá-
gengnir um nýtt álver á Grund-
aríanga en vonandi verður það
að veruleika og vonandi hafa
stjórnarandstæðingar því rétt
fyrir sér um þann tekjuauka,
sem af því hlýzt. Fari svo má
búast við, að tekjuafgangur á
fjárlögum verði einhvers staðar
nálægt milljarði og þá skiptir
auðvitað verulegu máli, að þeir
peningar verði ekki notaðir í
eyðslu, heldur til þess að greiða
niður skuldir.
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þegar litið er yfir farinn veg
á þessum áratug verður ekki
annað sagt, en að þeim tveimur
ríkisstjórnum, sem hér hafa
setið frá árinu 1991 hafi tekizt
að halda á fjármálastjórn ríkis-
ins með farsælum hætti. Erfið-
leikarnir, sem að steðjuðu fyrir
nokkrum árum vegna krepp-
unnar í efnahagsmálum voru
gífurlegir. Hallarekstur ríkis-
sjóðs á þessum árum hefur
verið mikill. Engu að síður hef-
ur verið unnið markvisst að því
að draga úr útgjöldum hins
opinbera og það hefur tekizt í
stórum dráttum, þótt því hafi
fylgt miklar sviptingar og átök,
ekki sízt í heilbrigðismálum.
Nú eru þessir erfiðleikatímar
að baki og búast má við, að í
fjármálastjórn ríkisins njóti
menn ávaxtanna af erfiði und-
angenginna ára. Fagmennska
hefur aukizt og öll tök á ríkis-
fjármálum eru vandaðri en
áður. Á þessum tímamótum í
fjárlagaafgreiðslu Alþingis
geta því þeir, sem ábyrgð og
forystu hafa haft litið með
ánægju til þess árangurs, sem
þeir og Alþingi hafa náð. Þann
árangur ber að meta að verð-
leikum.
SKATTA-
BREYTINGAR
FRÁ ÞVÍ að staðgreiðsla
skatta var tekin upp fyrir
tæpum áratug hefur hún
hækkað úr 35,2% í 41,98%.
Skattleysismörk eru nú rúm-
lega 60 þúsund krónur á mán-
uði en væru rúmlega 78 þúsund
krónur, ef þau hefðu verið látin
fylgja lánskjaravísitölu. Þar að
auki hefur sérstakur hátekju-
skattur verið lagður á í nokkur
ár.
Ekki var við öðru að búast
en að því samdráttarskeiði, sem
hófst á miðju ári 1988 og
reyndist hið lengsta í hagsögu
okkar á þessari öld, mundu
fylgja umtalsverðar skatta-
hækkanir. Það var einfaldlega
ekki hægt að ráða við ríkisfjár-
málin með öðrum hætti, þótt
hart væri gengið fram í niður-
skurði.
Ríkisstjómin hefur líka gert
rétt í því, að ráðast ekki í
skattalækkanir um leið og bet-
ur árar. Sú ákvörðun að fram-
lengja hátekjuskattinn var eðli-
leg, ekki sízt í ljósi vaxandi
tekjumunar, og það er líka rétt
stefna að hefja skattabreyting-
ar með lækkun jaðarskatta,
sem mjög hafa verið til umræðu
undanfarin ár.
En jafnframt er ljóst, að með
batnandi hag ríkissjóðs, sem
gera má ráð fyrir að haldi
áfram á næstu árum er eðlilegt
að lækka skatta í áföngum.
Skynsamlegt er að gera ráð
fyrir, að slík skattalækkun taki
gildi frá og með árinu 1998 og
verði framkvæmd á næstu 2-3
árum þar á eftir að öðru
óbreyttu.
Morgunblaðið hefur áður
lýst þeirri skoðun, að æskilegt
er að skattabreytingar, hvort
sem er til hækkunar eða lækk-
unar, verði ákveðnar með góð-
um fyrirvara, þannig að bæði
einstaklingar og fyrirtæki geti
gert ráðstafanir í fjárhagsmál-
um sínum í samræmi við það.
Þess vegna er mikilvægt að
núverandi ríkisstjórn gefi
snemma á næsta ári stefnu-
markandi yfirlýsingu um, að
hveiju hún stefni í skattamál-
um á árinu 1998. Almennt má
segja, að allar þær ráðstafanir,
sem ríkisstjórn og Alþingi gera,
sem varða fjárhagsmálefni ein-
staklinga og fyrirtækja eigi að
gera með slíkum fyrirvara.
HALLALAUS
FJÁRLÖG
Með mínum hversdagsgráu
og gleraugnalausu augum strýk ég
andlit þitt, í bláum geisla
horfir þú í hjarta mitt
og sólin glitrar einsog blóm
við birkilaufa-
kjólinn
og heiðræn golan guð í leit
að stráum sem hneigja sig
og lúta undirleit
laufinu í birkikjólnum
þínum, ég festi blöð
og blóm í augu mín
og einsog marglit grösin
una á hólnum sínum,
svo vex þú hljótt og hægt
að hjartarótum mínum
vex inní bjarta
brúnaþunga nótt í draumi
þínum.
M
HELGI
spjoll
Morgunblaðið/RAX
REYKJAVTKURBRÉF
Laugardagur 21. desember
Þróun í byggð á
Vestfjörðum er ískyggi-
leg skv. upplýsingum,
sem koma fram í Morg-
unblaðinu í dag, laugar-
dag. Samkvæmt nýjum
tölum um mannfjölda á
landinu hafa íbúar Vest-
fjarða ekki verið færri frá því fyrir 1860.
Þetta er nánast ótrúlegt, en engu að síður
tölur, sem horfast verður í augu við. Þing-
menn og aðrir talsmenn Vestfjarða hafa
að vísu varað við því á undanförnum árum,
að fólksfækkun á Vestfjörðum væri að
komast á alvarlegt stig. Samt sem áður
hrökkva menn við þessar síðustu tölur.
Vestfirðingum hefur fækkað um 1,8% á
síðustu tólf mánuðum og er þar um að
ræða 159 einstaklinga.
Vestfirðingar hafa orðið fyrir þungum
áföllum á undanförnum misserum. Snjó-
flóðin í Súðavík og á Flateyri voru þungt
högg fyrir þessi fámennu byggðarlög.
Ekki var við öðru að búast, en einhveijir
brottflutningar yrðu í kjölfarið á þeim
áföllum, þótt íbúar þessara byggðarlaga
hafi brugðizt við náttúruhamförunum með
aðdáunarverðum hætti. Óttinn við ný snjó-
flóð blundar áreiðanlega í fólki yfir vetur-
inn og getur verið óbærilegur fyrir marga.
Fram eftir síðasta áratug voru sjávarút-
vegsfyrirtæki á Vestfjörðum, sérstaklega
við Djúp, hin öflugustu á landinu. Afla-
brestur á þorskveiðum hefur hins vegar
farið illa með vestfírzkan sjávarútveg.
Vestfirðingar nutu þess öldum saman, að
einhver gjöfulustu fiskimið landsmanna
voru við bæjardyr þeirra. Það var aldrei
matarskortur á Vestfjörðum fyrr á öldum
eins og sums staðar í öðrum landshlutum.
Þessi nálægð við fiskimiðin var eins konar
forgjöf.
Kvótakerfið þurrkaði þessa forgjöf út.
Það er ekki tilviljun, að þingmenn Vestfirð-
inga hafa verið hörðustu andstæðingar
kvótakerfísins á Alþingi og ítrekað lagt
fram tillögur um annað fískveiðistjórnun-
arkerfi. Kvótakerfíð er einfaldlega and-
stætt hagsmunum Vestfirðinga og á sinn
þátt í því, hvernig komið er í atvinnulífi
þar. Þar við bætist, að Vestfírðingar voru
seinir til að spila á kvótakerfíð, ef svo
má að orði komast.
En jafnframt er augljóst, að Vestfirðing-
ar hafa ekki fylgt eftir þeirri þróun, sem
orðið hefur annars staðar á landinu í átt
til stærri eininga í sjávarútvegi. Það er
ljóst, að stóru útgerðarfyrirtækin, sem
hafa orðið til með samruna margra smærri
fyrirtækja eru að verða öflugustu rekstrar-
einingar í sjávarútvegi. Á Vestfjörðum
hafa menn hins vegar fram á síðustu
mánuði haldið sig við mun smærri eining-
ar og að því er virðist ekki litist á sam-
starf hver við annan. Afleiðingin er sú,
að sjávarútvegsfyrirtæki á Vestfjörðum
hafa verið mörg og smá og vanmáttug á
margan hátt. Að þessu leyti hafa forystu-
menn í sjávarútvegi á Vestfjörðum einfald-
lega misst af lestinni.
Það er fyrst nú á undanförnum mánuð-
um, sem stefnt hefur í aðra átt. Fyrir
nokkrum mánuðum var grunnur lagður
að nýrri og stærri einingu í vestfírzkum
sjávarútvegi, með samruna nokkurra fyrir-
tækja, sem starfrækt hafa verið á norðan-
verðum Vestfjörðum. Og fyrir nokkrum
vikum skýrði Morgunblaðið frá því, að
samningaviðræður stæðu yfir um myndun
annarrar slíkrar einingar, sem gæti orðið
eitt öflugasta sjávarútvegsfyrirtæki lands-
ins, ef samkomulag næst á milli þeirra
fyrirtækja, sem þar eiga hlut að máli.
Það er enginn vafí á því, að þessi þróun
er forsenda þess, að Vestfirðingum takist
að hagnýta sér þá uppsveiflu, sem augljós-
lega er að verða í sjávarútvegi almennt og
í þorskstofninum sérstaklega. Gamal-
reyndir sjómenn fyrir vestan segja nú
tröllasögur af þeim físki, sem í sjónum er.
Þeir vita sínu viti og vonandi hafa þeir
rétt fyrir sér. Eins og nú horfir má búast
við, að þorskveiðar aukist mjög á næstu
árum. Vestfírðingar þurfa að vera tilbúnir
til að nýta þau tækifæri, sem þá skapast
og enginn vafi leikur á því, að endurskipu-
lagning sjávarútvegsfyrirtækja í færri og
stærri einingar er lífsnauðsynleg eigi það
að takast. Þess vegna verður að leggja
höfuðáherzlu á að þær tvær einingar, sem
ýmist eru að verða til eða viðræður standa
um við Djúp, verði að veruleika. Það yrði
meiri háttar áfall fyrir vestfírzkt atvinnu-
líf, ef upp úr þeim viðræðum slitnaði.
ATVINNULÍFIÐ Á
Vestfjörðum stend-
ur almennt mjög
höllum fæti. Það er
augljóst, að byggð-
irnar á sunnanverð-
um Vestfjörðum
hanga á bláþræði.
í Morgunblaðinu í dag, laugardag, er ítar-
leg frásögn af atvinnuástandinu á Þing-
eyri við Dýrafjörð. Staða atvinnulífs á
Patreksfirði og Bíldudal er mjög bágborin.
Það er nánast engin byggð frá Reykhóla-
sveit og í Vatnsfjörð.
Landbúnaður á Ströndum hefur þrifízt
ótrúlega vel enda hafa þar lengi verið
mikil og góð fjárbú. En versnandi staða
sauðfjárræktarinnar hefur auðvitað komið
niður á þeim búskap. Hér skal engu spáð
um það hversu lengi byggð stendur á norð-
anverðum Ströndum. Enn er blómlegt um
að litast í Árneshreppi, þegar þangað er
komið að sumarlagi en sjálfsagt þarf ekki
mikið til, að brestir komi í slíkt byggðarlag.
Þegar horft er á þróun byggðar á Vest-
fjörðum og fækkun fólks þar fer ekki hjá
því, að spurningar vakni um það, hvort
hið sama sé að gerast þar nú og gerðist
fyrir u.þ.b. hálfri öld, þegar síðustu íbúarn-
ir fluttu á brott frá Hesteyri og úr Aðal-
vík. Þeir fluttu allir á burt enda aðstæður
til að stunda nútímalega atvinnustarfsemi
ekki lengur fyrir hendi.
Vestfjarðagöngin komu áreiðanlega á
síðustu stundu. Það mátti ekki seinna vera.
En þau gjörbreyta auðvitað öllum aðstæð-
um byggðanna á norðanverðum Vestfjörð-
um. Göngin og endurskipulagning sjávar-
útvegsfyrirtækjanna eiga að geta skapað
þá viðspyrnu, sem þarf til þess að snúa
þessari þróun við. En fleira þarf til að
koma.
Vestfírðir eru í senn hrikalegir og fagr-
ir en jafnframt er nánast ótrúlegt hve
margir íslendingar hafa aldrei komið
þangað. Vestfírzk náttúra er stórkostleg,
nánast hvert sem litið er. Hornstrandir eru
sérstök veröld. Djúpið er heimur út af
fyrir sig. Strandirnar og þá ekki sízt, þeg-
ar komið er nprður fyrir Hólmavík og í
fírðina þar fyrir norðan hafa slíkt aðdrátt-
arafl, að þeir, sem þangað hafa komið einu
sinni verða að fara aftur. Þannig má lengi
telja.
í þessari miklu náttúrufegurð og í sögu
þessa landshluta felast gífurleg verðmæti
fyrir Vestfírðinga og raunar landsmenn
alla. En náttúra Vestfjarða er ónýtt auð-
lind. Hinar skipulögðu ferðir með útlend-
inga um landið ná yfirleitt ekki til Vest-
fjarða. Ástæðan er vafalaust að einhveiju
leyti sú, að þessi landshluti er erfiður yfir-
ferðar og vegalengdir langar. Jafnvel þótt
einungis sé ferðast um þjóðvegi tekur það
langan tíma og vegirnir eru heldur ekki
jafn góðir og víða annars staðar á land-
inu. Hinar vestfirzku óbyggðir eru ekki
eins aðgengilegar og miðhálendið en þær
eru ekki síður stórbrotnar. Þær eru nán-
ast ónumið land, þegar um erlenda ferða-
menn er að ræða.
Það hlýtur að vera komið að því, að
þeir sem skipuleggja ferðir útlendinga
hingað til lands þurfí á nýjum áfangastöð-
um að halda. Það er varla hægt að selja
ferðir til sömu staðanna aftur og aftur,
þótt óbyggðir íslands séu að vísu þeim
eiginleika gæddar eins og Strandirnar, að
þeir sem þangað hafa komið einu sinni
verða að fara aftur. Engu að síður bjóða
Vestfirðir upp á nýja þætti í hinum skipu-
lögðu ferðum með erlent fólk til landsins.
Menn gera ekki lengur lítið úr þeim
tekjum, sem hægt er að hafa af öflugum
Hin ónýtta
auðlind
Vestfirð-
inga
FRÁ ESKIFIRÐI
Morgunblaðið/Snorri Snorrason
ferðamannaiðnaði. Þessi atvinnugrein er
að verða afar mikilvæg í atvinnulífí lands-
manna og smátt og smátt er að takast að
fá ferðamenn hingað á öðrum tímum árs-
ins en yfír hásumarið.
Það er tímabært að gera stórátak í því
að koma Vestfjörðum á blað sem ferða-
mannasvæði. Það þarf að „markaðssetja“
Vestfirði, sem áfangastað fyrir erlenda
ferðamenn, svo að notað sé orðalag nútím-
ans. Um þetta þurfa Vestfirðingar sjálfír
að hafa forystu í nánu samstarfí við þau
fyrirtæki, sem búa nú yfir langri reynslu
í þjónustu við erlenda ferðamenn.
Uggvænleg-
þróun ann-
ars staðar
ÞAÐ ER HINS
vegar ekki síður
umhugsunarefni,
að þróun byggðar
virðist stefna í
sömu átt í öðrum
landshlutum, þótt hún sé ekki komin á
jafn alvarlegt stig og á Vestfjörðum. Þann-
ig nemur fækkun íbúa 2,2% á Norðurlandi
vestra, eða 225 einstaklingum, sem sýnir
mikinn og vaxandi veikleika í þeim lands-
hluta. Á Austurlandi hefur fækkað um
0,7% eða 98 einstaklinga. Á Austurlandi
sérstaklega eiga þau rök ekki við, að mikl-
ar búsifjar hafí orðið í atvinnumálum.
Þvert á móti. Austfirðingar hafa að sjálf-
sögðu eins og aðrir orðið að þola niður-
skurð í þorskveiðum á undanförnum árum
en þeir hafa notið þeirrar miklu upp-
sveiflu, sem orðið hefur bæði í loðnuveiðum
og vinnslu og síldveiðum og vinnslu.
Hvað veldur því, að landshluti, sem er
í mikilli sókn í atvinnumálum á í vök að
veijast, þegar um er að ræða að halda
fólkinu í byggðarlögunum? Skýringin hlýt-
ur að vera sú, að það eitt út af fyrir sig
dugi ekki lengur að næg atvinna og tekju-
möguleikar séu til staðar. Þar kemur ber-
sýnilega fleira til.
Þar má nefna félagslega einangrun, sem
fylgir því að búa í fámennum byggðarlög-
um. Þá fer tæpast lengur á milli mála, að
vilji fólk mennta börn sín eins og bezt
verður á kosið veldur búseta í dreifbýli
margvíslegum erfíðleikum. Skólarnir eru
ekki eins góðir og í þéttbýli. Þegar kemur
að framhaldsnámi er mikill kostnaður því
samfara að senda börnin til náms í önnur
byggðarlög og jafnvel til Reykjavíkur. Þá
kann vel að vera, að þjónusta við aldraða
sé farin að hafa áhrif á búsetu fólks. Gam-
alt fólk lifir lengur en áður og þarf á
meiri þjónustu að halda. Slíka þjónustu
er ekki að fá í fámennari byggðarlögum.
Þess vegna flytzt gamla fólkið gjaman til
Reykjavíkur eða nágrannabyggða til þess
að eiga kost á þeirri þjónustu og ekki ólík-
legt, að fleiri fjölskyldumeðlimir fylgi með.
Að sumu leyti má segja, að hið sama
geti verið að gerast í flutningum á milli
höfuðborgarsvæðisins og dreifbýlis og á
milli íslands og nálægra landa. Við höfum
áhyggjur af því, að ungt fólk setjist að í
útlöndum vegna þess, að þar er meira um
að vera og tækifærin fleiri og komi svo
til íslands í sumarfrí. Fólk flytur úr dreif-
býli til þéttbýlis vegna þess að í þéttbýlinu
hér á suðvesturhorninu er meira um að
vera og fer svo til sinna gömlu byggða í
sumarfrí. „ísland? Það er fínt að eiga sum-
arbústað á íslandi,“ sagði ungur, hámennt-
aður íslendingur við föður sinn fyrir ára-
tug og settist að í útlöndum.
Nú er auðvitað hugsanlegt, að þetta séu
óþarfa áhyggjur og að vaxandi tekjumögu-
leikar á landsbyggðinni muni smátt og
smátt soga fólk til sín á nýjan leik, ekki
sízt, þegar horft er til þess mikla atvinnu-
leysis, sem enn er á höfuðborgarsvæðinu.
Það má líka segja: Hvað um það? Er
þetta ekki bara eðlileg þróun? Er nokkuð
við henni að segja? Við þurfum ekki með
sama hætti og áður að eiga verstöðvar,
sem liggja nálægt fengsælustu fískimiðun-
um. Fiskiskipin eru svo fullkomin, að fjar-
lægð frá heimahöfn eða löndunarhöfn til
miðanna skiptir ekki öllu máli. Það má
líka spyija, hvort það sé kannski ódýrara
að reka samfélagið, ef sem flestir búi á
suðvesturhorninu.
Á móti kemur hitt, að fjárfesting okkar
í hinum dreifðu byggðum er orðin gífur-
lega mikil. Það getur varla verið mikið vit
í því að kasta henni á glæ og yppta öxlum
yfir því, þótt fólkið flytji á brott en hús
og tæki standi eftir. Þá sýna bæði loðnu-
veiðar og síldveiðar að nálægð löndunar-
hafna við miðin skiptir miklu máli.
Nú á tímum víðtækra félagslegra rann-
sókna er það verðugt rannsóknarefni að
kanna ofan í kjölinn hvers vegna fólk virð-
ist í vaxandi mæli flykkjast á suðvestur-
horn landsins. Slíkar rannsóknir eru raun-
ar nauðsynleg forsenda nýrrar stefnu-
mörkunar til þess að stöðva þessa þróun
eða snúa henni við. Er okkur sama um
að Vestfírðir allir fari í eyði?
„í þessari miklu
náttúrufegnrð og
í sögu þessa
landshluta felast
gífurleg verð-
mæti fyrir Vest-
firðinga og raun-
ar landsmenn
alla. En náttúra
Vestfjarða er
ónýtt auðlind."
I