Morgunblaðið - 25.01.1997, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIVIDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 1997 35 V
Af ástum
samlyndra
hjóna
MALEFNI Leikfé-
lags Reykjavíkur og
Borgarleikhúss hafa
verið í kastljósi fjölmiðla
undanfarið vegna aldar-
afmælis félagsins hinn
11. janúar síðastliðinn.
Margt hefur verið sagt
í þeirri umræðu fallegt
um félagið, glæsta sigra
þess á góðum stundum,
eldmóð og þrautseigju
þegar á móti hefur blás-
ið. Þá hefur og verið
fjallað um langa sambúð
LR og Reykvíkinga, bú-
skap sem borgarstjóri
kallaði ástir samlyndra Örnólfur
hjóna í ávarpi sínu á Thorsson
hátíðardagskrá félags-
ins.
Sú afmælisveisla var haldin hinn
12. janúar í Borgarleikhúsinu og þar
ámuðu ráðamenn félaginu heilla, fuli-
trúar samtaka á sviðum leiklistar og
stjórar annarra atvinnuleikhúsa
færðu LR gjafir og afmæliskveðjur.
Þá stigu í stólinn ýmsir liðsmenn og
leiðtogar félagsins og minntust á
þætti úr langri göngu þess og þökk-
uðu velvild og vinarhug. En gleðin
var nokkuð hófstillt og í málflutningi
leikfélagsmanna var áberandi umijöll-
un um brýna fjárþörf leikfélagsins
og þá erfíðleika sem það hefur glímt
við f rekstri Borgarleikhússins frá
upphafi. Því miður mátti af orðum
sumra ráða að Reykjavíkurborg hefði
staðið heldur slælega við bakið á fé-
laginu undanfarin misseri, framlög
hefðu staðið í stað og borgin stefndi
jafnvel að því að þoka LR í homsæti
en leiða til öndvegis aðra atvinnuleik-
hópa, eða breyta þessari glæsilegustu
menningarhöll Reykvíkinga í félags-
miðstöð launalausra eða illa launaðra
leikara. Þetta er nauðsynlegt að leið-
rétta; hið rétta er að framlög til fé-
lagsins hafa hækkað umtalsvert í tíð
núverandi meirihluta eftir íjögurra
ára kyrrstöðu og öll starfsemi í Borg-
arleikhúsi hefur verið, nú sem fyrr, á
vegum LR; þeir leikhópar aðrir sem
þar hafa t.d. sýnt á umliðnum árum
hafa allir verið gestir félagsins.
Samanlagt opinbert
framlag til LR í Borgar-
leikhúsi frá 1988, segir
•• ____________
Ornólfur Thorsson, er
ríflega milljarður króna.
Undanfama áratugi hefur Reykja-
víkurborg verið traustur bakhjarl fé-
lagsins. Með íjárframlagi árið 1963
var félaginu gert kleift að fastráða
lítinn leikhóp og aðra starfsmenn og
síðan hefur stuðningur borgarinnar
vaxið jafnt og þétt og má segja að
hann hafí náð hámarki þegar byggt
var Borgarieikhús fyrir Reykvíkinga
þar sem LR var ætlað húsaskjól og
aðalhlutverk um ókomna tíð; í aðdrag-
anda þeirrar byggingar sýndi félagið
mikið baráttuþrek, hélt málinu vel á
lofti og lagði sitt af mörkum þó meg-
inframlag til hússins hafi vitaskuld
komið úr sameiginlegum sjóðum
borgarbúa. Húsið er óskipt sameign
Reykjavikurborgar og leikfélagsins
en samkvæmt tölum úr smiðju Eg-
gerts Jónssonar borgarhagfræðings
nemur framreiknaður byggingar-
kostnaður Borgarleikhúss nú samtals
um 2,5 milljörðum króna miðað við
vísitölu byggingarkostnaðar í janúar
1997. Þar af má ætla að hlutur LR
sé ríflega 132 milljónir króna, eða
5,25%, en sú prósentutala lækkar í
5,17% miðað við áform um fram-
kvæmdir við húsið næstu þrjú ár, sem
ætlað er að kosti nærri 36 milljónum
króna, og fjármagnaðar verða af
borginni. Framlag leikfélagsins er þó
að líkindum nokkra
hærra: ýmis búnaður í
húsinu var greiddur úr
sjóðum þess og bygging-
arkostnaður hússins er
vantalinn sem nemur
óuppgerðu vinnufram-
lagi starfsmanna LR á
byggingartíma, en um
það ligga ekki fyrir nein-
ar tölur.
LR og Reykjavíkur-
borg hafa gert með sér
tvo samninga um þessa
sameign sína: stofnskrá
fyrir húsið frá 1975 og
samkomulag um rekstur
Borgarleikhúss frá 1992
sem féll úr gildi um síð-
ustu áramót. í báðum
þessum plöggum er ítrekað að starf-
semi í Borgarleikhúsinu sé í höndum
leikfélagsins, jafnt leiksýningar á þess
snærum sem og önnur starfsemi. í
stofnskránni virðist gengið út frá því
að starfsemi LR í Borgarleikhúsi yrði
rekin án styrkja og borgarráð gæti
jafnvel gert félaginu að greiða leigu.
Fallið var frá þeirri stefnu í samkomu-
til starfsemi LR í Borgarleikhúsi frá
árinu 1988 er ríflega einn milljarður
króna. í töflunni sem hér fylgir hafa
tölur einnig verið framreiknaðar mið-
að við vísitölu neysluverðs nú í janúar-
mánuði. Allar tölur eru í þúsundum
króna.
Borgarleikhúsið var tekið í notkun
í byijun októbermánaðar árið 1989.
Frá þeim tíma og til loka ársins 1991
voru orkureikningar og fasteignagjöld
talin til byggingarkostnaðar en frá
þeim tíma hefur leikfélagið greitt
þann kostnað. Þá er viðhald húseign-
ar greitt sérstaklega úr borgarsjóði
og kemur það framlag ekki við sögu
í þessum tölum; var t.d. 8,9 milljónir
króna á síðasta ári. Það gera heldur
ekki áðumefndar tíu milljónir sem
veitt var árið 1996 úr sjóðum borgar-
innar til að létta af LR kostnaði vegna
annarrar starfsemi en leiksýninga á
þess vegum. Skyndileg lækkun á rík-
isframlagi árið 1992 og sambærileg
krónutöluhækkun á hlut borgarinnar
skýrist af samkomulagi menntamála-
ráðuneytis og Reykjavíkurborgar um
að ríkið hækkaði framlag sitt til fs-
lensku óperunnar en lækkaði á móti
framlagið til LR; borgin drægi sig
úr styrktarhópi óperunnar en bætti
LR lækkaðan ríkisstyrk.
Einsog lesa má úr töflunni stóðu
opinber framlög til LR í stað árin
1991-1994; það er fyrst árið 1995
sem hagur félagsins tekur að vænk-
ast. Þá veitti Reykjavíkurborg félag-
inu sérstaka aukafjárveitingu, 15
milljónir króna vegna erfiðrar skulda-
stöðu. Á sama ári fékk félagið heim-
ild borgarinnar til að veðsetja eignar-
hluta félagins í Borgarleikhúsinu, allt
að 50 milljónum króna, þannig að
LR gæti létt af sér erfíðum skamm-
Ár Framlag Framreiknað Framlag Framlag Framreiknað Heildar- Framreiknað Heildar-
borgarinnar borgar rikis framlag rikis framlag framlag
1988 39.993 68.200 13.500 23.000 53.493 91.200
1989 44.196 62.200 12.000 16.900 56.196 79.100
1990 75.000 92.000 15.000 18.400 90.000 110.400
1991 100.000 114.800 15.000 17.200 115.000 132.000
1992 115.000 127.300 500 600 115.500 127.900
1993 118.900 126.400 500 500 119.400 126.900
1994 120.200 125.900 500 500 120.700 126.400
1995 132.353 136.500 500 500 132.853 137.000
1996 140.000 141.000 15.500 15.600 155.500 156.600
1997 140.000 140.000 10.500 10.500 150.500 150.500
Samt. 1.025.642 1.134.300 83.500 103.700 1.109.142 1.238.000
laginu frá 1992; samkvæmt því skal
LR hafa endurgjaldslaus afnot af
salarkynnum hússins til æfínga og
sýninga. Þar er líka gert ráð fyrir því
að öll önnur skipulögð starfsemi í
Borgarleikhúsi sé á vegum LR: „Leik-
félag Reylgavíkur skal auglýsa a.m.k.
tvisvar á ári að salir og anddyri Borg-
arleikhúss séu leigðir út undir ráð-
stefnur, fundi, sýningar o.þ.h.“ segir
í 4. grein, og jafnframt að félagið
skuli setja gjaldskrá fyrir þessa út-
leigu sem öðlist gildi þegar borgar-
stjóri hefur staðfest hana fyrir hönd
borgarsjóðs.
Það hefur því jafnan verið stefna
borgaryfírvalda að margvísleg önnur
starfsemi færi fram undir þaki Borg-
arleikhúss en leiksýningar LR; og
félagið hefur oft skotið skjólshúsi yfir
ráðstefnur, hljómleika og sýningar
annarra leikhópa á liðnum árum. Það
var hins vegar fyrst árið 1995 sem
LR auglýsti sali hússins, einsog kveð-
ið er á um í samkomulaginu frá 1992.
í kjölfar þess valdi Sigurður Hróars-
son leikhússtjóri nokkrar leiksýningar
annarra atvinnuleikhópa og felldi að
starfi LR í húsinu þannig að úr urðu
samstarfsverkefni þeirra og LR; sum
þessara verkefna áttu sitt blómaskeið
á liðnu leikári, önnur er nú á sviðum
Borgarleikhússins. Þá var margvísleg
önnur nýbreytni í starfsemi LR leikár-
ið 1995-96: sérstök tónleikaröð LR á
þriðjudagskvöldum, heimsókn allra
níu ára grunnskólabama í Reykjavík
í Borgarleikhúsið og glæsileg höf-
undasmiðja LR. Til þess að standa
straum af kostnaði við þessi auknu
umsvif fékk LR sérstaka fjárveitingu,
tíu milljónir króna frá þremur nefnd-
um borgarinnar. Heildarfjöldi gesta 5
Borgarleikhúsi þetta leikár var
92.000 og af þeim voru gestir á sýn-
ingar LR ríflega 50.000. Það verður
því ekki annað séð en borgarbúar
hafi vel kunnað að meta fjölþætta
starfsemi á vegum LR í Borgarleik-
húsi á liðnu leikári.
Hvergi í ofangreindum pappírum
eru ákvæði um að Reykjavíkurborg
skuli styrkja starfsemi LR; um það
hefur hins vegar skapast löng hefð.
Samanlagt framlag opinberra aðila
tímalánum og dreift uppsöfnuðum
rekstrarvanda á lengri tíma. Framlag
borgarinnar til LR hækkaði enn 1996
og þá hljóp ríkisvaldið einnig undir
bagga með myndarlegu framlagi
vegna afmælisárs. Vonandi er það
aðeins upphafið að öflugum og varan-
legum stuðningi ríkisins við starfsemi
í Borgarleikhúsinu.
Því miður hefur LR ekki gengið
sem skyldi að fóta sig á sviðum
Borgarleikhússins, það hefur glímt
við margvíslega erfiðleika í rekstri
og minnkandi aðsókn. Þetta kemur
glöggt fram í skýrslu sem viðræðu-
nefnd fulltrúa Reykjavíkurborgar
og LR skilaði borgarstjóra, Ingi-
björgu Sólrúnu Gísladóttur, í apríl
1995. Þar gerðu fulltrúar LR í
nefndinni, þeir Kjartan Ragnarsson,
formaður leikfélagsins og Páll Bald-
vin Baldvinsson, staðgengill leikhús-
stjóra, sérstaka bókun. I henni seg-
ir m.a.: „Undirritaðir minna á, að
Leikfélag Reykjavíkur hefur ítrekað
talið það forsendu fyrir fullu starfi
félagsins í Borgarleikhúsi að styrkir
til starfseminnar næmu 160-170
mkr. á ári. í bréfi til borgarstjóra
hinn 20. nóvember síðastliðinn lýsti
Sigurður Hróarsson, leikhússtjóri,
hugmyndum sínum um stighækk-
andi framlag úr borgarsjóði næstu
árin, þannig að árið 1997, á hundr-
að ára afmæli Leikfélagsins, yrði
framlagið 160 mkr.“
Opinberir styrkir til LR árið 1997
losa 150 milljónir þannig að ósk liðs-
odda leikfélagsins hefur enn ekki
ræst. En við þá upphæð mætti
kannski bæta glæsilegum afmælis-
styrkjum ýmissa fyrirtækja og
stofnana, sem samanlagðir eru
nærri tíu milljónir króna, þó þeim
fjármunum sé að sönnu ætlað að
mæta margvíslegum kostnaði vegna
afmælisársins. Félagið virðist þá
hafa úr að spila þeirri upphæð sem
forráðamenn þess töldu fyrir tveim-
ur árum forsendu fyrir fullu starfi
LR í Borgarleikhúsi árið 1997.
Höfundur er fulltrúi borgarstjóra
í leikhúsráði Leikfélags
Reykjavíkur.
FREYSTEINN Þorbergsson á þingi FIDE.
Er ekki allt í
lagi með ykk-
ur, strákar?
Athugasemdir við sögu Skáksam-
bands Islands í 70 ár skráða af Þráni
Guðmundssyni
ENN berja skáksam-
bandsmenn höfðinu við
steininn í frásögnum af
HM-einvíginu 1972. í
bók S.f. I 70 ár kemur
margt undarlega fyrir
sjónir svo ekki sé meira
sagt. Þ.G. segir S.í.
hafa fengið fífldjarfa
hugmynd 1972 (!) og
setið uppi með einvígi
aldarinnar (bls. 71).
Freysteinn Þor-
bergsson fékk hug-
myndina að HM-einvígi
á íslandi í Moskvu
1957. Ég spurði Frey-
stein hvemig sú hug-
mynd hefði fæðst, hann
svaraði - það var nú reyndar þegar
ég var staddur fyrir framan skák-
staðinn þar sem HM-einvígi Botw-
inniks og Tals var að hefjast og
hafði óafvitandi borist inn í hóp er-
lendra fréttamanna. Þá heyrði ég
talað á sjö tungumálum alveg við
mig og óminn af enn fleiri málum í
fjarska. Þá allt í einu heyrði ég mig
segja við sjálfan mig - þetta verðum
við að fá á íslandi.
Þar með hófst ævintýri hugsjóna-
mannsins. Hann fór m.a. í tvígang
sem fréttamaður og ólaunaður að-
stoðarmaður Friðriks Ólafssonar til
Júgóslavíu.
Freysteinn var eini íslendingurinn
sem sat Alþjóðaþing FIDE þegar
HM-einvígi_Fischers og Spasskys var
á dagskrá. í sögu S.í. er ekki minnst
á þá sem sátu þing FIDE áður en
Einar Einarsson varð fulltrúi þess.
Efast ég ekki um að Einar Einars-
son sé hinn mætasti maður og vænti
þess að honum gangi vel að feta í
fótspor Freysteins.
Sú skýring S.í. að tilboð um
HM-einvígið hafi borist með bréfi í
pósti 30. október 1971 er fáránleg.
Hefur sú skýring komið út í tveim
bókum um einvígið hér á landi og
bendir Þ.G. á bók Freysteins Jó-
hannssonar og Friðriks Ólafssonar
sem traustustu heimildina um ein-
vígið. Ég bendi hins vegar á bók
Bandaríska skáksambandsins sem
út kom eftir einvígið og hefir aðra
sögu að segja.
Erfiðast er að vera frumkvöðull
og aldrei hafði verið haldin HM-
keppni á íslandi í tæplega 1.100 ára
sögu íslandsbyggðar. Það var 7.
ágúst 1971 sem Freysteinn Þor-
bergsson hélt til Amsterdam á fyrsta
þing FIDE, um væntanlegt einvigi
Fischers og Spasskys eftir margra
ára undirbúning eins og t.d. að
kynna sér innviði FIDE, skáksögu
heimsins, kynnast keppendum og
þingfulltrúum, viða að sér gögnum
svo eitthvað sé nefnt, en fundurinn
var haldinn 9. ágúst 1971. Áður
höfðu vitanlega farið fram óformleg-
ar viðræður milli þingfulltrúa og alls
kyns spár og spekúlasjónir. Fór
Freysteinn á eigin
kostnað eins og áður
en S.í. sendi skeyti til
að staðfesta umboð
hans. Á þessu þingi
stakk Freysteinn upp á
íslandi sem einvígisstað
- hvort sem stjóm S.í.
líkar það betur eða verr.
Ætti að vera hægt að
fá það staðfest hjá
FIDE eða þeim fulltrú-
um sem sátu þingið ’
ásamt Freysteini. Hafði
Freysteinn tilkynnt
stjórn S.í. gerðir sínar
áður en umrætt bréf
barst.
En margt er skrýtið
í kýrhausnum. Sá fjandskapur (bls.
111) sem Þ.G. ýjar að, að hafi orðið
út í Freystein í einvígismálunum
virðist ætla að endast. Mér fínnst
ástæða til að hafa áhyggjur af sálar-
heill sumra stjórnarmanna þegar
fjandskapur er svo áberandi út í
mann sem legið hefur í gröf sinni í
hartnær 23 ár að hann skuli ekki
njóta sannmælis í afmælisriti S.í.
í ár verða liðin 25 ár frá HM-ein-
víginu 1972. Er ekki tímabært að-
Freysteinn Þorbergsson
fékk hugmyndina að
HM-einvigi á íslandi,
segir Edda Þráinsdótt-
ir, í Moskvu árið 1957.
hlutlausir aðilar rannsaki skáksög-
una svo íslenska þjóðin þurfí ekki
að sitja uppi með endalausar rang-
færslur og ósannindi af þessu fræg-
asta einvígi sögunnar. Freysteinn
var vel lesinn og hafði kynnt sér a&^
slíkum stórviðburðum fylgdu oft
aðrir stórviðburðir t.d. leiðtogafund-
ir. Spáði hann því að íslendingar
myndu fá slíka fundi út á einvígið.
Sú spá reyndist rétt og fengu íslend-
ingar tvo leiðtogafundi til landsins.
Ég treysti dómgreind íslensku
þjóðarinnar sem einnig hefur fengið
HM í handbolta 1995. Það tók hand-
knattleikssambandið 9 ár og kostaði
tugi milljóna að koma þeirri keppni
til landsins. Hve margir skyldu trúa
þeirri bjánalegu skýringu að „upphaf-
ið“ að HM-einviginu 1972 hafi komið
í pósti í október 1971. Ég held a5 *
íslenska þjóðin láti ekki bjóða sér svo
fráleitar útskýringar öllu lengur og
spyr því í fávisku minni - er ekki allt
í lagi með ykkur strákar?
Höfundur er aðalgjaldkeri
Rafveitu og Bæjarsjóðs
Hafnarfjarðar. Edda var
eiginkona Freysteins
Þorbcrgssoaar.
Edda
Þráinsdóttir