Morgunblaðið - 12.03.1997, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 12. MARZ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
+
AÐSENDAR GREINAR
Dósent gegn gjaldi
ÞAÐ má undrun
sæta þegar dósent við
Háskóla Islands, Birgir
Þór Runólfsson, tjáir
sig um baráttu Sam-
taka iðnaðarins fyrir
veiðigjaldi af jafnlitlu
innsæi og hann gerði í
tveimur greinum hér í
Morgunblaðinu nýver-
ið. Hann skrifar líkt og
iðnaðinum standi engin
óf^n af starfsumhverfí
sem mótað er af
sveiflukenndum afla-
tekjum. Þetta er þvert
á það sem virtir hag-
fræðingar hafa haldið
fram. Má þar nefna Þorvald Gylfa-
son, Rögnvald Hannesson, Þórólf
Matthíasson, Þórð Friðjónsson,
Friðrik Má Baldursson, Ásgeir
Daníelsson, Markús Möller og fleiri.
Auknar aflatekjur eru
undirrót vanda iðnaðar
Áhrif aukinna aflatekna á iðnað:
inn geta verið af tvennum toga. í
fyrsta lagi geta þær haft áhrif á
markaðshlutdeild útflutningsafurða
ög afurða sem keppa við innflutn-
ing. í öðru lagi geta þær breytt
hlutfallslegri arðsemi fyrirtækja í
samkeppni við erlenda aðila miðað
við fyrirtæki sem ekki eiga í slíkri
samkeppni.
Gangverkið er þetta: Auknar
aflatekjur leiða til aukinnar inn-
lendrar eftirspurnar. Aukin innlend
eftirspum kallar á aukna eftirspurn
eftir vinnuafli og íjármagni. Laun
og vextir hækka og það veikir stöðu
innlendra fyrirtækja gagnvart er-
Smdum keppinautum í löndum þar
sem laun og vextir hækka ekki að
sama skapi. Af þessum sökum
minnkar markaðshlutdeild útflutn-
ingsafurða og afurða sem keppa
við innflutning. Fyrri áhrif aukinna
aflatekna eru komin fram.
Þegar litið er til annarra fyrir-
tækja, sem ekki eiga í samkeppni
við erlenda aðila, breytist markaðs-
staða þeirra í heild ekkert við aukn-
ingu eftirspurnar. Hlutdeildin var
100% og verður áfram 100%. Það,
sem hefur hins vegar
breyst, er að markað-
urinn hefur stækkað
því að neyslan á hinum
innlenda markaði hef-
ur aukist. Fyrirtækin
sýna þá aukinn hagnað
samhliða því að laun
starfsmanna hækka
sökum aukinnar eftir-
spumar eftir vinnuafli.
Þetta em síðari áhrifín
af auknum aflatekjum.
Saman em áhrifín þau
að fjármagnið og
vinnuaflið leitar úr fyr-
irtækjum sem em í
samkeppni við erlenda
aðila yfír i önnur sem eiga ekki í
slíkri samkeppni.
Túlkun og meðferð
hagtalna
Birgir dregur í efa gangverkið
og tengsl þess við íslenskan raun-
vemleika. Það er undarlegt því að
um það er vart deilt innan hagfræð-
innar. Hann tekur tímabilið 1983
til 1993 til að reyna að rökstyðja
mál sitt. Þessi talnameðferð hans
er því miður beinlínis röng. Ástæð-
an er sú að hann notar fjölda árs-
verka í iðnaði en ekki hlutfallið
milli þeirra og ársverka í öðmm
greinum hagkerfísins. Ekkert í áð-
umefndu gangverki segir að árs-
verkum í iðnaði geti ekki fjölgað
þegar aflatekjur aukast og fækkað
síðan aftur þegar aflatekjur dragast
saman. Þannig getur vel farið sam-
an vaxandi markaður, aukið fram-
leiðslumagn og meiri nýting fram-
leiðsluþáttanna en minni markaðs-
hlutdeild.
Spurningin er þessi: Hefur hlut-
deild iðnaðar í heildarvinnuafls-
notkun hagkerfísins farið minnk-
andi? Hefur iðnaðarframleiðsla vax-
ið hægar en landsframleiðsla? Skoð-
um hagtölur frá áðurnefndu tíma-
bili. Ef því er skipt upp í tvennt,
eins og Birgir vill gera, em tölum-
ar þessar: A tímabili 1983 til 1988
þegar aflatekjur fiskiskipaflotans
hækka um rösk 60% fer vinnuafls-
notkun iðnaðar í hlutfalli af heildar-
Niðurstaðan er óyggj-
andi sönnun hnignunar
iðngreina, segir Ingólf-
ur Bender, í kjölfar
mikilla og vaxandi
aflatekna.
vinnuaflsnotkun úr 23,2% í 20%
þ.e.a.s. lækkar um 3,2 prósentustig.
Á síðari tímabilinu frá 1988 til
1993 þegar aflatekjur haldast háar
en lækka þó um 7% fer vinnuafls-
notkun iðnaðarins úr 20% niður í
16,9% eða um 3,1 prósentustig.
Nákvæmlega sama þróun á sér stað
þegar vöxturinn í framleiðslu iðnað-
arins er borinn saman við vöxt
landsframleiðslunnar á þessu tíma-
bili. Þetta sýnir meðfylgjandi mynd.
Niðurstaðan er óyggjandi sönnun
hnignunar iðngreina í kjölfar mik-
illa og vaxandi aflatekna.
Tekjur af veiðigjaldi
má nýta til sveiflpjöfnunar
Það er ánægjulegt að Birgir skuli
þó hafí áttað sig á að notkun á
réttinum til að sækja físk í sjó út-
heimtir gjald sem felst í verðgildi
kvóta á markaðinum. Hugmynd
Samtaka iðnaðarins felst í að breyta
ráðstöfun tekna af þessari gjald-
töku. Nú rennur gjald þetta beint
til útgerðarinnar með greiðslum
fiskiðnaðarins og annarra sem
kaupa físk af útgerðinni. Ekkert í
því fyrirkomulagi hindrar að sveifl-
ur í aflatekjum komi fram í inn-
lendri neyslu og margfaldist í hag-
kerfínu. Tillaga Samtaka iðnaðarins
er að tekjurnar af gjaldtökunni, sem
eru sveiflukenndar í takt við afla-
tekjurnar, verði nýttar til að lækka
erlenda skuldastöðu hins opinbera.
Vegna lægri vaxtagreiðslna kemur
ráðstöfunin fram í lægri skatt-
heimtu í framtíðinni, landsmönnum
til hagsbóta. Með þessu fyrirkomu-
lagi eru sveiflurnar í aflatekjunum
látnar koma fram í erlendri skulda-
stöðu en í því felst sveiflujöfnun.
Ingólfur Bender
Framleiðsla og vinnuaflsnotkun iðnaðar
og hagkerfisins í heild 1973-96
Heimild: Þjóðhagsstofnun og Samtök iðnaðarins. Tölurnar fyrir árin 1995-1997
Visitala byggja á áætlun og spá Þjóðhagsstofnunar og Samtaka iðnaðarins.
í áliti nefndar sem sjávarútvegs-
ráðherra skipaði árið 1991 til að
endurskoða lög um Verðjöfnunar-
sjóð sjávarútvegsins kemúr fram
að sjóðurinn hafí einu sinni haft
raunveruleg áhrif til að draga úr
áhrifum uppsveiflu í útflutnings-
verði þ.e. á árunum 1990 og 1991.
Þetta er það tímabil sem Birgir
velur sér til að reyna að rökstyðja
það að auknar aflatekjur hafi ekki
áhrif á launaþróun í landinu. Tæp-
um 2,5 milljörðum kr. var þá safn-
að í sjóðinn þegar verðið hækkaði
og veitt aftur inn í hagkerfið í niður-
sveiflunni sem fylgir í kjölfarið.
Þetta er dæmi um villandi talna-
meðferð Birgis og jafnframt sönnun
þess að sveiflujöfnun er möguleg.
Veiðigjald eða skattheimta?
Birgir hefur tekið afstöðu gegn
veiðigjaldi á þeirri forsendu að hann
sé andvígur auknum sköttum. Hann
lítur svo á að veiðigjaldið muni að-
eins bætast við þá skatta sem fyrir
eru og auka sóun hins opinbera á
ijármunum. Af þessu hafa margir
áhyggjur, ekki síst þingmenn.
Þarna er Birgir að velta fyrir sér
spurningunni um æskilega stærð
hins opinbera geira og hagkvæmni
í opinberum rekstri. Menn geta
deilt um þetta en hjá hinu verður
ekki komist að einhver opinber
umsvif verða að vera og einhvem
veginn verður að standa straum af
slíkum umsvifum. Gjaldtaka af nýt-
ingu fískveiðiauðlinda er öðrum
fjáröflunarleiðum fremri í því tilliti
að hún truflar ekki notkun fjár-
magns og vinnuafls, raskar ekki
framleiðslu og neyslu.
Samkeppnishæfur iðnaður
Að lokum skal Birgi á það bent
að hvorki útgerðin né aðrir eiga
viðskipti við innlend iðnfyrirtæki ef
þau eru ekki samkeppnisfær gagn-
vart erlendum aðilum í verði og
gæðum. Það er hins vegar rétt, sem
hann segir, að ef annað helst
óbreytt leiðir aukin eftirspurn út-
gerðar til aukinnar eftirspurnar eft-
ir afurðum iðnaðar, s.s. veiðarfær-
um, tækjabúnaði, viðhaldi, nýsmíði
o.s.frv. En annað er bara alls ekki
óbreytt ef auknar aflatekjur kalla
samhliða á versnandi stöðu innlends
iðnaðar í samkeppni um þessi verk-
efni sem og fjármagn og vinnuafl.
Það er í reynd hagur útgerðarinnar
að þessi fyrirtæki geti boðið betri
og ódýrari vörur en erlendir keppi-
nautar. Tækniþróun og menntun,
sem hvortveggja eru drifkraftar
hagvaxtar geta þá vaxið í þessum
greinum hér innanlands samsíða
fiskveiðunum. Tillögur Samtaka
iðnaðarins um veiðigjald miða að
því.
Höfundur er hagfræðingur hjá
Samtökum iðnaðarins.
Riddarar
ranglætis
Meðal annarra orða
Þegar ríkisstjóm hefur verið skipuð, snýst allt við,
og framkvæmdavaldið hefur ráð löggjafarvaldsins
í hendi sér. Njörður P. Njarðvík segir: Ogþað
er örlagaríkur öfugsnúningur fyrir þjóðina.
Á SAMA tíma og fulltrúar verkafólks
setja fram hófsamar kröfur um 70.000
króna lágmarkslaun, geta bankastjórar rík-
isbankanna brosað breitt með allt að fímmt-
ánföld slík laun. Samt er það þjóðin, fólkið
í landinu, og þar með þetta sama verka-
fólk, sem á þessa banka - ennþá. Banka-
ráð, kjörin af alþingi, „skammta" þeim laun
og hljóta bankaráðsmenn sjálfír hlutfall af
launum bankastjóra. Því hærri laun sem
þeir skammta, því hærri laun fá þeir sjálf-
ir! Hvílík siðferðiskennd. Samt virðast ýms-
ir hissa á því að reiðin skuli sjóða i verka-
fólki! Hvemig væri að samningamenn at-
vinnurekenda fengju sömu kauphækkun og
þeir semja um til launafólks? Hver veit
nema þá kæmist skriður á samningaviðræð-
ur.
Á sama tíma og launafólk verður vitni
að gífurlegu launamisrétti og óheyrilegum
kauphækkunum, ekki bara til bankastjóra,
heldur einnig til stjómmálamanna og æðstu
embættismanna, hefur það einnig fyrir
augum sér einhvetja mestu eignatilfærslu
í sögu þjóðarinnar. Þjóðarauður og hagnýt-
ing hans er að færast á æ færri hendur,
og engu líkara en stefnt sé að því ljóst og
leynt að afhenda örfáum mönnum megin-
hlutann af fjármálaumsvifum þjóðarinnar.
Þetta gerist í raun svo hratt, að það er
engu líkara en fólk átti sig ekki á því, fyrr
en allt er um garð gengið og við sitjum
uppi með eins konar nútíma lénsskipulag,
þar sem þorri manna býr við svo lök kjör,
að það má heita hneppt í sjálfheldu.
i Og svo er okkur sagt, að hér ríki góð-
æri! Það er sannarlega einkennilegt góð-
æri, sem birtist okkur í niðurskurði til
mennta- og heilbrigðismála, þeim tveimur
málaflokkum sem skipta mestu fyrir fram-
tíð þjóðarinnar. Það er góðæri sem lýsir sér
í því, að fjárveitingar til samneyslu dragast
saman um leið og auðmönnum er gefínn
, kostur á að sölsa undir sig æ fleiri svið
þjóðfélagsins. Það heitir auðv-itað á manna-
máli góðæri hinna ríku, en óár hinna fá-
tæku. Þá er settur á svið óskaleikur hinnar
óheftu frjálshyggju, og annar aðalleikand-
inn kennir sig við félagshyggju.
Svo er að sjá sem sjávarútvegsmál hafi
verið valin til að láta reyna á undanhald
þjóðarinnar. Þjóðin á að nafninu til fiskinn
í sjónum. En sá eignarréttur er svo undar-
legur, að hún hefur hvorki ráðstöfunar- né
nytjarétt á þeirri eign sinni. Þann rétt eiga
að miklu leyti fáir menn og hafa fengið
án endurgjalds, og geta svo selt fískinn í
sjónum öðrum án þess að stunda nokkrar
veiðar sjálfír. Skyldi einhver þjóð önnur en
sú þæga og auðsveipa íslenska þjóð láta
bjóða sér annað eins?
Þetta hefur tekist svo vel, að sá eftirleik-
ur er talinn auðveldur að ráðstafa öðrum
eignum þjóðarinnar til auðmanna undir
yfirskyni almennrar einkavæðingar í al-
menningshlutafélögum. Pósti og síma er
breytt í hlutafélag, en sagt að ekki eigi að
selja hlutabréf í eigu ríkisins, - ekki enn sem
komið er. Þannig á einnig að fara með ríkis-
bankana, nema hvað forsætisráðherra lét
svo um mælt, að vel mætti selja 49% af
eignarhluta til einstaklinga. Og hvað skyldi
svo eiga að líða langur tími, þar til meirihlut-
inn verði seldur? Og hverjir skyldu kaupa
hann? Kannski það verkafólk sem er að biðja
um 70.000 króna lágmarkslaun? Ef svo
heldur fram sem horfir, mun þess ekki langt
að bíða, að ekki þurfí að bera fram þá pólit-
ísku spurningu: hver á ísland? Það verður
öllum ljóst, og þeir eigendur verða ekki
margir.
Allt er þetta gerlegt vegna ótrúlegs
metnaðarleysis Alþingis. Þingmenn eru oft
að kvarta undan því að Alþingi sé ekki
sýnd nægilega mikil virðing. En hvernig á
að bera virðingu fyrir löggjafarsamkundu,
sem hefur engan sjálfstæðan metnað, held-
ur gerist hrein afgreiðslustofnun fram-
kvæmdavalds, sem leyfir ráðherrum að
ráðskast með eignir þjóðarinnar að vild?
Þessi auðsveipni er sýnd á táknrænan
hátt í þingsalnum og blasir við öllum mönn-
um. Því er nefnilega svo til háttað á löggjaf-
arsamkundu íslensku þjóðarinnar, sem á
að vera hornsteinn lýðræðisins og vörn þjóð-
arinnar, að fulltrúar framkvæmdavaldsins
sitja þar í heiðurssætum! Þeir sitja í sérstök-
um sætum andspænis öðrum þingmönnum,
eins og til að minna þá á hverjir hafi vald-
ið, og hveijir eigi að þjóna því valdi.
Nú er það í raun svo, að ríkisstjórn þigg-
ur vald sitt frá Alþingi, en þegar hún hefur
verið skipuð, snýst allt við, og fram-
kvæmdavaldið hefur ráð löggjafarvaldsins
í hendi sér. Og það er örlagaríkur öfugsnún-
ingur fyrir þjóðina.
Ekki sjáum við slíka táknmynd annars
staðar á Norðurlöndum. Á þingi er ráð-
herra í raun aðeins þingmaður. Og annars
staðar á Norðurlöndum gengur forseti
þingsins næstur þjóðhöfðingja að virðingu,
og er tekinn fram yfir forsætisráðherra.
Og ef rétt væri að farið og virtur væri í
reynd aðskilnaður löggjafarvalds og fram-
kvæmdavalds, þá ættu ráðherra ekki að
hafa atkvæðisrétt á þingi. Þá væri ef til
vill von til þess að Alþingi eignaðist sjálf-
stæðan metnað og endurheimti að fullu
virðingu sína. Þá fengi ríkisstjórn vonandi
það aðhald, sem Alþingi ber að veita. Og
þá gæti farið svo að það yrði verkefni fram-
kvæmdavalds að framkvæma vilja löggjaf-
arsamkundunnar, en ekki öfugt.
Á miðöldum var riddarahugsjón fólgin í
því að beijast fyrir réttlæti. En þeir sem
standa fyrir því að svipta þjóðina eigum
sínum og afhenda þær fáeinum auðmönn-
um, geta vart kallast annað en riddarar
ranglætis.
Höfundur er prófessor í islenskum
bókmenntum við Iláskóla íslands.
i
4