Morgunblaðið - 12.03.1997, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 12. MARZ 1997 35
AÐSEIMDAR GREINAR
Hvert stefnir háskólastigið?
UMRÆÐA um
rammalöggjöf um há-
skólastigið og endur-
skoðun laga um Há-
skóla íslands er nú á
næsta leiti og hún gef-
ur tilefni til þess að
velta fyrir sér ýmsu
sem snertir þróun há-
skólanáms. Háskóla-
stigið er margbreyti-
legt og um margt
ósamstætt skólastig.
Heita má að námi á
þvi sé það eitt sameig-
inlegt að lágmarks
inntökuskilyrði er Jón Torfi
stúdentspróf. Það er í Jónasson
mjög hröðum vexti og
á fyrstu áratugum næstu aldar
verður það margfalt umfangsmeira
en við höfum átt að venjast og það
er nánast óhugsandi að það eigi
allt heima innan einnar stofnunar,
eins og var fyrir þremur áratugum.
Nú telst meira en tugur skóla bjóða
upp á nám á þessu skólastigi og
skólunum mun ugglaust íjölga,
enda munu kröfur um menntun
halda áfram að aukast. Hlutverk
þessara skóla er mjög mismunandi
og starfsrammi þeirra margbreyti-
legur. Fjölbreytnin og þar af leið-
andi verkaskipting skólanna á enn
eftir að aukast að mínu mati. Jafn-
framt því sem þjóðfélagið krefst
fjölþættari grunnmenntunar á há-
skólastiginu mun það sækjast eftir
sérhæfðari starfsmenntun og mar-
gefldu rannsóknarstarfi. Háskóli
Islands, sem lengi vel sá einn um
alla menntun á háskólastigi hér á
landi, hefur þegar gert upp við sig
að hann ætlar sérstaklega að svara
þeim kröfum sem gerðar eru um
rannsóknir og þjálfun til rannsókn-
arstarfa. Þessi þáttur mun því vega
þungt í stefnumótun hans á næst-
unni. En til þess að móta skynsam-
lega og heildstæða stefnu fyrir
háskólastigið allt verða þeir sem
taka þátt í því að þekkja megin-
drættina í þróun þess og skilja hve
umfangsmikið og margbrotið það
er og átta sig á því hvað það er
sem ræður ferðinni.
Vöxtur háskóla-
kerfisins á íslandi
Nemendum á háskólastigi hefur
fjölgað reglubundið alla þessa öld
eins og meðfylgjandi mynd sýnir.
Til þess að átta sig betur á því hve
stór hluti ungs fólks leggur stund
á háskólanám er fjöldi nemenda
sýndur sem hlutfall af stærð eins
árgangs (á myndinni styðst ég við
meðaltal nokkurra árganga). Þetta
hlutfall hefur verið að vaxa sam-
kvæmt einföldu veldisfalli um tæp
5% á ári að meðaltali á tímabilinu
1911 til 1993 og flest
bendir til þess að sá
vöxtur haldi áfram um
skeið. Að vísu getur
kerfið ekki endalaust
þanist út. Hver verður
þá þróunin? Mest af
náminu sem nemendur
hafa verið skráðir í
hingað til er til fyrstu
prófgráðu og gerum
ráð fyrir að verið sé
að athuga íjölgun
nemenda á því stigi.
Setjum svo að slíkt
nám muni að jafnaði
taka um þijú ár þegar
frá líður eins og nú á
við um BA og BS nám.
Gerum einnig ráð fyrir að há-
marksfjöldi á hverju ári geti mest-
ur orðið sem nemur heilum ár-
gangi (eins og nú er á grunnskóla-
stiginu) og í þriggja ára námi geti
íjoldinn þá numið þremur heilum
árgöngum, þegar jafnvægi kemst
á. S-laga línan á myndinni sýnir
líklegan vöxt nemendafjöldans
miðað við að hámarkið verði þre-
faldur árgangur. Samkvæmt
Hlutverk Háskólans er
margbreytilegt og verð-
ur svo áfram. Jón Torfi
Jónasson telur að hann
verði þó að setja fram
ákveðnari og kraftmeiri
stefnu en hingað til.
myndinni fer mettunar ekki að
gæta í vextinum fyrr en í fyrsta
lagi á öðrum áratug næstu aldar.
Ég tel reyndar að linan sýni neðstu
mörk vaxtar í grunnnámi á há-
skólastiginu og í raun muni ekki
sjást merki mettunar fyrr en þegar
nær dregur miðri næstu öld. Fram-
haldsnám (svo sem MA og MSc
nám) er varla merkjanlegt þarna,
en það á eftir að bætast við. Um
1970 nam fjöldi fólks í háskóla-
námi hér á landi hálfum meðalstór-
um árgangi en um 1990 var þetta
hlutfall nær einum og hálfum ár-
gangi og innan fárra ára verður
fjöldinn nálægt tvöföldum árgangi.
Og vöxturinn heldur áfram.
Ræður kerfið
sjálft ferðinni?
Þegar skólakerfi eða hluti þess
hefur náð ákveðinni stærð er
stundum eins og það öðlist sjálf-
stætt líf og fari að ráða ferð sinni
sjálft án nokkurrar sérstakrar
Vantar þig
VIN
að tala við?
Til að deila með
sorg og gleði?
VINALÍNAN
561 6464 • 800 6464
öll kvöld 20 - 23
'd#'
stefnumótunar. Þetta tel ég að eigi
nú þegar við um framhaldsskóla-
stigið og mér sýnist að það stefni
í það sama á háskólastiginu á
næstu áratugum. Stærðin kallar á
hagræðingu, samhæfingu og stöðl-
un. Litlar einingar þykja dýrar og
reynt er að samnýta kennslu
skyldra námsgreina. Samhæfing
er nauðsynleg á milli þeirra svo
hægt sé að hafa þær í sama kerf-
inu og talsverð stöðlun verður að
vera svo hægt sé að átta sig á því
hvað verið er að gera og til þess
að fólk geti flutt sig um set. Bæði
samhæfing og stöðlun kallar á ein-
földun kerfisins. Þegar á heildina
er litið virðist stefna í það (á næstu
áratugum) að allt háskólanám hér
muni greinast í stutt, líklega oftast
þriggja ára, grunnnám og sérhæft
framhaldsnám. Þetta á þegar við
um fjölmargar greinar á háskóla-
stiginu hér á landi en nám til fyrstu
prófgráðu í nokkrum greinum í
Háskóla íslands er ennþá lengra
en þrjú ár. Viðskiptafræði hefur
þegar ákveðið breytingu á þessu
og slík breyting hefur eitthvað
komið til umræðu um endurskipu-
lag í verkfræði, í heilbrigðisgrein-
um í læknadeild og í lögfræði.
Þessi þróun minnir að mörgu leyti
á þróunina í Bandaríkjunum, þótt
fátt hafi verið gert hér sérstaklega
til þess að líkja eftir því kerfi. Sú
kynslóð sem nú er að komast á
eftirlaun vandist því að gagn-
fræðapróf eða landspróf þætti góð
almenn menntun. Þeir sem nú eru
á miðjum aldri líta margir stúd-
entspróf svipuðum augum og
margt bendir til þess að fyrsta
gráða frá háskóla fái brátt þennan
sess í hugum fólks.
Vegna stærðar sinnar hlýtur
kerfið svo að stækka enn frekar.
Námsbrautir verða fluttar eða sett-
ar á háskólastig, ekki síst vegna
þess að aðrar brautir eru þar fyr-
Mikíá úrval af
fallegum
rúmfatnaáí
,iði»
Skólavöröustlg 21 Sixni551 4050 Reyk|«vik.
smáskór
Mikið úrval af góðum
fyrstu skóm.
St. 17-25.6 gerðir með lausum
innleggjum.
Erum í bláu húsi við Fákafen.
ir. Þar við bætist að flestum ungl-
ingum finnst líklega nauðsynlegt
að taka stúdentspróf til þess að
geta nýtt sér alla þá valkosti sem
háskólakerfið býður upp á. Fyrir
bragðið þykir stúdentsprófið orðið
sjálfsögð grunnmenntun sem síðan
verður að vera hægt að byggja
ofan á. Ef fer sem horfir þá verður
stór hluti starfsmenntunar sem nú
er á framhaldsskólastigi fluttur á
háskólastig innan eins eða tveggja
áratuga. Framhaldsskólinn verður
þá nánast almennur grunnskóli og
háskólastigið fer að glíma við verk-
efni sem margir héldu fyrir tíu til
tuttugu árum (eða jafnvel enn
þann dag í dag) að ætti að leysa
í framhaldsskóla.
Á þeirri þróun sem hér var rak-
in virðist býsna erfitt að hafa fulia
stjórn, en forsendur þess að það
takist eru annars vegar að þekkja
þróunina og skilja hana og hins
vegar að einsetja sér að ráða henni
í krafti styrkrar stefnumótunar.
Einn háskóli eða margir?
Sú hugmynd hefur stundum
skotið upp kollinum að í litlu landi
eins og Islandi eigi aðeins að vera
einn háskóli. Fyrir henni má færa
ýmis rök, en þau fara auðvitað
eftir því hvað við er átt með einum
skóla. Ég hef mínar efasemdir
ekki síst í ljósi atriða sem nefnd
hafa verið hér að framan. Náms-
brautir sem taka við að loknu stúd-
entsprófi og ganga undir samheit-
inu háskólastig verða að fá að þró-
ast þannig að fjölbreytni þeirra
njóti sín og til þess verður að reyna --
að streitast á móti þeirri þróun
kerfisins sem fyrr var rædd og
leitast við að steypa allt í sama
mótið.
Það má að vísu vel vera að skörp
skil á milli stofnana minnki með
nýjum viðhorfum um samstarf
þeirra. Erlend samskipti munu
væntanlega aukast mjög á næstu
áratugum, meðal annars nemenda-
skipti, og fjarkennsla mun verða
ríkur hluti náms í sumum greinum.
Skólastofnanir eiga þá fyrir bragð-
ið auðveldara með að opna dyr sín- ^
ar fyrir nemendum skyldra stofn-
ana. Samt grunar mig að allt þetta
muni hafa minni áhrif á þróun
kerfisins þegar heildarlínurnar eru
skoðaðar en virðist við fyrstu at-
hugun.
Háskóli íslands
Það er augljóst að við þessar
miklu breytingar á háskólastiginu
sem eru þegar sjáanlegar mun
hlutverk Háskóla Islands breytast
og forysta hans og sérstaða á há-
skólastiginu mun ekki síst felast í
fræðilegri gmnnmenntun, mennt-
un rannsóknarfólks og rannsókn-
arhlutverki hans. Hann mun án efa
leggja mikla áherslu á að efla þessa *'
þætti næstu árin. Vandinn er auð-
vitað sá að þrátt fyrir þá áherslu-
breytingu sem hér hefur verið lýst
er hlutverk Háskólans margbreyti-
legt og verður svo áfram og hann
verður að gæta þess að rækja öll
sín verkefni vel. Grunnnámið er
enn vannært og það verður að
tryggja góðan aðbúnað þess sam-
hliða því að unnið verði að upp-
byggingu framhaldsnáms og rann-
sókna. Þrátt fyrir gott starf á síð-r
ustu árum verður Háskóli íslands ’
því að setja fram ákveðnari og
kraftmeiri stefnu en hingað til
ætli hann sér að bæta árangur
sinn. Hann verður að móta sér
stefnu í takt við þróun þjóðfélags-
ins alls, atvinnulífsins og skóla-
kerfisins og gæta þess að hann
hafi metnað og bolmagn til þess
að standast þær kröfur sem hann
vill að til hans séu gerðar.
Höfundur er prófessor við
Háskóla íslands og deildarforseti
félagsvísindadeiidar.
litantoiadsferiif
i fctti! á næstunnð
Q)
Stóra Evrópuferðin
1. júní.
Nitján daqa rútuferð um
Þýskaland, Tékkland,
Danmörku, Noreg, Færeyjar
og ísland.
Beint flug til Graz
7. júní.
Þriggja borga ferð um Graz,
Búaapest og Vínarborg eða flug
og bill um Austurríki og Ítalíu.
Beint flug til Genfar
28. júni - 16. ágúst.
Vikulegt flugtil Genfar í sumar.
Flua og bíll til Sviss, Frakklands,
Þýskalands eða Ítalíu.
Granninn í Vestri.
Fjölbreytt úrval Grænlandsferða
í sumar, veiðiferðir,
skoðunarferðir og fleira.
Beint f lug frá Akureyri
til Sviss.
Vikulegt flug frá Akureyri
til Zurich í sumar.
FerÓaskrifstofa
OUDMUNDAR JÖNASSONAR HF.
Borgartúni 34, sími 511 1515
Skíðaferð til Sviss
21. mars.
Tíu daga skíðaferð til Crans
Montana um páskana.
Skíðaferð til Sviss
27. mars.
Fimm daga Páskaferð til
Crans Montana.
Rín og Mósel
1.-6. maí.
Sex daga rútuferð um
Rínarlönd.
Beint flug til Liverpool
18. apríl.
Helgarferð til bítla-borgarinnar
18.-20. apríl.
Beint flug til Prag
17. maí og 21. ágúst.
Vikudvöl í ævintýraborginni
Prag eða flug og bíll um
Austur-Evrópu.
r