Morgunblaðið - 14.05.1997, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 14. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
Birting Politiken á dagbókum Ritt Bjerregaard varðaði ekki almannaheill að mati dómstóla
„ÉG MYNDI gera það aftur,“ sagði Tager
Seidenfaden, ritstjóri Politiken, glaðbeittur,
þegar hann gekk úr réttarsalnum á föstudag-
inn með tuttugu daga skilorðsbundinn fang-
elsisdóm fyrir að hafa birt dagbók Ritt Bjer-
regaard, eftir að hún dró bókarútgáfuna til
baka. Honum þótti dómurinn harður og hann
varð fyrir vonbrigðum með að dómurinn tók
ekki undir að það hefði varðað við almenn-
ingsheill að birta bókina. En þótt tekist væri
á um tjáningarfrelsi hafa önnur blöð ekki
leynt meinfýsni sinni í garð Seidenfadens.
Aðdragandinn að birtingu Politiken
Haustið 1995 spurðist að von væri á dagbók,
sem forlagið Aschehoug hefði beðið Ritt
Bjerregaard, fulltrúa Dana í framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins, um að færa fyrsta
hálfa ár sitt í Brussel. Að venju var bókinni
dreift til Ijölmiðla fyrir útgáfudag svo birtir
yrðu um hana dómar strax á útgáfudegi.
Blöðin biðu ekki boðanna og tóku að birta
tilvitnanir í bókina um álit höfundar á Jacqu-
es Chirac Frakklandsforseta, Helmut Kohl
Þýskalandskanslara og fleirum. Þótt hún
segði tilvitnanirnar slitnar úr samhengi fór
bókin fyrir brjóstið á Jacques Santer, for-
manni framkvæmdastjórnarinnar. Eftir að
Bjerregaard hafði verið kölluð inn á teppi hjá
Santer ákvað hún í samráði við forlagið að
draga útgáfu bókarinnar til baka.
Þar sem bókinni hafði þegar verið dreift
hófst auðvitað áköf ljósritun og þá dreif
Seidenfaden í því, sem hin blöðin voru
kannski líka að hugleiða. Politiken útbjó
fylgiblað með allri bókinni og fimmtudaginn
26. október, daginn eftir ákvörðun Bjerrega-
ard, var bókin komin á götuna sem fylgiblað
með Politiken. Blaðið sagðist birta bókina,
því almenningur ætti skilið að heyra frásögn
höfundar af lífinu innan múranna í Brussel
og Bjerregaard mætti vera fegin að fólk
læsi bókina í heild, en hefði ekki aðeins sam-
hengislausar tilvitnanir. Þennan dag seldist
blaðið í 321 þúsund eintökum, 149 þúsund
fleiri en fimmtudaginn áður. Bókin var einn-
ig iögð á netsíður blaðsins og í sérstöku
máli, sem enn er ódæmt í, hafa höfundur
og forlag krafist um sjötíu milljóna íslenskra
króna í skaðabætur fyrir það eitt.
Við lestur bókarinnar má sjá að þar er
fátt bitastætt og þau fáu ummæli, sem Bjer-
regaard viðhefur um starfsfélaga, voru þeg-
ar komin fram í tilvitnunum. Hins vegar
má þar fræðast um kamillutedrykkju Bjer-
regaard vegna baráttu við þráláta blöðru-
Vörn fyrir tjáning1-
arfrelsið eða snjallt
auglýsingabragð?
Toger Seidenfaden, rítstjórí Politiken, var fyrír
helgi dæmdur í skilorðsbundið fangelsi fyrir að
hafa birt dagbók Ritt Bjerregaard, eftir að hún hafði
afturkallað bókina. Sigrún Davíðsdóttir rekur
umræðumar í kjölfar dómsins.
bólgu og um dýrðlegar máltíðir,
sem Soren Morch, sagnfræðing-
ur og eiginmaður Bjerregaard,
gleður eiginkonuna með. Bókin
þótti því dæmalaus þynnka og
enn eitt dæmi um sjálfumgleði
höfundar.
Var birtingin með vilja
Bjerregaard?
í kjölfar einkaútgáfu Politik-
en ákváðu forlagið og dagbókar-
höfundurinn að höfða mál á
hendur Seidenfaden fyrir brot á
höfundarréttarlögum. Fyrir
dómi sagðist Seidenfaden álíta
að Bjerrega'ard hefði ekki verið
birtingin þvert um geð. Hann
hefði haft óbeint leyfi frá embættismanni
Bjerregaards og hún ekkert aðhafst, þótt
hún hefði vitað um birtinguna daginn áður,
enda verið Bjerregaard í hag að leiðrétta
samhengislausar tilvitnanir. Seidenfaden bar
fyrir sig ákvæði mannréttindadómstóls Evr-
ópu um tjáningarfrelsi og birtingin teldist
til almennra upplýsinga. Dómurinn hafnaði
því hins vegar að fyrir hefði legið samþykki
Bjerregaards og embættismanns hennar.
Upplýsingar í bókinni gætu heldur ekki tal-
ist varða almannaheill og því ekki hægt að
ganga fram hjá höfundaréttarlögum á þeim
forsendum.
Seidenfaden var því fundinn
sekur um brot á höfundarréttar-
lögum. Ákærandi hafði farið
fram á sex mánaða fangelsis-
dóm, en aðstæður þóttu mild-
andi fyrir ritstjórann. Seidenfad-
en hefði kannski haft ástæðu til
að túlka viðbrögð embættis-
mannsins og Bjerregaard sem
þegjandi samþykki og birtingin
var það dýr að blaðið auðgaðist
ekki á henni. Eins var tekið til-
lit til þess áhuga sem bókin hefði
vakið, því Bjerregaard væri
þekkt og áhrifamikil. Hún hefði
sjálf reynt að flýta útgáfu bókar-
innar og hvatt fólk til að lesa
hana í samhengi, áður en hún á
endanum dró útgáfuna til baka. Því var
ákveðið að dómurinn yrði tuttugu daga skil-
orðsbundið fangelsi, auk þess sem hinum
dæmda var gert að greiða málskostnað upp
á 175 þúsund danskar krónur að viðbættum
virðisaukaskatti, auk kostnaðar til skipaðs
veijanda upp á tæpar áttatíu þúsund krónur.
Meinfýsni og baráttan um
dagblaðamarkaðinn
Önnur blöð tóku ekki upp hanskann fyrir
Seidenfaden. Þótt bæði Berlingske Tidende
og Jyllands-Posten hefðu þurft að borga
miskabætur til forlagsins fyrir að hafa birt
Ritt Bjerregaard
útdrátt úr bókinni höfðu þau enga samúð
með Seidenfaden nú. I Jyllands-Posten er
bent á að enginn greiði sé við almenning að
birta svo ómerkilega bók. Þótt vissulega megi
hugsa sér að upplýsingar séu svo mikilvægar
að dagblöð verði að taka þá áhættu að birta
þær, þó að það geti varðað við lög, eigi það
ekki við hér og það sé misnotkun hugtaksins
„tjáningarfrelsi“ að nota það um birtingu
dagbókarinnar. Beiiingske Tidende hefur vís-
ast óvægin skrif Seidenfadens um Tamílamál-
ið í huga, þegar hlakkar í blaðinu yfir að
Seidenfaden hafi hingað til staðið á því fastar
en fótunum að lög væru lög, sem ekki mætti
bijóta. Nú sé hann sjálfur orðinn afbrotamað-
ur, því réttlætingar hans á dagbókarbirting-
unni hafi ekki staðist fyrir dómi. Birtingin
hafi ljóslega verið auglýsingabragð og ekkert
annað. Infonnation gerir einnig grín að kross-
för Seidenfadens fyrir tjáningarfrelsinu. „Það
myndi klæða Politiken betur að nota ekki
evrópska mannréttindasáttmálmálann sem
skjöld fyrir ólöglega markaðsfærslu, en það
væri víst að fara fram á of mikið.“
Ódulbúin meinfýsni blaðanna í garð Seid-
enfadens er þó ekki aðeins vitnisburður um
afstöðu þeirra til tjáningarfrelsis, heldur
angi af gallharðri samkeppni á dagblaða-
markaðnum. Hinn nýfertugi Seidenfaden er
franskmenntaður og hefur fremur á sér yfir-
bragð hánefjaðra franskra menntamanna,
en hógvært danskt yfirbragð. Það frýr hon-
um enginn vits, en alþýðuhylli nýtur hann
ekki og er fremur virtur en elskaður meðal
samstarfsmanna sinna. Hann hefur átt met-
feril í dönskum fjölmiðlaheimi. Eftir stuttan
blaðamennskuferil varð hann ritstjóri viku-
ritsins Weekendavisen. Hann náði að tylla
sér í sjónvarpsstjórastjól hjá TV2, annarri
dönsku ríkisstöðinni, áður en Herbert Pundik
ritstjóri Politiken benti á hann sem eftirmann
sinn í hornherberginu við Ráðhústorgið. Þar
hugleiðir hann nú áfrýjun, sem vart mun þó
breyta forsendum dómsins. Bjerregaard seg-
ist búast við að þau ritstjórinn verði mestu
mátar eftir sem áður. Hún hefur notað fjöl-
miðlaumfjöllunina nú til að viðra hugsanlegt
framboð í efsta sæti á lista jafnaðarmanna
til Evrópuþingsins næsta ár, ári áður en starfi
hennar í framkvæmdastjórninni lýkur. Bæði
sökum dagbókarinnar og misjafns orðstírs
fyrir embættisfærslu sína er hún nefnilega
ekki örugg um að fá að vera áfram í starfi,
en hún getur lengi verið örugg um að hver
hreyfing hennar vekur athygli en ekki alltaf
aðdáun landa hennar.
Reuter
ROBIN Cook, utanríkisráðherra Bretlands, og George Robertson
varnarmálaráðherra á ráðherrafundi VES í París í gær.
Nýja stjórnin í Bretlandi
Afstaða í
kvótahopps-
málinu milduð
Brussel, London. Reuter.
Afram á
móti sam-
mna ESB
ogVES
París. Reuter.
RÍKISSTJÓRN Verkamanna-
flokksins er jafnhörð í and-
stöðu sinni við tillögur um sam-
einingu Evrópusambandsins
og Vestur-Evrópusambandsins
(VES) og fyrrverandi ríkis-
stjórn Ihaldsflokksins. Þetta
kom fram á ráðherrafundi
VES í París í gær, en þar sagði
Robin Cook, utanríkisráðherra
Bretlands, að Atlantshafs-
bandalagið (NATO) ætti áfram
að verða hornsteinn varna
Vesturlanda.
„Við sjáum ekki fyrir okkur
að Evrópu-
sambandið
verði varn-
arbandalag.
Slík þróun
myndi grafa
undan
NATO,“ sagði
Cook við
blaðamenn.
Cook og George Robertson,
varnarmálaráðherra Bret-
lands, sögðu hins vegar að
ESB og VES gætu átt náið
samstarf. „Við viljum sam-
starf, en ekki yfirtöku," sagði
Cook og bætti við að nota
mætti VES til að sinna
mannúðar- og friðargæzlu-
störfum..
Robertson sagði að VES
hefði hlutverki
að gegna sem
tengiliður á
milli ESB og
NATO og sam-
tökin væru
vettvangur til
áð nýta tak-
markaðar
bjargir Vesturlanda í þágu
öryggis án þess að það fæli í
sér tvíverknað.
Hermálanefnd sett á fót
Ráðherrar aðildarríkja VES
fjölluðu á fundinum um áform
um að VES geti fengið her-
gögn og herstjórnarkerfi
NATO lánað til afmarkaðra
verkefna. Aukaaðildarríkjum
VES, íslandi, Noregi og Tyrk-
landi, verður tryggður réttur
til þátttöku í undirbúningi
slíkra aðgerða.
José Cutileiro, fram-
kvæmdastjóri VES, sagði á
fundinum að hann harmaði að
hernaðaraðgerðir í Albaníu
hefðu ekki farið fram undir
merkjum samtakanna, heldur
hefðu þau Evrópuríki, sem
hagsmuna ættu að gæta, tekið
sig saman um að setja saman
friðargæzlulið.
Ráðherrafundurinn sam-
þykkti að setja á fót hermála-
nefnd VES, með svipuðu sniði
og hermálanefnd Atlantshafs-
bandalagsins.
BREZK stjórnvöld munu áfram
beijast fyrir því á vettvangi Evrópu-
sambandsins að komið verði í veg
fyrir svokallað „kvótahopp". I
kvótahoppinu felst að að erlendar
útgerðir geta skráð skip sín í Bret-
landi og fengið þannig aðgang að
brezka kvótanum eða þá keypt
brezk skip, sem leggja síðan upp
afla sinn í öðrum aðildarríkjum.
Ný ríkisstjórn Verkamannaflokks-
ins hefur hins vegar dregið til baka
hótanir fyrri stjórnar um að verði
sjávarútvegsstefnu ESB ekki
breytt til að útiloka kvótahoppið
muni Bretar hindra framgang ann-
arra mála á ríkjaráðstefnu sam-
bandsins.
„Kvótahopp er forgangsmál hjá
okkur,“ sagði Jack Cunningham,
landbúnaðarráðherra Bretlands, á
blaðamannafundi í Brussel. Hann
bætti hins vegar við: „Ég býst ekki
við að það hafi mikla þýðingu varð-
andi framgang viðræðna á ríkjaráð-
stefnunni."
Cunningham sagði að ný og já-
kvæðari Evrópustefna Verka-
mannaflokksins myndi auðvelda
Bretum að ná samningum um
kvótahoppið eins og önnur vanda-
mál innan ESB. „Við ætlum alls
ekki að draga úr mikilvægi máls-
ins. Það verður á dagskrá hjá okkur
áfram en því munu ekki fylgja nein-
ar hótanir,“ sagði Cunningham.
Vonast eftir breytingum á
landbúnaðarstefnunni
Brezk stjórnvöld vonast einnig
til að geta náð fram breytingum á
landbúnaðarstefnu Evrópusam-
bandsins. Robin Cook utanríkisráð-
herra tjáði blaðamönnum að þijár
ástæður væru til að ætla að gera
mætti umbætur á stefnunni og
draga úr þeirri sóun, sem fylgdi
henni.
í fyrsta lagi sagði Cook að kostn-
aður við rekstur landbúnaðarmála
í ESB hefði farið lækkandi og aðild-
arríkin myndu ekki sætta sig við
að hann hækkaði á ný. í öðru iagi
yrði of dýrt að veita nýjum aðildai'-
ríkjum í Austui'-Evrópu aðild að
óbreyttri landbúnaðarstefnu. í
þriðja lagi myndi alþjóðlegur þrýst-
ingur og þróun í átt til fijálsrar
heimsverzlunar vinna gegn vernd-
arstefnu í landbúnaðarmálum.
EVRÓPA^