Morgunblaðið - 27.06.1997, Side 31

30 FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1918
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FRANSKA
VELFERÐARKERFIÐ
TEKJUTENGT
Hin nýja ríkisstjórn sósíalista í Frakklandi hefur tekið
athyglisverða ákvörðun um að tekjutengja velferðar-
kerfið þar í landi. Þetta kom fram í stefnuræðu Lionel Jospin
í síðustu viku. Fyrst í stað þýðir þessi ákvörðun frönsku
ríkisstjórnarinnar, að greiðslur falla niður til 200 þúsund
fjölskyldna af 4,1 milljón, sem hingað til hafa fengið bætur
úr velferðarkerfinu. Talið er hugsanlegt, að ríkisstjórn sósíal-
ista gangi lengra og tekjutengi heilbrigðisþjónustuna einnig,
þegar fram líða stundir.
Þetta er ekki í fyrsta sinn, sem tekjutenging velferðarkerf-
isins kemur til umræðu í Frakklandi. Ríkisstjórn hægri
manna lét taka saman skýrslu fyrir þremur árum, þar sem
lagt var til að taka tekjutengingu upp á þeirri forsendu, að
franska ríkið hefði ekki efni á að greiða peninga til þeirra,
sem ekki þyrftu á því að halda. Takmarka ætti stuðninginn
við þá, sem á því þyrftu að halda.
Tekjutenging velferðarkerfis og heilbrigðisþjónustu hefur
verið til staðar á Nýja-Sjálandi, eins og kunnugt er. A þess-
um áratug hefur tekjutenging verið tekin upp hér en mælzt
illa fyrir, fyrst og fremst vegna þess, að þau mistök voru
gerð að fara of langt niður í tekjustiganum.
Morgunblaðið hefur á mörgum undanförnum árum mælt
með tekjutengingu bæði velferðarkerfis og heilbrigðisþjón-
ustu á sömu forsendum og gerð var grein fyrir af hálfu ríkis-
stjórnar Balladur í Frakklandi fyrir þremur árum, þ.e. að
engin ástæða væri til að greiða peninga úr ríkissjóði til þeirra,
sem ekki þyrftu á því að halda.
Það liggur í augum uppi, að útgjaldabyrði ríkissjóðs verð-
ur mikil á næstu árum vegna margvíslegra bóta almanna-
trygginga og vegna heilbrigðisþjónustu, sem kostar stöðugt
meira fé. Þetta eru útgjöld, sem í mörgum tilvikum er alls
ekki hægt að komast hjá.
En einmitt af þeim sökum er mikilvægt að takmarka þess-
ar greiðslur við þá, sem augljóslega og sannanlega þurfa á
þeim að halda. Það er lítið vit í því að innheimta skatta hjá
fólki til þess að borga þá fjármuni aftur m.a. til þeirra, sem
skattana greiða. Það er skynsamlegra að takmarka útgjöld-
in við þá, sem þurfa á þeim að halda en halda þá um leið
í skefjum skattgreiðslum þeirra, sem standa undir megin-
þunga skattgreiðslna í ríkissjóð.
ÆTTFRÆÐIOG
ERFÐAFRÆÐI
ESPOLÍN, tölvuforrit Friðriks Skúlasonar, hefur valdið
byltingu í vinnslu ættfræðiupplýsinga meðal íslend-
inga. Bæði hefur yngra fólk fengið áhuga á ættfræði og
eins hefur fólk farið að skiptast á upplýsingum um forfeður
sína og ættartengsl. Áhugamenn um ættfræði eru ekki leng-
ur hver í sínu horni að vinna að miklu leyti með sömu upp-
lýsingarnar, heldur skiptast á ættfræðisöfnum. Nú hefur
íslenzk erfðagreining fengið áhuga á gagnasöfnum með
ættfræðiupplýsingum, sem flýtir því verkefni, sem Friðrik
Skúlason í raun hóf 1988, að tölvufæra alla íslendinga, sem
upplýsingar eru til um. Slíkt safn er ómetanlegt og einsdæmi
í veröldinni til erfðarannsókna.
Ættfræðiþekking er það mikil á íslandi, að hver og einn
núlifandi íslendingur ætti að geta rakið framætt sína og
fengið þá í slíka skrá allt að 4 til 5 þúsund einstaklinga.
Þegar er til safn hjá fyrirtæki Friðriks Skúlasonar, sem
hefur að geyma upplýsingar um 560 þúsund manns, og mun
láta nærri að þar sé um þriðjungur allra íslendinga sem
uppi hafa verið, en áætlað er að þeir hafi frá upphafi vega
verið um ein og hálf milljón manns.
Engin önnur þjóð getur rakið ættir sínar svo langt aftur
í tímann og svo víða sem íslendingar. Á landnámsöld og
fram til 1250 er ættfræðiáhugi leiddur af metnaði þjóðarinn-
ar. Gloppur eða göt eru í íslenzkri ættfræðisögu, sem spann-
ar tæplega 200 ár. Þetta eru árin frá 1250 og fram á 15.
öld, en upp úr svarta dauða, sem geisaði hér á landi á árun-
um 1402 til 1404, og er talin ein mannskæðasta farsótt, sem
yfir landið hefur gengið, vaknaði af nauðsyn áhugi á ætt-
fræði á ný vegna erfðamála, enda eru dæmi um að menn
hafi þá erft fólk í fimmmenning, heilu ættirnar gjörsamlega
þurrkuðust út. Síðar koma til manntöl, hið elzta frá 1703,
og síðan kirkjubækur, sem veita ómetanlegar upplýsingar
um tilvist íslendinga.
Öll þessi gífurlega vitneskja um ættir og ættartengsl gera
ísland að gósenlandi erfðarannsókna.
Óljóst hvaða áhrif Efnahags- og myntbandalag Evrópu mun hafa á íslenskt efnahagslíf
E'
VROPU S AMB ANDIÐ
stefnir að stofnun efna-
hags- og myntbandalags
og samkvæmt Maastricht-
sáttmálanum er gert ráð fyrir að
það verði að veruleika 1. janúar
1999 með þátttöku þeirra ríkja sem
fullnægja skiiyrðum sáttmálans um
efnahagslegan stöðugleika og sam-
leitni. Myntbandalagið (EMU) mun
fela í sér að núverandi gjaldmiðlar
aðildarríkja þess hverfa en í staðinn
kemur ein mynt, evró (evra), og einn
seðlabanki, Seðlabanki Evrópu sem
mótar og framfylgir peningastefnu
bandalagsins. Aðildarríkin glata því
peningalegu sjálfstæði en fá á móti
aðild að ákvörðunum hins nýja
seðlabanka. Bretar og Danir hafa
þó samningsbundinn rétt til að velja
sjálfir hvort þeir taka þátt í Mynt-
bandalaginu, fullnægi þeir öðrum
skilyrðum sáttmálans.
Sem stendur er ekki ljóst hvaða
ríki taka þátt í Myntbandalaginu frá
upphafi en það mun væntanlega
skýrast á fyrri hluta næsta árs. Is-
lendingar geta eðli málsins sam-
kvæmt ekki tekið þátt í Myntbanda-
laginu þar sem aðild að því er bund-
in við ESB-aðild.
Ljóst er að fyrirhugað Mynt-
bandalag mun hafa margvísleg áhrif
á efnahags- og peninga-
mál íslendinga. Seðla-
bankinn fylgist grannt
með undirbúningi að
stofnun þess og hefur
nú gefið út skýrslu þar
sem fjallað er um hugs-
anleg áhrif á íslenskt
efnahagslíf og íjár-
magnsmarkað og
stefnuviðbrögð rædd.
Hún er samin af starfs-
hópi innan bankans sem
bankastjórn skipaði í
október sl. og sátu í hon-
um Ingimundur Frið-
riksson aðstoðarbanka-
stjóri, Már Guðmunds-
son, aðalhagfræðingur
bankans, Yngvi Orn
Kristinsson, fram-
kvæmdastjóri peninga-
málasviðs, og Þórður
Ólafsson, framkvæmda-
stjóri Bankaeftirlitsins.
Mikil en
óljós áhrif
Meginniðurstaða
skýrslunnar er sú að
efnahagsleg áhrif
bandalagsins á íslenskt efnahagslíf
verði óljós og ráðist ekki síst af því
hversu stórt bandalagið verði. Þó
megi ætla að stofnun þess muni
skapa aukinn aga fyrir innlenda
hagstjórn. Bent er á mikilvægi þess
að fylgjast sem best með framvindu
undirbúnings Myntbandalagsins
með það í huga að meta kosti og
galla aðildar og gæta hagsmuna
Islendinga eftir því sem aðstæður
leyfa.
Stofnun Efnahags- og mynt-
bandalags Evrópu (EMU) mun hafa
mikil efnahagsleg áhrif, bæði innan
Evrópusambandsins og utan þess.
Skýrsluhöfundar segja að þessi áhrif
verði því meiri sem þátttökuþjóðir
verði fleiri. „Með stofnun EMU mun
gengisáhætta hverfa meðal þátt-
tökuríkjanna og það
mun draga úr viðskipta-
kostnaði. Líklegt er að
stofnun EMU muni hafa
áhrif á innri markaðs-
þátttöku ríkjanna og
gæti einnig ýtt undir
fjárfestingar. Vextir
munu lækka í þeim lönd-
um þar sem þeir eru
hæstir nú, og fjármálamarkaðir
munu stækka og dýpka. Þessir þætt-
ir eru líklegir til að örva hagvöxt.“
Hversu sterkt
verður evróið?
Á það er hins vegar bent að aðild-
arríki bandalagsins taki áhættu þar
sem ekki verði lengur um sjálfstæða
peningastefnu að ræða til að mæta
sérstökum áföllum eða búhnykkjum.
Efnahagsleg áhrif EMU munu
Metaþarf
kosti og galla
aðildar
Fyrírhugað myntsamstarf Evrópubandalags-
ríkja mun hafa margvísleg áhríf á efna-
hags- og peningamál íslendinga. í skýrslu
Seðlabankans er fjallað ýtarlega um málið
og reifaðir ýmsir kostir í peningamálum,
sem íslendingar kunna að standa frammi
fyrír á næstu árum. Kjartan Magnússon
kynnti sér efni skýrslunnar.
Morgunblaðið/Amaldur
SEÐLABANKAMENN kynntu skýrsluna um Efnahags- og myntbandalag Evrópu (EMU)
í gær. Frá hægri: Birgir ísleifur Gunnarsson seðlabankasljóri, Már Guðmundsson,
aðalhagfræðingur bankans, og Þórður Ólafsson, framkvæmdastjóri Bankaeftirlitsins.
Áframhaldandi stöðugleiki
mikilvægur
Á blaðamannafundi í gær, þar
sem skýrslan var kynnt, kom fram
að skýrsluhöfundar treysta sér ekki
til að gera upp á milli þessara kosta
að svo stöddu. Telja þeir að vart
verði hægt að gera slíkt fyrr en
eftir nokkur ár þegar línur hafa
skýrst frekar í Evrópu. ítrekuðu
þeir þá skoðun að íslendingar not-
uðu tímann best með því að við-
halda núverandi stöðugleika í efna-
hagsmálum og auka þannig trú-
verðugleika þjóðarinnar út á við.
Því betur sem tækist að viðhalda
þeim stöðugleika, því fleiri kostir
stæðu þjóðinni til boða í evrópsku
samstarfi á þessu sviði.
Evróið sem
lögeyrir?
í skýrslunni segir að einhliða
notkun evrósins sem lögeyris myndi
skila miklum árangri í lægri vaxta-
mun en á móti komi að ekki yrði
lengur hægt að nota gengið sem
hagstjórnartæki og öryggisventil.
Þessi leið hafi margvíslega galla
fyrir sjálfstætt ríki og ekki sé held-
ur ljóst að hún yrði í sátt við Seðla-
banka Evrópu. „Frá sjónarhóli pen-
ingamála einna er þátt-
taka í EMU miklu betri
kostur þar sem henni
fylgir aðild að ákvörðun-
um Seðlabanka Evrópu
og hlutdeild í mynt-
sláttuhagnaði evrunn-
ar,“ segir í skýrslunni.
Auka þarf
sjálfstæði
Seðlabankans
Þá segir að hin svo-
kölluðu Maastricht skil-
yrði fyrir þátttöku í
EMU muni að líkindum
móta starf stjórnvalda
og markaða í einstökum
löndum, jafnvel utan
ESB. ísland fullnægi
skilyrðum um opinber
fjármál og verðbólgu en
langtímavextir virðist
vera of háir sem gæti
bent til undirliggjandi
ójafnvægis. Auk þess
fullnægi ísland ekki skil-
yrðum um sjálfstæðan
Seðlabanka. Er lagt til
að sjálfstæði Seðlabank-
ans verði aukið til að
ESB-aðild
skilyrði
fyrir þátt-
töku í mynt
bandalag-
inu
m.a. ráðast af því hversu víðtækt
bandalagið verður. í skýrslunni
kemur fram að það gæti einnig
markað þessi áhrif hversu sterkur
gjaldmiðill evróið verður.
Efnahagsleg áhrif EMU hérlendis
munu vissulega ráðast af því hversu
víðtækt myntbandalagið verður. í
skýrslunni er gerður munur á
„þröngu“ myntbandalagi og „víðu“
í þessu sambandi. Samkvæmt hon-
um nær þröngt myntbandalag nær
til Þýskalands, Frakklands, Hol-
lands, Belgíu, Lúxemborgar, Aust-
urríkis og Finnlands en í þessum
löndum hefur samleitni verðbólgu
og vaxta náð mjög langt, gengi
hefur verið stöðugt, Maastricht skil-
yrðin svonefndu eru nærri því að
vera uppfyllt og yfirlýstur áhugi er
á þátttöku. Víður mynts-
amruni nær síðan einnig
til annarra Evrópusam-
bandsríkja og er vel talið
hugsanlegt að Mynt-
bandalagið verði í byrjun
einhvers konar millistig
þessara tveggja kosta.
Tvíbent áhrif
Aðeins um 28% af utanríkisvið-
skiptum íslendinga er við hið þrönga
EMU svæði en um 65% við hið víða
EMU svæði þar sem áhrif á vaxta-
mun og gengisstöðugleika eru líkleg
til að verða mun meiri. Verði mynts-
amruninn víður og evróið traustur
gjaldmiðill er búist við því að verð-
bólga og vextir hafi tilhneigingu til
að nálgast það sem tíðkast í löndum
með mestan stöðugleika. Höfundar
segja að við slíkar aðstæður yrðu
áhrif EMU á íslensk efnahagsmál
tvíbent. „Hin neikvæðu áhrif gætu
orðið þau að erfiðara verði að við-
halda stöðugu gengi krónunnar,
vaxtamunur gagnvart útlöndum
gæti aukist og samkeppnisstaða ís-
lenskra fyrirtækja gagnvart fyrir-
tækjum í löndum Myntbandalagsins
gæti versnað. Á móti kemur að við-
skiptakostnaður í utanríkis- og
gjaldeyrisviðskiptum íslendinga
mun minnka og auknar fjárfestingar
og hagvöxtur í Evrópu munu hafa
jákvæð áhrif á íslenskt efnahagslíf."
Núverandi kerfi eða
tenging við evró?
í skýrslunni kemur einnig fram
að stofnun EMU geti knúið á um
að fyrirkomulag gengismála hér-
lendis verði endurskoðað
þótt núverandi stefna
hafi reynst vel á undan-
förnum árum. Erfitt sé
þó að kveða upp úr um
það nú hveijir kostir séu
bestir, m.a. vegna þess
að ekki liggi fyrir hvaða
möguleikar bjóðist á tví-
hliða tengingu krónunn-
ar við evró. Ólíklegt er talið að það
mál skýrist fyrr en á fyrstu árum
næstu aldar en helstu kostir, sem
til greina komi, séu eftirtaldir:
1. Núverandi kerfi þar sem gengið
verður þó hugsanlega hreyfanlegra
innan vikmarka.
2. Flotgengisstefna tengd beinu
yfirlýstu verðbólgumarkmiði og
auknu sjálfstæði Seðlabankans.
3. Einhliða eða tvíhliða tenging
krónunnar við evró.
tryggja að hann hafi sjálfstæði til
að beita tækjum sínum til að ná
skýru verðlagsmarkmiði.
Verðbréfamarkaðir
eflast
í skýrslunni er íjallað ýtarlega
um þau beinu og óbeinu áhrif sem
fyrirhugað myntbandalag mun hafa
á peningamál álfunnar. Er bent á
að með samstarfinu verði til mun
stærri og dýpri fjármagnsmarkaður
en fyrir er og ýmsar breytingar
verði gagnvart fjármálastofnunum,
hvort sem þær verða innan eða
utan bandalagsins. Þannig muni
draga úr vægi gjaldeyrisviðskipta
og tengdra áhættumarkaða en
skuldabréfa- og hlutabréfamarkað-
ir eflast.
Verður
evróið
lögeyrir
íslendinga
í framtíð-
inni?
Nýtt greiðslu-
miðlunarkerfi
Samhliða sameigin-
legri mynt verður til nýtt
greiðslumiðlunar- og
uppgjörskerfi fyrir evró-
gjaldmiðilinn á vegum
Seðlabankakerfis Evr-
......... ópu, Skammstafað TAR-
GET.
Það verður skammtímauppgjör-
skerfi sem er ætlað að auðvelda
greiðsluskipti á evrósvæðinu og
stuðla að framgangi sameiginlegrar
peningastefnu Myntbandalagsins.
Seðlabankamenn telja mikilvægt að
íslendingar fylgist grannt með mót-
un þess og leiti eftir aðild að því
til að tryggja jafna samkeppnis-
stöðu milli innlendra og evrópskra
íjármálastofnana.
FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ 1997 31
Óhugsandi að hverfa
frá ákvörðun í Madríd
Enn ríkir nokkur óvissa um fyrirhugaða
stækkun Atlantshafsbandalagsins til
austurs, en leiðtogar aðildarríkjanna 16
munu koma saman til fundar í byrjun
næsta mánaðar til að skera úr um hvaða
ríkjum verði boðin aðild. Enn virðist nokkuð
bera á milli, en Javier Solana, framkvæmda-
stjórí NATQ, sagðist þó, í samtali við
Þorstein Víglundsson, fullviss um að
samstaða næðist um málið í Madríd.
JAVIER Solana, framkvæmdastjóri Atlantshafsbandalagsins, ræðir
við blaðamenn á óformlegum ráðherrafundi í febrúar.
ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ
(NATO) stendur nú frammi fyrir
einum mestu tímamótum í, sögu
þess. í upphafi næsta mánaðar
munu leiðtogar aðildarríkjanna 16
koma saman til fundar í Madríd, þar
sem tekin verður ákvörðun um
hvaða ríkjum Austur- og Mið-Evr-
ópu verður boðin aðild. Fyrir liggur
að í það minnsta þrjú ný aðildarríki
muni bætast í hópinn og er það
mesta stækkun sem NATO hefur
gengið í gegnum frá upphafí og jafn-
framt sú fyrsta í 15 ár eða frá því
að Spánveijar gengu í bandalagið
árið 1982.
Eins og fram hefur komið í frétt-
um að undanförnu ríkir þó ekki full-
komin samstaða um hversu mörgum
ríkjum skuli boðin aðild í fyrstu lotu.
Einhugur ríkir um Pólland, Tékk-
land og Ungveijaland, en hluti aðild-
arríkjanna vill ganga enn lengra í
fyrstu lotu og bjóða einu til tveimur
ríkjum því til viðbótar aðild. Ríkin
sem þar koma til greina eru Slóven-
ía og Rúmenía.
Fyrir fund utanríkisráðherra að-
ildarríkjanna í Portúgal fyrir
skömmu lýstu Bandaríkjamenn því
yfir að þeir gætu ekki sætt sig við
fleiri en þijú ný aðildarríki í fyrstu
lotu og hafa Þjóðveijar, íslendingar
og Bretar tekið undir þau sjónar-
mið. Níu aðildarríki hafa hins vegar
lýst sig fylgjandi því að bæði Rúm-
enum og Slóvenum verði einnig boð-
in aðild.
Ákvörðun um stækkun verður að
vera samhljóða og því hefur Javier
Solana, framkvæmdastjóra Atlants-
hafsbandalagsins, verið falið það
verkefni að reyna að ná samstöðu
meðal aðildarríkjanna fyrir leiðtoga-
fundinn í Madríd. Hann mun í næstu
viku eiga fundi með sendiherrum
þeirra í Brussel, þar sem væntanlega
mun skýrast hvort málamiðlun muni
líta dagsins ljós fyrir Madrídarfund-
inn.
Hefur fulla trú á því að
samstaða muni nást í Madríd
Solana segist lítið geta látið uppi
um stöðuna í viðræðum NATO-ríkj-
anna um hvaða aðildarríkjum skuli
veittur aðgangur í fyrstu lotu.
„Aðildarríki NATO hafa alltaf
byggt samstarf sitt á þeim sameig-
inlega vilja sínum að stefna fram á
við,“ sagði Solana. „Það má því
segja að samstarf ríkjanna hafi
byggst á jákvæðum árekstri sjónar-
miða. Það hefur alltaf verið mikill
vilji til málamiðlana svo unnt sé að
komast að sameiginlegri niðurstöðu.
Ég hef fulla trú á því að við munum
komast að sameiginlegri niðurstöðu
í Madríd. Það kemur að mínu mati
ekki til greina að fresta ákvörðun-
um, líkt og gerðist á leiðtogafundi
Evrópusambandsins í Amsterdam.
Hver endanleg niðurstaða verður
get ég hins vegar ekki tjáð mig um
nú, að öðru leyti en að það ríkir
einhugur um þijú ný aðildarríki.
Hvort endanleg niðurstaða muni
þýða að fleiri ríkjum verði boðin
aðild í fyrstu lotu er óljóst enn.“
Afstaða Bandaríkjastjórnar
flækir stöðuna
Sú afdráttarlausa afstaða sem
Bandaríkjastjórn lýsti yfir fyrir ut-
anríkisráðherrafundinn í Portúgal
hefur ekki farið vel í mörg sam-
starfsríki þeirra austan Atlantshafs.
Háttsettur embættismaður í höfuð-
stöðvum NATO í Brussel sagði í
samtali við Morgunblaðið að yfirlýs-
ing Bandaríkjastjórnar hefði flækt
málið nokkuð og orðið til þess að
þau aðildarríki sem verið hafi fylgj-
andi fjórum til fimm nýjum aðildar-
ríkjum standi nú enn fastar á þeirri
afstöðu sinni. Hann sagði að erfitt
kynni að reynast að fínna málamiðl-
un þar sem í Bandaríkjunum verði
litið á það sem veikleikamerki af
hálfu stjórnar Clintons, gefi hún
eftir nú. Því kunni það að reynast
ómögulegt að höggva á hnútinn fyrr
en í Madríd.
Solana tekur þó ekki eins djúpt
í árinni hvað þessar fullyrðingar
varðar.
„Bandaríkin hafa þegar lýst því
yfir að þau vilji þijú ný aðildarríki
inn í þessari lotu,“ sagði hann. Þau
voru hins vegar ekki fyrst til að
gefa út slíkar yfirlýsingar því nokk-
ur aðildarríki höfðu áður lýst yfir
vilja sínum í þessu máli.
Ég vil einnig ítreka það að aðild-
arríkin skiptast ekki í tvo hópa, sinn
hvorum megin Atlantshafsins, né
Bandaríkin gagnvart Evrópu í af-
stöðu sinni í þessu máli. Kanada-
stjórn hefur t.d. sagt að hún gæti
hugsað sér að fimm ríkjum yrði
boðin aðild í fyrstu lotu. Nokkur
Evrópuríki hafa viljað takmarka þau
við þijú.
Það er vissulega rétt að staða
Bandaríkjanna innan NATO er
sterk, enda eru þau stærsta einstaka
aðildarríkið og leggja sömuleiðis
mikið af mörkum til samstarfsins.
Þegar upp er staðið þarf hins vegar
að ríkja einhugur um stækkunina
og þar standa öll aðildarríkin jafn-
fætis.“
Dyrnar verða
áfram opnar
Hvað varðar frekari stækkun
Atlantshafsbandalagsins, segir Sol-
ana að mikilvægt sé að litið sé á
stækkunina nú sem hluta af lengra
ferli. Þetta ferli hafi hafist í upp-
hafi áratugarins og leitt til endur-
skipulagningar herafla bandalags-
ins, sem og hvernig honum sé beitt.
Þá hafi náðst samkomulag um Norð-
ur-Atlantshafs-samstarfsráðið, sem
sé vettvangur allra ríkja á þessu
svæði, óháð því hvort þau eigi aðild
að NÁTO eða ekki.
Hann segir að þetta ferli muni
halda áfram eftir fyrstu lotu aðild-
arviðræðna og mikilvægt sé að þeim
ríkjum sem ekki verður boðin aðild
nú verði það ljóst að dyrnar standi
enn opnar.
Hversu mikil uppbygging mun
þurfa að fara fram innan nýrra að-
ildarríkja, svo NATOgetisinnt varn-
arhlutverki sínu þar jafnvel og í
núverandi aðildarríkjum?
„í fyrsta lagi hefur hluti þessarar
samhæfingar þegar átt sér stað í
Bosníu. Við megum ekki gleyma
því. Þar eru fleiri en 30 lönd, þau
stærstu innan NATO auk landa í
Mið- og Austur- Evrópu, sem starfa
saman að mjög flóknu verkefni.
Þú talar um kostnað. Við erum
að taka inn ný aðildarríki og það
þýðir aukið öryggi en jafnframt
ákveðnar breytingar fyrir NATO.
Það er mun skynsamlegrá að dreifa
kostnaðinum við slíkar breytingar á
öll aðildarríkin. Við deilum ekki að-
eins herafla innan bandalagsins,
heldur einnig kostnaði.
í öðru lagi höfum við lágmarkað
vamarkerfi okkar í Evrópu. Það er
mun hagkvæmara nú en fyrir 20
árum. Þess vegna verður uppbygg-
ingin í nýju aðildarríkjunum mun
ódýrari en hún hefði verið við þær
aðstæður í öryggismálum sem voru
fyrir 20 árum. Við megum heldur
ekki gleyma því að það samkomulag
sem við höfum nú náð við Rússland
mun einnig skapa mun betra um-
hverfi í öryggismálum í Evrópu. í
framtíðinni verður því ekki þörf fyr-
ir eins viðamikinn varnarbúnað og
áður og samsetning herafla okkar
verður því mun ódýrari."
Flutningur höfuðstöðva NATO
ekki inni í myndinni
Nú er þegar nokkuð þröngt um
í höfuðstöðvum NATO hér í Brussel
og ljóst að ekki verður auðvelt að
koma sendinefndum nýrra aðildar-
ríkja, auk sendinefndar Rússlands,
fyrir. Heyrst hefur að NATO standi
til boða húsakynni í Bonn eða Berl-
ín. Telur þú hugsanlegt að höfuð-
stöðvarnar verði fluttar í Ijósi þessa?
„Eins og þú veist þá eru þessi
samtök mjög hógvær og höfuðstöðv-
ar okkar hafa verið mjög íburðarlitl-
ar í gegnum tíðina og við viljum
gjarnan að svo verði áfram. Það
kann hins vegar að fara svo að við
verðum að endurskipuleggja þær
eitthvað til að koma fyrir nýjum ríkj-
um. Að mínu mati er þetta íburðar-
leysi hluti af því sem auðkennir
þessi samtök. Ég held hins vegar
að það sé ekki á dagskránni að flytja
þær frá Brussel.11
Andstaða á
Bandaríkjaþingi ?
Hörð andstaða Bandaríkjastjórn-
ar gegn fleiri en þremur nýjum að-
ildarríkjum hefur að hluta verið rak-
in til andstöðu innan Bandaríkja-
þings við stækkun, sér í lagi vegna
þess kostnaðar sem henni muni
fylgja. Hvert er þitt mat á þessum
rökum?
„Aðildarríkin eru hvert fyrir sig
að móta afstöðu sína til þess hversu
mörgum ríkjum skuli boðin aðild og
þar koma fjölmargir þættir til með
að hafa áhrif, þar á meðal kostnaður
við stækkun en einnig hvernig þau
ríki sem sótt hafa um hafa háttað “
undirbúningi að aðild. Þar er að fjöl-
mörgum mismunandi atriðum að
huga, sem eflaust vega misþungt í
endanlegri afstöðu aðildarríkjanna,
kostnaður þar með talinn.“
Samkomulagið við Rússa
hlotið jákvæð viðbrögð
Aðspurður um hvert næsta skref
verði varðandi nýgert samkomulag
milli NATO og Rússa, og hvort lík-
legt megi telja að Borís Jeltsín,
Rússlandsforseti fái það samþykkt *
í rússnesku Dúmunni, segir Solana
viðhorfin í Rússlandi mun jákvæðari
í garð samkomulagsins og NATO,
en hann hafi búist við.
„Hvað varðar afgreiðslu samn-
ingsins þá er hér um pólitískt sam-
komulag að ræða og hlutaðeigandi
ríki eru ekki skuldbundin til að
leggja þau fyrir þjóðþing sín. Ein-
stök ríki kunna að kjósa að fara þá
leið, en það er ekki nauðsynlegt.
Hvað viðhorfin í Rússlandi snert-
ir, þá get ég sagt að það er mín
tilfinning að þetta samkomulag hafi
fengið mun betri viðtökur þar en
við bjuggumst við. Mér sýnist að
það sé vaxandi traust í Rússlandi í
garð NATO. Ég held jafnframt að
rússneska þjóðin vilji þoka efna-
hagsástandinu þar í landi fram á
við og líti m.a. í þeim tilgangi til
alþjóðlegra stofnana. Hún vill jafn-
framt auka utanríkisviðskipti og að
Rússland tilheyri alþjóðasamfélag-
inu.“
Óvíst hvenær ný aðildarríki
verða formlega tekin inn
Hver svo sem niðurstaðan verður
í Madríd, þá er enn alls óvíst hvenær
ný aðildarríki munu bætast í hóp-
inn. Þar mun mikið velta á því
hversu hratt þjóðþing aðildarríkj-
anna afgreiða samningana og er þá
sérstaklega horft til Bandaríkjanna^
í þeim efnum, þar sem Repúblikanar
eru í meirihluta. Innan NATO eru
hins vegar bundnar vonir við að
hægt verði að taka nýju ríkin form-
lega inn í apríl 1999, á 50 ára af-
mæli bandalagsins.
Þá ríkir enn meiri óvissa hvað
varðar frekari stækkun NATO til
austurs. Innan höfuðstöðva banda-
lagsins virðist það sjónarmið vera
ríkjandi að áframhaldandi stækkun
verði að ganga nokkuð hratt fyrir
sig til að róa þau ríki Mið- og Aust-
ur-Evrópu sem ekki munu fá aðild - -
í fyrstu lotu. Hins vegar verði einn-
ig að taka tillit til þess að nokkur
óvissa ríki um hversu viðamikið
verkefni það muni reynast að byggja
upp og samræma varnarkerfi nýju
aðildarríkjanna og því verði líklegast
að bíða með frekari stækkun uns -
reynsla sé komin á það. »