Morgunblaðið - 30.08.1997, Síða 26

26 LAUGARDAGUR 30. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR
Engar reglur um mat sem skólar selja börnum og ung-ling-um
4
Snúðar og gosdrykkir til solu
í sumum unglingaskólum
Það er ekki lengur algílt að unglingar borði
hollt nesti að heiman og farí svo út í frímín-
útur. Guðbjörg R. Guðmundsdóttir komst
að því að nemendur geta jafnvel keypt sér
gosdrykki og vínarbrauð í skólanum.
„ENGAR samræmdar reglur eru í
gangi milli skóla varðandi mat og
drykki sem boðið er upp á,“ segir
Arthur Mortens, forstöðumaður
þjónustusviðs Fræðslumiðstöðvar
Reykjavíkur. „Hver skóli hefur í
samráði við foreldra viðkomandi
skóla mótað sér sjálfstæðar reglur
þar að lútandi.
Nánast allir skólar bjóða upp á
brauð, ávaxtadrykki, mjólk ogjafn-
vel jógúrt. Nokkrir skólar bjóða upp
á heita máltíð og í heilsdagsskólum
er það víða gert.“
Verðlagning segir Arthur að sé
mismunandi eftir skólum. „Matar-
bakkar sem keyptir eru utan úr bæ
eru dýrir og forráðamenn skólanna
hafa verið að velta fyrir sér hvernig
hægt er að koma á ódýrari lausnum.
í mörgum tilfellum smyr starfsfólk
skólanna og næringarfræðingar
hafa lagt áherslu á fjölbreytni bæði
í vali á áleggi, mjólkurvörum og
úrvali ávaxta.
Næðisstund og hollur matur
„í vetur erum við með tilraun um
lengdan skóladag hjá yngri börnun-
um sem eru í 1.-4. bekk,“ segir Hild-
ur Hafstað, skólastjóri Engjaskóla.
„Þau eru þrisvar í viku til klukkan
14.20 og tvisvar í viku til 13.40 í
skólanum og það löng viðvera kallar
á holla næringu í hádegi. Við höfum
ráðið til skólans matartækni sem
mun sjá til þess að bömin fái léttan
hádegisverð, brauð, ávexti, skyr eða
jógúrt og hreinan appelsínusafa.
Brauðið verður smurt á staðnum og
borið fram á bökkum og skyrið hrært
á staðnum. Skólaliðar dreifa matnum
í stofumar. Við leggjum uppúr því
að útrýma einnota drykkjarílátum
og pakkningum. Börnin verða með
merktar krúsir svo þau geti líka
drukkið vatn eins og þau vilja,“ seg-
ir Hildur. Hádegisverður mun kallast
næðisstund og fyrstu 15 mínútumar
er borðað og næstu fímmtán mínút-
umar sér kennari um að gera eitt-
hvað rólegt með börnunum, les með
þeim til dæmis. Eftir þennan hálf-
tíma em tuttugu mínútna frímínútur
þar sem skólaliðarnir gæta barna á
meðan kennararnir em í mat.
„Foreldrar kaupa áskrift að há-
degisverðunum fyrir börnin sín og
borga fyrirfram. Við vonumst til að
máltíðin verði seld á hámark 150
krónur. Þegar eldhúsið okkar verður
komið í lag er stefnt að því að hafa
heitan mat fyrir einn árgang í einu
og þá til skiptis. Þá erum við að
tala um gijónagraut, físk í ofni, og
svo framvegis. Þetta er semsagt til-
raun af okkar hálfu sem við eigum
eftir að sjá hvernig þróast."
Sætindi bönnuð
Hildur segir að skólinn verði með
nemendur upp í tíunda bekk en í
vetur er elsti árgangurinn 8. bekk-
ur. Allir nemendur frá 5. bekk og
upp í 8. bekk eiga kost á að kaupa
sér í nemendasölu samlokur, lang-
lokur og aðra hollustu og til hátíðar-
brigða verður hægt að kaupa annað
eins og pítsusneiðar á föstudögum.
Öll sætindi eru bönnuð.
„Unglingarnir eru í sinni setu-
stofu í hádeginu og geta keypt sér
mat ef þeir koma ekki með nesti.
Aðstaða verður fyrir þá til að hita
samlokur eða annað nesti að heim-
an. Ef foreldarnir gefa þeim peninga
til að fara út í sjoppu get ég ekki
stoppað það. En vonandi leggjast
foreldrarnir á eitt með okkur um
að halda sætindum utan skólans,"
segir Hildur.
Snúðar og kók í
unglingaskólum
- En hvað er almennt selt í
„sjoppum" unglingaskólanna?
„Sumir skólar á unglingastigi eru
með „sjoppu“ þar sem boðið er upp
á samlokur, jógúrt, ávaxtadrykki
og í nokkrum tilvikum gosdrykki.
Umræða hefur verið um sölu gos-
drykkja og deildar meiningar í því
efni. Ef foreldrar og skóli hafa ver-
ið sammála um að bjóða gos hafa
þær reglur gilt. í nokkrum unglinga-
skólum er einnig boðið upp á snúða
og vínarbrauð."
- Er eðlilegt að skólar selji
krökkum á hraðvaxtarskeiði snúða
og kók?
„Þetta er álitamál og rök skól-
anna þau að skynsamlegra sé að
selja þetta innan veggja skólans og
halda krökkunum þannig frá sjoppu
þar sem þau kaupa jafnvel sælgæti
líka. En um þetta eru semsagt deild-
ar meiningar og sitt sýnist hveij-
um,“ segir Arthur.
Hita samlokur í hádegi
í Hagaskóla eru hvorki gosdrykk-
ir né sætabrauð á boðstólum. „Við
erum með samlokur og annað brauð
sem við smyijum á staðnum en það
hefur verið alveg eins vinsælt að
krakkarnir komi með brauð að
heiman og hiti hér í samlokugrilli
sem við erum með á staðnum,“ seg-
ir Einar Magnússon, skólastjóri
Hagaskóla.
„Bannað er að vera með gos-
drykki eða sælgæti í stofu en það
hefur hinsvegar verið horft í gegnum
fingur ef krakkarnir eru með slíkt í
sal eða á göngum skólans svo fram-
arlega sem gosflöskur og sælgætis-
bréf eru ekki skilin eftir á lóðinni."
Sumir nemendur
aldrei með nesti
„Hjá okkur er umræða á hverju
ári um það sem selt er í sölubúð
nemenda," segir Þorsteinn Sæberg,
skólastjóri Árbæjarskóla. „Við bjóð-
um upp á smurt brauð og langlokur
sem við smyijum í skólanum svo og
ávaxtadrykki og mjólk. Í hádeginu
erum við síðan með pítsur og létta
rétti á boðstólum. Það sem ekki snýr
að hollustu og við seljum þar einnig
eru snúðar. Snúðarnir standa ungl-
ingunum til boða en ekki yngri
krökkunum. Ástæðan fyrir því að
við erum að selja snúða er sú að í
nágrenninu er bakarí og krakkarnir
sóttu mikið þangað í frímínútum.
Við erum einungis að reyna að
spoma gegn því að þau séu að fara
út fyrir skólalóðina á skólatíma."
- Hafa unglingar þroska til að
velja um hollt nesti t.d samloku í
skólanum eða ferð í sjoppuna? Er
ekki eðlilegra að hafa fasta nestis-
tíma eins og hjá yngri bekkjunum
þar sem ekki er leyfilegt að fara út
á meðan borðað er?
„Staðreyndin er sú að forráða-
menn skóla kysu það. Hinsvegar var
það aflagt að hafa fasta nestistíma
því það gekk ekki. Viss hluti nem-
enda kom ekki með nesti með sér
að heiman og þess vegna settum
við upp sölu í skólanum til að sjá
til þess að þau neyttu matar á skóla-
tíma. Stór hluti unglinga í þessum
skóla_ kemur alltaf með nesti með
sér. Ákveðinn hópur nemenda labb-
ar útaf skóialóð og við viljum ekki
fara í stríð við þessa nemendur held-
ur reynum við að halda áróðri á
lofti innan skólans um að nemendur
hafi með sér hollt og gott nesti að
heiman en kaupa það annars hér
innan veggja skólans."
BRYNHILDUR Briem, lektor við
Kennaraháskólann, segir að nestið
þurfi að vera lystugt, hollt og fjöl-
breytt. Auðvitað þarf líka að miða
það við lengd skóladagsins.
„Gróft brauð með fjölbreyttu
áleggi, osti, skinku, lifrarkæfu, sard-
ínum, kotasælu, ávöxtum og græn-
meti er til dæmis hentugt," segir
hún. Heimabakaðar bollur eru einnig
tilvaldar og þær má smyija frosnar
ef þær eru skomar áður en þær
fara í frysti. Brauðið bragðast nefni-
lega oft betur úr nestisboxinu ef það
er smurt á meðan það er frosið. Þá
er það eins og nýbakað nokkrum
klukkustundum síðar. Ef foreldrar
eru á síðasta snúningi og kaupa
nestið í bakaríi eru víða til heilhveiti-
kringlur, fýllt hom og pizzustykki.
„Það er lítil næring í snúðum og
vínarbrauðum hins vegar.“
Léttmjólk o g vatn
- Hvað með drykki?
„Ég tel æskilegt að léttmjólk og
vatni sé haldið að bömum og ungl-
ingum. Margir skólar eru famir að
bjóða börnum að koma með glös og
fá vatn með nestinu sínu og það er
hollt og til eftirbreytni. Sykraðir
ávaxtasafar eins og Svali og HiCi
teljast ekki til hollustu frekar en
gosdrykkir. Hreinir safar innihalda
ekki viðbættan sykur en þeir em
súrir eins og gosdrykkir og skemma
glerung tanna. Skólastjórnendur
gætu tekið upp á því að bjóða hreina
ávaxtasafa og kókómjólk á föstu-
dögum svona til hátíðarbrigða. Það
er skemmtileg tilbreyting að hafa
Hollt nesti mikilvægt
fyrir börn og unglinga
Briem segir að hægt sé að frysta
með góðum árangri. Bollurnar eru
samt skornar áður en þær eru fryst-
ar þannig að hægt sé að smyija
þær beint úr frysti.
40 bollur
5 dl vatn
1 dl hveitiklíó
einn dag í viku þar sem slíkir drykk-
ir em á boðstólum til hátíðarbrigða."
Jógúrt með litlum
viðbættum sykri
Hvað með annan mjólkurmat eins
og jógúrt sem víða er boðið upp á
í skólum?
„Ef böm em með fleiri en einn
nestistíma getur brauðið orðið of
einhæft nesti með tilliti til fjöl-
breytni. Þá getur verið gott að bjóða
upp á annað, eins og jógúrt. Skóla-
stjómendur þurfa hins vegar að velja
þennan mjólkurmat af kostgæfni og
bjóða nemendum upp á jógúrt eða
annan mjólkurmat sem inniheldur
lítið magn af viðbættum sykri. Þeg-
ar börn em stutt í skólanum eins
og þau yngstu dugar oft að senda
þau með einn ávöxt.“
Unglingar þurfa hollt nesti
Nesti bama og unglinga er mikil-
vægt því oft er um að ræða hádegis-
verð og jafnvel annan nestistíma
líka. Stundum era böm og unglingar
að borða helming þess sem þau
borða yfír daginn í skólanum. Ungl-
ingum veitir ekki síst af hollri nær-
ingu bendir Brynhildur á enda á
hröðu vaxtarskeiði. „Gosdrykki og
sætabrauð ættu foreldrar því að
varast að láta unglingana sína koma
með eða kaupa sér í skólanum.
„Þegar börn em í yngri bekkjum
gmnnskólans er sérstakur
nestistími þar sem
börnin borða og
kennarinn les fyrir
þau á meðan. Þeg-
ar í unglingaskóla
kemur virðist los
færast á þessa
hluti, sums staðar
en enginn fastur
nestistími og mjög
misjafnt hvað ungling-
hvort börnin koma með nesti eða
fá mat í skólanum."
- Er eitthvað sem forráðamenn
barna ættu að forðast að setja í
nestisbox barna sinna?
„Kökur og kex og það þarf varla
að taka það fram að gos og sæl-
gæti er óæskilegt nesti.“
Sesambollur
Hér kemur svo ein uppskrift að
hollum bollum sem Brynhildur
um er hodið upp a í
um. í raun þyrfti að koma á föstum
nestistíma þar sem ekki gefst tæki-
færi til að skreppa út í staðinn og
koma við í sjoppunni eða bakarí-
inu.“
- Hvernig er algengt nesti í ná-
grannalöndum okkar?
„í Svíþjóð er börnum boðinn heit-
ur matur í hádegi, Norðmenn eru
með matarpakka sem þeir útbúa
heima og þar hefur verið gert átak
í að hafa nestið hollt og gott. í
Danmörku er það mismunandi
2 msk olía
1 tsk salt
1 dl sesamfræ, ristuð
8-10 dl hveiti
5 tsk þurrger (1 bréf)
Setjið vatn í skál ásamt hveitiklíði,
olíu, salti og sesamfræjum sem
búið er að rista aðeins á þurri
pönnu. Blandið vel saman. Setjið
síðan hluta af hveitinu og þurrgerið
út í og hrærið vel. Bætið við hveiti
þangað til deigið er orðið hæfilega
þykkt. Látið deigið hefast í skálinni
á hlýjum stað í eina klukkustund.
Hnoðið deigið vel á hveitistráðu
borði, bætið við hveiti ef þarf. Skipt-
ið deiginu í fjóra parta og mótið
úr þeim lengju sem síðan er skipt
í 10 bita. Mótið bollur úr bitunum
og raðið á bökunarplötu. Látið hef-
ast að nýju á hlýjum stað í 15-20
mínútur. Bakið í miðjum ofni við
225°C í um 1'5 mínútur. Gott er
að úða vatni á bollurnar þegar þær
eru komnar í ofninn.
Næringargildi: í einni bollu eru
70 hitaeiningar, fíta 1,8 g þar
af 0,2 g mettuð fíta.