Morgunblaðið - 30.08.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. ÁGÚST 1997 31
viðtali við blaðamann Morgunblaðsins
LYNDON B. Johnson geimferðamiðstöðin í Houston.
Eðlilegt að íslendingar
telji mig landa sinn
vélar. Blaðamaður gekk með Bjarna
um líkan af geimskutlunni í Lyndon
B. Johnson geimferðarstöðinni. Tals-
verðri lagni þurfti að beita til þess
að komast óskaddaður frá þeim litla
leiðangri, slík eru þrengslin. Bjarni
segir að það hafi lítið háð þeim í
þyngdarleysinu.
90 mínútna sólarhringur
„Eitt fyrsta verkið sem ég vann
um borð í þyngdarleysinu var að
hylja hliðargluggana með síu,
gluggarnir eru án varnar gegn út-
fjólubláum geislum. Ef staðið er við
þá í sólarljósi brennur húðin á innan
við hálfri mínútu. Til þess að gera
þetta þurfti ég að fjarlægja hlera frá
gluggunum. Fyrsta sem ég sá þegar
ég leit út var hafið, skýin voru í
þrívídd og ég sá jörðina út við sjónar-
rönd og lítinn hluta af Evrópu."
Bjarni segir að uppi í geimnum sé
ekki hægt að skipta tímanum niður
í dag og nótt, geimfarnir áttu sínar
vinnulotur og sínar svefnlotur. „Að
sjá sólina rísa 16 sinnum og setjast
16 sinnum á venjulegum sólarhring
gerir það að verkum að líkaminn
skynjar ekki dag frá nóttu. Sólar-
hringurinn hjá okkur var 90 mínút-
ur.“
Hann segir að áhöfn geimfeijunn-
ar hafi haft mikið að gera allan tím-
ann. 43 mismunandi tilraunir voru
gerðar í ferðinni. Bandaríska geim-
ferðarstofnunin telur ferðina hafa
tekist mjög vel og er talað um 95%
árangur í þeim rannsóknum sem
gerðar voru.
’ánann, er uppfinning Bjarna, örþyngdartitringseinangrarinn. Myndin
með gervitungl í augsýn og jörðina í bakgrunni.
þeim aðstæðum ef eitthvað bæri útaf.
Ég hafði því alltaf fulla trú á því að
allt gengi að óskum því ég vissi að
allir gerðu sitt besta.“
Bjami segir að um leið og komið
var út í geim og þyngdarleysi hafi
geimfararnir hafíð störf. Discovery
geimskutlan er að langstærstum hluta
flutningstæki. Rýmið þar sem geimf-
ararnir vinna, sofa, matast og sinna
kalli náttúrunnar er aðeins um 2 m
á lengd og 4 á breidd. Þeir sváfu í
nokkurs konar svefnpokum sem þeir
klæddu sig í og hengdu síðan á króka
í lofti rýmisins. Maturinn var allur
þurrkaður en bætt var í hann vatni
áður en hans var neytt,
vatnið er blandað joði til
að koma í veg fyrir bakter-
íumyndun. Síðustu daga
ferðarinnar gat Bjarni alls
ekki neytt vatnsins slíkt
var óbragðið af því.
Geimfararnir gátu einn-
ig farið á efri hæð rýmisins sem er
helmingi minni að flatarmáli en neðri
hæðin. Þar er flugstjórnarklefinn og
helstu stjórntæki fyrir griparma og
Var eins
og risi
vaknaði til
lífsins
Bjarni fæddist í Reykjavík og ólst
þar upp til 7 ára aldurs. Hann segist
eiga margar góðar minningar frá
ættlandinu. „En ég er Kanadamaður,
Kanada tók mig að sér en ræturnar
eru samt alltaf á íslandi. Mér finnst
afar eðlilegt að íslendingar telji mig
landa sinn. Líklega eru jafnmargir
menn af íslenskum ættum búsettir
erlendis og á íslandi, þeir eru dreifð-
ir um allar jarðir. Eg hlakka mikið
til að koma til iandsins. Ég vonast
til þess að geta haldið fyrirlestra um
ferðina í verkfræðideild Háskólans,
tæknilegar hliðar ferðarinnar og þær
tilraunir sem ég gerði. Ég gerði einn-
ig tilraunir á sviði straumfræði. Þeg-
ar ég vann að undirbúningi þeirra
tilrauna rakst ég á rannsóknir ann-
ars Islendings, Gústafs
Tryggvasonar. Hann hefur
einmitt unnið að rannsókn-
um á því sviði sem ör-
þyngdartitringseinangrar-
anum, sem ég hannaði, er
_________ ætlað að leysa. Ég hef
áhuga á því að hafa sam-
band við Gústaf og athuga hvort
hann vilji taka upp samstarf við hinn
íslendinginn sem vinnur að þessum
rannsóknum," sagði Bjarni.
is og sólar-
iútna fresti
Tólf boðorð
góðrar blaða-
mennsku
Hver er aðall góðrar blaðamennsku? Nóbels-
verðlaunahafínn í bókmenntum, Camilo Jose
Cela, nefndi í nýlegu erindi nokkrar þær
meginreglur, sem blaðamenn verða að hafa í
heiðri: Óhlutdrægni, ljós stíll, að hafa heldur
það, sem sannara reynist og síðast en ekki
síst einlæg virðing fyrir tungumálinu.
VERKFÆRI blaðamanna er
tungumálið og orðin éru
eins og vopn, sem stund-
um vilja þó snúast í hönd-
um þeirra og hitta þá sjálfa fyrir.
Vilji þeir stunda sitt starf vel, verða
þeir að setja sér ákveðnar reglur,
sem ég held, að megi taka saman í
boðorðunum 12:
Blaðamenn eiga að segja frá því,
sem er að gerast, ekki því, sem þeir
vildu eða halda, að sé að gerast.
Þeir eiga að segja sannleikann
umfram allt og hafa það í huga, að
lygar eru ekki fréttir.
Þeir eiga að vera hlutlægir eins
og spegillinn og gæta þess
að lita ekki skrifin með orða-
vali sínu og hinum ýmsu blæ-
brigðum málsins.
Blaðamenn eiga að vera
hógværir og forðast rang-
færslur. Blaðamennskan er
hvorki einhver kjötkveðjuhá-
tíð né hryllingsherbergið á
vaxmyndasafni.
Þeir eiga að vera óháðir í
skrifum sínum og taka ekki
afstöðu í hinu pólitíska dæg-
urþrasi.
Góður skilningur á að vera
aðall hvers blaðamanns en
honum ber að forðast að láta
tilfinningar eða hugboð ráða
ferðinni.
Blaðamenn eiga að hafa
hliðsjón af ritstjórnarstefnu
blaðsins, sem þeir starfa við.
Sérhvert dagblað á að vera
ein heild en ekki einhver
summa ólíkra viðhorfa. Þau
eiga sér sinn stað í greinum
og dálkum þar sem menn
skrifa undir nafni.
Blaðamenn eiga að beijast gegn
hvers konar þrýstingi, hvort sem
hann er af félags- eða trúarlegum
rótum runninn, pólitískum eða efna-
hagslegum og svo framvegis. Það á
einnig við um þrýsting innan fyrir-
tækisins.
Það er ágætt fyrir blaðamenn að
hafa það í huga, að þeir eru ekki
sjálfir í hringiðu atburðanna, heldur
bergmála þá.
Blaðamenn eiga að vera gagnorð-
ir og sýna tungumálinu fullkomna
virðingu. Fátt er hjákátlegra en þeg-
ar blaðamenn búa til sinn eigin orða-
forða eftir hendinni.
Blaðamenn verða að standa vörð
um sóma sinn og stéttarinnar, sýna
fyllstu kurteisi en beygja sig ekki
fyrir neinum.
Að lokum. Blaðamenn mega aldrei
taka þátt í að úthrópa fólk, kynda
undir slúðri eða smjaðra fyrir ein-
hveijum. Fyrir það fyrstnefnda upp-
skera menn vanþóknun, slúðrið er
skammlíft og smjaðraranum er laun-
að með fyrirlitlegu bakklappi.
Virðing fyrir sannleikanum á að
vera leiðarstjarna hvers blaðamanns.
Annars á hann skilið sömu ofanígjöf
og Graham Greene veitti Anthony
Burgess: „Annaðhvort ertu óupplýst-
ur eða þú ert haldinn þeirri illu ár-
áttu sumra blaðamanna að blása upp
og ýkja atburði á kostnað sannleik-
ans.“
Á Spáni eru gefin út um 110 dag-
blöð og er heildarupplag þeirra um
þijár milljónir. í Bretlandi eru gefin
út 100' dagblöð og upplag þeirra er
sjö sinnum meira, 21 milljón eintaka.
Innan Evrópusambandsins er ein-
takafjöldinn á mann hvergi lægri
nema í Portúgal og er heldur lítil
huggun í því. Jafnvel Grikkir eru ^
okkur fremri.
Þessar tölur eru ekki mjög uppörv-
andi en þær segja þó heilmikla sögu.
Við spænsku blöðin starfa rúmlega
2.500 blaðamenn, töluvert færri en
í Bretlandi og Þýskalandi og þelm-
ingi færri en í Frakklandi og Italíu.
Hér tel ég ekki með aðra starfsmenn
blaðanna enda lít ég svo á, að það
séu blaðamenn og engir aðrir sem
beri uppi blöðin.
Ég er í hópi þeirra, sem telja, að
sjónvarpið sé ekki mjög skeinuhætt
bók- og dagblaðalestri. Þeir, sem
falla fyrir sjónvarpsseiðnum, myndu
hvort eð er ekki lesa rnikið, heldur
hugga sig við einhvetja aðra leiðslu.
Dagblaðalestur er oft ekki í mikl-
um metum en hann gæti verið það
ef blaðamenn segðu ávallt rétt frá,
skrifuðu ljósan stíl og bæru virðinga^
fyrir sinni eigin tungu og málfræð-
inni.
Við skulum heldur ekki gleyma
því, að fréttirnar eru varningur, seni'
borinn er á borð fyrir neytendur.
Lestraráhugi er frétt og blaðamenn
verða að þora að halda fram frétta-
gildinu. Frétt getur verið flest á milli
himins og jarðar, ekki aðeins að barn
hafi bitið hund.
Við megum ekki lesa með bundið
fyrir augun og minnumst þess, að
sannleikurinn er eins og leiftur, sem
fer sínar eigin leiðir. Enginn getuf
þóst vera fulltrúi sannleikans og alls
ekki blaðamaðurinn, sem miðlar að-
eins ótölulegum ljósbrotum sannleik-
sleiftursins.
Höfundurinn er spænskur rithöf-
undur ogfékk bókmenntaverðlaun
Nóbels 1989. Erindi þettu varflutt
á heimsþingi alþjóðasamtaka rit-
stjóra (IPI) er haldið var í Granada.,
á Spáni fyrr á árinu.
CAMILO Jose Cela.