Morgunblaðið - 30.08.1997, Blaðsíða 34

-34 LAUGARDAGUR 30. ÁGÚST 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Á að færa hagsmunamál aldraðra
inn í slj ór nmálaflokkana?
{ SÍÐUSTU viku
gaus skyndilega upp
fjölmiðlafár útaf undir-
búningi að stofnun
samtaka aldraðra inn-
an Sjálfstæðisflokksins
og í framhaldi af því
hvort eldri borgarar
innan annarra flokka
ættu að hugleiða slíkt
flið sama. Hugmynda-
fræðingurinn mun vera
Guðmundur Hallvarðs-
son alþingismaður en
aðalviðmælandi fjöl-
miðla um stofnun sam-
takanna var Ágúst
Hafberg en hann mun
fara fyrir nefnd sem
fjalla á um stofnun slíkra samtaka
innan flokksins.
Tímasetning þessara hræringa er
allrar athygli verð. Þar til fyrir 2-3
árum snérist félagsstarfsemi aidraðra
fyrst og fremst um það að stytta
öldruðu fólki stundir með margvísleg-
um hætti, svo sem spilamennsku,
yferðaiögum, dansleikjahaldi, ýmis-
konar föndri og fleiru, sem mætti
vera til líkamlegrar og
andlegrar hressingar.
Hvort það hefur verið
vegna félagslegrar
vakningar, sem þessi
starfsemi leiddi af sér
meðal aldraðra, eða ein-
hverra annarra hrær-
inga í þjóðfélaginu, hef-
ur þróunin orðið, að
samtök aldraðra hafa í
vaxandi mæli snúið sér
að hagsmunamálum,
sem hefur lítt verið sinnt
af forystumönnum
stjómmálaflokkanna í
Iandinu.
,"rnl Meðan aldraðir í
Björnsson landinu sættu sig við
brauð og leika, héldu tryggð við
meðfæddar eða löngu áunnar stjóm-
málaskoðanir og létu spekúlanta
hirða upp eignir sínar í skiptum fyrir
s.k. þjónustuíbúðir, voru þeir pólitísk-
ir meinleysingjar og það var hægt
að ýta þeim til hliðar fyrir ungum
framagosum eftir þörfum. En þegar
stækkandi hópur þeirra gerðist allt í
einu pólitískt meðvitaður og fór að
Hagsmunamál aldraðra
eru svipuð, segir Arni
Björnsson, hvar í flokki
sem fólk stendur.
heimta sömu réttindi fyrir aldraða
eins og aðra þegna íslenska ríkisins
var hætta á ferðum og þegar jafnvel
sauðtryggir flokksmenn af eldri kyn-
slóðinni fóru að viðra efasemdir um
stuðning við flokkana gól pólitíski
haninn í forystunni hátt.
Hæst gól hann í stærsta og valda-
mesta flokknum og flokkshænan
hefur þegar verpt fýrsta egginu, sem
er undirbúningsnefnd að stofnun
sjálfstæðisöldunga, eða hugsanlega
sjálfstæðra öldunga, í samræmi við
nafn annarra samtaka innan flokks-
ins.
Hvort þetta egg verður annað en
fúlegg skal ósagt látið, en ungist
það út og verði að flokkshænu, má
búast við að forystumenn annarra
flokka fari að hugleiða að koma sér
líka upp fiðurfé.
ISLENSKT MAL
Aukafallsliðir (ekki tæmandi)
ÉG PERSÓNUGERÐI fyrir
r skömmu nokkra helstu setning-
arhluta í máli okkar og lét þess
getið, að eitt og annað væri ótal-
ið, sem ekki teldist til manna,
en fremur til húsgagna, og
nefndi jafnvel ruslakistu. Þetta
var ógætilega mælt. Ég sleppti
alveg hýbýlaprýði, eins og Gissur
Hallsson var nefndur í Skálholti
og bjó þó samtímis með mæðgum
tveim.
Þessi hýbýlapiýði setninga-
fræðinnar er nú jafnan nefnd
aukafallsliðir. Þeir eru afar
skemmtilegir og enn þó meira
fyrir þá sem hafa einhveija nasa-
sjón af latínu. íslenska er enn
< ■ svo upprunaleg að varðveita
margt það sem á sér beina sam-
svörun í latínu; þar á meðal eru
aukafallsliðir, á máli dr. Björns
Guðfmnssonar „fallorð í auka-
falli sem stýrist ekki af neinu“.
I mörgum skyldum málum
hafa forsetningar á undan fall-
orði svo gott sem útrýmt auka-
fallsliðum, enda segir próf. Hall-
dór Halldórsson, að þeir sam-
svari gjama forsetningu + fall-
orði eða þá atviksorði. Mörg at-
viksorð í íslensku eru reyndar
„stirðnuð" föll af nafnorðum,
með öðrum orðum gamlir auka-
fallsliðir, t.d. stundum sem er
íjí tímaþágufall (sjá síðar) af nafn-
orðinu stund.
Finnska, þó óskyld sé ís-
lensku, hefur verið ákaflega rík
af fallendingum til merkingar-
breytingar, en ekki að sama
skapi auðug af forsetningum.
Er þetta ekki nógu langur
formáli? Jú, ég held það. Ég
bæti því einu við, að fróðir menn
hafa sagt að miklar gáfur þurfi
til að skipta öllu í þrennt. Ekki
reynir mikið á þrískiptingargáf-
una í sambandi við aukafallsliði.
Hún kemur af sjálfu sér: í þol-
falli, í þágufalli og í eignarfalli.
Og hefst þá stakkasundið.
I. Aukafallsliðir í þolfalli
(„rægilegu falli“)
a) Tímaþolfall (lat. accusa-
tivus temporis). Það táknar bæði
hvenær eitthvað gerist og
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
916 þáttur
hversu lengi eitthvað varir.
Eftir beiðni hef ég dæmin bæði
á íslensku og latínu: Hann kom
laugardaginn fyrir páska. Hún
var hér vikutíma. Milites tres
annos in Gallia manebant. (Her-
mennirnir dvöldust þijú ár í Gall-
íu).
Athuga: Mjög færist í vöxt
að setja forsetningarnar í, á og
um á undan tímaþolfalli. Oftast
er það óþarft og ósjaldan til lýta:
?Hann kom á laugardaginn fyrir
páska. Verst er þegar sagt er
„á 17. júní“, eða „á sautjándan-
um“ sem sumum misheyrist „á
sitjandanum", eða „á 1. des.“ eða
„á desinum" sem sumir mis-
skilja.
b) Leiðarþolfall (lat. acc.
viae). Það táknar auðvitað leið-
ina sem farin er: Hún fór sjóveg
norður. Þau óku Víkurskarð. I
fýrra dæminu er ekki mikil
„hætta“ á forsetningu. En í síð-
ara dæminu myndu margir setja
um á undan „Víkurskarð".
Caesar tridui viam processit.
(Þrídegis hélt Caesar áfram veg-
inn).
Leiðarþolfall getur hverfst yfir
í óeiginlega merkingu og orðið
að því sem kalla mætti háttar-
þolfall. „Skjót annan veg, kon-
ungur.“ Þetta fór annan veg en
ég ætlaði. í báðum þessum dæm-
um er merkingarmunurinn
óskýr, einkum hinu fyrra.
c) Mæliþolfall; ég veit svo
sem ekki hvað það kallast á lat-
ínu, kannski acc. mensurae eða
distantiae. Þau voru fjóra kíló-
metra frá mér. Hann stökk tólf
álnir sléttar. Smjörskakan vó
tvö pund. Caesar milia passuum
tria ab Helvetiorum castris
castra ponit. (Caesar setur niður
herbúðir þijú þúsund skrefa frá
herbúðum Helveta.) En þeir
„gulingjar“ myndu nú kannski
vera kallaðir Svissar eða Sviss-
lendingar.
Athuga: Mörkin milli leiðar-
og mæliþolfalls geta verið óskýr,
og mér er kennt að distantia sé
„very rare“ = mjög sjaldgæft orð
í klassískri latínu.
d) Upphrópunarþolfall (acc.
exclamationis): „Augað mitt og
augað þitt/ó, þá fögru steina!“.
(Ekki ?ó, þeir fögru steinar).
Álgengt í miðaldaritum: „Ó, mig
auman!“ Latínu: Heu, me miser-
um!
e) Þolfall með ópersónuleg-
um sögnum, svo sem mig lang-
ar, mig iðrar. Sama fyrirbæri er
í latínu: paenitet me verborum
= mig iðrar orða minna, eða:
miseret regem hominis = kon-
ungurinn kennir í bijósti um
manninn.
Auðvitað gætu málrófsmenn
reynt að kalla þetta andlag með
viðkomandi sögn, sbr. og ljóðlín-
urnar: Sói gengur síð und
múla/slíkt langar mig þangað.
En í Fyrstu málfræðiritgerð-
inni er m.a. þessi stórspeki:
„Contra verbosos noli contendere
verbis; sermo datur cunctis, an-
imi sapientia paucis. Það er svo
að skilja: Hirð eigi þú að þræta
við málrófsmenn. Málróf er gefið
mörgum, en spekin fám.“
Og er nú mál að linni speki
og málrófi um sinn.
★
Hlymrekur handan kvað:
Þeir sem kveinka sér við því að kasa ref
og kunna illa daunmiklum nasaþef,
ættu að halda sig heima
eins og faldbúin feima
og fara ekki að rjála við Básaéf.
★
„íslenskan er sameign þjóðar-
innar og grundvöllurinn að því,
að við, þetta örríki, getum talað
um okkur sem sjálfstæða þjóð.
Hún er dýrmætasta sameign
þjóðarinnar og veitir okkur og
komandi kynslóðum aðgang að
menningararfi^ okkar, fornbók-
menntunum. Án tungunnar töp-
um við þeim aðgangi og þar með
uppruna okkar og með því
þjóðareinkennum. Málverndar-
stefna er því háleit stefna, þ_ar
sem meginmarkmiðið er að ís-
lendingar haldi áfram að vera
íslendingar.“ (Víkveiji Mbl. 30.
júlí.)
Auk þess minnum við Guð-
mundur Benediktsson fv. ráðu-
neytisstjóri á að hér í þættinum
var í fyrra haldið upp á þúsund
ára afmæli Grettis sterka (sjá
Isl. fornrit), en ártíðin er ekki
fyrr en 2031, nær veturnóttum.
Nú þegar hafa tveir forystumenn
í hópi aldraðra komið fram í fjölmiðl-
um og báðir látið í ljósi efasemdir
um ágæti þessarar hugmyndar, og
fer vel á því, að þeir skuli frá fyrri
tíð hafa verið virkir hvor í sínum
armi stjórnmála í landinu.
Þessi grein er rituð til að árétta
og lýsa yfir stuðningi við skoðanir
þeirra félaga.
Ekki er þörf á að endurtaka upp-
talningu á þeim skrokkskjóðum sem
eldri borgarar landsins hafa mátt
þola af hálfu þeirra sem stjórnað
hafa iandinu á undanförnum árum,
en ástæða er til að árétta, að frum-
kvæðið að hrekkjunum hefur komið
frá íjármálaráðuneytinu, þó fram-
kvæmdirnar hafi komið í hlut ann-
arra ráðuneyta. Þá er einnig rétt að
það sé á almannavitorði að hrekkirn-
ir hafa verið samþykktir af öllu
þingliði stjórnarflokkanna, að einum
þingmanni undanskildum í einu máli.
í ljósi þessa er rétt að skoða það
hvort eldri borgarar landsins eiga
erindi inná „Glæsivelli" íslenskra
stjórnmála, nema á eigin forsendum.
Sú þróun sem bent er á hér að
framan, að á síðustu 2-3 árum hafa
hagsmunamál orðið sífellt fyrirferð-
armeiri þáttur í félagsstarfsemi aldr-
aðra, var vakin af óformlegum hópi
eldri borgara, s.k. AHA hópi. í þess-
um hópi eru menn og konur úr öllum
stéttum og með mismunandi stjórn-
málaskoðanir. Smátt og smátt hafa
tengsl milli hópsins og Félags eldri
borgara í Reykjavík farið vaxandi og
nokkrir úr hópnum eru í stjóm og/eða
nefndum þess félags. Félag eldri
borgara í Reykjavík og nágrenni er
stærsti og öflugasti félagsskapur
aldraðra í landinu og því er stjórnað
röggsamlega af einum af íyrrverandi
forystumönnum sjálfstæðismanna í
Reykjavík, en hann hefur einnig tek-
ið þátt í starfsemi AHA hópsins.
Á síðasta landsþingi eldri borg-
ara, á liðnu vori, voru kjaramál og
önnur réttindamái aldraðra í fyrir-
rúmi. Þar var kjörinn nýr forseti,
f.v. forseti ASÍ, lengst af virkur á
vinstri armi íslenskra stjórnmála.
Hvorugur þessara ágætu manna
hefur hingað til látið stjórnmála-
skoðanir hafa áhrif á störf sín né
samvinnu sín í milli, sem að því best
er vitað hefur verið með ágætum.
Ef farið væri að draga aldraða í
pólitíska dilka, er ekki ólíklegt að
forystumenn þeirra yrðu eftirsóttir
í sæti í bæjar- eða sveitarstjórnum,
jafnvel boðin þingsæti, sem aldraðir
eiga auðvitað fullan rétt á, en er
ekki líklegt að trúnaðurinn milli for-
ystumannanna dvínaði ef þeir sætu
í sveitarstjórnum eða á Alþingi, hver
fyrir sinn fiokk?
Það hefur tekist, m.a. fyrir tilstilli
fijálshyggjuaflanna í landinu, sem
vilja velferðarkerfíð feigt, að skapa
sterka þverpólitíska samstöðu um
hagsmunamál eldri borgara. Augljós-
asta leiðin til að ijúfa þessa samstöðu
er að binda málin í pólitíska flokka-
ijötra, enda leikurinn til þess gerður.
Hagsmunamál aldraðra eru svip-
uð, hvar í flokki sem þeir standa.
Því ber þeim að halda áfram að efla
þverpólitíska samstöðu sína og gefa
stjórnmálamönnum ekki höggstað á
sér. Vilji menn, eldri sem yngri,
koma „sínum“ mönnum að innan
flokkanna, geta menn barist fyrir
þeim, hver á sínum stað, en eldri
borgarar eiga að láta stjórnmála-
mennina hafa hitann í haldinu, allt
til kosninga, og velja menn eftir
verkum, en ekki pólitískum litar-
hætti, sem einhvern tímann kann
að hafa höfðað til þeirra.
Höfundur er fyrrv. yfirlæknir.
Ný störf
skólaliða í
grunnskólum
Erla
Sigurðardóttir
MIKIL umræða og
deilur hafa spunnist um
breytingar á störfum
ræstingarkvenna og
gangavarða í störf
skólaliða í þremur skól-
um hjá Reykjavíkur-
borg. Af þessu tilefni
langar mig til þess að
leggja orð í belg og
koma á framfæri hvaða
þýðingu breytingarnar
hafa fyrir okkur starfs-
fólkið sem hlut á að
máli. Ég tel að þær séu
til mikilla hagsbóta fyr-
ir alla og fagna þeim
fyrir mitt leyti.
Ég hef verið starfs-
maður við Langholts-
skóla í yfir 30 ár. Fyrst var ég í
ræstingum, en svo réðst ég sem
gangavörður og var í því starfi fram
á síðasta vor. Síðastliðin tvö til þijú
ár hefur verið rætt um að breyta
fyrirkomulagi á störfum starfs-
manna skóla og hef ég tekið þátt í
umræðunni um þær og verið jákvæð
gagnvart þessum hugmyndum. Á
síðasta ári var svo ákveðið að gera
tilraun með breytt skipulag í þremur
skólum, þar á meðal mínum skóla,
Langholtsskóla, en einnig í Selja-
skóla og Engjaskóla. Við starfsfólkið
fengum í kjölfarið uppsagnarbréf í
vor og vorum ráðin aftur til starfa
á breyttum forsendum. Skólastjórn-
endur hjá okkur þekktu sambærilegt
fyrirkomulag úr öðru sveitarfélagi
þar sem þetta gekk mjög vel.
Fj'ölbreyttara og
skemmtilegra starf
En hvað felst í þessum breyting-
um? Markmið breytinganna er að
starfsfólk geti sinnt börnunum meira
og betur. Því hljóta allir
að fagna enda börnin
númer eitt, tvö og þijú
í þessu máli. Hlutverk
okkar skólaliðanna er
að halda skólanum
hreinum bæði innan
dyra og úti á skólalóð,
aðstoða á bókasafni við
plöstun, uppröðun og
það sem til fellur, að-
stoða kennara vegna
einstakra nemenda, út-
vega þeim gögn sem
vantar, hjálpa til á
skrifstofunni og við
símavörslu, fjölfalda
gögn fyrir kennara,
vera við gangbrautina
þegar börnin eru að
koma í skólann eða fara heim. Við
verðum úti í frímínútum með kenn-
urum að aðstoða börnin við leik og
starf. Við sjáum um mjólkurdreif-
ingu og seljum börnunum mjólkur-
Ég tel að þessar breyt-
ingar séu til mikilla
hagsbóta fyrir alla,
segir Erla Sigurðar-
dóttir, og fagna þeim
fyrir mitt leyti.
miða. í gagnfræðadeildinni sjáum
við um sölu á mjólk og brauði. Auk
þess tökum við til hendi við allt
mögulegt sem til fellur. Við skipt-
umst í hópa og sinnum ákveðnu
svæði í viku í senn. Starf okkar verð-