Morgunblaðið - 20.09.1997, Blaðsíða 24

Gc Vfifif ÍIMHMMTSH^. .osr HUOAnMAnU/
24 LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Laxveiðimenn eru almennt ekki hressir
með sinn hlut eftir sumarið. Ingvi Hrafn
Jónsson bauð Sigurði Má Einarssyni
deildarstjóra veiðimálastofnunar á Vest-
urlandi út að borða á hið nýja veitinga-
hús Borgnesinga, Búðaklett, til að rekja
úr honum veiðigarnirnar.
IARGIR eru orðnir
hundsvekktir og lang-
eygir eftir almennilegu
veiðisumri og spyrja jafnvel með
þjósti hvort menn séu raunveru-
lega að sjá fram á útrýmingu Atl-
antshafslaxins, eins og Orri Vig-
fusson varar við?
Sigurður glottir við um leið og
hann lítur yfir matseðilinn;
„Veiðimenn geta nú verið óttaleg-
ir nöldrarar ef ekki gengur allt í
haginn og síðast fyrir nokkrum
dögum grét sjálfur Þórarinn Sig-
þórsson á öxl veiðihomsins í DV
eða Mogganum. Að vísu veiddi
hann einu sinni að þvi er mig
minnir langleiðina í þúsund laxa
eitt sumar, þannig að honum
bregður auðvitað við er veiði
minnkar. En svo við tölum í al-
vöru, þá hef ég engar áhyggjur af
íslensku laxastofnunum, en það er
hryggileg staðreynd að Atlants-
hafslaxinn er í sögulegu lágmarki,
en það er önnur og lengri saga.“
- Þetta er orðin alltof sorgleg
byrjun á viðtalinu, kíkjum heldur
á matseðilinn...
„Nú ertu farinn að tala af ein-
hverju viti,“ segir fískifræðingur-
inn brosandi. Hann segir okkur
einnig, að húsið sem Búðaklettur
er 1, hafa verið fyrsta verslunar-
húsið í Borgamesi. Ríkið hafi
eignast það fyrir nokkrum ámm
og selt Borgarnesbæ það fyrir
krónu. Bærinn hafi eiginlega ekki
vitað hvað átti að gera við það, en
rætt hafi verið um tónlistarskóla,
er nokkrir ungir athafnamenn í
Borgamesi hafi boðið bænum
fimmtán hundmð þúsundfalda
ávöxtun á krónuna og fengið það
keypt undir veitingarekstur á 1,5
milljónir kr.
„Nú er þetta sannarlega einn
flottasti veitingastaður landsins
með koníakstofu og „tilbehor" og
ball um hverja helgi.“
„Ég held ég byrji á innbökuð-
um fetaosti, hann er sagður mjög
góður sem og ástríðulambið, en
það er marinerað lambafíllet.“
llaðamanni finnst eðlilega
jviðeigandi að panta
"reyktan og grafinn lax
með marinemðu grænmeti og í
aðalrétt hvítlauksmarineraðan
steinbít með teningskartöflum og
Hirse. Hins vegar freistar líka
ítölsk sveitasúpa, Mýramannasal-
at, tortellíni og nautalund Búða-
kletts, en það verður að bíða betri
tíma. Með lambinu pantar Sigurð-
ur nýtt ítalskt rauðvín, sem Ás-
geir þjónn segir okkur að þeir séu
að prafa, S. Margherita Cabemet,
Parmaggione.
- Þú segist ekki hafa áhyggjur
af okkar laxi?
„Nei, alls ekki. Við íslendingar
eram komnir mjög langt í rann-
sóknum á lífríki ánna og ástandi
þess hverju sinni og getum með
nokkurri vissu reiknað út seiða-
framleiðsluna á hvem fermetra
og stærð niðurgönguárgangsins í
hverri á fyrir sig. Við era búnir að
taka fyrir allar laxveiðar í sjó auk
uppkaupa Hvítárnetanna. Þar að
auki era okkar ár heilbrigðar með
heilbrigða laxastofna og við kunn-
um vel að umgangast þær. Bæði
veiðibændum og veiðimönnum
þykir vænt um þessar nátt-
úruperlur. Hins vegar verða alltaf
sveíflur í veiðinni, yfirleitt sveiflur
sem við ráðum ekki við nema að
hluta, t.d. með seiðasleppingu, er
við sjáum fram á lélegan árgang.
Við búum við heimskautsbauginn
og sumir segja á mörkum lífríkis
laxins. Þess vegna hafa veðurfars-
sveiflur, sjávarhiti og selta allt að
segja fyrir laxagöngur hverju
sinni.“
- Sáuð þið fyrir að veiðin yrði
svo léleg?
„Ég sætti mig ekld við að veiðin
í mínu héraði sé kölluð léleg; hér
era 4 hæstu ár landsins og ég var
búinn að spá fyrir um veiðina í
þeim flestum, byggt á seiðabú-
skap. Hítará, Laxá í Dölum og
Laxá í Leirársveit hafa hins vegar
ekki skilað því sem ég bjóst við.
Það er kannski skiljanlegra með
Laxá í Leir, því þar hafa 4-500
hafbeitarlaxar lyft veiðinni upp
síðastliðin ár, en nú er hafbeitin
eiginlega úr sögunni og heimtum-
ar í Hraunsfirði og Lárósi innan
við eitt prósent og sömuleiðis í
Rangánum, veiddar endurheimt-
ur verða 0,6-0,7% en hefur verið
2-3%.“
- Hvað er að gerast með laxinn
í sjónum?
„Það er nákvæmlega það sem
við vitum ekki. Landfræðiþáttur
laxveiðiánna er mjög vel rannsak-
aður og kortlagður eins og ég
sagði áðan, en okkur vantar nú
fjármagn til að rannsaka sjávar-
þáttinn. Hins vegar er það svo, að
einn rannsóknarleiðangur á Hafró-
skipi kostar að því er mér skilst
svipaða fjárhæð og veitt er til allra
laxarannsókna í landinu á ári. Ég
átti til dæmis von á því í sumar að
við fengjum feiknastóra smálaxa-
göngu, því niðurgönguárgangur-
inn í fyrra var einn stærsti allra
tíma. Við þetta bættust mjög hag-
stæð sjávarskilyrði. Smálaxinn
kemur til baka úr sjónum feitari
og stærri en verið hefur um langt
árabil og það á að þýða miklar
endurheimtur, en gerði það ekki í
þeim mæli sem við bjuggumst við
hér syðra og alls ekki fyrir norð-
an. Þannig virðast vonir manna
Morgunblaðið/Theodór
SIGURÐUR Már Einarsson: „Menn þurfa að finna
hinn gullna meðalveg í veiðistýringu.“
um að viðsnúningurinn væri byrj-
aður fyrir norðan, með mjög öfl-
ugum smálaxi, ekki hafa gengið
eftir. Eina skýringin er, að skil-
yrði í sjónum, nákvæmlega er
seiðin voru að ganga niður, hafi
verið misjöfn og því töluverð af-
föll. Við fáum samt góðar göngur í
aðalárnar, en það hefðu getað orð-
ið risagöngur.“
1M Wú kemur þjónninn með
l^^linnbakaða ostinn og lax-
1 ^Minn i forrétt, sem hvort
tveggja smakkast með ágætum,
ekki síst með heitum bökum frá
Geirabakaríi, en Sigurður segir
okkur að Geiri bakari sé einn af
eigendum staðarins ásamt Sigga
Óla í Olís, Jakobi Skúla hjá Rarik,
Bjama Steinars málara og Hol-
geiri Clausen veitingamanni. Þeir
hafi fengið myndarlegan stuðning
frá Sparisjóði Mýrasýslu við
framkvæmdirnar og því skarti
Borgames nú Búðakletti. Sigurði
Má finnst vínið alveg þokkalegt,
létt á tungu og bragðlauka, en
hrósar ostinum þvílíkt að ég
ákveð að fá mér hann næst. Sig-
urður spyr hvemig síðasti^ haf-
beitarlaxinn smakkist, því Óðinn
Sigþórsson í Einarsnesi, bróðir
Þórarins tannlæknis, hafí selt
þeim í Búðakletti valinn lax úr
Lárósstöðinni sinni. Ég hrósa lax-
inum í hástert og hugsa með mér
hvort Tóti geti ekki fengið að
renna hjá Oðni bróður þegar
tregast annars staðar. Allavega
verður ekki tekið á móti honum
með vélbyssum þar.
- Hvað hefur orðið af stórlaxin-
um? Ungir veiðimenn halda því
fram í mín eyru að við eldri veiði-
menn höfum útrýmt stórlaxinum.
Ég veit um tvo harðduglega veiði-
menn af yngri kynslóð, sem voru
búnir að borga veiðiholl íáá NA-
horninu í júlí og ágúst, en fóru
ekki, því þeir nenntu ekki að ferð-
ast hátt í 2.000 kílómetra til að
veiða einhverja 4-5 punda fiska.
„Það gerðist eitthvað í hafi í
kringum 1983, sem menn einfald-
lega kunna ekki skýringu á. Árin
1970-80, sem menn vitna gjaman
til er rætt er um mikla veiði, voru
sérlega hagstæð og íslensk nátt-
úra var upp á sitt besta. Þá voru
ámar fullar af laxi á hverju ári og
gott hlutfall milli smálax og stór-
lax. Þegar svo veiðin hrynur upp
úr kuldavorinu 1979 spila öragg-
lega saman líffræðilegir þættir í
ánum og hafinu. Þetta era nátt-
úrasveiflur, sem við munum alltaf
þurfa að búa við á norðurslóðum.
Ég treysti mér til að fullyrða að
menn eiga eftir að fá|ann aftur,
eins og gerðist í „gamla daga“, en
ég veit ekki hvenær. Ég hef þó til-
finningu fyrir að við séum að sigla
inn í betri tíma. Þannig hefur t.d.
seiðaframleiðslan í ánum á mínu
svæði verið mjög góð og jöfn al-
veg frá 1991, eftir miklar sveiflur í
rúmlega áratug. Þetta kemur t.d.
fram í hve Norðurá hefur verið
sterk sem og aðrar ár þó alltaf
geti verið áraskipti á hver er best.
Það eru líffræðilega ekki mörg
ár síðan Þverá gaf yfir 3.000 laxa,
Grímsá 2.000, Langá 2.500, Laxá í
Dölum 2.300 og Elliðaámar 2.100,
svo dæmi séu nefnd. Þetta mun
allt endurtaka sig. Norðurlandið
er hins vegar erfiðara, því það er
nær heimskautsbaugnum og
kalda sjónum. Þess vegna era
sveiflurnar þar miklu meiri. Það
era ekki nema 3-4 ár síðan Hofsá
gaf 2.500 laxa og Aðaldalurinn
svipað. Svo helltist kaldur, jafnvel
núllgráðukaldur og fæðusnauður
sjór upp að Norðurlandinu og þá
er voðinn vís. Það mætti h'kja
þessu saman við að við rækjum
lömbin á fjall í október í stað júní.
Ég er hræddur um að þau kæmu
ekki í hópum til byggða í „páska-
réttir“. Áf því að menn era að tala
um gullaldarárin 1970-80 er rétt
að minna menn á 1960-70, er haf-
ísárin voru sem verst, þá var veið-
in fyrir norðan ekki upp á marga
físka. Þá húktu menn í kulda og
trekki yfir laxlitlum ám og höfðu
hvorki neopranvöðlur né jakka til
að halda á sér hita.“
Ig í þessum töluðu orðum
kemur Ásgeir þjónn með
ástríðulambið og stein-
bítinn. Við gerum stutt hlé á
spjallinu og mundum hnífa og
gaffla. Við verðum brátt sam-
mála um að þetta sé algert topp-
eldhús, sem búið sé að koma upp
í gamla húsinu hans Manga blikk
(Magnúsi Þorvaldssyni), sem var
þekktur fyrir að finna upp á einu
og öðra. Sigurður miðlar þeim
upplýsingum, sem heimamenn
einir geta, að ekki sé talað um að
þeir sitji í bæjarstjórn í ofanálag,
að kokkurinn hafi lært á Hótel
Holti og hafi starfað um árabil á
kunnum stað í Kaupmannahöfn
áður en hann kom í Borgarnes, -
en áfram með viðtalið.
- Þú ert ótrúlega brattur, sum-
ir myndu segja allt að því kjaftfor.
Segir okkur, að við verðum að
sætta okkur við sveiflur, því við
búum á hjara veraldar á mörkum
byggilegs laxaheims og við eigum
eftir að upplifa stórveiði- og stór-
laxasumur?
„Ef þú varst að vonast eftir
einhverri hörmungarspá byggðri
á eymd og volæði, ertu ekki að
tala við réttan mann. íslenskar
laxveiðiár eru öflugar og heil-
brigðar og það er farið vel með
þær. Líklega eru þær í hópi
þeirra bestu í heimi. Þrátt fyrir
íshafsskilyrði halda þær fram-
leiðslu áfram og allir vita hversu
fljótt þær taka við sér um leið og
hlýnar. Við þurfum hins vegar að
auka þekkingu okkar á sjávar-
þættinum, því þótt ólíklegt sé að
við getum nokkru breytt um nið-
urgöngutíma seiðanna, veit mað-
ur aldrei hvað getur gerst. Við
vitum að hægt er að hjálpa til
með seiðasleppingum. Einnig
með því að hlúa að ánum, sjá um
að veiðistaðir séu í lagi, búa til
seiðabústaði og hafa fiskvegi
greiða. Þetta allt tryggir há-
marksnýtingu og þar með veiði,
- en væri nokkuð gaman ef allar
ár væru alltaf fullar af laxi og
mokveiði? Ég spyr nú bara eins
og maður, sem hefur aldrei veitt
lax.“
- Ég vildi gjaman veiða í ám,
sem alltaf væru fullar af laxi og
þekki nokkra sem eru sama sinn-
is, ég veit ekki um aðra. Þú
minntist á vöðlur áðan. Sumir
hafa haldið því fram að skortur á
stórlaxi ætti m.a. rætur að rekja
til þess að búnaður manna, klæðn-
aður og veiðarfæri, væri orðinn
svo öflugur að jafngilti stórauk-
inni sókn í ámar og þýddi í raun
ofveiði?
„Einhvern veginn virðist nátt-
úran hafa lag á því í flestum til-
vikum að tryggja að nóg sé eftir í
ánum til að viðhalda stofni. Flest-
ar spumingar, sem ég fæ frá
veiðimönnum, era um hvers
vegna laxinn taki ekki, þótt nóg sé
af honum. Menn þurfi jafnvel að
forða sér frá stökkvandi laxi, en
hann fáist ekki til að taka. Ékki
kann ég svar við því. Hins vegar
er ekki hægt að líta framhjá því
að harðduglegir og velbúnir veiði-
menn eru mun afkastameiri en fé-
lagar þeirra íyrir 30-40 áram. Ég
held hins vegar að þyngra vegi, að
á uppgangsáranum, t.d. 1970-
1980, var stöngum víða fjölgað
mjög, en síðan eftir að veiði hrap-
aði, fækkaði þeim ekki að sama
skapi, vegna þess að sala þeirra
skipti orðið verulegu máli fyrir af-
komu bænda. SVFR reið hins
vegar á vaðið með því að fækka
stöngum í Norðurá í júníbyrjun
og sama hefur Laxárfélagið gert í
Aðaldal.
Menn þurfa að fmna hinn
gullna meðalveg í veiðistýringu,
þannig að tekjur og hámarksnýt-
ing ánna fari saman hverju sinni.
Þannig tryggjum við áframhald-
andi gullöld í íslenskum lax-
veiðiám með tilheyrandi sveifl-
um.“
Og þá er bara eftir að sporð-
renna Ijúffengum heimatilbúnum
ís að hætti Búðakletts og þakka
Sigurði Má fyrir hressilegt og
ánægjulegt spjall. Við laxveiði-
menn ættum að huga vel að orð-
um hans og muna að landið okkar
hvílir í kjöltu heimskautsbaugs,
eins og einhver spekingur sagði
Lesbókarrabbi á dögunum.
jaugo, |
iagði í