Morgunblaðið - 20.09.1997, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1997 27
AÐSENDAR GREINAR
Styrkjastefna og
sérhagsmunadýrkun
SJÖUNDI kafli fram-
haldssögu Hannesar
Hólmsteins (15. ág.) er
að mestu skætingur út
í Þorvald Gylfason og
forfeður hans, en einnig
er mótmælt þeirri skoð-
un Þorvalds og Garys
Beckers að gjafakvótinn
sé ríkisstyrkur til út-
gerðarinnar. Styrkurinn
er svo augljós að ekki
tekur tali, en hann er
skilyrðislaus og þarf því
ekki endilega að spilla
meðferð styrkfjárins.
Eina réttlæting gjafa-
kvótastefnunnar sem
tekur því að ræða er
raunar að hún sé ríkisstyrkur til hóps
af skynsömu fólki til að veija árlega
eins og þeim sýnist gróðanum sem
kvótakerfið býr til. A slíkt má líta
ef menn ganga út frá því að i) al-
menningur og ríkisvaldið séu svo vit-
laus að þeim sé ekki treystandi fyrir
peningum en hinn útvaldi hópur
skynsamur, aðsjáll og
þjóðrækinn og ii) mark-
aðsöflin séu einhverra
hluta vegna ófær um
að halda upp nógu háu
fjárfestingarstigi. Auð-
vitað felst í fyrri rök-
semdinni bullandi for-
ræðishyggja og styrkj-
um fylgir augljós hætta
á spillingu, mútum,
frændhygli og vinhygli,
enda var það einhver
svona röksemdafærsla
sem verjendur iéns-
skipulagsins notuðu. í
gjafakvótakerfmu er
hinn útvaldi hópur íjár-
festa auk þess óskyn-
samlega valinn, því það er ekkert vit
í að festa tekjurnar af kvótanum að
marki aftur í íslenskum sjávarútvegi.
Það væri að vekja upp offjárfesting-
ardrauginn. Þar sem sérþekking út-
gerðarmanna er einmitt í útgerð, er
meira vit fyrir kvótaeigendur, sem
ekki eru að flytja til Bahama, að
Ekki er að sjá, segir
Markús Möller í
fimmtu athugasemd
sinni, að sti'órnmála-
heimspekin eða reynsl-
an úr baráttunni hafí
aukið Hannesi trúna á
lýðinn eða leiðtogana.
kaupa erlend sjávarútvegsfyrirtæki.
Kaup á erlendum fyrirtækjum færast
í vöxt, en hækka ekki laun á ís-
landi. Miklu betri leiðir eru auk þess
tiltækar ef efla þarf íjárfestingu. Með
því að lækka eða afnema tekjuskatt
fyrirtækja ykist íjárfestingarfé í
höndum þeirra sem sannanlega
kunna að græða, fjárfesting á íslandi
yrði vænlegri og hvatinn til launa-
hækkana ótvíræður.
Markús Möller
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
919. þáttur
VILFRÍÐUR vestan hefur
sent mér svo margar limrur, að
mér þykir við hæfi að geta nafns
hennar að nokkru, og það þó
sumar limrumar hafí verið nokk-
uð ópenar.
Fyrst er þar til að taka, að
fyrri hluti nafnsins táknar eitt-
hvað sem er mönnum í vil, þeir
vilja eða þeim þóknast vel. Síð-
ari liðurinn táknar allt frá vernd
og friði til fríðleiks og ástar.
Þetta er því afar fallegt nafn.
En samt er það sjaldgæft.
Erik Henrik Lind fann ekki
nafnið Vilfríður í vesturnor-
rænum bókmenntum fyrir 1500,
en þekkt er það úr íslenska
ævintýrinu um Vilfríði völufegri.
Enginn veit hversu gamalt það
er sem skírnamafn hér á landi
eða hvernig það kom til, en í
manntalinu fræga 1703 var ein,
Vilfríður Guðmundsdóttir, eins
árs bóndadóttir í Munaðstungu
í Reykhólahreppi.
Nafnið hélst illa. Engin var í
manntölunum 1801 og 1845, en
1855 skýtur því upp í Suður-
Múlasýslu. Síðan fjölgaði aðeins;
árið 1910 voru sjö, fæddar
dreift, árin 1921-1950 skírðar
sex, og í þjóðskrá 1989 voru níu
sem hétu svo einu nafni eða
fyrra af tveimur og a.m.k. ein
síðara nafni.
★
Aukafallsliðir (framhald).
III. í eignarfalli. Er nú ekki
eins feitan gölt að flá og síðast
og sömuleiðis verra að finna
beinar samsvaranir í latínu. Ekki
vantar þó genitífa þar, en þeir
eru ekki eins algengir og ablatíf-
arnir í aukafallslið.
a) Tímaeignarfall, sjá tíma-
þolf. og tímaþáguf. Nú mjög
sjaldgæft, svo óyggjandi sé:
Þetta gerðist þrítugasta þessa
mánaðar. Þarna mætti segja
að eignarfallið stýrðist af tölu-
orðinu og væri þá sambærilegt
við gen. partitivus í latínu: Caes-
ar ibi multum temporis in castr-
is manebat. En í fornu máli höf-
um við skýr dæmi um tímaeign-
arfall:
Komið einir tveir,
komið annars dags.
(Völdundarkviða; ærið gömul.)
b) Staðareignarfall (gen.
loci). Bæði þessa heims og ann-
ars. Og Þrymskviða:
Mætti hann Þór
miðra garða, þ.e. í miðjum görðunum.
Livia longum aevum Romae
vixit. (Livia lifði langa ævi í
Róm.)
c) Eðliseignarfall (gen.
qualitatis). Þetta er þriggja
hæða hús. Hann var maður
mikillar visku. Vir ... magni
animi, magnae inter Gallos
auctoritate. (Maður mikils hug-
ar og mikils áhrifavalds meðal
Galla.) Já, og í Guðmundar sögu
góða eftir Arngrím Brandsson
segir um ísland að þar sé enginn
skógur „utan björk og þó lítils
vaxtar“.
d) Tillitseignarfall, sjá II.
g. Vegurinn er illur yfirferðar.
Glámur var vondur viðskiptis.
e) Fijáls nafngift: Við verð-
um að hefjast handa. Fór hann
þangað þess erindis að biðja
konungi liðveislu. Konungi er
þarna þægindafall (dat.
commodi).
Er þá um sinn lokið við auka-
fallsliði.
★
Hlymrekur handan kvað:
Það kom agent til afa með hör
og ávarpaði mig Sir,
en ég var ekki afi,
enda afi á kafi
í öðru og farinn á Blur.
★
Haraldur Guðnason í Eyjum
sendir mér enn skemmtilegt og
fróðlegt bréf, og við því tekið
með þökkum. Hér er fyrri hluti:
„Kær heilsan, Gísli Jónsson.
Þökk fyrir mig fyrr og síðar
og þættina.
Kristmundur kennari úr Döl-
um sagði, að Landeyingar töluðu
fjölbreytilegt mál. Mér fannst
annað, mest rætt um veður, fén-
aðarhöld og sprettuhorfur um
Jónsmessu. En þeir brúkuðu
talsvert dönsk orð en kunnu þó
ekki dönsku. Kannski áhrif úr
Eyjum sem voru hálf-danskur
staður fram til aldamóta síðustu.
Spurt var um billegt í búðunum,
en verðið gat orðið forskillegt.
Verslunarþjónarnir hupplegir
eða óuppdregnir. Oft voru
haldnar axjónir, fremur en upp-
boð.
Bóndi í Landeyjum seldi
hangiket úti í Eyjum. Hann
kvaðst hafa plakatað á götu-
staur og það bar árangur.
Vont var ef eitthvað forhal-
aðist (frestaðist), allareiðu
þurfti að hafa þar gát á. Bæjar-
húsin voru yfirleitt brostfeldug.
Á betri bæjum voru fín kames
og þar voru jafnvel kokkhús.
Oftar var talað um konv-
uluktir en umslög. Frænka
sagði: Hvaða rekagátt er þetta
í þér, strákur? Afskiptasemi!"
[Sjá þátt 911.]
★
„Það er nefnilega mjög mikil-
vægt að íslendingar geti tjáð sig
á sínu eigin máli án þess að
þurfa sífellt að grípa til erlendra
orða til að koma máli sínu til
skila. Annars er ákveðin hætta
á að erlendu orðin festist í mál-
inu og það myndi hafa töluverð
áhrif á tunguna. Við erum ís-
lendingar og í gegnum tíðina
hefur það verið eitt aðaleinkenni
okkar að við tölum íslenska
tungu. Málið er einn af þeim
þáttum sem gera okkur að Is-
lendingum.“ (Kristín M. Jó-
hannsdóttir: Daglegt mál, Rík-
isútvarpinu.)
★
í Annál 19. aldar (III, 251)
segir: „ .. . og voru 14. septem-
ber þegar komnir á land millum
Fáskrúðsfjarðar og Vopnafjarð-
ar 16 hvalir og hvalbrot." Er
nokkurt gagn í þessari tilvitnun,
ef haldið er áfram skoðanaskipt-
um um orðalag Jónasar „að
bijóta hval á sandi“?
Lönd
Vort land er í sannleika sæland,
og svo er það auðvitað snæland.
En nú er það víst,
þó menn vilji það síst,
að verða eitt allsheijar Thailand.
(Rúnar Kristjánsson.)
Auk þess er þess getandi, að
menn „gyrða“ ekki niður um
sig, heldur leysa. Og spakmæli
eftir Þórhall Guttormsson
cand.mag.: Seig eru sifjabönd-
in.
Sama dag og sjöunda greinin birt-
ist birtist ádrepa Benjamíns Eiríks-
sonar sem benti m.a. á að endurtekn-
ar fullyrðingar um að gjafastefnan
væri forsenda hagkvæmni væru
rangar og að sá grundvallarmunur
væri á landskattsfyrirætlunum
Henry George og tillögum um veiði-
gjald, að land höfðu þeirra tíma
menn eignast löglega og í góðri trú
svo það var yfirleitt sjálfsaflafé í
raun, þar sem aftur á móti gjafa-
kvótamenn vilja gefa útgerðinni ný
verðmæti sem almannavaldið bjó til
og útgerðin átti engan þátt átt í að
skapa. Hannes svarar daginn eftir.
Það er fróðlegt að í svarinu kemur
í ljós að honum hefur ekki í ítrekuð-
um bréfaskriftum tekist að snúa
Gary Becker frá villu síns vegar.
En Hannes setur líka fram tvær
kenningar: Önnur kenningin er sú
að þar sem stjórnmálamenn fari
verr með það sem þeim er treyst
fyrir heldur en útgerðarmenn með
eignir sínar, þá hljóti allt annað að
vera vond hagfræði en að gefa út-
gerðinni kvótann. Jafnvel þótt menn
kyngi því algera vantrausti á stjórn-
völd sem í þessu felst, má færa gegn
þessu að minnsta kosti tvenns konar
rök. í fyrsta lagi væri auðvelt að
einkavæða kvótaverðmætið án þess
að mismuna landsmönnum, t.d. með
því að hver íslendingur yrði frá
vöggu til grafar handhafi eins hlutar
í heildarkvóta landsmanna. í öðru
iagi eiga allir sem hafa gripsvit á
hagfræði að þekkja að hún segir
ekkert til um hvort betra sé að bæta
hag fáeinna mjög mikið eða bæta
hag allra landsmanna þónokkuð. En
það liggur nokkuð beint við hvort
yrði ofan á ef það væri lagt fyrir
alla landsmenn í atkvæðagreiðslu.
Hin kenning Hannesar er að ekki
hefði verið hægt að koma á kvóta-
kerfinu nema með því að gefa út-
gerðarmönnum kvótann og því hafi
það verið sjálfsagt. Eðlileg útvíkkun
á þessari kenningu er að þegar færi
eru á að bæta aimannahag og sér-
hagsmunahópar geta þvælst fyrir,
þá sé eðlilegt að leysa málið með
því að allur ágóðinn af breytingunni
renni til sérhagsmunahópanna. Það
er ljóst að þegar kvótakerfmu var
komið á, voru gríðarleg ný verð-
mæti til skiptanna. Ályktun Hann-
esar hlýtur að vera að landsfeðurnir
séu ófærir um að gera þjóðinni og
útgerðarmönnum grein fyrir sóknar-
færunum sem kvótinn veitir eða að
útgerðarmenn séu svo óbilgjarnir að
þeir hefðu frekar hindrað framfarir
en að gefa eftir nokkuð af hagnaðin-
um. Ekki er að sjá að stjórnmála-
heimspekin eða reynslan úr barátt-
unni hafi aukið Hannesi trúna á lýð-
inn eða leiðtogana.
Höfundur er hagfræðingur.
Af hverju að loka
Hafnarstræti?
NÚ ÞEGAR haustið
gekk í garð fram-
kvæmdi R-listinn þá
ákvörðun sína að loka
Hafnarstræti, þannig
að ekki er lengur hægt
að aka til austurs frá
Pósthússtræti. Þegar í
ljós kom að ákvörðun
um lokun götunnar
hafði verið tekin í and-
stöðu við Miðborgar-
samtökin fluttum við
sjálfstæðismenn til-
lögu í borgarráði um
að hætt yrði við þetta
og málið látið bíða þar
til fyrir lægi nýtt deili-
skipulag að miðbæn-
um. Tillögu um að hætta við að
loka götunni var hafnað af
R-listanum með frávísunartillögu.
Þrátt fyrir ítrekaðar óskir þeirra
sem starfa og eru með rekstur í
Borgaryfirvöld eiga
ekki sífellt að leggja
steina (eða stólpa) í götu
fólks, segir Inga Jóna
Þórðardóttir, heldur
reyna að greiða því leið.
miðborginni um að horfið verði frá
fyrirætlunum um lokun Hafnar-
strætis hafa borgaryfirvöld nú
komið fyrir miklum stólpum til að
loka götunni svo að reiðir vegfar-
endur gripi ekki til sinna ráða.
Beiðni Miðborgarsamtakanna
um að áfram verði unnt að aka í
gegnum Hafnarstrætið kemur ekki
til af engu. Tilraun var gerð með
lokun götunnar sumarið 1996 og
reynslan sýndi að á tilraunatíma-
bilinu dróst verslun verulega sam-
an, hjá sumum aðilum allt að 25%.
Ákvörðun meirihluta R-listans nú
er tekin þegar þessi reynsla er
fengin og verður ekki dregin önnur
ályktun en sú en að þeim standi
nákvæmlega á sama um afdrif
verslunar í miðborginni.
Nú er það flestum borgarbúum
Ijóst að miðborgin á undir högg
að sækia og þeir aðilar sem enn
treysta sér til að halda uppi starf-
semi þar, annarri en veitingahúsa-
rekstri, þurfa á skilningi og vel-
vilja borgaryfirvalda
að halda. Þetta svæði
þarf ennfremur að
mæta samkeppni ann-
ars staðar frá og má
til dæmis nefna nýjan
kjama í Smára-
hvammslandi.
Helsta röksemdin
fyrir lokun Hafnar-
strætis hefur verið
umferðaröryggi far-
þega SVR sem þurfa
að komast yfir götuna
úr nýrri miðstöð SVR
í Hafnarstræti 20 að
biðstöð vagna hinum
megin. Ekki skal gert
lítið úr þeim þætti
málsins en bent hefur verið á að
hann mætti leysa með ýmsu móti.
Til dæmis má staðsetja umferðar-
ljós vestar en nú er og tryggja þar
með greiða gönguleið. Ennfremur
er rétt að benda á að umferð er
mjög hæg um götuna og að sam-
spil bílaumferðar og gangandi fólks
er þegar fyrir hendi í Austurstræti.
Lokun Hafnarstrætis er óþörf.
Umferðaröryggi má tryggja með
tiltölulega einföldum hætti. Einn
helsti tilgangur með lokun götunn-
ar virðist hins vegar vera sá að
koma umferð bíla sem mest burt
úr miðborginni. Stundum mætti
ætla að menn sæju göngugötur
Mið- og Suður-Evrópu fyrir sér í
hillingum þegar verið er að skipu-
leggja en veruleikinn er annar hér.
Við búum á íslandi og um miðborg-
ina blása vindar flesta daga árs-
ins. Fólk hér á landi þarf flest á
bílum að halda. Skipulag borgar
þarf að taka mið af því þó að
minnka megi umferð með góðum
almenningssamgöngum.
Þó að ýmsir borgarfulltrúar
R-listans séu á móti bílaumferð og
virðist helst vilja að aðrir en þeir
fari leiðar sinnar gangandi, á hjól-
um eða í strætó þá er þörf fólks
fyrir bíla staðreynd á íslandi. Borg-
aryfirvöld eiga ekki sífellt að leggja
stein (eða stólpa) í götu fólks held-
ur reyna að greiða því leið. Lokun
Hafnarstrætis er enn eitt dæmið
um það hvernig núverandi meiri-
hluti með borgarstjórann í broddi
fylkingar hunsar vilja og óskir
borgarbúa.
Höfundur er borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins.
Inga Jóna
Þórðardóttir