Morgunblaðið - 28.09.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1997 31
út frá sjónarhóli hins vinnandi
manns: „Það er ekki raunveruleg
stærð þjóðarauðlegðarinnar heldur
sífelldur vöxtur hennar, sem veldur
hækkun vinnulauna. Vinnulaun eru
eftir því ekki hæst í ríkustu löndun-
um heldur í þeim löndum sem dafna
best eða þar sem ríkidæmið vex
hraðast." Hér gæti maður hrapað
að því að brigsla höfundinum um
rökvillu, að rugla saman hreyfingu,
sem fylgdist að í hagvexti og launa-
hækkun, og launastigi sem hreyfing-
in stefni á, en hafí ekki náð. Hann
staðfestir þetta þó með skýrum
dæmum af auðugra Englandi á
móti hærri launum og velsæld laun-
þega í nýlendunum í Norður-Amer-
íku. Þar gæti hann þó lagt of mikið
upp úr afli þróunarinnar sem slíkr-
ar. Auðlegð náttúrunnar í nýja land-
inu gæti verið vanmetin, og frjálst
rými og afnot verið búsílag. Mismun-
andi hlutfall lands og fólksQölda
hefði áhrif á afstætt verðgildi vinn-
unnar og fólk væri frjálst undan
ýmsum þrúgandi kvöðum, sem leiddi
af forgangi fyrirfólks. Vert er þó
að vitna til lofsöngs hagvaxtarins:
„... það er við framfarastigið, meðan
eignir samfélagsins vaxa fremur en
þegar það hefur eignast allt sitt
auóæfasafn, sem aðstæður hins fá-
tæka vinnulýðs, meginþorra þjóðar-
innar, virðast vera sælastar og þægi-
legastar. Þær eru erfiðar í kyrrstöðu
og ömurlegar þegar samfélaginu fer
aftur. Framfaraástandið er í raun-
inni hið heilbrigða og glaða ástand
meðal allra stétta samfélagsins.“
Hver fínnur ekki sannleikskjamann
í þessu?
Smith fyllir út í myndina með
kenningum um hagnað og jarðrentu
eða leigu. Hin fyrri er veik og óljós,
svo að Schumpeter efaðist um, að
kenning um hagnað væri fyrir hendi,
nema með því að tína til dreifðar
setningar um allt ritið. Hún hefur
þó þann kost að vera fordómalaus
og tengjast einkum lánsvöxtum, svo
að Marx gat ekki sótt styrk í hana.
Jarðrentukenningin er>mun fyrir-
ferðarmeiri, en þó með annmörkum,
sem Ricardo réð bót á. Kenning
þessi hefur snertiflöt við spurning-
una um afgjald og veiðigjald, og
hefur að geyma eftirfarandi kjam-
yrði: „Um leið og allt jarðnæði lands
er komið í einkaeign munu landeig-
endurnir heimta jarðarleigu fyrir
náttúrlegar afurðir landsins líka, því
þeir vilja gjama eins og allir aðrir
menn uppskera það sem þeir hafa
aldrei sáð til.“ Þessi siðferðilega
gusa kastar þó engri rýrð á nauðsyn
umbóta á landi og tengdra ljárfest-
inga ásamt arði af þeim, en gæti
vísað til þeirra auðlinda, þar sem
umbótum verður ekki við komið utan
þess að neita sér um ofnýtingu.
Smith leggur ekki annan dóm á af-
gjöld auðlinda en að tala um þau
sem sjálfsagða staðreynd, sem að
vísu hafí sjaldan verið fyrir hendi í
fískveiðum. Ekki ætti að vekja undr-
un, þótt hann gengi ekki lengra, þar
sem Alfred Marshall gat ekki meira
en öld síðar gert upp við sig, hvort
fallandi afrakstur á einingu í sjófísk-
veiðum væri að verða vandamál, sem
kallaði á afgjald. Inn í þessa um-
ræðu hefur einnig blandast tilvitnun
þess efnis, að óhófseyðsla auðstétta
valdi ekki einhliða skaða, þar sem
kaupgetan dreifist þá svo meðal
fjöldans, að endanleg útkoma geti
verið hin sama og jafnt hefði verið
skipt í upphafí. Þessi lokaniðurstaða
er að vísu ekki sótt í Auðlegðartext-
ann, heldur í fótnótu tekna úr fyrri
fyrirlestrum um lögvísi, sem var
varla meint sem endanleg afstaða í
hagfræði. Enda er ályktunin fráleit
að allri síðari reynslu. Stofnfé veitt
til fyrirtækja er sjaldnast sóað í
óhóf, nema skussum sé gefíð, heldur
ávaxtast til vaxandi ójafnaðar
auðæfa. Smith taldi heldur ekki
betra að byija með misrétti, þótt
gæti jafnast að lokum. Loks má
geta þess, að setningin fræga um
ósýnilegu höndina kemur ekki fyrir
í þýðingunni, þar sem hún kemur
fyrir í fjórðu bók, en hún birtist í
óbeinni tilvitnun í inngangi.
Fátt sýnir betur muninn á gildis-
hugtakinu á útkomutíma Auðlegðar
og nú á dögum en aðgreining þriðja
kafla annarra bókar í framleiðna og
óframleiðna vinnu, sem stenst raun-
ar heldur ekki hinn algilda mæli-
kvarða vinnuvirðis fyrr í ritinu.
Framleiðin er talin sú vinna, sem
birtist í efnislegu formi og unnt er
að geyma sem birgðir eða fjármuni
eða færa til markaðar til skiptavirð-
is fyrir annað. Óframleiðin er þá
hvers konar þjónusta, æðri sem
lægri. Það er engin tilviljun, að
þessi aðgreining er gerð í þeirri
bók, sem fjallar um ljárfestingu og
sparnað, svo sem nú er kallað. Hún
er ekki reist á huglægu nytjagildi
eins og gildiskenning nútíma hag-
fræði, heldur miðar að atvinnusköp-
un og hagvexti til framtíðar. Ekki
má heldur gleyma þeirri uppruna-
legu merkingu, að framleitt er það,
sem er leitt fram frá einu stigi eða
tíma til annars, þ.e. efnisleg vara
eða framkvæmd, en ekki samtímis
hverfandi þjónusta, þótt eftir skilji
tilfinningu fyrir fullnægðri þörf.
Mörg þjónusta skapar heldur ekki
beint verðtækt notagildi fyrir ein-
staklinga, heldur myndar umgerð
öryggis um þess konar starfsemi,
og sum önnur er nátengd tildri og
óhófi, sem sé talið lítils virði í reynd.
Við ættum ekki að áfellast Smith,
þótt hann notaði sum hugtök í ann-
arri merkingu en við teljum best
við eiga, ef hann gætti innra sam-
ræmis. Hins vegar er hann með
þessu óbeint ábyrgur fyrir enn einu
víxlspori marxismans, að viður-
kenna aðeins efnislega framleiðslu
í skýrslum um þjóðarhag, með sam-
svarandi vélgengri einhliða áherslu
á iðnþróun.
Sami áhugi á sparnaði til fjár-
festingar og þróunar gegnsýrir
fjórða kafla annarrar bókar um
lánsfé og vexti af því. Hann varar
stranglega við eyðslulánum, enda
fari lánþegar þeirra fljótt á haus-
inn. Afstaða hans til lagaákvæða
um vexti er nokkuð tvíbent, eins
konar blendin fijálshyggja. Hann
var andvígur vaxtabanni eða lög-
bindingu mjög lágra vaxta, sem
mundi hafa öfug áhrif. Farið yrði
í kringum ákvæðin og með
áhættuálagi, sem þýddi sökum
áhættunnar hærri vaxtabyrði en
ella. Hámarksvextir ættu að vera
vel fyrir ofan stig markaðsvaxta,
en þó ekki svo, að féð yrði ein-
göngu „lánað eyðsluklóm og áætl-
anasmiðum, en slíkir menn einir
mundu vilja greiða svo háa vexti“.
Hér skýtur undarleg forsjárhyggja
upp kollinum hjá vandlætaranum,
þar sem markaðurinn hefði enga
ástæðu til að binda sig við hæstu
leyfílega vexti, heldur gæti leitað
jafnvægis neðan þess marks.
Gildi bókarinnar í nútíma
Styrkur og gildi Auðlegðar þjóð-
anna í nútímanum felst ennþá í því
fyrst og fremst að gefa holl ráð um
meginskipulag efnahagsstarfsem-
innar, hagkerfíð sjálft, svo og í því
að skýra uppkomu og þróun mikil-
vægra hagfræðikenninga, auk þess
að vera holl og uppbyggileg og oft
skemmtileg lesning um víðfeðman
fróðleik og lífsspeki. Henni er hins
vegar engan veginn ætlandi að vera
tekin fram yfír tveggja alda þróun
hagfræðinnar og annarra mannfé-
lagsfræða síðan hún kom út, eða
sem spámannlegt uppflettirit til
beinna úrlausna. Mikill fengur er
að útkomu bókarinnar á íslensku,
og ætti hún að vera tiltæk sem flest-
um mennta- og vitsmunamönnum.
Þorbergur Þórsson heimspeking-
ur þýddi bókina og virðist hafa haft
til þess traustar forsendur. í form-
ála þýðanda gerir hann grein fyrir
því, hvemig hann tekst á við verk-
efnið. Vemlegum vanda er bundið
að þýða hugtök og yrðingar frá svo
fmmstæðu stigi, jafnvel svo að oft
er rétt að halda merkingu hæfílega
rúmri og óráðinni. Sama er að segja
um tveggja alda djúp frá samningu
til þýðingar. Þýðandi hefur gert sér
þessa fulla grein og að mínu mati
ráðið skynsamlega fram úr helstu
atriðum, sem tvímælis gátu orkað,
enda hafði hann til traustra ráðgjafa
að leita. Þýðingin er á góðu og vönd-
uðu máli, svo sem hæfír svo klass-
ísku efni og flýtur eðlilega fram líkt
og frumtextinn. Frágangur bókar-
innar er vandaður og útlit smekklegt
og útgefandanum, Bókafélaginu, til
sóma.
Urval kæli-
og frystiskápa
Orkusparandi
Lágværir
Vinstri eða hægri
opnun
Djúpfrystirofi
Öryggisrofar
Danfoss kerfi
stur
•Margar stærðir
• Yfir 25 ára reynsla á íslandi
•Niðurfall I botni fyrir afþýðingu
•Öryggisrofar v/hitabreytinga
•Sparnaðarstilling djúpfrystirofi
•Ljós i loki
•Danfoss kerfi
Dönsk gæðavara
3 ára ábyrgð
(3C3&Í2J
Faxafeni 12 sími 553 8000
Véstfrost
20 % verðlækkun
Kae/,
á fullri orku sii
-ladaga. Krakka
Svar:
Nafn:
Heimilisfang:
Póstnúmer:.________________ Sveitarfélag:--------------------------------------
Svarið gátunni, scrjið svarseðilinn í umslag ásamt 3 Krakkabrauðsmcrkjum scm þið klíppið af
umbúðunum og sendið til: Samsölubakarí, Lynghálsi 7, 130 Rcykjavík fyrir 15. oktðber.