Morgunblaðið - 23.11.1997, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 1997
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Andófs-
menn sem
skiptimynt?
í
Þekktasta andófsmanni Kína hefur verið
sleppt úr haldi. Ásgeir Sverrisson segir
ljóst að Kínverjar og Bandaríkjamenn hafí
samið um frelsi honum til handa og veltir
upp þeirri spurningu hvort Kínverjar
hyggist nota andófsmenn sem eins konar
skiptimynt í samningaviðræðum við
lýðræðisríkin í þeirri vissu að þeir
gleymist fljótt á vesturlöndum.

BAKSVIÐ
NOKKUÐ ljóst virðist hvaða
samningar leiddu til þess að
Wei Jingsheng, þekktasta
andófsmanni Kína, var sleppt úr
fangelsi um liðna helgi og leyft að
halda í útlegð til Bandaríkjanna.
Óskhyggja er hins vegar að ætla að
kínversk yfirvöld hyggist nú slaka á
kiónni og sýna andófsmönnum og
lýðræðissinnum umburðarlyndi.
Miklu fremur vaknar sá grunur að
kínverskir kommúnistar ætli sér í
framtíðinni að nota valda andófs-
menn sem skiptimynt í samn-
ingaviðræðum við vesturlönd þegar
þeim þykir svo henta.
Bandarisldr og kínverskir
embættismenn hafa raunar neitað
því að samið hafi verið sér-
staklega um að Wei skyldi
leyft að halda úr landi er
undirbúinn var fundur BUl
Clintons forseta og Jiang
Zemins, starfsbróður hans
frá Kína, í Bandaríkjunum fyrir
tæpum þremur vikum. Slíkar neit-
anir eru á hinn bóginn viðteknar við
aðstæður sem þessar.
Kinverjar vilja bæta ímynd sína
á vesturlöndum með því að láta líta
svo út að Wei hafi verið sleppt af
„mannúðarástæðum". Talsmenn
Clintons vilja skapa þá mynd að
frelsi Wei til handa sé bein afleiðing
þeirrar stefnu forsetans að leita eft-
ir bættum samskiptum við Kína
þrátt fyrir mannréttindabrot
stjómvalda þar eystra. Þessi stefna
forsetans hefur sætt harðri
gagnrýni í Bandaríkjunum og
reynda víðar en nú geta Clinton og
menn hans bent á að hún hafi skilað
áþreifanlegum árangri.
Gaman hjá Jiang
Fundurinn var að sönnu gagnleg-
ur fyrir Kínverja. Án nokkurs vafa
tókst að skapa heldur jákvæða
mynd af Jiang Zemin í alþjóðlegum
fjölmiðlum. Jiang krafðist þess að
engu yrði til sparað og móttökumar
voru í samræmi við þá afstöðu hans
að þær bæra að sæma heims-
leiðtoga. (Kínverskir sendi-
ráðsmenn heimtuðu m.a að bflalest í
fullri stærð flytti Jiang frá Blair
House þar sem gestir
Bandaríkjaforseta búa
gjaman, yfir í Hvíta húsið
sem er hinum megin við
Pennsylvania-
breiðgötuna). Að auki
krafðist Jiang þess að Bandaríkja-
stjóm félli frá þeim hindranum sem
settar höfðu verið varðandi sölu á
kjamorkutækni og að Kínverjum
yrði heimilað að festa kaup á
herþyrlum. í báðum tilvikum var
orðið við þessum kröfum Kínverja.
Gegn þessu féllust Kínverjar á að
sleppa Wei úr haldi en síðustu 18
árin hefur hann verið geymdur á
bakvið lás og slá vegna lýðræðis- og
mannréttindabaráttu sinnar ef frá
era taldir sex mánuðir árið 1993. Þá
var honum sleppt úr fangabúðum er
Kalt mat á
hagsmunum
mun ráða
Laugavegi 18 • Sími 515 2500 • Síðumúla 7 • Sfml 510 2500
* f
„... læsilegt verk og á sinn hátt óður
til frelsunar sjálfsins, ástarinnar og
bjartsýninnar.”
Morgunblaðið
4>
FORLAGIÐ
Bókin lýsir sársaukafullri reynslu konu
þegar höll ástarinnar hrynur.
Fyrsta Ijóðabók Önnu Valdimarsdóttur
sem er sáifræðingur að mennt.

WEI Jingsheng ræðir við fréttamenn í Peking í september árið 1993.
Reuters
hann átti eftir að afplána sex
mánuði af 15 ára dómi. Kínverskir
ráðamenn töldu heppilegt að bæta
ímynd sína eftir að þeir höfðu sótt
um að halda ólympíuleikana árið
2000 og því var Wei gefið frelsi viku
áður en úrskurðurinn lá fyrir.
Ólympíuleikamir komu í hlut íbúa
Sydney og tæpum sex mánuðum
síðar var Wei aftur dæmdur í 14 ára
fangabúðavist fyrir „undirróðurs-
starfsemi" sem miðað hefði að þvi
að steypa stjóm Kommúnista-
flokksins.
Beggja hagur
Kínverjar hafa sýnilega metið
það sem svo að fórnarkostnaðurinn
væri ekki óhóflegur. Wei er ekki
þekktur maður í heimalandi sinu.
Nafn hans var í raun máð út árið
1979, samkvæmt ákvörðun Deng
Xiaoping, þáverandi flokksleiðtoga,
sem virðist hafa lagt á hann
persónulegt hatur. Alþýða manna í
Kína þekkir lítið sem ekkert til bar-
áttu Weis og skrifa. Ekkert var um
málið fjallað í kínverskum
fjölmiðlum, Wei hvarf jafn
hijóðlaust úr landi og í útlegð í
Bandaríkjunum og hann hvarf á
sínum tíma inn í vinnubúðakerfi
kommúnismans.
Wei hefur lengi átt við veikindi að
stríða likt og ítrekað hefur komið
fram í bréfum hans sem nú hafa
verið gefin út í enskri þýðingu. (The
Courage to Stand Alone: Letters
from Prison and Other Writings,
útg. Viking). Vistin í fangabúðum
hefur verið erfið og vitað er að hann
hefur hafa einangrun, misþyrming-
um og sálrænum pyntingum. Með
því að heimila honum að halda í
útlegð til vesturlanda var því þeirri
hættu afstýrt að hann yrði píslar-
vottur fyrir baráttu sína.
Bandaríkjamenn vora fyrir sitt
leyti reiðubúnir til samninga. Það
undirstrikar m.a. sú staðreynd að
flogið var með Wei beint frá Peking
til Detroit í stað einhverrar
stórborgarinnar á austurströndinni.
Akveðið var að halda honum fjarri
fjölmiðlum fyrstu dagana og
persónulegir vinir hans fengu ekki
að nálgast hann frekar en fulltrúar
kínverskra útlaga.
Clinton forseti hefur sagt að hann
hlakki til að hitta Wei að máli og
verður sá fundur vafalítið notaður
til að undirstrika réttmæti stefnu
forsetans hvað varðar samskipti við
Kína. Forsetinn hefur með þessu
unnið mikilvægan sigur í þeirri
hörðu deilu sem fram fer í Banda-
ríkjunum um afstöðuna til Kína.
Þegar horft er til stöðu Clintons nú
um stundir í ljósi þeirra spillingar-
mála sem á honum brenna má ætla
að forsetinn og ímyndarfræðingar
hans hafi talið þessa niðurstöðu sér-
lega hagkvæma.
Gleymast fyrr í vestri
Mannréttindasamtök á vest-
urlöndum hafa hvatt kínversk
stjórnvöld til að láta fleiri andófs-
menn lausa. Engin teikn eru á hinn
bóginn á lofti um að stefnubreyting
hafi orðið á þessu sviði í Kína þótt
Wei hafi nú verið leyft að halda í
útlegð. Þrátt fyrir að Kínverjum
hafí ef til vill tekist að bæta eilítið
ímynd sína og Jiang hafi verið
brosmildur og nánast viðfelldinn er
hann setti upp afkáralegan hatt frá
nýlendutímanum í höfuðstaðnum
gamla, Williamsburg, er engin
ástæða til að ætla annað en kalt
hagsmunamat valdhafa eystra muni
áfram móta afstöðuna í
þessu efni. Mál Weis Er ekki
bendir miklu fremur til
þess að Kínverjar hyggist
nýta sér andófsmenn sem
eins konar skiptimynt í
samningaviðræðum við Bandaríkja-
menn eða þegar þeim þykir
nauðsynlegt að blása til
ímyndasóknar á vesturlöndum.
Stefnubreytingin virðist því sú að
Kínverjar telji nú að heppilegra geti
verið að senda þekkta andófsmenn í
útlegð á vesturlöndum í þeirri von
að þar gleymist þeir fljótt og
alltjent fyrr en ella. Sovéskir
kommmúnistar fylgdu á stundum
svipaðri stefnu, a.m.k. reyndist sú
ákvörðun Leoníds Brezhnevs,
þáverandi flokksleiðtoga, að leyfa
rithöfundinum Alexander Solzh-
enitsyn að halda í útlegð á vest-
urlöndum ekki upphaf nýrrar
slökunarstefnu á sviði mannrétt-
inda. Solzhenitsyn einangraði sig,
sinnti fræðistörfum og ritaði verk
um rússneska sögu og menningu,
sem margir vesturlandabúar áttu
erfitt með að skilja.
Wang Dang næstur?
Clinton forseti hyggst endur-
gjalda heimsókn Jiangs á næsta ári
og mun því væntanlega gefast
tækifæri til að sannreyna hvort
framhald verður á þessari stefnu
Kínverja að gjalda fyrir eftirgjöf á
vettvangi alþjóðasamskipta með því
að opna gaddavírshlið vinnu-
búðanna í völdum tilfellum. Nú þeg-
ar hafa vaknað vonir um að Wang
Dang, leiðtoga lýðræðishreyfingar-
innar á Torgi hins himneska friðar
árið 1989, verði veitt frelsi í tengsl-
um við Kínafór Clintons. Wang var
dæmdur í 11 ára fangelsi fyrir „til-
raun til stjórnarbyltingar" eftir
fjöldamorðin í Peking, sem kölluðu
fordæmingu yfir Kínverja um heim
allan. Vitað er að móðir Wangs hef-
ur nokkrum sinnum farið fram á að
syni hennar verði sleppt á þeim for-
sendum að hann sé mjög heilsuveill.
Það gæti gefið kínverskum
ráðamönnum tilefni til að leyfa hon-
um að halda úr landi „í nafni
mannúðar."
Þótt andófsmenn á borð við Wei
Jingsheng og Wang Dang, tíbetska
trúarleiðtogann Chadrel Rinpoche
og katólska biskupinn Zeng Jing-
mu, kunni að vera þekktir á vest-
urlöndum era þeir miklu fleiri sem
horfið hafa inn í kínverska „gúlagið“
án þess að sérstaka athygli hafi
vakið. í skýrslu sem samtökin Am-
nesty Intemational birtu í fyrra um
mannréttindabrot í Kína er að finna
nöfn um 2.000 manna sem ýmist
hafa verið fangelsaðir vegna
skoðana sinna eða sætt hafa þving-
unum af hálfu stjómvalda.
þekkt- Líklegt er að þeir séu
mun fleiri. Nú er spurt
hverjir halda muni nöfn-
um þessa fólks á lofti þeg-
ar sest er að samninga-
borðinu með Kínverjum.
Fjölmiðlaryk?
Barátta Wei Jingshengs hefur að
sönnu verið einstök. Hann er 47 ára
gamall og hefur varið 18 áram af
ævi sinni í vinnubúðum vegna
skoðana sinna. Staðfesta hans og
hugrekltí hafa skipað honum í hóp
merkustu baráttumanna fyrir
mannréttindum í ríkjum komm-
únismans.
Eðlilegt er hins vegar að sú
spurning vakni hvert framhaldið
verði. Wei er ekki frjáls maður,
ákæran á hendur honum hefur ekki
verið felld niður og hann getur ekki
snúið aftur til heimalands síns. Vera
kann að vangaveltur um að heilsu
Weis hafi enn hrakað séu réttar
a.m.k. hafa vinir hans sagt að áður
hafi hann aldrei ljáð máls á því að
halda frá Kína.
Kínverjar líta sýnilega svo á að
andófsmenn geti í ákveðnum tilfell-
um unnið meiri skaða á bak við lás
og slá en í útlegð á vesturlöndum.
Oft bíður þeirra einnig ákveðin ein-
angrun þar, aðgangur að upplýsing-
um um mál tiltekinna andófsmanna
og framferði stjórnvalda er yfirleitt
mun takmarkaðri en í heimalandinu
auk þess sem samstaða einkennir
ekki alltaf samfélög pólitískra
útlaga á vesturlöndum. I þessum
efnum eins og svo mörgum öðrum
horfa Kínverjar til langtímahags-
muna sinna: vissulega skapast mik-
ill áhugi þegar þekktum andófs-
manni er sleppt en sá skaði sem það
veldur getur reynst minni en ella
þegar rykið er sest og fjölmiðlarnir
frjálsu finna sér nýtt og meira
spennandi viðfangsefni í þrotlausri
samkeppni sinni um athyglina.
ur í heima-
landi sínu