Morgunblaðið - 22.01.1998, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FIMMTUDAGUR 22. JANÚAR 1998 29
EFTIR því sem sveit-
arfélög landsins fá fleiri
og stærri verkefni í
hendur, þeim mun
meiru ráða þau um vel-
ferð og vellíðan þegna
landsins. Sveitarfélögin
eru að vísu bundin af
margvíslegum lögum,
sem setja þeim hlutverk
og afmarka þeim verk-
efni sem þau verða að
sinna, m.a. verkefni sem
fela í sér þjónustu við
þegnana. Aherslur og
aðstæður sveitarfélag-
anna verða þó misjafn-
ar, sum sveitarfélög
geta boðið íbúum gott
skólakerfi, önnur góða Jeikskóla, enn
önnur góða öldrunarþjónustu. I vax-
andi mæli mun fólk í framtíðinni
ákveða fasta búsetu sína eftir því
hvemig opinber þjónusta er í boði á
hverjum stað. Þannig mun opinber
þjónusta sveitarfélaga án efa verða
einn af þáttunum sem ræður hvar
fólk sest að til langdvalar.
Þetta getur líka átt við þegar fólk
skiptir um aðsetur um styttri tíma. I
þeim tilfellum er þó frekar spurt um
tvennt, í fyrsta lagi hvort fólk fær að
njóta einhverrar þjónustu sveitarfé-
lagsins sem það býr í og í öðru lagi
hvernig skipting kostnaðar við þjón-
ustuna á milli heimasveitarfélagsins
og gistisveitarfélagsins verður.
Tímabundin búseta
Alltaf er eitthvað um það að fólk
flytji aðsetur sitt um stundarsakir.
Getur það verið vegna vertíðar-
vinnu, skólagöngu eða
annarra tilfallandi að-
stæðna. Annmarkar
kunna að vera á því að
fólk flytji lögheimili sín
vegna slíkra tímabund-
inna flutninga, t.d. þeg-
ar aðeins hluti fjöl-
skyldu flytur en hinn
verður kyrr á sama
stað. Áfram þarf fólk á
að halda þjónustu þess
sveitarfélags sem það
býr í. Ymsar spurningar
kunna að vakna: Eiga
þessir gestir skilyrðis-
lausan rétt á þjónustu
gistisveitarfélagsins?
Hver á að greiða fyrir
þjónustuna? Eiga sveitarfélög að
leggja öllum sínum íbúum til þjón-
ustu á sama verði, hvort sem þeir
eiga þar lögheimili eða ekki? Eiga
heimasveitarfélögin að sjá um sína
þegna og greiða fyrir þá til
gistisveitarfélagins? Eða eiga e.t.v.
einstaklingamir með tímabundnu
búsetuna sjálfir að greiða raun-
kostnað þjónustunnar, á sama tíma
og íbúar með fasta búsetu fá þjón-
ustuna á niðurgreiddu verði eða
jafnvel gefna?
Gagnkvæm
kostnaðarþátttaka
Svo undarlegt sem það kann að
virðast er ekkert samkomulag á
milli sveitarfélaga landsins um
hvemig fara á með þessi mál. Stjórn
Samtaka sveitarfélaga hefur að vísu
mótað afstöðu varðandi kostnaðar-
skiptingu vegna leikskólaþjónustu,
Mín skoðun er sú,
segir Jónas Guð-
mundsson, að sveit-
arfélögum landsins
beri skylda til að
koma fjárhagslegum
samskiptum sínum í
eðlilegt horf án tafar.
með eftirfarandi bókun sem gerð
var á stjórnarfundi í mars 1995:
„Stjórn sambandsins telur eðli-
legt að það sveitarfélag sem stendur
að rekstri leikskóla innheimti gjald
af foreldmm leikskólabarns sem
ekki á heima í sveitarfélaginu, til
jafns við það sem foreldrar í sveitar-
félaginu greiða og að annar rekstr-
arkostnaður verði innheimtur hjá
því sveitarfélagi sem bamið á lög-
heimili.“
Hér er gengið út frá því að allir
íbúar sveitarfélags, hvort sem þeir
hafa þar fasta eða tímbundna bú-
setu, sitji við sama borð varðandi
greiðslu gjalda fyrir þjónustu sveit-
arfélagsins, en sveitarfélagið þar
sem viðkomandi þegn á lögheimili
taki þátt í rekstrarkostnaði vegna
þjónustunnar. Sama stefna hefur
verið áréttuð í viðmiðunarreglum
Sambands íslenskra sveitarfélaga
vegna náms grunnskólabarna utan
heimasveitarfélags. Segja má að í
þessari afstöðu felist skynsamleg og
sanngjörn vinnuregla í samskiptum
sveitarfélaganna og gæti gilt um
flesta þjónustu þeirra. Sveitarfélag
fær jafnan tekjur af þeim einstak-
lingum sem telja þar lögheimili sitt;
annað hvort nýtur það skatttekna
eða framlags úr Jöfnunarsjóði sveit-
arfélaga. Rétt er að þær tekjur
gangi til þess að standa undir kostn-
aði við þjónustu við þegnana, hvar
sem þjónustan er veitt.
Sveitarfélögin í landinu hafa hins
vegar enn ekki gengist inn á þessa
stefnu Sambandsins í reynd. Sum
hafa reynt að koma sér undan því að
taka þátt í kostnaði sem fellur til hjá
öðrum sveitarfélögum. Þar með
grafa þau undan því samskiptakerfi
sveitarfélaganna sem Samtök sveit-
arfélaga vilja koma á. Því má segja
að fjárhagsleg samskipti sveitarfé-
laganna séu að þessu leyti enn mjög
vanþróuð.
Ekki verður séð að önnur leið en
sú sem hér hefur verið lýst og bygg-
ir á gagnkvæmri þátttöku í kostnaði
sé vænleg til að leysa samskipti
sveitarfélaganna. Of flókið yrði að
krefjast lögheimilisflutnings í öllum
tilfellum sem skilyrði fyrir veitingu
opinberrar þjónustu. Líklega yrði að
breyta lagaákvæðum ætti lögheim-
ilaleiðin alltaf að vera fær.
Óhæft ástand
Nauðsynlegt er að eytt verði
óvissu þegnanna um að þeir eigi
greiðan aðgang að opinberri þjón-
ustu á sanngjörnu verði hvar sem
þeir eru staddir á landinu. Kerfis-
leysið getur valdið einstaklingum og
sveitarfélögum erfiðleikum, en enn-
fremur fyrirtækjum sem ræður fólk
í vinnu og skólastofnunum sem taka
við nemendum til námsdvalar.
Tökum dæmi um fjölskyldufólk
sem tekur sig upp og sest í Háskól-
ann á Akureyri. Þetta fólk á börn
sem þurfa að eiga aðgang að leik-
skóla og grunnskóla. Gerum ráð fyr-
ir að fjölskyldan eigi erfitt með,
vegna starfsemi á fyrri stað, að
flytja lögheimili sitt. Gistisveitarfé-
lagið Akureyrarbær óskar eftir því
að heimasveitarfélagið taki þátt í
skólakostnaði barnanna, en fær
dræmar undirtektir. Að lokum neit-
ar heimasveitarfélagið beinlínis að
greiða. Akureyrarbær stendur nú
frammi fyrir þeirri spurningu hvort
hann lætur fjölskyldufólkið greiða
til jafns við aðra bæjarbúa og annar
skólakostnaður vegna gestanna
lendi á bænum sjálfum án þess að
nokkrar tekjur komi á móti. Eða
lætur hann fólkið greiða hærri gjöld
og setur í hendur þess sjálfs að leita
þátttöku heimasveitarfélagsins. Beri
sú málaleitan fólksins ekki árangur
er því gert illmögulegt að stunda
það nám sem það hefur valið sér.
Þar með lenda afleiðingarnar óbeint
á Háskólanum á Akureyri; hann
missir góða nemendur, honum er
gert erfitt um vik að sækja nemend-
ur í önnur sveitarfélög.
En fyrst og fremst bitnar málið á
hlutaðeigandi einstaklingum. Þeirra
valfrelsi er skert. Þeir eru bundnir
nýjum átthagafjötrum sveitarfélag-
anna.
Við núverandi fyrirkomulag virð-
ast sveitarfélögin því miður reyna að
kúga hvert annað. Þau hafa um leið
óeðlileg áhrif á velgengni stofnana
og velferð einstaklinga í landinu.
Mín skoðun er sú að sveitarfélög-
um landsins beri skylda til að koma
fjárhagslegum samskiptum sínum í
eðlilegt horf án tafar. Geri þau það
ekki munu þau hafa skaðleg áhrif á
fjölmarga einstaklinga, fyrirtæki og
stofnanir. Þau hafa þar með gefið
sterka vísbendingu um að þeim sé
ekki treystandi fyrir þeim verkefn-
um sem þau hafa fengið í hendur,
hvað þá enn stærri verkefnum sem
þau hafa þó verið að sækjast eftir.
Höfundur er rektor Samvinnuhá-
skólans á Bifröst.
Vanþróuð samskipti
sveitarfélaga
Jónas
Guðmundsson
Lærdómurinn frá Islandi
jjÉkFLÍSASKERAR
^JrOGFLÍSASAGIR
FYRIR skömmu
birtist í Mbl. stutt frétt
undir fyrirsögninni:
„Hélt fyrirlestur um
kvótakerfið í Was-
hington." Fréttin grein-
ir frá erindi sem pró-
fessor Hannes Hólm-
steinn Gissurarson hélt
nýverið á vegum Cato
Institute í höfuðborg
Bandaríkjanna.
Ekki rýrir það endi-
lega innihald fréttar-
innar, þótt manni sýnist
það í rauninni koma því
lítið við, að prófessom-
um veittist í leiðinni sú
ánægja að sitja kvöld-
verðarboð með járnfrúnni, Mar-
gréti Thatcher, fyrrv. forsætisráð-
herra Bretlands, sem hefir í gegn-
um árin verið pólitískt átrúnaðar-
goð Hannesar Hólmsteins. Þarf
ekki að efa, að þarna hafa orðið
miklir fagnaðarfundir.
Leystu vandann
Yfirskrift erindisins var samkv.
frétt Mbl. „Nýmyndun eignarrétt-
inda - Lærdómurinn frá Islandi."
Fyrirlesarinn fjallaði þarna um
þann vanda, hvernig óheftur að-
gangur að takmarkaðri auðlind
leiði til sóunar og ofnýtingar,
„hvernig fiskihagfræðin hafi greint
þann vanda, - og Islendingar leyst
hann“ eftir forskrift frá Nýsjálend-
i.igum. I fjölmörgum pistlum í Mbl.
að undanfömu hefir prófessorinn
reifað sjónarmið sín til varnar
kvótakerfinu af miklum sannfær-
ingarkrafti.
Sú spurning vaknar, hvort af-
staða Hannesar Hólmsteins bygg-
ist hér ekki sem fyrr á oftrú harð-
línumannsins á hagfræðilegar for-
múlur í anda blindrar markaðs-
hyggju, fremur en að hann hafi
haft augun opin og skilning á því,
hvernig umrætt kvótakerfi hefur
Sigurlaug Bjarna-
dóttir frá Vigur.
virkað í raun á íslandi.
Auðvitað var nauð-
synlegt að finna leiðir
til að koma í veg fyrir
ofveiði og hran fiski-
stofna. Kvótakerfið átti
að gegna því hlutverki
og gæti gert það, væri
framkvæmdin ekki í
skötulíki. Við höfum,
furðu lostin, horft upp
það á undanförnum ár-
um, hvernig óprúttnum
peningabröskuram,
sem jafnvel lítt eða ekki
þekkja til fiskveiða og
útgerðar, hefir haldist
uppi að pranga með
sölu eða leigu veiðileyfa
vítt og breitt um landið og þannig
ráðskast með hagsmuni sjómanna
og landverksfólks í sjávarútvegi. í
slíkum „viðskiptum" víkja atvinnu-
°g byggðasjónarmið af sjálfu sér
fyrir gróðavon braskarans. Oftar
en ekki hefir afleiðingin orðið sú, að
jafnvel gamalgróin útgerðar- og
fiskvinnslufyrirtæki hafa lagst af
og fólksflótti frá einu sjávarplássi
eftir annað fylgt í kjölfarið. Smá-
bátaútgerð, hörkuduglegum
trillukörlum, sem stundað hafa sjó-
sókn mann fram af manni gegnum
marga ættliði og haldið uppi
stöðugri atvinnu í sinni heima-
byggð, hefir verið gert æ erfiðara
fyrir. Kvóti þeirra skertur hvað eft-
ir annað, og þeir hafa ekki getað
keppt við risatogarana á úthafsmið-
um á vegum risafyrirtækja, sem
vilja stöðugt gúkna yfir meira og
meira með sameiningu á samein-
ingu ofan við önnur risafyrirtæki,
jafnvel á öðram landshornum - í
enn stærri risablokkir. Þetta mun
heyra undir yfirskrifitina „Ný-
myndun eignarréttinda".
Þróun tímans
Þetta er þróun tímans - svara
postular markaðshyggjunnar og
Auðvitað var nauð-
synlegt að koma í
veg fyrir ofveiði og
hrun fiskistofna,
sefflr Sigurlaug
Bjarnadóttir frá
Vigur. Kvótakerfíð
átti að gegna því
hlutverki og gæti
gert það, væri fram-
kvæmdin ekki í
skötulíki.
frábiðja sér allt gamaldags raus.
Siðræn, félagsleg eða mannleg rök
-að ekki sé nefnt jafnvægi í byggð
landsins - koma þeim ekki við, og
ég á ekki von á, að Hannes Hólm-
steinn hafi í erindi sínu vestan hafs
farið mikið út í þá sálma. (Bent
skal í þessu sambandi á athyglis-
verða grein og samtal, „Fólkið og
kvótinn" í síðasta sunnudagsblaði
Mbl. við ungan mannfræðing, Óðin
G. Óðinsson.)
En víkjum enn að sjálfu kvóta-
kerfinu og tökum eitt dæmi um
framkvæmd þess: Kvótaleigan fyr-
ir hvert kíló af veiddum fiski hefir í
reynd verið hærri en söluverð fyr-
ir hvert kíló af fiski, hvernig sem
það fær nú staðist. En hér ber allt
að sama brunni. Það er með mikl-
um ólíkindum, hvernig þessi viður-
hlutamiklu atvinnumál þjóðarinnar
hafa verið látin þróast og ámælis-
vert, hvernig stjórnvöld hafa látið
ósómann dankast án þess að grípa
í taumana.
Spor í rétta átt
Nú loksins virðist þó einhver hreyf-
ing vera að komast á þessi máL Sam-
kvæmt upplýsingum sem ég hef frá trú-
verðugum Mtrúa sjómannasamtak-
anna eru uppi hugmyndir um að koma á
ákveðinni tengingu kvótasölu og veiði-
skyldu, sem þýðir, að kvóti sem skráður
er á ákveðið fiskiskip myndi veiðast í
stað þess að ganga áfram kaupum og
sölum. Vissulega væri það mildlvægt
spor í rétta átt Hinsvegar er viðbúið að
prófessorinn í stjómmálíifræði, Hannes
Hólmsteinn Gissurarson, myndi telja
það óþolandi skerðingu á frelsi dugmik-
illa Qáraflamanna
Og varðandi „Lærdóminn frá Is-
landi“ - þá held ég, að ýmislegt annað
fremur gætum við, eyþjóðin við ysta
haf, kennt öðrum þjóðum en stjómun
fiskveiða, að fenginni reynslu af fram-
kvæmd hennar á undanfómum árum. -
Mál er að linrn.
Höfundur er menntaskólakennari
og fyrrverandi alþingismaður.
í : ;:ir iríÍíH
í
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 567 4844
ALHLIÐA TOLVUKERFI
HUGBUNAÐUR
FYRIRWINDOWS
Einföld lausn á
flóknum málum
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni11 •Sími568 8055
www.islandia.is/kerfisthroun
Frumkvæði og endurnýjun !

SAMFYLKING TIL SKiURS
Nýtum krafta nýrrar kynslóðar
Tryggjum áhrif óflokksbundinna
Mótum lýðrœðislega fjöldahreyfingu
Fjölmennum í prófkjör Reykjavíkurlistans
Hrannar Björn í borgarstjórn