Morgunblaðið - 22.01.1998, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 22. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 22. JANÚAR 1998 31 -
Plor^iiiuMíifoiv
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRl
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ENN EINN
ÁVINNINGUR AF EES
SAMKOMULAGIÐ um afnám einkaréttar Flugleiða hf. á
innritun farþega og afgreiðslu fai’þegaflugvéla á Keflavík-
urflugvelli er eitt af mörgum dæmum um að samningurinn um
Evrópskt efnahagssvæði hefur leyst íslenzkt atvinnulíf úr
gömlum viðjum hagsmunatengsla, pólitískrar fyrirgreiðslu og
einokunar. Einkaréttur Flugleiða í Keflavík er leifar gamals
tíma, en það er mikið vafamál að afnám hans hefði orðið að
veruleika jafnsnemma og raun ber vitni hefði það ekki legið
fyrir að væntanlegar EES-reglur banna einfaldlega slíka
einkaleyfíssamninga.
Utanríkisráðuneytið á hrós skilið fyrir að hafa annars vegar
leitazt við að tryggja fyrirfram að ísland uppfyllti reglur
EES, í stað þess að bíða athugasemda og kærubréfa frá Eftir-
litsstofnun EFTA, og að hafa hins vegar gengið lengra í
frjálsræðisátt en reglur EES gera að skyldu.
Ætla má að aukin samkeppni í flugafgreiðslu stuðli að
lækkun rekstrarkostnaðar flugfélaga, sem fljúga um Keflavík-
urflugvöll, enda hefur gjaldskráin, sem Flugleiðir hafa ákveð-
ið í skjóli einkaréttar síns, verið ein sú hæsta í okkar heims-
hluta. Vonandi leiða lægri afgreiðslugjöld til lægri fargjalda.
Einnig má búast við að afnám einkaréttarins stuðli til lengri
tíma litið að aukinni samkeppni í millilandaflugi. Það hefur
ekki orðið til þess að laða erlend flugfélög að Keflavíkurflug-
velli að þau hafa aðeins getað fengið vélar sínar afgreiddar hjá
keppinautinum.
STAÐA ÍSLENSKRA
SKÁKMANNA
ISLENDINGAR eiga flesta alþjóðlega stórmeistara í skák
af þjóðum heims sé miðað við höfðatölu. Og jafnvel þótt
ekki sé tekið mið af höfðatölu eru Islendingar í hópi þeirra
þjóða sem flesta stórmeistara eiga. Friðrik Ólafsson varð
fyrsti stórmeistari íslendinga árið 1958 en síðan hafa níu bæst
við og íslendingar teljast nú sjötta til tólfta sterkasta skák-
þjóð í heimi. Á sama tíma virðist sem babb hafí komið í bátinn
og framþróun í þessari íþrótt hér á landi sé ekki alveg jafn
trygg og verið hefur undanfarna áratugi.
A síðustu þremur árum hafa þrír af fremstu stórmeisturum
okkar hætt í atvinnumennsku í skák; Jón L. Árnason, Margeir
Pétursson og nú síðast Jóhann Hjartarson, sem á liðnu ári
varð bæði Islands- og Norðurlandameistari. Meginástæðurn-
ar fyrir þessu segir Jóhann í samtali við Morgunblaðið vera
erfíðar aðstæður í skákheiminum, sem tengjast meðal annars
breyttu mótahaldi, og bága fjárhagslega stöðu íslenskra at-
vinnumanna í skák. Islenskir stórmeistarar eiga kost á
svokölluðum stórmeistaralaunum frá ríkinu sem stofnað var
til í framhaldi af stórmeistaratitli Friðriks á sínum tíma. Af
þessum launum, sem fýlgja launum lektora við HI, þurfa
skákmennirnir að standa straum af kostnaði við þátttöku í
mótum og er því ekki mikið eftir til framfærslu.
Ástæða er til að vekja athygli á þessari stöðu íslenskra
skákmanna. Vert er að kanna hvort hún geti leitt til þess að
fleiri sjái sér ekki fært að stunda atvinnumennsku í greininni
og þá hvort hægt sé að leita einhverra úrlausna, til dæmis
með sérstökum afreksmannasjóði sem hugmyndir eru uppi
um.
KÚBUHEIMSÓKN PÁFA
STJÓRN Fidels Castros á Kúbu er síðasta vígi kommún-
ismans og með heimsókn Jóhannesar Páls páfa hriktir í
stoðum þess hrörlega vígis. Kaþólska kirkjan hefur átt erfítt
uppdráttar í stjórnartíð Castros. Fjölmargir prestar voru
gerðir útlægir og jólahald bannað. Kúba var opinberlega
„guðlaust“ ríki þótt Castro hafi breytt málflutningi sínum árið
1992 og rætt um stjórn sína sem „veraldlega“.
Sú hugsjón sem Castro-stjórnin byggði þjóðfélagsbreyting-
ar sínar á er hrunin og eftir stendur nöturleg fátæktin, afleið-
ing áratuga óstjórnar og sóunar.
Þau umskipti sem óneitanlega eiga eftir að eiga sér stað
kunna að verða stormasöm. Stjórnarandstaða hefur ekki feng-
ið að byggjast upp á Kúbu og því er pólitískt tómarúm. Hugs-
anlegt er að kaþólska kirkjan geti gegnt mikilvægu hlutverki
við að brúa bilið milli andstæðra fylkinga.
Páfaheimsóknin beinir athygli umheimsins að Kúbu og
þeim vandamálum sem kúbanska þjóðin stendur frammi fyrir.
Hún mun hins vegar jafnframt leysa úr læðingi það afl er felst
í frjálsri tjáningu fólks á skoðunum sínum og trú og bælt hef-
ur verið frá 1959. Það afl hefur reynst flestum kommúnista-
stjórnum ofviða.
Skýrsla rannsóknarnefndar um færeyska bankamálið
UPPLÝSIN GASKORTUR
OG ÁBYRGÐARLEYSI
Á ÓLAFSVÖKU í Þórshöfn í Færeyjum.
Morgunblaðið/RAX
Friðrik Sophusson hyggur á umbætur skattkerfísins
SKATTAMÁL eru nú til umræðu og því hefur verið haldið fram að hallað
hafi á hinn almenna skattborgara.
Tafir hjá yfir-
skattanefnd
alvarlegt mál
Skattamál hafa verið til umræðu undanfarið
og hefur kastljósinu verið beint að yfír-
skattanefnd. Karl Blöndal ræddi við Friðrik
7 7
Sophusson fjármálaráðherra og Olaf Olafs-
son, formann yfírskattanefndar.
I Danmörku heyrðust
strax þær raddir að
bæta ætti Færeyingum
tap af yfírtöku fjárvana
banka, en eins og Sigrún
Davíðsdóttir rekur í
þriðju grein sinni um
færeysku bankaskýrsl-
una eru margar hliðar á
yfirtökunni og eftirköst-
um hennar. •
FÆREYINGAR voru hlunn-
farnii’ þegar þeir tóku yfir
Færeyjabanka frá Den
Danske bank í mars 1993 og
nú þarf að bæta þeim tapið.“ Þetta var
í stuttu máli niðurstaðan, sem danskir
stjórnmálamenn og fjölmiðlar drógu af
þeim 2500 blaðsíðum, sem dönsk rann-
sóknarnefnd þriggja lögfræðinga rak-
aði saman um bankamálið. Niðurstað-
an er einföld, en það sama er ekki
hægt að segja um framkvæmdina. Við
hvað á að miða og hvernig á að reikna
dæmið? Færeyingar báru ábyrgð á
eigin efnahag, en reiddu sig samt í rík-
um mæli á danska embættismann og
stjórnmálamenn, sem höfðu augun yf-
irleitt á öllu öðru en ástandinu í
Færeyjum, þar til kreppan dró að sér
athyglina.
Feluleikur dönsku stjórnarinnar
Færeyska iandstjórnin féllst á til-
lögu dönsku stjórnarinnar um að
Færeyingar yfírtækju Færeyjabanka
frá Den Danske Bank 22. mars 1993.
Þrýstingur dönsku stjómai-innar var
mikill. Þó Færeyingai- hefðu ekki feng-
ið að fylgjast nákvæmlega með samn-
ingaviðræðunum, þá fengu þeir aðeins
nokkra daga til að gera upp hug sinn.
Og svigrúm þeirra var ekki mikið, því
eftir að hafa fengið samninginn um
bankayfírtökuna í hendurnar 12. mars
þá hafði Mogens Lykketoft ekki skiln-
ing á því 22. mars að ekki hefði gefist
nógur tími. Færeyingar yrðu að gera
upp hug sinn, en ella bera ábyrgð á
gangi mála, sagði hann og það er hót-
unartónn í orðum hans. Færeyingar
gerðu upp hug sinn og samþykktu yfir-
tökuna. Með samningnum var danski
bankinn laus allra mála og átti engum
„móðurbankaskyldum" að gegna gagn-
vart Færeyjabanka. Fjármálaeftirlitið
danska gerði uppkast að samningnum,
þótt embættismenn þar segðust ann-
ai’s ekki vera aðilar málsins. Og danski
Seðlabankinn var ekki spurður og
reyndi aðeins óbeint að koma því til
skila til viðkomandi ráðuneyta að hon-
um hugnaðist ekki samningurinn.
Engin úttekt var gerð á stöðu
Færeyjabanka í tengslum við bankayf-
irtökuna, heldur þær upplýsingar sem
lágu fyrir látnar nægja. Það var ekki
fyrr en um haustið 1993 að Fjármála-
eftirlitið danska var látið fara í
saumana á bankanum sem hluta af
reglulegu eftirliti, sem framkvæmt var
á þriggja ára fresti. En áður en að því
kom hafði þurft að bjarga bankanum,
þar sem lausafjárstaða hans var undir
löglegu lágmarki.
Viðkvæmni vegna þjóðar-
atkvæðagreiðslu Dana
I byrjun apríl var Richard Mikkel-
sen framkvæmdastjóra Fjármögnun-
arsjóðsins ljóst að bankinn stóð illa. Sá
sjóður var fjármagnaður með dönsku
fé og átti að fara með eignarhald á Sjó-
vinnubankanum og freista þess að end-
urskipuleggja færeyskt efnahags- og
atvinnulíf. A fundi með embættismönn-
um Fjármálaeftirlitsins og Seðlabank-
ans kom fram að þeir gerðu sér allir
grein fyrir því að Færeyjabanki stæði
illa, en sömuleiðis voru þeir sér meðvit-
andi um að danska stjórnin vildi ekki
að málið yrði að neinu hávaðamáli, því
nú reið á að einbeita sér að því að fá
Dani til að samþykkja dönsku undan-
þágurnar frá Maastricht-sáttmálanum
og um leið áframhaldandi aðild að Evr-
ópusambandinu. Mikkelsen vildi enn-
fremur haida landstjórninni færeysku
utan við vangaveltur um hvað hægt
væri að gera varðandi bankann. Um
miðjan mánuðinn fundaði Færeyjahóp-
urinn, hópur danskra embættismanna
ráðuneyta og Seðlabankans danska.
Enn er slæm staða bankanna rædd, en
áfram ákveðið að halda málinu utan
sjóndeildarhrings landstjórnarinnar,
þótt hún hefði bankann á sinni könnu
og um leið skuldir hans.
Upp úr þessu er Erik Hoffmeyer
seðlabankastjóra orðið ljóst að ástand-
ið í Færeyjum almennt og bankanum
sérstaklega er svo slæmt að það dugir
ekki að vera að reyna að finna efna-
hagslegar lausnh heldur þarf nú póli-
tíska lausn, sem danska stjórnin verð-
ur að eiga aðild að. Mikkelsen kemur
með þá hugmynd að best sé að Fjár-
mögnunarsjóðurinn taki lán, en ekki
landstjómin - til að létta þrýstinginn á
henni. Þessu leggjast dönsku stjórn-
málamennirnir gegn, því þá muni
danska stjórnin hafa minna tak á
heimastjórninni en ella. Danska fjár-
málaráðuneytið vill draga heildarút-
tekt á bönkunum fram á haust. Um
miðjan maí fær landstjómin að heyra
af slæmri stöðu bankanna og í lok maí,
eftir að þjóðaratkvæðagi’eiðslan var
um garð gengin, fundaði landstjórnin
með dönsku stjórninni. Landstjórnin
gerði hvorki athugasemdir vegna
bankayfii’tökunnai’ né slæmrar stöðu
bankans eða kenndi neinum um, en á
fundinum var samið um 560 milljóna
króna lán, svo enn bættist við skulda-
bagga Færeyinga.
Færeyingar gerast áhyggjufullir
Þann 18. ágúst samþykkti land-
stjórnin svo endanlega að gengið yrði í
að sameina bankana tvo, Sjóvinnu-
bankann og Færeyjabanka. Á þeim
fundi var Mikkelsen einnig. Maritu
Petersen formanni landstjórnarinnar
var þá hugleikið hvort landstjórnin
hefði keypt köttinn í sekknum, þar sem
bankinn var. Mikkelsen kveður svo
ekki vera og undirstrikar að danski
bankinn eigi ekki sök á erfiðleikum
færeyska bankans. Þar hafi komið til
ytri erfiðleikar og átti þá við kreppu
eyjaskeggja, sem auðvitað var undir-
rótin að erfiðleikum bankanna, þai-
sem viðskiptavinir gátu ekki staðið í
skilum, fyrirtæki urðu gjaldþrota og
fjölskyldur misstu húsnæði sitt.
Þegar hann er spurður hvort Den
Danske Bank hafi verið sér meðvitandi
um slæma stöðu bankans og hafi með
sölunni verið að bjarga eigin skinni,
svarar Mikkelsen að það megi líta
þannig á það, en aðrir möguleikar hafi
ekki verið til staðar. Við yfii’heyrslur
rannsóknarnefndarinnar neitaði Mikk-
elsen að hafa átt við að bankinn hafi
verið að reyna að bjarga eigin skinni,
en lögfræðingunum þykfr einsýnt að
viðmælendur hans hafi skilið hann svo
að hann hafi ekki neitað því að danski
bankinn hafi með þessu komið sér úr
erfiðri kh'pu.
í september birtist skýrsla Fjár-
málaeftirlitsins um stöðu bankanna og
hún kom eins og köld gusa yfir land-
stjórnina. I kjölfar þess fer Marita
Petersen fram á að óháðir aðilar geri
úttekt á stöðu bankanna, en þeirri
ki’öfu hafnar Mogens Lykketoft fjár-
málaráðherra eindregið. Til að bjarga
nýja sameinaða bankanum frá gjald-
þroti þarf landstjórnin að taka lán upp
á 1,3 milljarða danskra króna, rúma 13
milljarða íslenskra króna. Frá því
haustið 1993 fram á vor 1995 er uppi
stöðugur orðrómur um að eitthvað hafi
verið gruggugt við frágang mála, en
forsætisráðherra neitar að láta kanna
málið. Það er ekki fyrr en vorið 1995 að
hann fellst endanlega á það, þar sem
búið var að draga svo margt fram að
honum var ekki lengur stætt á að neita
beiðni um rannsókn. Það var svo
skýrsla þeirrar nefndar, sem vai- birt
16. janúar sl., sem hleypt hefur öllum
umræðunum af stað aftur.
Hverju og hverjum geta
Færeyingar reiðst?
I gær undirsti-ikaði Poul Schluter á
blaðamannafundi að samkvæmt heima-
stjómarlögunum bæru Færeyingar
fulla og óskoraða ábyrgð á eigin fjár-
hag. Því hefði danska stjómin aldrei
getað haft bein afskipti af gangi mála í
Færeyjum og eftfr því hefði hann farið.
Hins vegar gætu Danfr gert við það at-
hugasemdir að Færeyingar fæm fram á
fjárframlög frá Dönum vegna útgjalda
umfram fjái’lög ár hvert og sett að því
búnu skilyrði fyrir lánveitingum til sín.
Af skjölum þeim, sem bfrt eru og
reifuð í dönsku skýrslunni kemur
glöggt í ljós að dönsk yfirvöld vora
ekki alltaf snögg að láta upplýsingar
ganga til færeysku landstjórnarinnai’.
Þetta olli oft púringi hjá færeysku
landstjórninni, sem þó virðist ekki hafa
reynt að láta krók koma á móti bragði
og standa þá sjálf að upplýsingaöflun,
til dæmis um gang efnahagsmála, ekki
síst þegar staðan var jafnslæm og hún
var á áranum upp úr 1990.
Þegar kemur að því að meta yfirtöku
landstjórnarinnar á bankanum heldur
landstjórnin því fram að hún hafi ekki
haft nákvæmar upplýsingar um stöðu
bankans, sem hún var í þann veginn að
yfirtaka. Landstjórnin samdi ekki sjálf
um yfirtökuna, það gerði Mikkelsen
upp á eigin spýtur. Þegar jafnviðamikil
eign og heill banki er yfirtekinn tíðkast
að gerð sé úttekt á stöðu hans og að
það séu þá væntanlegir eigendur sem
sjái til þess eða þrýsti á um slíkar upp-
lýsingar. Landstjórnin treysti hins
vegar blint á Mikkelsen og aðra
danska embættismenn, en reyndi
aldrei sjálf að fara fram á nákvæma út-
tekt. Það gerðu dönsku embættis-
mennirnir ekki heldur. Það vora þó
ekki þefr heldur landstjórnin sem á
endanum fékk lokareikninginn og það
getur varla talist mjög faglegt af land-
stjórninni að fara ekki rækilega í
saumana á stöðu Færeyjabanka eða
leita til óháðra sérfræðinga bæði um
matið á bankanum og sjálfan samning-
inn.
Það er ekki einfalt mál að gera upp
nákvæmlega í krónum og aurum hvert
tap Færeyinga er af því að Den
Danske Bank slapp frá öllum skuld-
bindingum sínum gagnvart Færeyja-
banka. Það fé, 560 milljónir danskra
króna og svo 1,3 milljarðar, sem þurfti
eftir sameiningu bankanna fór í að
spyrna við tapi bæði Sjóvinnubankans
og Færeyjabankans og ekki einfalt mál
að skilja þar á milli. Lánastefna Den
Danske Bank í Færeyjum var önnur
en lánastefna bankans annars staðar í
Danaveldi. Danski bankinn var örlátari
á lán þar, rétt eins og aðrir bankar,
meðal annai’s af því að þannig gengu
hlutfrnir fyrfr sig í Færeyjum, en h'ka
sökum þess að fram að kreppunni 1992
var það óþekkt að einkaaðilar lentu á
nauðungarappboði með skuldir sínai-.
Ef fólk gat ekki borgað hljóp fjölskyld-
an undir bagga. En þegar kreppan var
skollin á voru fáir til hjálpar og margir
nauðstaddir, lánin féliu á bankana og
allt breyttist. Bankamir í Færeyjum,
einnig sá sem rekinn var af heima-
mönnum, voru undir sömu sök seldfr:
Þeir supu seyðið af að hafa lánað of
mikið fé.
Við nánari athugun er ei’fitt að
styðja þá skoðun að Færeyingar hafi
almennt verið stórkostlega hlunnfamir
eða henda reiður á því hvað eigi að
bæta þeim upp. Þefr áttu að bera
ábyrgð á eigin fjárhag og auk þess sem
þeir öfluðu sjálfir fengu þeir í beint
framlag tæpa níu milljai’ða íslenskra
króna árlega frá Dönum á þessum
tíma, auk eigin skattheimtu og annarra
tekna landstjómai’innai’. Danir ætluð-
ust til að Færeyingar stæðu á eigin fótr
um efnahagslega. Ef Færeyingai’
hefðu tekið þá ábyrgð alvarlega fólst
einnig í henni að ganga eftir að þeir
hefðu allai’ nauðsynlegai- upplýsingar
til að standa undir þeirri ábyrgð. Den
Danske Bank slapp óneitanlega vel, en
hverjum það var að kenna eða þakka
er torséðara, ekki síst þar sem þáttur
danskra stjórnmálamanna í þvi spili er
enn óljós þrátt fyrfr skýrsluna. En af
hverju færeyskir stjórnmálamenn voru
jafnlítt vfrkfr í kringum yfii’töku bank-
ans og raun ber vitni er spurning, sem
fæi’eyskir kjósendur hljóta að hafa
áhuga á að fá svar við.
4-
YFIRSKATTANEFND hef-
ur sætt harðri gagnrýni
undanfarið og á málþingi,
sem haldið var á vegum
Félags löggiltra endurskoðenda og
Lögmannafélags íslands á föstudag í
liðinni viku, var því haldið fram að þar
ríkti ekki jafnræði. Meðal annars var
fundið að því að frestir væru ekki virt-
ir og yfirskattanefnd felldi oft ekki úr-
skurð fyrr en löngu eftir að lögbund-
inn frestur væri liðinn. Friðrik Soph-
usson fjármálaráðherra sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að hér væri al-
varlegt mál á ferð og meðal annars
kæmi til greina að fella úrskurði í
ágreiningsmálum fyrirfram til að flýta
fyrir. Olafur Olafsson, formaður yfir-
skattanefndar, sagði að oft væri erfitt
að virða þann frest, sem nefndin hefði
til að skila úrskurði, en benti á að
ástandið hefði batnað mjög frá því að
hún tók til starfa um mitt ár 1992.
Hyggst kanna hvort
fella megi forúrskurði
„Við teljum það vera alvarlegt mál
hve langur tími líður og höfum verið
að horfa á að hjálpa nefndinni tíma-
bundið," sagði Friðrik. „Einnig er nú
verið að kanna hvort skattkerfið geti
gefið út forúrskurði þannig að fyrir-
tæki og einstaklingar, sem eru að
taka stórar efnahagslegar ákvarðanir,
þurfi ekki að bíða eftir niðurstöðu þar
til hluturinn er skeður."
Friðrik sagði að mikið hefði verið
kvartað undan því að skattborgarar
þyrftu að borga áður en úrskurður
félli í ágreiningsmálum við skattyfir-
völd. Fjármálaráðuneytið hefði hins
vegar leyfi til þess lögum samkvæmt í
undantekningartilvikum að fresta inn-
heimtu eftir að tekið hefði verið ör-
uggt veð og það hefði verið gert.
„Þetta hefur gerst þegar um grund-
vallarágreining hefur verið að ræða,“
sagði hann. „En fjöldinn allur af mál-
um, sem fara til yfirskattanefndar, er
eins. Það er verið að vinna sömu atrið-
in aftur og aftur.“
Fjöldi skattum-
dæma vandamál
Friðrik sagði að annar vandi í
skattamálum væri fjöldi skattum-
dæma og hættan á því að misræmi
væri í álagningu og úrskurðum milli
landshluta, sem gæti leitt til þess að
menn væru misvel settir eftir búsetu.
„Til að tryggja samræmi milli lands-
hluta ætti aðeins að vera eitt skattum-
dæmi,“ sagði fjármálaráðherra. „Hér á
landi búa aðeins 270 þúsund manns og
síðan era nokkur fyrirtæki. Það væri
eðlilegt að landið væri eitt skattum-
dæmi. Aftm’ á móti mættu vera um-
boðsskrifstofur skattstofunnar um allt
land. En ég held að það sé ekki gott
eins og sakir standa að vera með þetta
í mörgum umdæmum vegna þess að
úrskurðaraðilar verða of margir og
hætta skapast á að þeir séu misjafnir
og málafjöldi, sem berist til yfirskatta-
nefndar, aukist. Þetta mundi stytta all-
ar boðleiðir í kerfinu, sem nú eru allt of
langar og tímafrekai’.
Yfirskattanefnd er sjálfstæður úr-
skurðaraðili í stjórnsýslunni. Okkur
hefur tekist að ná niður málafjöldan-
um, en ekki nóg, og ég efast um að
það myndi gjörbreytast þótt við fjölg-
uðum mönnum. Því höfum við verið að
gæla við þá hugmynd að vera fremur
með forúrskurði og birta úrskurðina
reglulega."
Á málþinginu var einnig mikið rætt
að skattgreiðendur, hvort sem þeir
væru einstaklingar eða fyrirtæki,
þyi’ftu að virða kærufrest, en ríkis-
skattstjóri kæmist upp með að skila
ekki rökstuðningi fyrir kærðri skatt-
lagningu fyrr en löngu eftir að lög-
bundinn frestur væri liðinn.
Frestur runninn út
í 120 málum
Samkvæmt lögum, sem sett vora
1992 um yffrskattanefnd, er kæra-
frestur skattborgara til yfirskatta-
nefndar 30 dagar frá póstlagningu úr-
skurðar skattstjóra eða ríkisskatt-
stjóra. Yfirskattanefnd ber samkvæmt
lögunum að senda ríkisskattstjóra
kæra skattgreiðandans tafarlaust
ásamt gögnum, sem henni kunna að
fylgja. Skal ríkisskattstjóri hafa lagt
fram rökstuðning í máli fyrir hönd
skattheimtunnar ásamt nauðsynlegum
gögnum frá skattstjóra innan 45 daga
frá því að honum berst endurrit kæru.
í lok október á liðnu ári voru um
120 mál, sem bárust yfirskattanefnd
fyrir 1. ágúst, ókomin frá ríkisskatt-
stjóra. Vora þó liðnir þrír mánuðir frá
því að nefndin sendi ríkisskattstjóra
kærurnar. Að auki eru mörg dæmi
þess að frestur yfirskattanefndar sé
liðinn áður en málsgögn berast nefnd-
inni. Yfirskattanefnd skal lögum sam-
kvæmt hafa lagt úrskurði á kærur
þremur mánuðum eftir að frestur rík-
isskattstjóra til að skila umsögn og
greinargerð rennur út og gildir þá
einu hvort hann hefur skilað rök-
stuðningi eða ekki.
Ólafur Ólafsson, formaður yfir-
skattanefndar, sagði að það hefði
margkomið fram bæði í álitum um-
boðsmanns Alþingis og dómum hvaða
þýðingu það hefði að frestir væru
ekki virtir.
„Þetta eru lögákveðnir frestir, sem
stjórnvöldum ber að virða,“ sagði
Ólafur. „Við leitumst auðvitað við að
gera það, þó að atvik hafi valdið því
að það hafi ekki verið hægt. Það er
fyrst og fremst vegna þess mála-
fjölda, sem við höfum við að glíma. En
einnig liggja fyrir dómsúrskurðir um
það að þetta hafi út af fyrir sig ekki
áhrif á gildi úrskurða. Þessi gagnrýni
snýst væntanlega um það að úrskurð-
ir skattstjóra skuli vera látnir standa
þótt embættið hafi ekki virt frestinn,
en á því hefur verið tekið.
Ef dómstólar fella ekki úr gildi
ákvörðun skattstjóra þótt hún hafi
verið tekin of seint - og það eru
dómafordæmi fyrir því - þá gerir yfir-
skattanefnd það að sjálfsögðu ekki
heldur. Dómstólar túlka auðvitað lög
og þeir hafa mótað þá framkvæmd að
þrátt fyrir að stjórnvaldið fari fram
yfir frestinn leiði það ekki til ógilding-
ar á skattákvörðuninni.“
Ekki vilhöll afgreiðsla
Ólafur sagði að sú gagmýni að ekki
væri staðið við úrskurðarfrestinn ætti
rétt á sér, en þær ályktanir, sem
hefðu verið dregnar af því, væru hins
vegar ekki réttar.
„Hér fer ekki fram vilhöll af-
greiðsla," sagði hann. „Það er mjög
óréttmæt ásökun og styðst enda ekki
við nein rök. Eg vil einnig taka fram
að úrskurðartíminn hefui’ verið að
styttast mjög verulega hjá nefndinni.“
Hann benti á að í árslok 1993 hefði
1410 málum verið ólokið, en aðeins 920
í árslok 1997. Ýmsum kynni einnig að
þykja seinni talan há, en taka yrði með
í reikninginn að helmingur málanna,
sem væra kærð til yfirskattanefndar,
bærist í október, nóvember og desem-
ber á hverju ári. Því væri útilokað að
kærar í meðferð um áramót væra
miklu færri en milli 500 og 600.
Að sögn Ólafs hefur kæram fækkað
frá því nefndin tók til starfa um mitt
ár 1992.
,Á því ári og fram til ársins 1994
voru kærur á bilinu 1300 til 1400 á ári,
en undanfarin þrjú ár hafa þær verið
um 1000 á ári,“ sagði hann. „Þeim
fækkaði því verulega 1995. Ástæðurn-
ar fyrir því eru fyrst og fremst tvær.
Annars vegar er ástandið í þjóðfélag-
inu, sem ég tel að speglist í þessum
kærufjölda. Hins vegar stóðu yfir sér-
stakar aðgerðir ríkisskattstjóra og
skattstjóranna á þeim árum, sem
kærufjöldinn var sem mestur. Þessar
aðgerðir beindust bæði að einstak-
lingum og lögaðilum. Nú hefur kær-
um hins vegar fækkað og fjöldinn er
nú svipaður og var á síðasta áratug."
Hann bætti því við að nú væru
mörg mál einnig að ýmsu leyti flókn-
ari og umfangsmeiri en áður. Það
stafaði af því að mannskap, sem feng-
ist við skatteftirlit og -rannsóknir,
hefði verið fjölgað um leið og stofnað
hefði verið embætti skattrannsóknar-
stjóra. Nú væri tekið á fleiri þáttum
og álitamálum en áður hefði verið
unnt.
Utgáfa úrskurða
á þessu ári
Samkvæmt lagabókstafnum ber að
gefa út helstu úrskurði nefndarinnar
árlega. Þá þarf þó ekki að birta í heild
sinni, en tryggt verður að vera að allir
úrskurðir, sem hafi fordæmisgildi,
birtist þar. Við þessa grein laganna
hefur aldrei verið staðið frá því að
nefndin tók til starfa og hefur ekki
einn einasti úrskurður verið birtur. Á
málþinginu í lok síðustu viku var því
haldið fram að ein afleiðing þess að
úrskurðirnir hefðu ekki verið birtir
væri sú að óvissa ríkti um það hver
fordæmin væru í hinum ýmsu skatta-
málum og því væru fleiri mál kærð til
nefndarinnar en ella.
„Eg tel að meginástæðurnar fyi’ir
kærufjöldanum séu aðrar,“ sagði
Ólafur. „En það er engin afsökun fyr-
ir því að standa ekki við birtingar-
skylduna. Á fjárlögum 1998 eru hins
vegar veittar 12,5 milljónir króna til
að gera okkur kleift að ráðast í útgáfu,
úrskurðanna. Sérstakur starfsmaður
sinnir nú þessu verkefni og er gert
ráð fyrir að á þessu ári verði hægt að
gefa út úrskurði frá 1992 til 1997.“
Hann kvað ástæðuna fyrir því að
úrskurðirnir hefðu ekki verið gefnir
út vera þá að ákveðið hefði verið að
afgreiða heldur fleiri mál. Bæði útgáf-
an og fresturinn til úrskurða væra
lögbundin verkefni, en ákvörðun hefði
verið tekin um að sinna þeim með
þessum hætti.
Á málþinginu var einnig talað um
að það drægi úr trúverðugleika
nefndarinnar að heyra undir fjár--r
málaráðherra.
„I stjórnsýslu ríkisins fer fjármála-
ráðherra með skattamálin," sagði
Ólafur. „Með yfirskattanefnd er
æðsta úrskurðarvald í þeim mála-
flokki tekið frá ráðherranum og fært
til óháðrar úrskurðamefndar - óháðr-
ar í þeim skilningi að hún tekur ekki
við fyrirmælum frá ráðherranum um
afgreiðslu einstakra mála. Hún verð-
ur hins vegar að standa ráðherranum
reikningsskil í rekstri og hann hefur
almennt stjórnsýslueftirlit með stofn-
uninni."
I nefndinni sitja sex menn og eru
þeir skipaðir til sex ára í senn. I lög-
unum segir að fjórir þeirra skuli hafa _
starfið að aðalstarfí. Eiga nefndar-
menn að fullnægja skilyrðum, sem
sett era í lögum um tekju- og eignar-
skatt um embættisgengi skattstjóra.
Fjármálaráðherra skal síðan skipa
formann og varaformann úr hópi
þeirra nefndarmanna, sem hafa starf-
ið að aðalstarfi, og eiga þeir báðir að
uppfylla skilyrði, sem sett eru um
embættisgengi héraðsdómara. í
nefndinni eru nú fjórir lögfræðingar,
viðskiptafræðingur og löggiltur end-
urskoðandi. Þrír í nefndinni hafa
starfsreynslu úr öðrum stofnunum
skattkerfisins.
Á málþinginu var það gagnrýnt að
fjármálaráðherra skipaði nefndar-
menn og sagði Árni Tómasson endur-
skoðandi að betur myndi fara á því að
nefndin heyrði undir dómsmálaráðu-
neytið.
Misskilningur að telja
fjármálaráðuneyti vanhæft
„Það er mikill misskilningur að
telja að fjármálaráðuneytið sé van-
hæft og það gengur ekki upp að annað
ráðuneyti skipi úrskurðaraðila í
skattamálum,“ sagði Friðrik Sophus-
son. „Raunin er sú að fjármálaráðu-
neytið hefur ekkert með skattalega
úrskurði að gera. í skattalögunum er *-■
passað upp á það að fjármálaráðhen-a
nái ekki í efnishlið úrskurðanna. Hlut-
verk fjármálaráðuneytisins á að vera
að gæta bæði hagsmuna skattyfir-
valda og kannski enn frekar skatt-
greiðenda. Ég tel að það byggist á
misskilningi að hægt sé að flytja þetta
yfir í annað ráðuneyti og það myndi
heldur ekki flýta fyi’ir því að menn
fengju niðurstöðu, sem er að minni
hyggju stóra vandamálið."
Hann sagði að sá möguleiki væri
einnig fyrir hendi að hafa sérstaka
skattadómstóla eins og sums staðar
hefði verið gert.
„íslenska dómskerfið hefur hins
vegar verið að færast úr því að vera
skiptur dómstóll og verða einn dóm-’
stóll,“ sagði hann. „I raun og vera
yrði það því skref í gagnstæða átt við
það, sem hér hefur verið að gerast."
Ólafur sagði að það væri rétt, sem
komið hefði fram á málþinginu, að
meginatriði væri að reglur væra eins
skýrar og kostur væri. Það væru
fjöldamörg atriði, sem „hefði verið
nauðsynlegt að taka á í löggjöf í stað
þess að láta framkvæmdaaðila og
dómstóla um að móta reglurnar.
Reglumar eru í sumum tilvikum
óljósar og þess hefur ekki verið gætt
að taka á vandamálunum þegar þau
hafa komið upp“.
Ólafur kvaðst einnig telja að rétt
væri að ríkisvaldið tæki þátt í kostn-
aði skattgreiðenda vegna sérfræðiað-
stoðar í kærumálum þar sem þeir
hefðu sitt fram og hefði hann bent á
þetta í fjármálaráðuneytinu.
„Samhliða væri eðlilegt að hyggja
að kærugjaldi til yfirskattanefndai’,"
sagði hann.