Morgunblaðið - 18.02.1998, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVTKUDAGUR 18. FEBRÚAR 1998 11
FRÉTTIR
mjög eðlilegt að mínu mati. Svo
eðlilegt að ég tók ákvörðun um það
á þeim grundvelli að óska eftir um-
fangsmestu opinberir rannsókn
sem gerð hefur verið hér á landi og
þótt víðar væri leitað gegn lögregl-
unni þar sem fjörutíu lögreglumenn
og yfirmenn lögreglunnar í Reykja-
vík höfðu réttarstöðu grunaðs
manns.“ Þorsteinn sagði að eftir
rannsókn setts rannsóknarlög-
reglustjóra væri það opinberlega
birt og rökstudd niðurstaða ríkis-
saksóknara að í öllum tilvikum hafi
þeir lögreglumenn, sem bomir voru
sökum, ekki gerst brotlegir við
lög.“
Þorsteinn kvaðst óska eftir því
að formaður þingflokks jafnaðar-
manna svaraði því hvort þingflokk-
urinn legði meiri trúnað á framburð
glæpamannanna sem varaþingmað-
ur Alþýðuflokksins bæri fyrir sig
eða niðurstöðu ríkissaksóknara.
Hann sagðist telja mjög mikilvægt
að lögreglumennirnir fengju að
njóta þess trausts sem niðurstaða
ríkissaksóknara gefi tilefni til „og
ég vil gjarnan fá að vita hvort þing-
flokkur jafnaðarmanna sé sömu
skoðunar."
Fortfðarvandi
Þorsteinn sagði að fyrstu form-
legu tilmæli sem hann minntist að
hafa séð um starfsreglur um óhefð-
bundnar rannsóknaraðferðir hefðu
komið í skýrslu starfshóps sem ráð-
herrann skipaði til að undirbúa
átak gegn fíkniefanvandanum undir
stjórn Daggar Pálsdóttur hæsta-
réttarlögmanns. I framhaldi af því
hafi væntanlegum ríkislögreglu-
stjóra verið falið að undirbúa slíkar
reglur. „Það eru því ekki umræður
að undanförnu, eins og háttvirtur
þingmaður segh', sem leiddu til
þess, heldur skýrsla starfshópsins,"
sagði hann.
Þorsteinn segir að löngu fyrir
þessar umræður hafi dómsmála-
ráðuneytið hafið undirbúning að
endurskipulagningu lögreglunnar í
landinu og minnti á að Atli Gísla-
son, settur ríkislögreglustjóri, segði
í bréfi, sem sent var dómsmála-
ráðuneytinu í upphafi þessa árs og
birt var opinberlega á dögunum, að
sú gagnrýni sem hann hefði við
rannsókn sína talið réttmæta á
vinnubrögð og skipulag lögreglunn-
ar í Reykjavík væri fortíðarvandi
vegna frumkvæðis ráðuneytisins
við endurskipulagningu lögreglu-
mála. RáðheiTa sagðist hvorki hafa
heyrt þingmenn Alþýðuflokks né
fjölmiðla vitna í þetta bréf.
Um reynslulausn Franklíns
Steiners sagði Þorsteinn að vorið
1991, skömmu eftir að hann tók við
embætti hefðu komið til sín lög-
reglumenn og greint frá að þeir
hefðu á sínum tíma, meðan mál
Franklíns Steiners var til rann-
sóknar, komið að máli við foi"vera
Þorsteins í embætti dómsmálaráð-
herra og talið sig geta fengið mjög
umtalsverðar upplýsingar sem
gætu leitt til þess að komið yrði
lögum yfir ýmsa fíkniefnaglæpa-
menn ef Franklín yrði veitt
reynslulausn að hálfu.
Margir komust undir
manna hendur
Ráðherrann hefði veitt vilyrði
íyrir að reynslulausn yrði veitt eftir
afplánun helmings refsitíma og
„þeir fullyrtu að sú viðleitni hefði
leitt til þess að margir komust und-
ir hendur laganna varða sem ekki
hefðu lent þar annars,“ sagði Þor-
steinn. Þorsteinn sagðist telja að
með þessu hefði ráðherrann verið
settur í erfiða stöðu en hann hefði í
þeirri stöðu hlotið að grípa til
þeirra löglegu úrræða sem leiddu
til þess að sem flestir fíkniefna-
glæpamenn kæmust undir manna
hendur. Þorsteinn kvaðst hafa tekið
þannig á málinu að gera embættis-
mönnum í dómsmálaráðuneytinu
grein fyrir þessu viðtali. Niðurstað-
an hefði orðið sú að í ljósi nýrra
upplýsinga væri rétt að senda málið
aftur til meðferðar fullnustumats-
nefndar og Fangelsisstofnunar en
báðir þessir aðilar höfðu, áður en
þessar upplýsingar bárust, hafnað
ósk Franklíns um reynslulausn.
Þorsteinn sagði að sú höfnun hefði
verið kærð og sú stjórnsýslukæra
hefði borist dómsmálaráðuneytinu
þremur vikum áður en hann tók við
embætti. „Foi-veri minn í embætti
afgreiddi ekki það mál, tók aldrei
afstöðu til þess. Málið var óafgreitt
í nokkrar vikur áður en ég kom í
ráðuneytið."
Næst vék Þorsteinn að því að um
þetta mál ætti að gilda þagnar-
skylda vegna þess að fíkniefnalög-
reglan eigi ekki önnur úrræði en
þau að afla upplýsinga hjá glæpa-
mönnunum sjálfum. „Ef það upp-
lýsingastreymi á að vera óhindrað
þá verða þeir sem upplýsingarnar
gefa að geta treyst því að lögreglan
segi aldrei frá nöfnum þeirra,“
sagði hann. „Þetta er forsenda þess
að hægt sé að halda þessari baráttu
á þessum grundvelli áfram.“
Þorsteinn sagði það því rangt að
það væri einkaákvörðun hans að
þetta skyldi bundið þagnarskyldu
heldur styddist hún við gildandi
reglur og niðurstöðu Hæstaréttar í
dómsmáli frá 1985. Hann vitnaði í
skýrslu sinni til Alþingis um rann-
sókn Atla Gíslasonar, þar sem ráð-
hera vitnaði til ríkissaksóknara, um
það að lögreglumanni beri að afla
og taka við upplýsingum um afbrot.
„Skiptir í því sambandi ekki máli
þótt þær kunni að vera veittar af
afbrotamönnum. Lögreglufulltrú-
amir Amar [Jensson] og Björn
[Halldórsson] neituðu við lögreglu-
rannsóknina að gefa upp nöfn
þeirra sem veitt höfðu þeim upplýs-
ingar í trúnaði. Var þeim það bæði
rétt og skylt, m.a. samkvæmt dómi
Hæstaréttar frá 1985, á blaðsíðu
1486,“ las ráðherra upp úr bréfi rík-
issaksóknara.
Þagnarskylda flutt
yfir á ráðlierra
Hann sagði að þegar lögreglu-
menn greindu ráðherra frá slíku
máli flyttist þagnarskyldan yfir á
dómsmálaráðherra og af þeim sök-
um hefði hann ekki getað greint frá
málsatvikum íyrr en lögreglan sjálf
ákvað að rjúfa þagnarskyldu og
skapa þar með hættu á að slíkar
upplýsingar yrðu ekki veittar í
framtíðinni. „Eg hefði gjarnan vilj-
að svara fyrr því að hafa verið
ómæld pólitísk óþægindi fyrir mig,
svo ég kveði ekki fastar að orði, að
hlusta á dylgjur um að ég hefði
óhreint mjög í pokahorninu. Eg
hefði gjarnan viljað hreinsa það
mál. Og lögreglumennirnir sem hér
eiga hlut að máli hafa þurft að sitja
undir dylgjum um að þeir hafi brot-
ið lög en þeir hafa metið almanna-
hagsmuni meir en svo að þeir hafí
brotið trúnaðinn sjálfs sín vegna og
það taldi ég mér skylt að gera.“
Ráðherrann sagði að þingmenn
jafnaðarmanna virtust telja að ráð-
herra ætti að brjóta trúnað og
veikja þannig stöðu lögreglunnar.
„Það þjónar líka almannahagsmun-
um að fá að vita hvaða hagsmuni
Alþýðuflokkurinn er að verja þegar
það svar liggur fyrir.“
Þá sagði ráðherra að einn þing-
manna Alþýðuflokksins, Ossur
Skarphéðinsson, þingmaður og rit-
stjóri DV, hefði borið ábyrgð á því
að þrýst var á fulltrúa lögreglu-
stjóra að brjóta þagnarskyldu.
Hann spurði Rannveigu Guð-
mundsdóttur hvort hún teldi það
vegsauka fyrir Alþýðuflokkinn og
hvort það yki „álit manna á því að
Alþýðuflokkurinn væri í fullri al-
vöru að taka þátt í baráttunni gegn
fíkniefnum?"
Ráðherrann sagði að þegar
ákvörðun hefði verið tekin um að
beina máli Franklíns Steiners í nýj-
an farveg á grundvelli nýrra upp-
lýsinga og fulnustumatsnefnd og
Fangelsismálastofnun hefði verið
kynnt málið sagðist Þorsteinn hafa
látið kynna lögreglustjóranum í
Reykjavík að hann óskaði ekki eftir
því að ráðherra yrði aftur settur í
þá stöðu að þurfa að taka ákvarðan-
ir af þessu tagi.
Hann lagði jafnframt áherslu á
að hann teldi að í þessu máli hefði í
einu og öllu verið farið að lögum.
Ráðherrann rakti einnig að hann
hefði snemma á sínum ferli beitt
sér fyrir því að reglur um reynslu-
lausn voni hertar, fullnustumats-
nefnd lögð niður og ákvarðanir um.
reynslulausn voru fluttar í Fangels-
ismálastofnun.
Reynslulausn eftir helming
samkvæmt lögum
Þorsteinn las upp á þingi minnis-
bréf sem ráðuneytisstjóri dóms-
málaráðuneyts hafði gert um sam-
tal sitt við Jónatan Þórmundsson,
prófessor og þáverandi formann
fullnustumatsnefndar, þar sem
fram kom að Jónatan segði að fulln-
ustumatsnefnd hefði verið sammála
um seinni afgreiðsluna í máli
Franklíns Steiners. Bókað hefði
verið að ný afgreiðsla, í andstöðu
við fyrri afgreiðslu, væri vegna
nýrra upplýsinga sem nefndinni
hefðu borist. Jónatan hefði tjáð
allsherjarnefnd Alþingis að hann
teldi afgreiðslu nefndarinnar íylli-
lega lögmæta enda hefði verið litið
til lagaákvæðis um að veita megi
reynslulausn þegar sérstaklega
stendur á. Jónatan hefði talið að í
þessu máli stæði sérstaklega staðið
á. Þetta hefði verið óþægilegt en
rétt eins og á stóð. Hann teldi að
fullnustumatsnefnd hefði verið sett
upp að vegg á sama hátt og ráð-
herra.
„Ég held að þingmenn Alþýðu-
flokksins geti leitað með logandi
ljósi í sögu dómsmálaráðuneytisins
alla þessa öld. Ég held að þeir finni
ekki annað sjö ára tímabil þar sem
jafnsjaldan hefur verið vikið frá til-
lögu um reynslulausn og náðun eins
og undanfarin sjö ár,“ sagði Þor-
steinn þegar hann rakti að hann
hefði aldrei beitt sér íyrir reynslu-
lausn og aðeins einu sinni lagst
gegn tillögu um náðun, þá til þess
að ákveða að veita ekki náðun.
Þorsteinn Pálsson vék einnig að
því að í umræðunni væri vísað til
þess að dæmdum fíkniefnasala
hefði verið veitt reynslulausn en
ekki væri þá tekið tillit til þeirrar
staðreyndar að flestir þeir sem
dæmdir eru í fangelsi fái einnig
reynslulausn. „Þeir eru afskaplega
fáir sem fá hana ekki.“ I lok máls
síns sagðist ráðherra vona að um-
ræður undanfarinna vikna hefðu
ekki dregið úr möguleikum lög-
reglu til að berjast gegn fíkniefna-
málum.
Drepur umræðu á dreif
Rannveig Guðmundsdóttir, þing-
flokksformaður Jafnaðarmanna,
sagði að það hefði verið rökrétt
framhald fyrri umfjöllunar um mál
lögreglunnar og Franklíns Steinar,
að þingflokkur jafnaðarmanna
hefði kallað eftir frekari umræðu í
þinginu. Upphaf málsins sagði hún
að mætti rekja til umfjöllunar
Stöðvar 2, síðan hefði það verið tek-
ið upp í fjölmörgum blaða- og tíma-
ritagreinum og Margrét Frímanns-
dóttir hefði upphaflega tekið það
upp á Alþingi. í framhaldi af því
hefði sérstakur rannsóknarlög-
reglustjóri verið skipaður. Hún
sagðist undrandi á ráðherra að hafa
snúið utandagskrárumræðunni upp
í umræðu um þingflokksformann
jafnaðarmanna og reyna að drepa
henni á dreif með því að snúa henni
upp í spurningar til annarra.
Rannveig sagði það fráleitt að
kenna Alþýðuflokknum um þá
miklu fjölmiðlaumfjöllun sem fram
hefði farið um málið og hún sagði
dapurlegt að hlusta á ráðherrann
reyna að snúa málinu upp í sam-
særi gegn sér.
Sighvatur Björgvinsson, formað-
ur Alþýðuflokksins, sagði að dóms-
málaráðherra væri gamall ritstjóri
og vissi að trúnaður ritstjóra væri
fyrst og fi-emst við þá stofnun sem
hann væri ritstjóri fyrir og skipti
þá ekki máli hvort ritstjóri væri
þingmaður eða varaþingmaður ein-
. hvers flokks, eða flokksbundinn
sjálfstæðismaður, eins og varaþing-
maður Alþýðuflokksins á Suður-
landi, Hrafn Jökulsson, sé nú orð-
inn. Varðandi líkingu Þorsteins við
meint samsæri alþýðuflokksmanna
varðandi Ólaf heitinn Jóhannesson
sagði Sighvatur að það mál hefði
átt sín upptök hjá dagblaðinu Vísi á
þeim tíma þegar ritstjóri þess hét
Þorsteinn Pálsson, núverandi
dómsmálaráðheiTa. „Voru upplýs-
ingar hans sem ritstjóra og ábyrgð-
armanns þegar sú umræða fór fram
sóttar til glæpamanna og undir-
heimalýðs? Hvers konar ásakanir
eru þetta, virðulegi forseti. Það að
þingmaður og varaþingmaður Al-
þýðuflokksins eigi með samsæri að
hafa stjórnað allri fjölmiðlaumfjöll-
un um þetta mál í Morgunblaðinu, í
DV og hvarvetna er svo út í hött að
það þarf ekki einu sinni um það að
tala,“ sagði Sighvatur.
Umræða veikir
lögreglu
Halldór Asgrímsson, utanríkis-
ráðherra og fyrrverandi dómsmála-
ráðherra, sagði að þegar fyrir liggi
skýi'sla um að lögreglan í landinu
hafi ekki gert neitt ólöglegt sé kom-
inn tími til að snúa við blaðinu og
standa við bakið á lögreglunni að
berjast við fíkniefnasala. „Ég tel að
þessi umræða hafi veikt lögregluna
til muna hvað svo sem þingmönnum
Alþýðuflokksins finnst um það,“
sagði Halldór. Hann kvaðst vonast
til að það yrði niðurstaða þessarar
umræðu að nú væri komið nóg.
Hann sagði að sitt nafn hefði verið
nefnt í þessari umræðu vegna þess
að hann hefði gegnt starfi dóms-
málaráðherra í stuttan tíma á árun-
um 1988 og 1989. Hann sagði að
fulltrúar fíkniefnalögreglunnar
hefðu átt tvo fundi með sér og emb-
ættismanni í dómsmálaráðuneytinu
á árinu 1989 þar sem fjallað hefði
verið um þetta erfiða mál í algjör-
um trúnaði.
„Ég vildi ekki útiloka það að lög-
reglumennirnir notuðu þessar
óhefðbundnu aðferðfr. Hvers vegna
vildi ég ekki útiloka það? Vegna
þess að mér var sagt að það væri
hægt að koma upp um mjög alvar-
leg fíkniefnamál sem ekki væri
hægt að upplýsa með öðrum hætti.
Atti þáverandi dómsmálaráðheiTa
úr því hann var settur í þessa
stöðu, umhugsunarlaust að vísa því
frá eða var kannski eðlilegt að hann
hugsaði til þeirra fjölmörgu ung-
menna, sem verða þessum vanda að
bráð, og hvort það væri hugsanlegt
að koma í veg fyrir það að eitthvað
af þessum ungmennum yrði þess-
um sölumönnum dauðans að bráð?
Ég skal ekkert um það segja
hvernig aðrir hefðu brugðist við í
þessu sambandi en ég trúi því að
enginn háttvirtur þingmaður hefði
algjörlega umhugsunarlaust hafnað
þvf enda væri Ijóst að hér væri um
löglega aðgerð að ræða.“
Halldór sagði að alveg hefði verið
ljóst að þetta yrði aldrei gert nema
það kæmi að gagni. Síðar hefði nú-
verandi dómsmálaráðherra haft
samband við sig eftir stjórnarskipti
á árinu 1991 og þeir orðið sammála
um að ekkert væri annað að gera
en að senda málið að nýju til fulln-
ustunefndar.
Upplýsingarnar
upplýstu tvö mál
„Það er hins vegar mjög alvar-
legt að upplýsingai' sem þessar leki
út með þeim hætti sem hér hefðu
gerst og kannski miklu alvarlegra
mál en margir gera sér grein fyrir,“
sagði Halldór. Hann sagði að
spyrja mætti hvort þessar tilteknu
upplýsingar sem Franklín Steiner
veitti hefðu komið að gagni. „Já,
þær komu að gagni, þær komu að
miklu gagni - það hef ég fengið
upplýst - í tveimur mjög stórum
málum. En það er ekki víst að slíkt
komi að miklu gagni í framtíðinni
því það hljóta allir að skilja að það
verður erfiðara að nota óhefð-
bundnar aðferðir í þessari baráttu
eins og nú er komið málum þótt það
liggi fyrir að það er ekki hægt að
berjast við þennan vágest nema
með óhefðbundnum aðgerðum,"
sagði Halldór Asgrímsson. Hann
gagnrýndi m.a. harðlega yfirlýsing-
ar minnihluta allsherjarnefndar um
að taka málið til frekari rannsóknai-
á sínum vettvangi.
í umræðunum lögðu stjórnarlið-
ar áherslu á að ekkert saknæmt
hefði verið gert af hálfu yfirvalda.
Þeir gagnrýndu jafnframt þing-
menn jafnaðai-manna fyi-ir að ein-
SJÁ BLS 12

.■SPs!
i emu...
\Z,9
+
RflFTflEKJflUERZLUN ÍSLflNDS lf
- ANNO 1929-
Skútuvogur 1 • Sími 568 8660 • Fax 568 0776