Morgunblaðið - 18.02.1998, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 18. FEBRÚAR 1998 27
AÐSENDAR GREINAR
UM NÆSTU áramót er boðuð sú
breyting að málefni fatlaðra flytjast
frá ríki til sveitarfélaga. Helstu rök-
in fyrir þessari breytingu eru að
verið sé að færa ákvarðanatökuna
nær þeim sem þjónustunnar eiga að
njóta og jafnframt að styrkja sveit-
arstjórnarstigið. Þessi umræða,
sem nú fer fram á opinberum vett-
vangi hér á landi, er meira en 10 ára
gömul erlendis. I flestum nágranna-
löndunum hafa menn snúið af þess-
ari braut, bæði í umræðu og fram-
kvæmd. Þess í stað hefur einstak-
lingurinn verið settur ofar kerfinu.
íslendingar verða að nýta sér
reynslu þeirra þjóða sem bestum
árangri hafa náð um leið og tillit er
tekið til íslenskra aðstæðna. Osk-
andi væri að þeir sem ákvarðanir
taka um breytingar á lögum um
málefni fatlaðra á næstu mánuðum
leggi höfuðáherslu á sveigjanleika
og ekki síst sjálfsforræði einstak-
linga með fötlun. Ríki og sveitarfé-
lög mega ekki líta svo á að verið sé
að skipta um „kennitölu" á kerfinu
með millifærslu þess. Flutningur
málefna fatlaðra til sveitarfélaga er
ekki það stóra skref í réttindum
fatlaðra sem nú þarf að stíga heldur
þarf fyrst og fremst að flytja mál-
efni fatlaðra til einstaklinganna
sjálfra. Á þessu er grundvallarmun-
ur.
Athyglisvert er að ekki hefur ver-
ið rætt um að færa ákvarðanatöku
til þeirra sem þjónustunnar eiga að
njóta heldur aðeins „nær þeim“. I
Hollandi er verið að
ræða um róttækar
breytingar á málefnum
fatlaðra sem miðast við
að taka upp þjónustu-
kerfi sem gengur undir
nafninu „bakpokinn“. I
raun er verið að ræða
sambærilegt þjónustu-
kerfi fyrir einstaklinga
með fótlun og Banda-
ríkjamenn og fleiri þjóð-
ir hafa útfært með góð-
um árangri. Þjónustu-
kerfið virkar þannig að
hver einstaklingur fær
ákveðna upphæð
greidda úr ríkissjóði í
„bakpoka" miðað við
þjónustuþörf. Viðkom-
andi leitar síðan sjálfur,
í samráði við aðstandendur sína og
trúnaðarmann, eftir þeirri þjónustu
sem hann kýs, velur sér þann þjón-
ustuaðila sem honum líst best á og
greiðir fyiir þjónustuna. Það er
undir hinum fatlaða komið og á
hans forræði hvernig framlag sam-
félagsins er nýtt. Viðkomandi getur
þó ekki ráðstafað þessu framlagi að
vild, t.d. inn á eigin bankareikning,
heldur verður hann að kaupa þjón-
ustu af viðurkenndum aðilum. Sam-
hliða er lögð áhersla á öflugt trún-
aðarmannakerfi, er tryggi að fatlað-
ir fái þá þjónustu sem þeir greiða
fyrir ásamt leiðsögn um stoðþjón-
ustu. Þetta fyrirkomulag hefur m.a.
verið reynt í skólakerfinu í Hollandi
og gefið góða raun.
Blindur nemandi metur
hvort hann vill borga
sitt tillegg íyrir aðstoð
inn í hverfaskólann eða
í sérstakan blindra-
skóla. Það er þjónustu-
þegans (hins blinda) að
meta hvar hann kaupir
þjónustuna og hvar
hann telur sig fá besta
þjónustu fyrir sitt
framlag.
Hlutlaus aðili á að
meta þjónustuþörf ein-
staklinga með fötlun og
framlagið að vera
bundið viðkomandi ein-
staklingi en ekki sveit-
arfélagi. Með þessu
móti verður jafnræði
fatlaðra með tilliti til búsetu og
þjónustu best tryggt. Ekki má
hneppa einstaklinga með fötlun í
búsetufjötra. Fötlun fer ekki eftir
búsetu. Hætt er við að það verði
mjög mismunandi eftir sveitarfélög-
um hvernig lög og reglur eru túlk-
aðar og hve mikinn metnað einstök
sveitarfélög leggja í þennan mála-
flokk s.s. liðveislu, ferðaþjónustu og
almenna félagsþjónustu. Ef þjón-
ustuframlagið er ekki bundið við-
komandi einstaklingi á hann það
undir fjárhagsáætlun sveitarfélags-
ins hverju sinni hvaða þjónustu
hann fær. Þannig gætu t.d. miklar
holræsa- eða hafnarframkvæmdir
eða slæm skuldastaða sveitarfélags-
ins haft afgerandi áhrif á hvaða
þjónustu fatlaðir fá frá sveitarfélag-
inu. Sveitarfélögin munu innan
fárra ára rata í sömu raunir með
sína félagsþjónustu og íslenska heil-
brigðiskerfið er komið í. Fyrst hefst
niðurskurður fjárveitinga, þá for-
gangsröðun verkefna og síðan þjón-
ustugjöld (sem reyndar eru þegar
komin í einstaka sveitarfélögum).
Spyrja má hver verði staða fatlaðra
í slíku kerfi eða þegar fjárveiting er
þrotin á miðju ári.
Fötlun, segir Guð-
---------------3------------
mundur Armann
Pétursson, fer ekki
eftir búsetu.
Bent Lindqvist, umboðsmaður
fatlaðra hjá Sameinuðu þjóðunum,
var á ferð hér á landi nýverið og
sagði þá m.a. í viðtali við Morgun-
blaðið:
„Eignist foreldrar verulega fatlað
barn er vitað hvað er hægt að gera
fyrir það, en það mun kosta mikið. í
litlu þorpi gæti það farið illa með
fjárhagsáætlunina. Þörfum þessa
barns yrði stillt upp á móti mörgum
hlutum sem fólk hefur hug á að
gera og það er ógerningur að nokk-
ur maður þurfi að taka slíka ákvörð-
un.“
Það má ekki gleymast í þessari
umræðu að grundvallaratriði er að
framlag samfélagsins er til einstak-
linga með fötlun og til tryggingar
því að fatlaðir sitji við sama borð og
aðrir þjóðfélagsþegnar. Framlagið
á að fylgja viðkomandi einstaklingi
milli sveitarfélaga óski hann eftir að
flytja. Sú þjónusta sem einstakling-
urinn á rétt á má aldréi vera háð
fjárhagslegri getu hans hverju
sinni. Nauðsynlegt er að skilja á
milli þannig að sami aðili greiði ekki
fyrir þjónustuna, veiti þjónustuna
og hafi eftirlit með þjónustunni.
Með því að flytja málefni fatlaðra
með beinni þjónustugreiðslu til ein-
staklinganna sjálfra, munu fleiri að-
ilar, þ.e. einstaklingar, félagasam-
tök, sjálfseignarstofnanir og jafnvel
fyrirtæki, ásamt sveitarfélögum
taka upp þjónustu við fatlaða með
þeim árangri að þjónustuúrræðum
fjölgar, þau verða fjölbreyttari og
betur sniðin að þörfum hvers ein-
staklings.
Við þá endurskoðun sem nú er
boðuð á málefnum fatlaðra má ekki
gleymast að eyða verður þeim mis-
mun sem nú ríkir innbyrðis milli
fatlaðra. Má sem dæmi nefna að
hluti fatlaðra býr í opinberu hús-
næði og greiðir nær enga leigu með-
an aðrir einstaklingar með sam-
bærilega fötlun greiða leigu fyrir
sitt húsnæði. Sama á við um vinnu-
staði. Ríkið og opinberir sjóðir hafa
byggt og fjármagnað húsnæði, tæki
og búnað meðan aðrir aðilar sem
sinna atvinnumálum fatlaðra með
sambærilegum hætti greiða sjálfir
sitt húsnæði, tæki og búnað. Sh'k
mismunun er óverjandi.
Yfirfærsla grunnskólans frá ríki
til sveitarfélaga er ekki sambæri-
legt mál og flutningur málefna fatl-
aðra frá ríki til sveitarfélaga. Þeir
sem taka ákvarðanir á næstunni um
breytingar á málefnum fatlaðra
verða að gefa sér góðan tíma til að
kynna sér það sem best er gert í
málefnum fatlaðra erlendis. Mann-
réttindi fatlaðra eru ekki „skipti-
miði“ milli ríkis og sveitarfélaga,
heldur mál sem verðskuldar fulla
athygli.
Höfundur er rekstrarfræðingur.
Málefni fatlaðra frá
ríki til einstaklinga
Guðmundur
Ármann
Pétursson
Er ljósleiðarinn
úreltur?
Tilraunir við
Tjörnina
AÐ undanförnu hef-
ur mátt lesa í dagblöð-
um að ljósleiðaratækni
sé úrelt. Slíkar fullyrð-
ingar eru rangar og
byggðar á misskilningi.
Mikilvægt er því að að-
stoða lesendur dag-
blaðanna við að átta sig
á þeirri þróun sem er
að eiga sér stað. Les-
endur hafa fæstir tæki-
færi til að fylgjast með
hvað er nýjast í tækni á
hverjum tíma og setja
sig inn í það tæknimál
sem talað er af sér-
fræðingum.
I síðustu viku tóku
30 alþjóðleg símafyrirtæki þá
ákvörðun að leggja nýtt ljósleið-
arakerfi. Kerfi þetta mun verða
340.000 km langt. Það samsvarar
nokkurn veginn því að hægt væri
að vefja ljósleiðaranum átta sinn-
um um jörðina. Kerfið mun kosta
samkvæmt áætlun rétt um 1000
milljarða íslenskra ki-óna, þ.e.
margföld útgjöld íslenska ríkisins
og tengjast 171 landi. Þetta verður
því stærsta kerfi sinnar tegundar í
heiminum og mun stærra en það
kerfi sem næst kemur og lokið var
við í júní á síðasta ári. Síðasttalda
kerfið er 27.000 km og nær frá
Englandi til Austurlanda.
Hvers vegna skyldu símafyrir-
tækin vera að leggja út í slíkan
kostnað? Ástæðan er einföld.
Tæknin sem ljósleiðarinn býður
upp á leysir mörg þau vandamál
sem sívaxandi gagnaflutningar
munu skapa og gefa fyrirtækjun-
um vel í aðra hönd. Eru fyrirtækin
að nota úrelta tækni? Nei ekld al-
deilis. Sem dæmi, þá gæti nýja
kerfið borið magn sem samsvarar
meira en 16 þúsund stafrænum
sjónvarpsrásum að lágmarki ef lít-
illar flutningsgetu er krafist. Lítil
flutningsgeta hér samsvarar því
magni gagna sem rúm-
lega 70 tölvum berast
að hámarki eftir Inter-
net með algengustu
tækni sern notuð er í
dag á Islandi. Hvað
með gæði? Gæði merk-
isins eftir leiðaranum
verða meiri en nokkurt
gemhnattakerfi getur
boðið upp á og biðtími
eða seinkun í gagnvirk-
um gagnaflutningum
er einnig minni en með
sendingum gegnum
gervihnetti.
Með ofangreindar
upplýsingar í huga,
hvers vegna berast þá
þessar skrýtnu og afvegaleiðandi
yfirlýsingar um að ljósleiðaratækni
sé úrelt? Ástæðan er einföld.
Tæknin sem ljósleiðar-
inn býður upp á leysir
mörg þau vandamál
sem sívaxandi gagna-
ilutningar munu skapa,
segir Aðalsteinn J.
Magnússon, og gefa
fyrirtækjunum vel í
aðra hönd.
Gervihnettir bjóða upp á ýmsa
kosti sem gera það að verkum að
þeir verða notaðir í auknum mæli.
Það er t.d. hægt að ná hratt til af-
skekktra staða og stórra svæða.
Það tekur tíma og mikla fjármuni
að koma ljósleiðurunum með sína
miklu burðargetu fyrir. En þetta
er ekki hálf sagan.
Til að skilja málið betur er hægt
að nota algenga samlíkingu þar
sem ljósleiðara er líkt við hrað-
braut. I framhaldi af því mætti
líkja gervitunglum við loftflutninga
með flugvélum. Með þessari lík-
ingu getum við séð þá gryfju sem
þeir falla í sem segja að við ættum
að hætta að byggja hraðbrautir og
þær séu úreltar. Loftflutningar
bjóðist með flugvél sem eru flókn-
ari og skemmtilegri tæki en bílar
og brátt muni allir ferðast með
þeim.
Engum heilvita manni myndi
detta slíkt í hug því við þekkjum
hvernig málin hafa þróast. Þróunin
er að nota flugvélar og bíla eftir því
sem við á. Slíkt mun einnig gerast
hvað varðar ljósleiðara og gervi-
tungl, hvoru tveggja verður notað.
Þess utan vaxa gagnaflutningarnir
svo ört að allir tiltækir innviðir
munu verða notaðir um langt skeið.
í raun þýðir þetta að venjulegar
símalínur, rafmagnslínur og hugs-
anlega einhverjar nýjar leiðir
verða allar notaðar til að bera upp-
lýsingar, allt eftir því hvað er hag-
kvæmast með tilliti til tiltækra
mannvirkja og kostnaðar við nýjar
lagnir.
Ollum er því best að taka var-
lega yfirlýsingum um að ein tiltek-
in tækni eða mannvirki séu úrelt.
Staðreyndin er að ljósleiðarinn er
dæmi um hagkvæma tækni sem á
langt líf fyrir höndum. Til að kynna
sér málið betur er hægt að komast
inn á heimasíðu nýja ljósleiðara-
verkefnisins eftir slóðinni
http://www.midas.is en sá vefur
sem rekinn er af Samtökum iðnað-
arins, Rannsóknaþjónustu Háskól-
ans, Samstarfsvettvangi íslenskra
tölvu- og fjarskiptanotenda, Starfs-
menntafélaginu og Evrópusam-
bandinu er sérhæfður til að veita
fróðleik til almennings um upplýs-
ingasamfélagið.
Höfundur er frnmkvæmdastjóri
MIDAS-NETs á Islandi.
FUGLARNIR á
Tjörninni í Reykjavík
hafa löngum veitt fólki
ánægju og verið til ynd-
isauka. Það veitir mikla
gleði að fylgjast með líf-
inu þar og gefa fuglun-
um brauðmola, ekki
hvað síst ef unga kyn-
slóðin er með í för.
Heitt vatn er sett út í
Tjörnina í norðurenda
hennar, og þar eru all-
margir fuglar að vetrar-
lagi. Reykjavíkurborg
hefur á liðnum árum
gefið fuglunum á Tjöm-
inni brauð, þegar
harðnar í ári. Manni
hefur hlýnað um hjartarætur í vetr-
arkuldum við að sjá vaska starfs-
menn borgarinnar koma með stóra
Eg trúi ekki öðru, segír
Ólafur Oddsson, en að
borgin geti gripið til
annarra ráðstafana en
þeirra að hætta að gefa
fuglunum brauð.
poka og gefa hungruðum fuglunum
brauð og auka þar með líkur á því,
að þeir geti lifað veturinn af.
Eitt sinn sá ég mikla ógn steðja
að fuglunum á Tjörninni. Ég var
staddur við norðurbakkann, og allt
virtist með þeirri sérstöku ró, sem
fylgir því að hitta fuglana þar. Allt í
einu heyi'ðust mikil hræðslu- eða
viðvörunarhljóð, og allt fuglalífið
gjörbreyttist í einni svipan. End-
urnar kúrðu sig í þéttum hnapp
undir bökkunum. Mávarnir tóku að
fljúga hratt í stóra hringi, og dúf-
urnar létu lítið á sér bera. Skyndi-
lega birtist ránfugl, og hann flaug
með miklum hraða yfír Tjörnina,
hnitaði þar hringi og
hvarf svo snögglega í
austm-átt. Fuglarnir
voru varir um sig góða
stund eftir þetta.
En nú steðjar önnur
ógn að fuglunum á
Tjörninni, og fátt virð-
ist vænlegt til varnar.
Og vá þessi er af manna
völdum, en ekki rán-
fugla. Tekin hefur verið
„ákvörðun um að borg-
in hætti brauðgjöfum í
tilraunaskyni". (Morg-
unblaðið, 7. febr. 1998,
bls. 60.) Sú skýring er
gefín á hinni dapurlegu
ákvörðun um þessar til-
raunir, að fuglarnir - og þá einkum
gæsirnar - skilji eftir sig við Tjörn-
ina ,óhreinindi“, eins og það er orð-
að, þ.e. fuglaskít. Þetta er nú heldur
hvimleiður pempíuháttur að minni
hyggju, og ég trúi ekki öðru en að
borgin geti gripið til annarra ráð-
stafana en þeirra að hætta að gefa
fuglunum brauð í harðindum vetr-
arins. Og hvað verður næst gert hér
„í tilraunaskyni"? Má e.t.v. búast
við því, að skrúfað verði fyrir heita
vatnið í norðurenda Tjarnarinnar í
því skyni að losna við „óhreinindi“
frá fuglunum? Einhver kann að
segja, að það sé fráleitt og komi því
ekki til greina. En ég tel það ekki
síður fráleitt og reyndar afar dapur-
legt, að tekin hafi verið um það
ákvörðun að borgin hætti að gefa
fuglunum brauð í harðindum.
Fuglarnir á Tjörninni hafa veitt
okkur borgarbúum og öðrum þeim
mönnum, sem hér eiga leið um,
mikla gleði á liðnum árum. Hér er
því farið fram á það, að þessum „til-
raunum" verði þegar hætt og að
borgin sjái sóma sinn í því að gefa
fuglunum sitt brauð í vetrarkuldun-
um, eins og gert hefur verið til
skamms tíma.
Höfundur er menntaskólakennari.
Aðalsteinn J.
Magnússon
Ólafur
Oddsson