Morgunblaðið - 18.02.1998, Qupperneq 29

28 MIÐVIKUDAGUR 18. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 18. FEBRÚAR 1998 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NÝJAR ÁHERSLUR
í STÆRÐFRÆÐI-
KENNSLU
UNDANFARIN ár hefur íslenskt skólafólk unnið að endur:
skoðun á stærðfræðikennslu í grunnskólum landsins. í
grein á menntasíðu Morgunblaðsins í gær kemur fram, að þessi
vinna hafí verið hafin áður en hin víðkunna TIMSS-könnun um
raungreinaþekkingu skólabama í heiminum var gerð og sýndi
að þar stæðu íslensk böm frekar höllum fæti. I endurskoðun-
inni er unnið að því að taka upp kennsluaðferðir sem virða að-
ferðir bamsins til að komast að réttum niðurstöðum og færa
stærðfræðina auk þess nær daglegu lífí barnsins, til dæmis með
því að nota dæmi úr daglegu umhverfí þess. Barnið á þannig að
sjá betur hvernig stærðfræðin nýtist því. Um leið er lögð meiri
áhersla á skilning; er barnið látið tjá niðurstöður með orðum
því efast má um að fólk skilji það sem það getur ekki útskýrt.
Markmið þessara breytinga á kennsluaðferðum í stærðfræði,
sem enn er aðeins beitt í tilraunaskyni í nokkmm skólum um
landið, er að skapa jákvætt viðhorf til greinarinnar.
Það er ánægjulegt að vita að íslensk skólayfírvöld skyldu
hafa áttað sig á því að úrbóta var þörf í stærðfræðikennslu áður
en hin alþjóðlega könnun sýndi að svo var. Hinar breyttu
áherslur í kennslunni em einnig ánægjulegar og skynsamlegar,
en um leið hefði mátt halda að þær væra sjálfsagðir hlutir.
Leggja á upp úr því að barnið skilji það sem það er að læra og
beiti skapandi hugsun við lausn dæma. Þá er einnig lögð
áhersla á að gera námið áhugavert og skemmtilegt. Hefði mátt
ætla að þessi markmið væm allt að því algild í skólum en ekki
nýuppgötvuð sannindi.
Raunar er nú unnið að endurskoðun á námsskrá gmnnskól-
anna í heild og ber að fagna því. Niðurstaða nýrrar rannsóknar
Gunnars Karlssonar, prófessors í sögu við Háskóla Islands, á
söguvitund íslenskra unglinga sýnir til að mynda að þar stönd-
um við heldur ekki of vel miðað við aðrar Evrópuþjóðir. I könn-
uninni kemur meðal annars fram að aðeins helmingur fermdra
unglinga hér á landi veit hvaða trúflokki hann tilheyrir. Hnýsi-
legt væri að gera álíka könnun á bókmenntavitund íslenskra
unglinga eða kanna hvort íslenskum unglingum þætti bók-
menntanámið skemmtilegt en þar em nemendur enn látnir
koma upp að töflu og þylja fyrir kennara sinn kvæði gömlu
meistaranna utanbókar. Þar mætti taka upp „hin nýju“ sann-
indi um sköpun og skilning.
JÁKVÆÐAR
TILLÖGUR
HALLDÓR Ásgrímsson utanríkisráðherra segir í samtali við
Morgunblaðið í dag, að hann sé tilbúinn til að styðja megin-
atriði í þingsályktunartillögu þingmanna Alþýðubandalags um
stofnun opinberrar nefndar til þess að fjalla um auðlindagjald.
Jafnframt segir ráðherrann, að þetta þýði ekki, að Framsókn-
arflokkurinn styðji hugmyndir um slíka gjaldtöku en nauðsyn-
legt sé að varpa réttu ljósi á málið í heild.
Síðan segir Halldór Ásgrímsson: „Við höfum sagt, að við sé-
um ekki á því, að það eigi að leggja á almennt veiðileyfagjald...
Ég hef hins vegar talið að öðm máli gegndi um nýja stofna eins
og norsk-íslenzka síldarstofninn, sem ég hef viljað skoða sér-
staklega í þessu sambandi.“
Samþykkt miðstjómarfundar Alþýðubandalagsins um auð-
lindagjald er þýðingarmikið framlag til umræðna um þessi mál,
eins og Morgunblaðið hefur bent á. Þingsályktunartillagan,
sem Halldór Asgrímsson er reiðubúinn að styðja í meginatrið-
um, byggist á þeirri samþykkt. Það er því ekki síður mikilvægt,
að formaður Framsóknarflokksins skuli reiðubúinn til að taka
þátt í alvarlegu starfí, sem miðar að því að skoða auðlindagjald
sem raunverulegan kost. Yfirlýsing Halldórs Ásgrímssonar
sýnir, að smátt og smátt em umræður um þessi málefni að þok-
ast í réttan farveg.
Þá em viðbrögð Davíðs Oddssonar, forsætisráðherra, við
þingsályktunartillögu Alþýðubandalagsmanna ekki síður eftir-
tektarverð. Forsætisráðherra segir í samtaii við Morgunblaðið
í dag: „Þetta virðast vera varkárar tillögur og em mjög í þeim
sama farvegi og ég ræddi um á flokksráðsfundi Sjálfstæðis-
flokksins.“
Það hafa áður verið stofnaðar nefndir, sem höfðu það að
markmiði að komast að niðurstöðu um stefnuna í fiskveiði-
stjórnunarmálum. Slík nefnd starfaði á vegum ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks á fyrra kjörtímabili. Tals-
menn þáverandi stjórnarflokka og þá ekki sízt Alþýðuflokks
túlkuðu niðurstöðu þeirrar nefndar sem íyrsta skref í átt til
veiðileyfagjalds. Því miður reyndust það orðin ein.
Samstarf stjórnmálaflokka um að skoða hugmyndir um auð-
lindagjald ofan í kjölinn og skila greinargerð um slíkt starf t.d.
næsta haust getur ekki annað en verið jákvætt.
Morgunblaðið/Sigrún Davíðsdóttir
BRÆÐURNIR Helgi og Sigurður Andrés Ásgeirssynir á sjúkrahúsinu í Kaupmannahöfn.
KR-nýra
komið á
góðan stað
✓
Islenskir sjúklinffar eiga kost á aðgerðum á
Ríkisspítalanum í Kaupmannahöfn, þegar
aðstaðan á Islandi hrekkur ekki til. Sigrun
Davíðsdóttir hitti fyrir bræðurna Helga og
7
Sigurð Andrés Asgeirssyni, en sá síðar-
nefndi fékk nýra úr bróður sínum nýlega.
AUSTFJARÐAþOKAN er
ekkert miðað við þokuna
hér,“ varð Vopnfirðingn-
um að orði þegar gestinn
bar að garði og varð litið yfir
Fælledparken og knattspymuvöll-
inn, 14-2 völlinn ósællar minningar,
hálfhulinn danskri vetrarþoku. Þok-
an var Helga Ásgeirssyni ofar í huga
en nýafstaðin nýrnaaðgerð nokkrum
dögum áður, þegar annað nýra
Helga var grætt í Sigurð hálfbróður
hans. Sigurði hefur að eigin sögn
ekki liðið jafn vel í annan tíma og að-
gerðin virðist hafa heppnast eins og
best verður á kosið.
Af stráksskap segir Helgi að sér
hafi verið í mun að tryggja að nýrað
færi í KR-ing, svo bróðirinn hafi
þurft að skrifa upp á skjal um stuðn-
ing sinn við KR, en í alvöru bætir
hann við að ýmsar hugsanir hafí sótt
á fyrir aðgerðina, þótt hann hafi ver-
ið rólegur og gott að hafa eiginkon-
una sér til trausts og halds. Aldrei
hafi komið annað til greina en að
hún kæmi með, þótt Trygginga-
stofnun borgi aðeins fyrir fylgdar-
mann með nýmaþega og ekki með
gjafanum. Því hefur Helgi reynt að
berjast fyrir að yrði breytt, ekki að-
eins sín vegna, heldur fyrir þá sem
síðar komi, því hann segir fylgdina
ómetanlegan styrk, auk þess sem
það er ekki auðvelt að koma af spít-
alanum og halda heim yfir hafið eftir
jafn viðamikla aðgerð, jafnvel þótt
flogið sé.
Sigurður hefur verið sjúklingur
síðan það uppgötvaðist 1988 að hann
var með fæðingargalla, sem síðan
leiddi til þess að bæði nýmn urðu
óstarfhæf. Síðan í september hefur
Sigurður þurft að fara í nýmavél.
Það er eríltt að lýsa því fyrir full-
frísku fólki hvers konar líf það er að
vera með ónýt nýru, svo ekkert dug-
ir annað en nýmavél. Líkaminn los-
ar sig þá ekki lengur við þvag og úr-
gangsefni sem því fylgja og þessu
fylgir stöðug vanlíðan, svo sem kláði
og ónot, höfuðverkur og máttleysi.
Nýmavélin er síðasta stigið í þessu
ferli. Sigurður þurfti að fara í hana
þrisvar í viku, fjóra tíma í senn, svo
það er ekki mikill tími í annað, heilsa
bágborin og kraftarnir litlir. Við
þessar aðstæður er sjúklingurinn
fárveikur og svo var einnig um Sig-
urð. Nýmavélin læknar ekki, heldur
kemur aðeins í stað nýrnastarfsem-
innar og því fékk Sigurður að vita að
ef hann ætti þess kost væri nýma-
ígræðsla besta lausnin.
Tilhlökkun eins
og fyrir jól
Þegar Sigurður hringdi í Helga
heima á Vopnafirði einn daginn og
sagðist þurfa nýmagjafa, svaraði
Helgi að bragði að þá léti hann at-
huga hvort hans nýra kæmi til
greina, „enda er þetta ekkert mál“,
segir hann léttur í bragði. Síðan
tóku við rannsóknir og hann var
kallaður suður þrisvar sinnum. I síð-
ustu rannsókninni lá hann á Land-
spítalanum í nokkra daga meðan
nauðsynlegar rannsóknir á blóði,
nýrnastarfsemi og vefjum fóra fram.
Rannsóknin leiddi í ljós að allt benti
til að Helgi væri hentugur nýrna-
gjafi fyrir bróður sinn, þótt þeir séu
aðeins hálfbræður.
Síðan tók við bið og hún löng, því
allar tímasetningar voru óljósar.
Fyrst var talað um að aðgerðin færi
fram í ágúst eða september í haust.
Síðan var ákveðið að hún færi fram
2. nóvember, en áður en til kom
veiktist Sigurður alvarlega og þá var
aðgerðinni frestað til 2. febrúar. Þeir
bræður komu svo út 27. janúar og þá
varð ekki aftur snúið.
Helgi segir að óvissan og um
hvenær að aðgerðinni kæmi, biðin,
hafi verið érfið, en ekki ákvörðunin,
sem hafi komið af sjálfu sér. „Eg
held að enginn myndi segja nei í
þessum sporum - en ég segi ekki að
það væri séns ef framsóknarmaður
ætti í hlut,“ bætir hann glettnislega
við og Sigurður minnir bróður sinn á
skilyrðið um að gerast KR-ingur,
svo nýrað lenti í KR-ingi. Þetta
leiddi svo til umræðna um hvort KR-
ingar væru nú svo langt leiddir að
þeir þyrftu að grípa til svo róttækra
aðgerða til að fá nýja félagsmenn.
En að öllu gamni slepptu segir
Helgi með alvöra að auðvitað hafi
ýmsar hugsanir leitað á. Á Ríkisspít-
alanum hafi borið fyrir augu sjúk-
linga sem vora illa á sig komnir og
það hafi komið við hann. Þar við
bættist að dönsku læknamir gerðu
þeim bræðram ljóst hver áhætta
fylgdi aðgerðinni. Aldrei væri hægt
að segja til um hvort í raun væri
hægt að nota nýrað fyrr en búið
væri að fjarlægja það. Bræðumir
undirstrika að læknarnir hafi verið
mjög traustvekjandi og undirbúið þá
vel. Síðan tekur við næsta óvissu-
tímabil þegar nýrað hefur verið
grætt í sjúklinginn, þar sem líkam-
inn hafnar nýja líffærinu í einstaka
tilfellum. „Það versta fyrir gjafann
er auðvitað að fá að vita að nýrað sé
ekki nothæft, því það er ekki heldur
hægt að græða það í gjafann aftur,“
segh’ Helgi hugsi.
Þegar kom að aðgerðinni var
Helgi fyrst skorinn upp, en röðin
kom ekki að Sigurði fyrr en læknir-
inn hafði séð nýrað úr Helga og úr-
skurðað að hægt væri að nota það.
„Þá minnkaði spennan," segii- Sig-
urður ;,og tilhlökkunin varð allsráð-
andi. Eg hlakkaði til eins og til jól-
anna.“ Sigurði leið strax vel eftir að-
gerðina og sú vellíðan hefur ekki
dvínað síðan. „Þetta er allt annað líf
og mér hefur aldrei liðið jafn vel,“
segir hann. „Öll fyrri óþægindi era
horfin." Svipur hans ber með sér að
þetta er ekki ofmælt.
Tryggingastofnun metur ekki
mikilvægi fylgdarmanns gjafa
Helgi leggur einnig áherslu á að
auðvitað sé það kostur að vera
hraustur fyrir. „Það er ekki hægt
að senda einhverja aumingja í
nýrnagjöf. Það er fyrir okkur þessa
stóru og stæltu,“ og hlær við, en
sannleikurinn er sá að nýrnagjafinn
á á hættu að verða mjög veikur
fyrst á eftir meðan líkaminn er að
aðlagast nýjum aðstæðum. Helgi
var þó útskrifaður af spítalanum
eftir viku, en dvelur um hríð á sjúk-
lingahóteli Ríkisspítalans áður en
hann fer heim. Helgi hefur alltaf
stundað íþróttir og er ekki í vafa um
að það komi sér til góða því hann
hafi farið auðveldlega í gegnum eft-
irköstin, þótt skurðurinn sé mikill,
liggur frá nafla og næstum aftur að
hrygg. Að öðru leyti finnur hann
enga breytingu á sér og á ekki von á
öðru en að allt eigi eftir að ganga
vel. Sigurður þarf að öllum líkind-
um að vera í þrjár vikur á spítalan-
um. Legutími fyrir Dani er þó mun
skemmri og til dæmis var einn
danskur nýi’naþegi að fara heim á 9.
degi og sagði þá við bræðurna að nú
færi hann beint að vinna. „Hann er
nú varla í erfiðisvinnu," bæta þeir
við, en íslensku sjúklingunum er
haldið lengur til að tryggt sé að allt
sé í stakasta lagi.
Tryggingastofnun greiðir kostnað
af aðgerðinni og við dvöl fylgdar-
manns nýrnaþega, en gert er ráð
fyrir að gjafinn fari einn. Við þetta
er Helgi mjög ósáttur því það fylgi
aðgerðinni mikið andlegt álag, sem
gott sé að geta deilt með einhverjum
nákomnum. Því segist hann ekki
hafa getað hugsað sér annað en að
eiginkona hans kæmi með honum og
hún hafi verið sér stoð og stytta. „En
það er eins gott að nýrnagjafinn at-
hugi bankabókina enda dæmi um að
nýmaþegi hafi þurft að bíða meðan
gjafinn reddaði sínum málum,“ segir
Helgi. Hann hefur skrifaði trygg-
ingaráði bréf, þar sem hann fer þess
á leit að endurskoðaðar verði reglur
um að ekki sé greiddur kostnaður
fyrir fylgdarmann gjafa og segir
lækna, sem komið hafi að málinu alla
styðja þau sjónarmið. „Það gera sér
allir sem til þekkja grein fyrir hvað
stuðningur af þessu tagi skiptir
miklu máli.“
Hann bendir líka á að það sé ekki
fýsilegt að ferðast einn heim aftur
því gjafinn getur ekki tekið neitt á
fyrst um sinn. Félag nýrnasjúkra
hefur barist fyrir málefnum sjúk-
linganna en enginn hefm- sinnt hags-
munum gjafanna. Helgi bendir á að
aðgerðin og þar með nýrnagjöfin
spari miklar fjárhæðir, því ein með-
ferð í nýrnavélinni kosti 30 þúsund
krónur. Sjúklingar þurfa iðulega
þrjár meðferðir á viku. Vikan kostar
því 90 þúsund og því fljótt að muna
um kostnaðinn þar.
En peningar og aðbúnaður era
eitt og andlegt atgervi annað. Gest-
urinn getur ekki annað en orðið
snortinn af gleði bræðranna og hve
jákvæðir þeir em. Sjálfir eru þeir á
því að léttleikinn hjálpi almennt
alltaf og það hafi reynst þeim vel, en
þeir era líka þakklátir sr. Birgi Ás-
geirssyni sjúkrahúspresti, sem alltaf
er til taks, að ógleymdum eiginkon-
unum, sem hafa staðið dyggilega við
hlið þeirra. „En það heppnast ekki
allar aðgerðir svona vel. Við vorum
mjög heppnir."
„Kraftaverk að
þetta skuli hægtu
„KRAFTAVERK að þetta skuli
hægt,“ verður Hjaltey Rúnars-
dóttur eiginkonu Sigurðar
Andrésar Ásgeirssonar að orði,
þegar aðgerðina á eiginmanni
hennar ber á góma.
Þær Helena Leifsdóttir eigin-
kona Helga Ásgeirssonar og
Hjaltey hafa dvalið á sjúklinga-
lióteli Ríkisspítalans, meðan eig-
inmennirnir hafa verið á sjúki’a-
húsinu og farið vel um þær þar,
segja þær, en það þarf varla að
taka fram að það er meira en að
segja það fyrir aðstandendur að
standa frammi fyrir aðgerð eins
og nýrnagjöf og nýrnaígræðslu.
Helena segir að aðgerðin hafí
strax Iagst vel í sig, enda Helgi
strax ákveðinn í að leggjast und-
ir hnífínn fyrir bróður sinn.
„Ég hugsaði sem svo,“ segir Hel-
ena, „að þetta hefði ég örugg-
lega gert líka ef systkini mitt
hefði átt í hlut. Og við vorum
alltaf ákveðin í að fara bæði. Það
kom aldrei til greina annað, því
ég gat ekki hugsað mér að hann
færi einn.“
Fara daglega í kaplelluna
og biðjast fyrir
Þeim Helenu og Hjaltey ber
saman um að það hafi verið ynd-
islegt að dvelja í nágrenni við
eiginmennina, sr. Birgir Ásgeirs-
son sjúkrahússprestur hafi verið
einstakur og sama sé að segja
um starfsfólk sjúkrahússins, svo
bæði þær og eiginmennirnir hafi
verið í góðum höndum. Það hafí
líka haft góð áhrif að Sigurði leið
strax svo vel og fannst allur að-
búnaður traustvekjandi. Þau hafi
því öll gengið að þessu með já-
kvæðu hugarfari og það hafí
gert þeim auðveldara fyrir.
Við Ríkisspítalann er kapella
og þangað fór sr. Birgir með
þeim Helenu og Hjaltey daginn
sem aðgerðin var gerð og þau
báðust fyrir. Síðan hafa eiginkon
urnar gert sér það að reglu að
fara daglega í kapelluna og eru
sammála um að það hafí veitt
þeim frið og ró. Það hefur komið
þeim báðum á óvart hvað þær
hafa verið rólegar. Helena hefur
haldið venju sinni og skokkað og
Hjaltey segist ekki geta verið
annað en róleg, því allt; ýti undir
ró og traust. Auk trúarinnar
segja þær að yndisleg fjölskylda
og vinir hafi veitt þeim ómetan-
legan stuðning. „Bræðurnir
brosa kannski ögn yfír kapellu-
ferðum okkar,“ segir Helena
kimin, „en þeir meta við okkur
rósemina."
SR. Birgir Ásgeirsson við Ríkisspítalann í Kaupmannahöfn.
Líffæraflutningur
- andlegt álag en -
góð von um bata
ÞAÐ er mikið andlegt álag að
fara í jafnviðamikla aðgerð og líf-
færaflutningur er,“ segir sr.
Birgir Ásgeirsson sjúkrahúss-
prestur í Kaupmannahöfn. Um
áramótin 1996/97 gerði Trygg-
ingastofnun ríkisins samning við
Ríkisspitalann í Kaupmannahöfn
um líffæraflutninga, en áður
hafði slíkur samningur verið við
Sahlgrenska sjúkrahúsið í Gauta-
borg.
Sammngurinn tekur til nýrna-
flutninga, lifrar- og brisflutninga,
hjarta- og lungnaflutninga.
Einnig er gert ráð fyrir að börn
verði í vissum tilfellum send til
Kaupmannahafnar til líffæra-
flutninga. Það er annars löng
hefð fyrir því að sjúklingar frá
íslandi séu sendir til Kaupmanna-
hafnar til ýmiss konar aðgerða,
en samband íslensku heilbrigðis-
þjónustunnar við Dani hefur ver-
ið við lýði í rúm 35 ár.
Sr. Birgir hefur annast þjón-
ustu við sjúklinga og aðstendend-
ur þeirra frá því áðurnefndur
samningur var gerður. Hann er
þeim til halds og trausts, bæði i
samskiptum og í andlegum skiln-
ingi, meðan á dvöl þeirra stend-
ur. Starfíð felst meðal annars í að
vera milligöngumaður milli sjúk-
linga og danskra sjúkrahúsa, en
hann er einnig fulltrúi Trygg-
ingastofnunar í Kaupmannahöfn
og gerir læknum á Islandi grein
fyrir gangi máli hjá sjúklingum
þeirra ytra.
„Líffæraflutningur er viðamikil
og vandasöm aðgerð og er í öll-
um tilfellum mikið átak, bæði fyr-
ir sjúkling og aðstandendur,“
undirstrikar sr. Birgir. „Sama
gildir einnig um líffæragjafa og
aðstandendur hans.“ Sr. Birgir
telur það því rnjög. mikilvægt að
bæði líffæraþegi og -gjafí hafí
fylgdarmann. „Líffæraflutningi
fylgir mikið álag fyrir sjúkling-
inn og ekki síður vegna þess að
hann kemur oft í kjölfar langvar-
andi veikinda. Vonin um bata er
sterk og sem betur fer takast
slíkar aðgerðir í langflestum til-
vikum. En það kemur fyrir að
slík aðgerð heppnast ekki og þó
það sé afar sjaldgæft er viðkom-
andi það vel ljóst. Þegar svo fer
eru vonbrigði óskapleg, bæði fyr-
ir líffæraþega og -gjafa. Þess
vegna leita margar hugsanir á og
ýmsar tilfínningar bærast, ekki *
síður hjá gjafa en sjúklingi og að-
standendum beggja líka. En sem
betur fer er algengara að vel tak-
ist til og það er auðvitað stórkost-
legt þegar hægt er að hjálpa svo
sjúku fólki til heilsu á ný. Það er
því til mikils að vinna og á það
horfa allir fyrst og fremst."
Nýtt og ókunnugt
umhverfí veldur álagi
Sr. Birgir bendir á að hluti af
því álagi sem fylgir slfkum að-
gerðum sé auðvitað hið nýja um-
hverfí, nýjar aðstæður og nýtt
starfsfólk, sem talar annað tungu-
mál. Þó talað sé um gömul tengsl *
íslands og Danmerkur er stað-
reyndin sú að margir sem koma
hingað í aðgerðir eru að koma í
fyrsta sinn. Umræður hafa verið
um líffæraflutninga á Islandi og
sr. Birgir segir að mörgum þyki
óþarfí að senda sjúklinga utan af
þeim ástæðum.
„Auðvitað væri æskilegast að
vera sjálfum sér nógur í þessum
efnum, en niðurstaðan er þó sú
að enn um sinn þykir heppilegast
að eiga samstarf við erlent
sjúkrahús. „Umfangsmeira sam-
starf eykur aðgang að líffæmm,
en því er ekki að neita að kostur
er að leita til svo sérþjálfaðs fólks
og í svo góðri æfíngu, sem stórt
sjúkrahús eins og Ríkisspítalinn
hefur á að skipa. Það er forsenda
samningsins, samstarfið hefði
gengið vel og ástæða til að fagna
því.“