Morgunblaðið - 18.02.1998, Page 33

Morgunblaðið - 18.02.1998, Page 33
MORGUNBLAÐIÐ _________________________________MIÐVIKUDAGUR 18. FEBRÚAR 1998 33, AÐSENDAR GREINAR Að breyta vatni í „Kjarval“ VEGNA greinar sem Ragnar Jónsson tónlistarkennari skrif- aði í Morgunblaðið 24. janúar sl. um falsanir á málverkum þykir mér rétt að eftirfarandi komi fram: Fyrir nokkru kom Ragnar Jónsson að máli við okkur í Gallerí Fold og spurði hvort við gætum selt fyrir sig myndir. Að sjálfsögðu tókum við vel í það, enda slík sala atvinna okkar. Meðal myndanna sem Ragnar kom með til okkar var stór mynd unnin með vatns- og krítarlitum merkt Jó- hannesi S. Kjai-val. Myndefnið var stúlka í köflóttum kjól, sitjandi á engi innan um krókusa sem hún var að tína í búnt. I baksýn var skógur. Myndin var afar ólík öðru því sem við höfum séð eftir Kjar- val og kom manni fyrst í hug að hún væri eftir einhvern sænskan málara, hugsanlega máluð á Skáni snemma á öldinni. Ymsh- skoðuðu þessa mynd, listamenn, áhuga- menn um Kjarval, sérfræðingar um Kjarval og að lokum Olafur Ingi Jónsson í Morkinskinnu. Til að gera langa sögu stutta þá voru allir þessir aðilar sammála um að myndin væri ekki eftir Kjarval. Þegar undirritaður hafði samband við Ragnar Jónsson vegna þessa gerðist þetta: Ragnar var spurður um eigendasögu myndarinnar, en slík saga var ekki fyrir hendi né neitt annað sem óyggjandi gæfi til kynna eftir hvern myndin er. Eg tjáði honum að við treystum okkur ekki tO að selja þessa mynd án traustrar eigenda- sögu. Virtist mér Ragnar skilja það, en hann sagðist nýlega hafa fest kaup á myndinni og myndi einfaldlega skila henni aftur. Eg sagði Ragn- ari aldrei að myndin væri fölsuð, enda var hún það ekki, heldur að hún væri að okkar dómi ekki eftir Kjar- val og að merking hennar væri fölsuð. A því er eðlismunur þótt hvoru tveggja sé nógu slæmt. I grein sinni sinni í Morgun- blaðinu upplýsir Ragnar að mynd- in hafi verið keypt úr dánarbúi í Kaupmannahöfn og að aftan á henni hafi verið „bréf frá sjálfum meistara Kjarval". Mynd er af Menn óttast að allt að 300 falsaðra verka séu í umferð, segir Tryggvi P. Friðriksson. Það er gífurlega há tala á ekki stærri markaði. bréfinu með greininni. Ragnar minntist ekki á umrætt bréf við okkur og við höfum aldrei séð það. Hafi bréfið verið aftan á myndinni ætti að vera auðvelt að sjá um- merki um það. Bréfið, sem er jóla- og nýárskveðja frá Kjarval, sann- ar auðvitað ekkert, enda liggja hundruð slíkra bréfa eftir Kjarval og þetta bréf virðist ekki tengjast umræddri mynd á nokkurn hátt. Það skal sérstaklega tekið fram að Olafur Ingi Jónsson forvörður tók þessa mynd ekki til rannsóknar eins og Ragnar gefur í skyn og myndin var ekki opnuð. Af tillits- semi við eigandann var ekki óskað eftir því af okkar hálfu að myndin væri rannsökuð að sinni en ákveð- ið að óska eftir frekari upplýsing- um frá honum. I stað þess að „skila myndinni" virðist Ragnar hafa ákveðið að setja hana í sölu hjá Gallerí Borg og þar var hún slegin á uppboði 16. desember sl. á 320.000 kr. Þess má geta að sam- kvæmt heimildum okkar mun um- rædd mynd áður hafa verið til sölu hjá því fyrirtæki. Nokkru eftir að Ragnar kom með ofangreinda mynd bað hann okkur um að selja aðra mynd fyrir sig. Sú var merkt Gunnlaugi Scheving. Ragnar sagðist hafa keypt þá mynd úr dánarbúi listakonunnar Gretu Linck, sem gift var Gunnlaugi Scheving á fjórða áratug aldarinn- ar. Eg spurði Ragnar hvort hann hefði kvittun frá dánarbúinu fyrir þessari mynd, eða einhverja aðra sönnun á því að myndin væri úr því búi. Ætlaði hann að athuga það. Myndin var hjá okkur í nokkurn tíma en þá tók Ragnar hana til baka. Tekið skal fram að engin rannsókn fór heldur fram á þeiiTÍ mynd. Það var því beinlínis rangt sem kom fram í þættinum 19-20 á Stöð tvö þar sem eigandi Gallerís Borgar hélt því fram að sú mynd hafi verið „dæmd“ fölsuð af Olafi Inga Jónssyni, forverði. Olafur Ingi sá myndina, en sagði ekki annað um hana en það að af Tryggvi P. Friðriksson fyrri reynslu ráðlagði hann að við tækjum myndina ekki til sölu án þess að fá pottþétta eigendasögu. Þetta sýnir okkur kannski best hvaða vandi er á höndum í sölu á eldri listaverkum. Maður kemur með myndir í sölu. Af einhverjum ástæðum vekja tvær þeirra tor- tryggni listaverkasalans. Astæð- umar geta verið ýmsar; myndefn- ið, efnið sem myndirnar eru unnar með eða á, handbragðið á mynd- unum, innrömmunin, sá sem kem- ur með myndirnar til sölu, eig- endasaga þeirra eða engin eig- endasaga o.s.frv. Okkur þótti ástæða til að skoða nánar þessar tvær myndir. Hvorug þeirra hafði haldbæra eigendasögu. Það er okkar skoðun að myndin sem átti að vera eftir Kjai’val sé ekki eftir hann, en vel má vera að hin mynd- in sé eftir Scheving. Því miður er málum nú svo komið að nauðsyn- legt er að hafa allan vara á kaup- um og sölu á eldri myndverkum. Okkur hjá Gallerí Fold er mikið í mun að bregðast ekki trausti við- skiptavina okkar. Þess vegna eru allar myndir gömlu meistaranna sem við fáum í sölu grandskoðað- ar. Þetta á Ragnar Jónsson að geta skilið. Það ástand sem undanfarið hef- ur ríkt á markaði með verk gömlu meistaranna er skelfilegt, bæði fyrir kaupendur og seljendur. Það er því ákaflega mikils virði að sem allra fyrst verði komist til botns í þeim ásökunum um falsanir sem nú eru til rannsóknar hjá Rann- sókanarlögreglunni. Nú þegar mun því miður liggja fyrir óyggj- andi vitneskja um að fjöldi falsana sé verulegur. Óttast menn að allt að 300 falsaðra verka séu í um- ferð. Það er gífurlega há tala á ekki stærri markaði. Sé þetta rétt þá er alveg nauðsynlegt að ná til sem flestra þessara verka með einhverjum hætti. Verði það ekki gert er hætt við að vafasöm og fölsuð verk muni berast í sölu í bland við önnur verk, t.d. úr dán- arbúum, næstu áratugina og að málinu ljúki því seint eða aldrei. Ómögulegt er að ljúka þessum skrifum án þess að minnast á þátt forvarðarins Ólafs Inga Jónssonar í að upplýsa þetta svikamál. Þótt um nokkurt skeið hafi verið tölu-^ verð umræða um falsanir meðal þeirra sem áhuga hafa á myndlist, þá voru orð látin nægja. Það var ekki fyrr en Ólafur Ingi hóf sjálf- stæða rannsókn á myndum sem hann fékk í hendurnar að skriður komst á málin. Nú er liðið næstum eitt ár frá því lögð var fram kæra vegna fyrstu verkanna. Gífurleg vinna hefur verið lögð í rannsókn málsins. Ólafur Ingi hefur lagt á sig ómælda vinnu allan þennan tíma til að reyna að fá botn í þetta mál. Undirrituðum er kunnugt um ^ að hann hefur ekki þegið greiðslu fyrir að skoða myndir sem al- menningur hefur komið með til hans. Flestir myndlistarunnendur ættu að taka framtaki hans fagn- andi og með þakkiæti. Ragnar Jónsson virðist hins vegar vera eitthvað pirraður út í Ólaf Inga og verður að líta á það sem vandamál Ragnars. í lokin get ég ekki stillt mig um að nefna skrif Jónasar Freydals Þorsteinssonar, húsamálara, í Morgunblaðinu 31. janúar sl., en hann mun hafa réttarstöðu grun- aðs manns í fölsunarmálinu. Þar reynir hann að sá tortryggni í garð þeirra sem nú reyna að komast til botns í þessu leiðinda- máli. Honum nægir ekki að gera lítið úr Ólafi Inga, heldur fer með dylgjur á hendur starfsmanni Listasafns Islands sem er Rann- sóknarlögreglunni til aðstoðar. Nýjasta „afrek“ hans (þegar þetta er skrifað) er að kæra aldr- aða heiðurskonu, ekkju eins af okkar fremstu listamönnum, til Rannsóknarlögreglunnar. Hún á,-- að hafa selt honum falsaða mynd ** eftir eiginmann sinn! Ja, þvílíkt óg annað eins! Einhvern tíma hefði þetta verið nefnt óþokka- bragð. Höfuadur er listmunasali. Meðal annarra orða Þegar fiðlan þegir Tónn hans heldur áfram að hljóma, segir Njörður P. Njarðvík, í huga okkar og hjarta. Frændi, þegar fiðlan þegir, fuglinn krýpur lágt að skjóli, þegar kaldir vetrarvegir villa sýn á borg og hóli, sé ég oft í óskahöllum, ilmanskógum betri landa, ljúflíng minn sem ofar öllum íslendíngum kunni að standa... Nú er hann horfinn sem undi hjá okkur „einsog tónn á fiðlustrengnum“ en tónn hans heldur áfram að hljóma í huga okkar og hjarta, því að til er tónn sem er ekki einasta hreinn, heldur hljómar sí- fellt og jafnvel áfram þegar fiðlan þegir. Slíkum tóni nær trúlega sá einn er býr ekki aðeins yfir miklum hæfileikum, heldur á auk þess svo sterka sannfær- ingu að hann lætur ekkert tálma sér, færist í aukana við andspyrnu og hleyp- ur síst af öllu á eftir einhverjum tísku- sveiflum í von um stundarhylli. Þessi tónn hefur náð að syngja sig svo inn í vitund okkar, að okkur finnst hann óað- skiljanlegur hluti af framvindu þjóðar- innar. Og hann mun óma með okkur eins lengi og við kunnum að meta ljóð og sögu. Stundum geta fáeinar línur á blaði búið jrfir slíkri skfrskotun að þær ljúka upp ómælisvíddum hugsun- ar, skynjunar og innsæis. Slíkar línur eru margar í bókum Halldórs Kilj- ans Laxness, en þó er í mínum huga um- fram allt upphaf og endir einnar bókar, sem bera af öðru ritmáli af mörgum ástæðum. Ekki einungis vegna einstakr- ar fegurðar og ekki heldur einasta vegna þess að þær læsa saman upphaf og endi á svo óviðjafnanlegan hátt að upphaf og endir verða eitt: allt verður að einu upp- höfnu andartaki. Heldur einnig vegna margslunginnar og táknrænnar merking- ar. Upphafið er þannig: „Þar sem jökulinn ber við loft hættir landið að vera jarðneskt, en jörðin fær hlutdeild í himninum, þar búa ekki fram- ar neinar sorgir og þess vegna er gleðin ekki nauðsynleg, þar ríkir fegurðin ein, ofar hverri kröfu.“ X rauninni er þetta stuðlað ljóð er stefnir inn í gegnum rökræna hugsun á vit þess sem sumir myndu kalla innsæi og jafnvel opin- berun. I þessum línum felst í senn lífsjátning og ef til vill eins konar trúar- játning, þótt hún sé fullkomlega kreddu- laus, eins og öll raunveruleg trú er í eðli sínu. Ég skil þetta svo sem Ólafur Kára- son skynji það sem sumir kalla náttúru- mystík, þegar maðurinn verður eitt með náttúrunni og tilverunni, þegar sköpun- arverkið verður ímynd eða birting skap- arans. Skáldið sér í mynd jökulsins hvernig hið jarðneska verður himneskt og finnur um leið að við slíka upphafn- ingu gilda ekki lengur einfaldar mann- legar kenndir eins og sorg og gleði. Um það á hann einungis eitt orð til að tjá skynjun sína: fegurð. s bókarlok gengur skáldið á vit þess- arar fegurðar og ekki getur það heitið tilviljun að hann leggur upp undir kvöld laugardaginn fyrir páska með þeim orðum að upprisuhátíðin sé gengin í garð. Miklu skiptir að hann kemur við hjá gömlu hjónunum í Gljúfr- um þegar gamli maðurinn hefur gefið upp andann - og skilur þar mikilfengleik mannlegs lífs í einfaldleika sínum: „Þannig var mannlífið að eilífu stærst, - brosa með barni sínu þegar það hlær, hugga það þegar það grætur, bera það dáið til moldar, en þerra sjálfur tár sín og brosa á nýjaleik og taka öllu eftir röð án þess að spyrja fram eða aftur; lifa; vera öllum góður.“ Þarna sér skáldið í hnotskurn í einni svipan sjálfa reisn lífsins, æðruleysið og kærleikann að helga sjálfan sig öðrum, þann kærleik sem geymir þá fegurð sem hefur sig yfir sorg og gleði. Með þennan skilning heldur skáldið upp til jökuls á páskadagsmorgun: „Hann heldur áfram inn á jökulinn, á vit aftureldíngarinnar, búngu af búngu, í djúpum nýföllnum snjó, án þess að gefa þeim óveðrum gaum, sem kunna að elta hann. Barn hafði hann staðið í fjörunni við Ljósuvík og horft á landölduna sogast að og frá, en nú stefndi hann burt frá sjónum. Hugsaðu um mig þegar þú ert í miklu sólskini. Bráðum skín sól upprisu- dagsins yfir hinar björtu leiðir þar sem hún bíður skálds síns. Og fegurðin mun ríkja ein.“ Ekki aðeins rís frásagnarlistin og listræn beiting tungunnar hér í hæstu hæðir, heldur er þetta í raun innblásin texti og boð- skapur er flytur heiðrikju upphafinnar lífstrúar - og endurlausnar. Og nú er við kveðjum Halldór Kiljan Laxness, okkar skáld, getum við einnig beðið þess að sól upprisunnar skíni yfir hinar björtu leiðir þar sem hún bíður skálds síns. Og sjálfur kann ég ekki betri kveðjuorð til hans er átti meiri þátt en flestir í mótun sjálfsvitundar okkar nú- tíma Islendinga en orð hans sjálfs: Eins og hún gaf þér íslenskt blóð, úngi draumsnillingur, megi loks þín litla þjóð leggja á hvarm þér fíngur, á meðan Harpa hörpuljóð á hörpulaufíð sýngur. Höfundur er prófessor í íslenskum bók■ menntum við Háskóla íslands. V

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.